135
Күрделі сөз тіркестері
в) Тəуелдiк жалғауының ІІІ жағындағы зат eciм мен есiмшенiң
тipкecyi арқылы жасалады:
Ата-анасының берген жерiне разы
болмай, кiмнiң қызы бетiмен сүйгенiне кетiп жатыр? (С. Көбеев).
Тасқынның құлаш ұрған толқыны жағаны əлдеқайда серпiп тас-
таған сияқты (М. Ғабдуллин).
г) Тəуелдiк жалғауының ІІІ жағындағы қос сөздi зат есiмдер
арқылы тiркеседi. Мысалы: Ауылдан жаңа ғана келген дос, та-
ныс түгiл,
қаланың ықпыл-жықпылын бiле бермейтiндердiң өзi
қаншама. Мынадай үлкен аста аты озған
елдің атақ-абыройы
алысқа кeтepi сөзсiз, – дедi екiншi би («Жалын»).
Кейде тəуелдiк жалғаулы сөздер зат есiмнен ғана келмей,
күрделi етiстiктерден де басыңқы қызметте жұм сала бередi.
Мысалы, Осылай керiciп тұрғанда
адамның өлin те қалуы мүм-
кін! – зығыры қайнаған Вера Павловнаның даусы ащылау шық-
ты (З. Шүкіров). Аз үнсiздiктен кейiн Сұлтан: – Япыр-ай, Самұ-
раттың да
қолға түсnей тұрғанын қайтерсiң... – деп тықыршы-
ды (Т. Ахтанов).
Сонымен, матаса байланысқан сөз тipкeстepiнің бағыныңқы
жəне басыңқы сыңарлары əртүрлi сөз таптарынан бола отырып,
олардың құрамдары дара да, күрделi түрде де жұмсала бередi. Он-
дай күрделендiруде əрбiр сөз табының өзiндiк қызметi барлығы
байқалып отыр. Сонда матасудың бағыныңқы сыңарлары дара
немесе күрделi түрде келiп, үнемі анықтауыштық қызметте ғана
жұмсалады да, басыңқы сыңары peтінe қарай бас тауыш, толық-
тауыш, кейде анықтауыш қызметiнде де жұмсала бередi.
Достарыңызбен бөлісу: