5.2.1 Машина жасау саласының экономикадағы рөлі мен маңызы Қазіргі уақытта ғылым мен техниканың дамуы оңай өңделетін және
еңбек өнімділігін арттыратын, сонымен қатар табиғат заңдарын зерттейтін
жаңа машиналар мен механизмдерді құрумен тікелей байланысты.
Машина жасау саласы ұлттық экономикаға қорғаныс үшін жабдықтар,
халық тұтынатын тауарлар мен өнімдер жеткізеді.
Машина жасау өнеркәсібінің басты міндеті-өнеркәсіптің барлық
салаларын, ауыл шаруашылығын жоғары сапалы және жоғары өнімді
машинамен, станоктармен және құралдармен қамтамасыз ету. Машина жасау
Қазақстан Республикасының ұлттық экономикасын техникалық қайта
жарақтандырудың негізі болып табылады. Машина жасаудың даму деңгейі
елдің техникалық прогрестегі табысын айқындайды. Бұл қоғамның
материалдық әл-ауқатына, еңбек жағдайларын жақсартуға және Ұлттық
қорғаныс мүмкіндіктерін нығайтуға әсер етеді.
Қазіргі уақытта отандық машина жасау өнеркәсібі әртүрлі машиналар,
машиналар, құрылғылар мен жабдықтарды өндіруге мамандандырылған
келесі негізгі қосалқы секторлардан тұрады:
- аэроғарыш өнеркәсібі;
- автомобиль өнеркәсібі;
- Тұрмыстық техника және аспап жасау;
- Аспап жасау;
- радио индустриясы;
- ауылшаруашылық машина жасау;
- машина жасау;
- кеме жасау;
- ауыр техника;
- энергетика.
Еліміздің экономикасының негізгі салаларына өнеркәсіп, ауыл
шаруашылығы, көлік, байланыс, құрылыс, сауда жатады. Халық
шаруашылығының барлық салалары бір-бірімен тығыз байланысты. Ауыл
шаруашылығы өнеркәсіпті шикізатпен қамтамасыз етеді, ал өнеркәсіп
қажетті ауылшаруашылық техникаларын, химиялық тыңайтқыштар мен
тұтыну заттарын алады. Көлік шикізатты, жартылай фабрикаттарды және
дайын өнімді тасымалдайды, ал өнеркәсіптен көлік жылжымалы құрамды,
сондай-ақ технологиялық жабдықты алады.
Машина жасау өнеркәсіптің негізгі саласы болып табылады. Машина
жасау кәсіпорындары әртүрлі машиналар, станоктар, құрылғылар, көлік
құралдары, аппараттар, машиналарға қосалқы бөлшектер және т. б.
шығарады.
Халық шаруашылығындағы машина жасау өнеркәсібінің маңызы оның
өндіріс құралдарын жасайтындығымен анықталады. Машина жасау
өнеркәсібі негізгі экономикалық мәселені шешуде - ұлттық экономиканы
дамытудың материалдық-техникалық базасын құруда үлкен рөл атқаруға
арналған.
Машина жасау алдына өндірістік процестерді кеңінен автоматтандыру
мақсатында
халық
шаруашылығының
барлық
салаларын,
автоматтандырылған
жабдықтарды,
кешенді
автоматтандырылған
технологиялық желілерді, цехтар мен кәсіпорындарды, ең алдымен өндіруші
салаларда, құрылыста ауыр және көп еңбекті қажет ететін жұмыстарды
механикаландыруға мүмкіндік беретін машиналар мен тетіктерді қамтамасыз
ету үшін анағұрлым өнімді және үнемді машиналардың, механизмдер мен
аспаптардың жаңа үлгілерін жасау міндеті қойылды.
Өнеркәсіпке және халық шаруашылығының басқа салаларына жаңа
техниканы енгізу қазіргі заманғы техниканы игеруге және толық пайдалануға
қабілетті әртүрлі мамандықтағы жұмысшыларға қажеттілікті тудырады.
Біздің елімізде халық шаруашылығының барлық салалары үшін білікті
жұмысшыларды даярлау кәсіптік-техникалық оқу орындарында оқыту
арқылы, сондай-ақ өндірісте жеке-бригадалық оқыту әдісімен жүзеге
асырылады.
Машина жасау саласын жетілдіру уақыт пен еңбек шығындарын
азайтуға көмектеседі, бұл өнімнің өзіндік құнына оң әсер етеді. Көлік және
жабдықтар біздің еліміздегі машина жасаудың негізгі өнімі болып табылады
Машина жасау өнімдерінің басым бөлігі ішкі нарыққа жеткізіледі, ал
экспортқа тек 5% ғана келеді. Машина жасауды дамытудың қолайлы шарты,
әрине, ел аумағында қажетті табиғи ресурстардың болуы. Сондай-ақ білікті
кадрлардың болуы және мемлекеттің қызығушылығы маңызды рөл атқарады.
Машиналарды пайдалану халықтың зияткерлік және бұлшықет дамуын
арттырады, еңбек өнімділігін арттырады, сапаны жақсартады, сонымен қатар
қол еңбегін біртіндеп ауыстырады.