Талғат сайрамбаев


тұрғанда, жер қайысқан топтың алды ауылға кірді (С.Мұқанов).  Кəрібай мен Шығанақ біріне-бірі қарап



Pdf көрінісі
бет288/332
Дата29.09.2022
өлшемі2,81 Mb.
#40729
1   ...   284   285   286   287   288   289   290   291   ...   332
Байланысты:
Тал ат сайрамбаев

тұрғандажер қайысқан топтың алды ауылға кірді (С.Мұқанов). 
Кəрібай мен Шығанақ біріне-бірі қарап жымыңдасты да кете 
берді. Шығанақ қыс бойы өзімен-өзі болып шықты (Ғ.Мұстафин). 
Ешкі сүйер баласын лағым деп, тастан-тасқа секірген шұнағым 
деп (Фольклор). Күннен-күнге жұмыс қарқыны үдей түседі
Жылдан-жылға мəдениетіміз дамып келеді. Біз табыстан-
табысқа жете бермекпіз. Шығанақ сөзі ауыздан-ауызға
Шығанақ суреті қолдан-қолға кетті (Ғ.Мұстафин).
Осы мысалдарда біріне-бірі, өзінен-өзі, күннен-күнге ... 
тіркестеріндегі сыңарлардың бірі септік жалғаулар арқылы 
екіншісіне бағынып, сол жұбын жазбай, орталарына басқа сөз 


567
Қазіргі қазақ тілі
салмай, түйдекті топ болып тұр да, сол түйдегімен күрделі сөз 
тіркесінің құрамына еніп тұр (табыстан-табысқа жету, қолдан-
қолға өту, бір-біріне бағыну, т.б.).
К ү р д е л і е с і м д е р т о б ы . Бұған енетін сөздердің бірінші 
сыңары ілік, барыс, шығыс септіктеріндегі есім болып, екінші 
сыңары осы жалғауларды керек ететін көмекші есімдер бола-
ды. Олар да түйдекті тіркес күйінде күрделі сөз тіркесінің бір 
сыңары болады. Мысалы: Желтоқсанның 30 күні біздің əскерлер 
Ростовтың тұс-тұсынан тиіп, қаланы алды да, немістер «Мат-
вей қорғанына» дейін қашты (Ғ.Мүсірепов). Жануарлар тегіс 
жанданыпқұрт-құмырсқаға дейін тірілді (Ғ.Сланов). Біраздан 
кейін Асқар есін жинады (С.Мұқанов). Қазіргі Степняк алтын 
заводының орнында революциядан бұрын кішкене үйлер бола-
тын (С.Мұқанов). Шығанақ үш күннен бері əр нəрсемен əуре 
(Ғ.Мұстафин). Арбаның қасында тұрғандардың кім екенін ол 
таныды (С.Мұқанов). Шығанақ жұмыс басында болды. Бір ха-
бар аяқ астынан дүңк ете қалды (Ғ.Мұстафин). Қала үстіне 
біздің самолеттер де келіп қалды (Ғ.Мүсірепов).
Үшін, сайын, арқылы, жөнінде, туралы, бойынша, түгіл, 
сияқты (секілді), тəрізді деген демеуліктер де өздерінен бұрын 
тұрған атау септіктегі сөздермен тұтасып бір түйдек болады: 
сен үшін
1
, Отаным үшін, үй сайын, келген сайын, сен арқылы, 
тау арқылы, аңшылар туралы, бала сияқты, келген сияқты, сен 
тəрізді, т.б.
Т ұ р а қ т ы т і р к е с т е р т о б ы . Қазақ тілінде, басқа 
тілдердегідей, бірқатар сөздер тобы тұрақталған тіркес қалпында 
жұмсалады. Мысалы, Төбеден түскен түнек жаудың үрейін 


Достарыңызбен бөлісу:
1   ...   284   285   286   287   288   289   290   291   ...   332




©emirsaba.org 2024
әкімшілігінің қараңыз

    Басты бет