АЅИЅАТ …ркiм ж„рмеЎкенi †зiнiЎ тапјан затына јарап баЈалайды. Испан мајалы I

– 257 –
– Ѕґрып кетсiн! Керегi жој, к†ргiм келмейдi! К†ргiм
келмейдi...
Жынданып кетпедi ме деп з„ресi ґшјан профессор:
– Тек, тек... – дей бердi даусы јалтырап.
Роберт шынында да жынданЈан адамдай к†зi аларып,
јыр-јыр еттi.
– Жој! Жој! Бґл сґмдыј! Жој! Жој!
МагнитофонныЎ жанында тґрЈан профессордыЎ
к†мекшiсi де, телепаттыЎ „р с†зiн јалт жiбермей јаЈазЈа
тҐсiрiп отырЈан стенографист „йел де „рi јарай не деп
жазарын бiлмей, даЈдарып јалЈан.
– Тојтат! – деген генералдыЎ жарыјшај даусы
РоберттiЎ айЈайын Ґзiп кеттi. – Бґл – мемлекеттiк iс.
Сеансты жалЈастырыЎыз. Тез!
Телепат таЈы да бажалајтап: «Жој, јґрысын», – дей
берiп едi:
– Роберт мырза! – дедi генерал долдана айЈайлап. –
Сiз мемлекеттiк јылмыскердi к†рсетуден бас тартып
тґрсыз. Сiз сот алдында жауап бересiз, сот алдында.
Роберт есi кiрiп, жуасып, јалтасынан тор к†з орама-
лын алып, мойнын сҐрттi. Содан кейiн басыныЎ сајина-
сы ґстаЈандай маЎдайын тыржитып, сеансја јайта кiрiстi.
– К†рiп тґрмын.
Генерал да, профессор да жымыЎ ете јалды.
– К†рiп тґрмын...
ПрофессордыЎ к†мекшiсi магнитофон тетiгiн басып
јалды да, микрофонныЎ бауын шґбалтып, iлгерi аттап,
телепаттыЎ јасына тајалды. Стенографист „йел жазуЈа
дайындалды. Бґл ојиЈа да бґрын полицейлер јанша iздеп,
iзiне тҐсе алмай, телепаттыЎ к†мегiмен Јана таппај бол-
Јан јыруар јылмысты „рекеттердiЎ бiрi едi.
– Гангстерлер машинаЈа отырды... – Роберт денесiнiЎ
јґрысы тарјаЈандай јозЈалајтап, ж†ткiрiнiп алды да, к†з
алдында †тiп жатјан ојиЈаны баяндауЈа кiрiстi.
ОныЎ осынау кiсi ајылы жетпейтiн јґпия јабiлетiне,
тiптi телепаттыЎ аза бойын јаза јылып жатјан жан
тҐршiгерлiк ојиЈаларЈа мґндаЈылардыЎ еттерi Ґйренгенi
соншалыј, осыЈан п„лендей таЎырјап, болмаса сыры неде
деп бастарын јатырып, јиялдап жатпайтын. ЕЎ маЎызды
м„селе тек баяндалып жатјан јылмысты ојиЈаныЎ †зiнде

– 258 –
Јана деп ґјјандыјтан, телепат суреттеген к†шелердiЎ,
ҐйлердiЎ белгiлерiне, люстра, еден, терезе жајтаулары-
ныЎ, машиналардыЎ бояуына, есiктердiЎ оюына, адам-
дардыЎ киiмдерi мен тҐр-сипаттарына Јана к†Ўiл б†летiн.
– БiреуiнiЎ желкесiнде тыртыЈы бар. Басында... мы-
жырайЈан јалпај... ЕкiншiсiнiЎ Ґстiнде... жаЈасын к†тер-
ген сґр плащ, јолы јалтасында... мґрты бар... орта жас-
та... к†зi јысыЎјы.
Генерал †зiнiЎ танитын адамына д„л келгендей, к†зi
бажырайып, одырая јалды.
Тек профессор аяЈын айјастыра салып, к†зiлдiрiгiнiЎ
Ґстiнен сҐзiле јарап, сабырлы отыр. Ол басја бiр затја –
он жыл бойына жҐргiзiлген т„жiрибеден берi телепаттыЎ
ајылЈа сыймайтын д„режеде †скендiгiне таЎ јалды.
«Б„лкiм, парапсихологияныЎ адамдары да †з арасында
данышпан немесе жай телепат болып б†лiнетiн шыЈар, –
деп ойлады ол. – Болмаса мынау РоберттiЎ „рi елестi к†ру,
„рi ой јабылдау секiлдi екi јабiлеттi јатар меЎгеруiн не-
мен д„лелдеуге болады?» Ол РоберттiЎ алЈаш суЈа кеткен
баланы, ґрланЈан јґпия јґжаттарды јалай тапјанын, одан
кейiн арнаулы комиссияныЎ к†зiнше жабыј пакеттiЎ
iшiндегi хатты ојыЈанын есiне алды.
ПрофессордыЎ он жыл бойына жинаЈан материалда-
ры аз емес едi. ОныЎ таЎЈажайып фактiлердi к†п жина-
ЈандыЈы сонша, осыдан бiр жҐйелi заЎдылыј тауып, иге-
ре алмай јалармын-ау деп те јорјатын. Сол јорјы-
ныш пайда болЈан с„ттерде †зi мен телепаттыЎ арасын-
да тґрЈан к†зге к†рiнбейтiн бiр берiк јамалды сезедi.
Сол јамалЈа тiрелген кезде ар жаЈы бiр јґпия, бейм„лiм,
бас сґЈуЈа болмайтын мҐлде жат дҐние екенiн аЎЈара-
ды. Ол тек бiр затја – санадан тыс јґдiретпен адамдар
дҐниесiн байланыстыра алатын к†рiпкелдердiЎ бар
екенiне Јана јуанатын. Сол байланыстыЎ бiреуi јазiр
†з уысында отырЈанына одан да бетер јуанды. Ол анда-
санда Роберттi аяйтын да едi. Адам баласыныЎ табиЈа-
тында †те сирек кездесетiн к†рiпкелдiк јасиеттiЎ
бiр†Ўкей јылмысты iстердiЎ iзiн баЈуЈа јызмет етуi,
шынында да, кiсi аярлыј жайт едi. Алайда профессор
Роберттi дҐние жҐзiндегi еЎ бајытты адам деп есептейдi.
Тiптi ол жайындаЈы Јылыми еЎбегiнiЎ бiр тарауы тек

– 259 –
осыны д„лелдеуге арналЈан. Амал јанша, бґл кҐнде
јоЈамнан, мемлекеттен тыс мҐдде жој. Б„рi де –
адамгершiлiк, ар-ґждан да, мајсат, мґрат та, еЎбек те
мемлекет мҐддесiне јызмет етуге тиiстi. Тiптi сол
мемлекеттiк мҐдде дегеннiЎ †зiн байыбына жетiп
тҐсiнбей-ај јой, †йткенi оныЎ †зi тым салыстырмалы
тҐрдегi „рјилы ґЈым. Бiрај јалай болЈанда да мемле-
кеттен, јоЈамнан тыс †мiр жој. Адам †зiмен-†зi немесе
таза табиЈатпен бетпе-бет јала алмайды. ОсылардыЎ
б„рiн профессор жајсы бiлетiн. Сондыјтан анда-санда
РоберттiЎ жаЈдайына iштей аяушылыј бiлдiргенмен,
иесiнiЎ јанша аяса да, к†лiгiне жҐк артуын јоймайты-
ны секiлдi, Јылыми зерттеу жґмыстарын полицейлiк
криминалистiк iстермен бiрiктiрiп жҐргiзуiн јойЈан жој.
Сеанс бiткеннен кейiн таЈы да анализ алу жґмысы бас-
талды: медиумныЎ јызуы, тамыр соЈысы †лшендi, кар-
диограммалар тексерiлдi, тiптi кҐлiмсi сасыЈан тер там-
шылары да кiшкене ш†лмекке јґйылып, лабораторияЈа
жiберiлдi. Содан кейiн барып профессор Роберттi јолтыј-
тап, †з кабинетiне „келдi.
– Осымен бҐгiнгi шаруамыз тамамдалсын, – дедi
Роберттi диван-креслоЈа отырЈызып жатып. – Мен тек... –
соны айтып, есiне „лдене жаЎа тҐскендей кнопканы ба-
сып јалды да, есiктен басы Јана к†рiнген хатшы „йел-
ге: – Бiзге бiр iшiмдiк жаЈын јарастырыЎыз, – дедi к†Ўiлдi
Ґнмен.
Хатшы „йел таЎырјаЈаны, „лде жајтырмаЈаны белгiсiз,
јабаЈын с„л керiп, Ґнсiз жој болып кеттi де, iле бiр б†тел-
ке шарап пен екi рюмка „келдi. Содан кейiн „бден
бейiмделген јызметшiлiк машыјпен б†телкенi оп-оЎай
ашып, рюмкаларЈа еппен јґйды да, бейм„лiм жымиЈан
кҐйi шыЈып кеттi.
Профессор тырнаныЎ сираЈындай рюмка-бокалдан
јылј еткiзiп бiр жґтты да, Ґстелге јойды.
– Тамаша! – дедi ол „лдејалай, сосын ґзај отыра-
тын адамныЎ сыЎайымен креслоЈа ныЈыздалып, шалјая
тҐстi. – Тамаша! Тiптi Јылым Ґшiн бґдан артыј т„жiри-
бенiЎ јажетi де шамалы. ЅарЈыс атјыр мына бiр јосалјы
мiндет болмаса, мен сiздiЎ демалЈаныЎызды, тiптi ґзај
уајыт демалЈаныЎызды јалар едiм.

– 260 –
Роберт Ґндеген жој.
– Данышпан туындылар... јґстыЎ ґя тґрЈызЈаны
секiлдi сојыр тҐйсiкпен жасалады деп Вольтер айтјан-
дай, мына сеанстардыЎ б„рi сiз Ґшiн бiрер саЈаттыј бос
јиналыс болЈанмен, Јылым Ґшiн, тарих Ґшiн аса м„ндi
ојиЈа екенiн тҐсiнуге тиiстiсiз, Роберт мырза.
Роберт таЈы да Ґндеген жој.
Профессор орта рюмканы шҐпiлдете толтырды да, сыз-
дыјтатып отырып, тҐбiне дейiн iштi.
– Мен секiлдi профессорлар к†п, – дедi кенет ашыла
с†йлеп. – Ал сiз жалЈызсыз. Сiз тарихта м„Ўгi јаласыз,
егер тарихтыЎ †зi м„Ўгiлiк бола алса...
– ТҐк емес! – дедi Роберт кҐтпеген жерден.
Профессор б†лме iшiнде †зiнен басја таЈы бiр адам-
ныЎ барын жаЎа сезгендей селк ете тҐстi. Бiрај бґрылып
јараЈан жој, таЈы не айтар екен деп т†мен тґјырЈан кҐйi
Ґнсiз јалды.
– Ѕалайша? – дедi „лден соЎ баяу Јана. – Тарих адам-
зат †мiрiнiЎ iзiн †шiрмей, ґрпајтан ґрпајја жеткiзедi.
УајыттыЎ „р тґсында кеткен јателiк пен кемшiлiктi,
„дiлдiк пен зорлыјты, јылмыс пен жазаны таразыЈа са-
лады. ТiршiлiктiЎ м„нi ашылады...
Роберттен таЈы бiр јарсылыј кҐткендей профессор
кiдiрiп јалды да, ештеЎе демесiне к†зi жеткен соЎ:
– ТiршiлiктiЎ м„нi ашылады, – дедi †з с†зiн †зi јайта-
лап. – Дегенмен, тарихја кейiпкер болу „ркiмнiЎ маЎ-
дайына жазылмаЈан...
– ТҐк емес, – дедi Роберт таЈы да.
Профессор оЈан таЎырјай јарады. Бiрај п„лен деп с†з
жарыстырып жатуды ж†н к†рген жој. ‡з рюмкасына тол-
тыра јґйды да, б†телкенi Робертке јарай ысырып јойды.
– Тарихта јалуда ешјандай м„н жој, – дедi Роберт
б†телкеге „лдејалай Ґрейлене јарап. – ‡йткенi тарихта
еЎ јажетсiз заттар д„рiптеледi... – Кенет: – Ѕґндыз... –
дедi ол бас-аяЈы белгiсiз.
Профессор Робертке шошына јарады.
– ЅґндыздыЎ даЎјын шыЈарЈан оныЎ тҐгi болЈанмен, –
дедi Роберт „лi де б†телкеден к†зiн алмай. – сол тҐктер
јґндыздыЎ †зi Ґшiн јымбат зат емес. Ол тiптi †зiне аса
м„ндi болып есептелмейтiн заттыЎ јалайша даЎјын шы-

– 261 –
Јарып жҐргенiне таЎ јалЈан болар едi. Тарих та сол. ОЈан
адамдардыЎ iзгi арманы, м„ндi мајсаты, махаббаттары
јажет емес. Ол адамдардыЎ бойынан †зiне керегiн Јана
алады. Егер сан мыЎдаЈан адамдардыЎ аруајтарын тiрiлтiп
алса, олар да †здерi Ґшiн соншалыј маЎызды емес зат-
тардыЎ тарихта д„рiптелгенiне јарап, „лгi јґндыз секiлдi
јатты таЎ јалЈан болар едi.
Профессор келтiрген д„лелдерге „лi де јанаЈаттанба-
Јандай јабаЈын тыржитты. Роберт тап бiр б†телкемен
с†йлесiп отырЈандай, профессорЈа к†Ўiл аудармастан:
– Тiптi јайдаЈы бiр, – дедi с†зiн жалЈап, – маЈынасыз,
жаЎсај мајсаттармен салынЈан „уре пирамидалар тарих-
та јалады, ал еЎ маЎызды зат – осыны салЈан адамдар-
дыЎ ауыр азабы, јайЈы-јасiретi, к†з жасы јалмайды...
Тарихшылар тарихи ојиЈаларЈа адамдыј јасиет, „дiлет
тґрЈысынан келудiЎ орнына ојиЈаныЎ сыртјы н„тижесi
мен хронологиялыј есебiн шыЈарудан басјаны бiлмейдi.
Олар Ґшiн тарихи ојиЈаларда кiм жеЎсе, солардiкi ж†н,
солардiкi јажеттiлiк, солардiкi „дiл... ЯЈни Македонский-
дiЎ јанды жорыјтары јажеттiлiк, ЦезарьдыЎ, ШыЎЈыс-
ханныЎ, НаполеонныЎ јанды жорыјтары тарихи
јажеттiлiк... Бiрај сол тґста т†гiлген јан мен к†з жасы-
ныЎ, жан азабыныЎ не екенiн бґлар тҐсiне ме? Егер сол
тґста јґрбан болЈан бiр адамныЎ рухын јайта тiрiлтiп
„келiп, лабораторияда тексерер болса (егер сондай бiр
мҐмкiндiк болып), сол жалЈыз адамныЎ жҐректi јалжы-
ратар ащы Ґнiнен осынау тоЈышар тарихшылар јанша
затты тҐсiнер едi. Ал сол ащы јарЈысты мыЎ-миллион
есе, миллиард есе к†бейтсеЎiз, осы сґмдыјты бес секунд
естiп, т†зуге кiмнiЎ жҐрегi шыдар едi. Жој, бiздер †з туыс-
јанын †лген бетте бiржола ґмытып, оныЎ †мiрiн
«б„ленiншi жылы туып, тҐгенiншi жылы †лдi» деген ха-
бар кҐйiнде Јана есiнде јалдыратын жатжҐрек, тасбауыр
жандар секiлдiмiз. ‡лгендердiЎ, жеЎiлгендердiЎ мҐддесiн
ґмытамыз. Оларды †лдiге санаймыз. ЯЈни тарихтаЈы бҐкiл
рухани †мiрдi жојја шыЈарамыз. Сосын келiп жер бетiнде
тiрi јалЈандар мен жеЎгендердiЎ Јана мҐддесiн, мейлi ол
зґлымдыј болсын, „дiлетсiздiк болсын, ајылЈа сыйым-
ды, ајијат, „лемдiк дамудыЎ јозЈаушы кҐшi деп тани-
мыз. (Профессор тҐйiлген јабаЈын жазып жiбердi). Айты-

– 262 –
Ўызшы, јґдiреттен жаралЈан мына †зiмiздей адам бала-
сына НаполеонныЎ, я МакедонскийдiЎ п„ленбай мыЎ
шаршы шајырым жердi жаулап алЈанынан келiп-кетер
не бар? Бiрај сол јателiк болса да, маЈынасыз болса да,
тарихта јалды Јой... Тарих солардыЎ даЎјын д„рiптейдi...
– Бiрај тарих бґнымен бiтпейдi, – дедi профессор мо-
йындаЈан т„рiздi бiр Ґнмен. – Алда да тарих бар Јой. Неге
тҐзетпеске?
– АлдаЈы тарих?!. Ол бґдан да сорајы. ‡ркениет атау-
лы табиЈаттан бастап, адам бойындаЈы табиЈи јасиеттердiЎ
б„рiн жояды. Генетика мен адам психикасы „бден
меЎгерiлгеннен кейiн данышпанды колбада јолдан жа-
сайды, санаЈа берiлетiн сенiм-бґйрыј арјылы бiр адамды
јорјај та, батыр да, адал да, арамза да етуге болады. Адам-
ныЎ басын јолдан орнатамыз, жҐректi јолдан жасаймыз.
Дуалау арјылы махаббатты да јолдан жасауЈа болады.
Тiптi таяуда Јана банкiге тҐскен ґрыныЎ ґры емес, «банкiге
тҐсесiЎ» деген бґйрыјпен гипноздалЈан жай бiр адам
екенiн †зiЎiз де к†рдiЎiз Јой. Тiптi тґтас бiр ґрпајты да
гипноздауЈа болады. Болашај тґнып тґрЈан фальсифи-
кация. Шындыј пен жалЈанныЎ шекарасын таба алмай-
мыз. ‡йткенi б„рiн јолдан жасаймыз.
– Бґл сґмдыј јой, – дедi профессор сыбырлап. – Адам-
заттыЎ санасымен жасалЈан осыншама заттыЎ б„рiн жојја
шыЈаруЈа бола ма?..
– Мынау †мiрдегi м„н-маЈына, јасиет, „дiлет деп
жҐргендерiмiздiЎ б„рi адамдардыЎ †здерi ойлап тауып
жҐрген дҐниелерi. …йтпесе олардыЎ жаратылыс заЎыныЎ
негiзiн јґруЈа еш јатынастары жој... Тiптi ајијатја јаты-
сы жој...
Профессор „лдебiр жајын адамныЎ јазасын естiгендей
тґнжырап, Ґндемей јалды.
– Солай-ај делiк, – дедi „лден соЎ даусы јарлыЈып. –
Б„рi де ойдан шыЈарылсын, ајијатја јатысы болмасын,
бiрај ајыры ойлап тапјан соЎ, денi дґрыс бiрдеЎенi ой-
лап табуЈа болмай ма?..
Роберт орнынан тґрып, терезе алдына барды. Терiс
јараЈан кҐйi жґја перденi саусаЈымен тҐртiп тґрып:
– Ойлап табуЈа болар едi, – дедi, – бiрај сол тапја-
ныЎ јанша „демi болса да, кҐндердiЎ кҐнiнде „йтеуiр

– 263 –
ойдан шыјјан дҐние екенi ашылып јалады да, б„рi де
бiр-ај с„ттiЎ iшiнде тас-талјан болады. Ж„не одан кейiн
ештеЎенi де ойлап шыЈара алмайсыз...
– Тiптi јалай болЈанныЎ †зiнде де адам †мiр сҐруге
тиiстi. ‡мiр сҐру Ґшiн рухани д„лел керек... Ал сiз, Ро-
берт мырза, таЈдыры јарапайым бiздей емес, айрыјша
жаралЈан мына сiз јандай кеЎес бересiз? – Профессор-
дыЎ даусы барлыј зґлымдыј атаулыны Роберттен к†рiп
тґрЈандай бiртҐрлi зiлдi шыјты. – Не iстеу керек? Мен
сiзден осыны сґраймын!
Роберт ґзај Ґнсiз јалды. Кенет профессор оныЎ „лде-
јалай селкiлдеп тґрЈанын к†рiп, таЎ јалды. Ол оныЎ
мґнысын мiнездегi парыјтыЎ аздыЈына немесе
сыпайыгершiлiктiЎ т†мендiгiне, тiптi солай болмаЈан
кҐннiЎ †зiнде де осыЈан ґјсас бiрдеЎелерге балап, ренжiп,
Ґндемей јалды. …лден соЎ барып басын к†тергенде,
РоберттiЎ „лi селкiлдеп тґрЈанын к†рiп, одан бетер таЎ
јалды. …йтсе де сабыр сајтауЈа тырысып:
– Мен сiзден жауап кҐтiп отырмын, – дедi ереже
ојыЈандай б†лiп-б†лiп.
Роберт сол селкiлдеген кҐйi бґрыла тҐсiп, басын изе-
гендей болды. Профессор јалай тҐсiнерiн бiлмей ойла-
ныЎјырап јалды да:
– Сiз КҐлкiнi айтып тґрсыз ба? – дедi „лденеден се-
кем алып тґрса да, белгiлi бiр шешiмге келе алмай.
Осы кезде Роберт бар денесiмен бґрылып, профессор
ешјашан естiп к†рмеген бiр жат Ґнмен лекiлдетiп, бар
даусымен јарјылдай кҐлдi. Профессор абдырап, РоберттiЎ
жҐзiне јараЈанда оныЎ јисайып кеткен аузын, бҐкiл ајыл-
ой нышанын жоЈалтып, есiрiк буЈан к†здерiн к†рiп, кноп-
каны јалай басып јалЈанын †зi де бiлмей јалды. Есiктен
басын јылтитјан јызметшi „йелдiЎ јґлаЈына:
– Тез телефон сој, – дедi жан даусы шыЈа. – Роберт
жынданып кеттi... Тез...
ОсыныЎ б„рiне, тiптi бҐкiл тiршiлiк атаулыЈа iшегi
јатып кҐлгендей јарј-јарј еткен РоберттiЎ тарЈыл дауы-
сы јашан ај халат киген д„рiгерлер келгенге дейiн б†лме
iшiн тојтаусыз жаЎЈырыјтырып тґрды.

– 264 –
II
Роберт ґйјы терапиясынан кейiн к„дiмгiдей јалыпја
келiп, д„лiзге шыЈып, јабырЈаЈа iлiнген суреттерге, тҐпкi
фойедегi јолдан егiлген пальма аЈашына, †зiне к†з тас-
тап, †тiп жатјан сестраларЈа јарап, бґрыштаЈы креслода
бҐктетiле отырып, кҐндiзгi уајытын тып-тыныш †ткiзетiн
болды. СестраларЈа терезедегi гҐлге су јґю керек екенiн
ескерттi. Тамај „келген сестраЈа жылы шыраймен рајмет
айтып, тiптi бiр рет кезекшi д„рiгерден аурухананыЎ бас
д„рiгерiнiЎ аты-ж†нiн сґрап, одан кейiн палатаЈа
кҐнделiктi газет-журналдарды уајытымен „кеп тґруды
талап еттi.
ТаЎертеЎгi астан кейiн Роберт бас д„рiгердiЎ јабылда-
уында болды. Д„рiгердiЎ бајылау сґрајтарына РоберттiЎ
байсалды жауап бергенi соншалыј, кабинет iшiнде отыр-
Јан „лдејандай практикант студент јыздыЎ: «Мына кiсi
сап-сау Јой», – деген сыбырын жґрттыЎ б„рi естiп јалды.
РоберттiЎ д„рiгерден шыЈып, д„лiздегi орындыјја оты-
ра бергенi сол едi, д„л јасынан кiшкене баланыЎ кҐлкiсi
естiлдi. Бiрај Роберт жалт јараЈан кезде, алдында тґрЈан
бала емес, екi шекесiнiЎ шашы еп-ерсi тiкiрейiп тґрЈан
јасја бас, аласа кiсi екенiн к†рдi.
– Хе-хе-хе... – Ѕасјабас РоберттiЎ бетiне бетi тигенше
ҐЎiлдi. Содан кейiн:
– Мен автомат адаммын, – дедi сыбырлап. – Мен ав-
томат адаммын. Мен автоматпын. – Ѕолымен кеудесiн
тҐрттi. – Iшiнде ток жҐретiн катушка бар, жiп-жiЎiшке
сары сыммен јапталЈан. – Ѕолын к†рсетiп, бiрнеше рет
ашып-жґмды. – Б„рi механизм. Рычагпен ашылып-жа-
былады. ТґрЈан бойы механизм, – деп јолыныЎ меха-
низм екенiне јуанЈандай, таЈы да бiрнеше рет ашып-
жґмды. – Ана жајта, – дедi „лдејайда јолын сермеп, –
басјаратын пульт бар. Сол жерден тетiктi басады, сонда
мен жҐремiн... Аѕа, жҐремiн. Мiнеки, – Ѕасјабас јаздаЎ-
јаздаЎ басып, басын Робертке ыЎЈайсыз бґрЈан кҐйi д„лiз
бойымен кетiп бара жатты.
µзын бойлы, бґйра шашты бiреу есiктiЎ жајтауына
тыЈылып, †ткен-кеткен сестраларды јорјытпај болып
„уреге тҐсуде.

– 265 –
Кенет јарсы б†лмеден д„рiгермен жаЈаласа ап-арыј
шал шыјты.
– Свифттен јалЈан он мыЎ стерлингтi јайда жiбер-
дiЎдер? – дейдi ж†телге булыЈып.
Д„рiгер тыЎдамастан кете бердi.
– Ѕайда? – дедi шал орнынан јозЈалмай. – Свифттен
јалЈан он мыЎ стерлингтi јайда жiбердiЎдер, јайда?
Роберт СвифттiЎ кiм екенiн есiне тҐсiре алмай, ґзај
ойланды. Ол тiптi ойлана алмай јиналды. Бастырылыј-
јан адамныЎ јолын јанша јозЈаЈысы келгенiмен јозЈай
алмайтыны секiлдi, ол јанша јадалып, ойланЈысы
келгенiмен ойлана алмады. Ајырында СвифттiЎ аЈылшын
жазушысы екенiн тапјан кезде СвифттiЎ ґзај жыл жын-
дыханада жатјанын, †лерiнде ајыл-есiнен айырылЈандарЈа
он мыЎ стерлинг ајшаны мґраЈа јалдырЈаны есiне тҐстi.
ТҐскi тамајтан кейiн ґйјы саЈаты басталды. Кешке
б„рi де далаЈа шыјты. Роберт аулада †зiн кҐтiп тґрЈан
профессор мен „йелiн к†рдi. Жајын адамды к†рген бетте
адам бойында „лдебiр сезiмнiЎ болуы керек екенiн Ро-
берт емiс-емiс есiне тҐсiрдi, бiрај мынау тґрЈан профес-
сор мен †зiнiЎ „йелiне бґрын-соЎды јандай ыјыласы
болЈанын, †зiнiЎ оларЈа јаншалыјты јатысы бар екенiн
мҐлде тҐйсiне алмады. Сондыјтан оларЈа јандай к†Ўiл
бiлдiру керек екенiне мҐлде миы жетпедi.
– ЖаЈдайыЎыз жајсы ма, Роберт мырза, – дедi про-
фессор јолын ґсынып.
Роберт јолын берген жој. ‡йткенi јол беру јажет
екенiн есiне тҐсiре алмады. …йелi јарсы алдына келiп,
јадалып, ґзај јарады. …йелiнiЎ Ґрейге толы к†зјарасы
РоберттiЎ санасын оятјандай болды. Ол †зiнiЎ „йелiне
маусым айында туЈан кҐнiне арнап Ґнемi раушан гҐлiн
сыйлайтынын есiне тҐсiрдi. Содан кейiн барып жымиып,
„йелiне к†з тојтатты.
– Таныды, – дедi „йелi ентiге сыбырлап. РоберттiЎ
кеудесiне басын јойып †ксiп јоя бердi. Роберт †зiн тас
јып јґшајтап, жылаЈан „йелiнiЎ „лдебiр бейм„лiм жа-
манаттыЎ ызЈарын сездiргендей, †ксiкке тґншыЈып, јалш-
јалш еткен денесiнен †н бойына јорјыныш тарап, аздап
ес тојтатјандай болды. Есi кiрген сайын јорјыныш ґлЈая
бердi. …лдебiр санаЈа сыймайтын бiр сґмдыј †зiнiЎ алып

– 266 –
денесiмен д„л јасынан сҐйкене жанап †ткендей болды.
РоберттiЎ тҐрiнен јатты јиналЈан нышан байјалды. Бiр
тҐрлi жат дыбыспен јыЎсылап, кемсеЎдегендей болды.
– Ханым, сiз сабыр етiЎiз. Робертке тыныштыј ке-
рек, демалыс керек. Сiз егер оны аясаЎыз, сабыр етуге
тиiстiсiз, – дедi профессор „йелдiЎ јолынан ґстап.
Роберт денесi дiр-дiр еткен „йелiнiЎ јґшаЈынан бо-
санЈан кезде „лгi алып денелi сґмдыјтан јашыјтап, бiрте-
бiрте ойсыз, тҐйсiксiз, сезiмсiз бiр боп-бос кеЎiстiкке сiЎiп
бара жатјандай „сер алды. Содан кейiн Роберт „йелi мен
профессорЈа †зiнiЎ јаншалыјты јатысы бар екенiн таЈы
да есiне тҐсiре алмай, „уре болды. Есiне тҐсiре алмаЈан-
нан кейiн, дуалЈа арјасымен сҐйенiп, ауладаЈы жҐрген
наујастарЈа јарады. ¦стiне кеЎ халат киген „йел бґларЈа
тајап келiп, саусаЈын безеп, сес бiлдiрдi. …йел жајындай
тҐскенде, Роберт „лденеге јайран јалды. …йелдiЎ саја-
лы бар едi. Роберт бґрын болмашы, сирек мґрты бар
„йелдердi бiрнеше рет к†рген болатын. Бiрај сајалы бар
„йелдi к†руi бiрiншi рет. …йел мҐлде жајын келдi. Содан
кейiн РоберттiЎ „йелiне т†не тҐсiп, бейбiт, баяу дауыспен
„Ўгiме айта бастады.
– К†рсет, – дедi ол иыЈын јијаЎ еткiзiп, – к†рсет...
Мен-ај жеп берейiн... Ѕґймај пiсiрген ж†н едi...
Бiлмеймiн... Мґны мен де тоји аламын... – …йелге ешкiм
јараЈан жој. Бiрај ол „Ўгiмесiн жалЈастыра бердi.
– Ѕґймај, – дедi ол таЈы да. – ЕшкiмнiЎ де, жо-жој...
К†рсет... Жасаймын... пластмасса... ЅолЈа тыныштыј
берiЎiз.
…йел †зiне јарап тґрЈан Роберттi к†рдi де, бґрылып
келiп, „Ўгiмесiн таЈы да жалЈастырды:
– Мiнеки, кнопканы бас... Неге, неге?.. Балыј к†п...
Жо-жој... Сiз јорјыныштысыз. Не, жынданЈанбысыз? –
дедi селкiлдей кҐлiп. – Ой, јажетi жој...
– Алып кетiЎiз, – дедi профессор сестраЈа Роберттi
к†рсетiп.
…йелi РоберттiЎ јолынан јайта-јайта сҐйiп, тґншыЈа
жылады. Тек †ксiген Ґндi естiгенде Јана санадан туатын
сезiну јґдiретi жанын јинап, баЈанаЈы алып ҐрейдiЎ лебiн
таЈы да аЎЈаратын секiлдi. Роберт сестраныЎ ымдауымен
бґрылып, iшке кiрдi. Ол „йелiн де, профессорды да сол

– 267 –
с„тте-ај есiнен шыЈарып жiбердi. Б†лмесiне келiп, т†сегiнiЎ
Ґстiнде Ґн-тҐнсiз ґзај отырды. «Мен не к†рдiм», – дедi
сыбырлап. «Мен не к†рдiм», – дедi таЈы да д„лiзге
шыЈып. Ешкiм мґныЎ с†зiне јґлај асјан жој. «Мен не
к†рдiм?..»
Осы кезде Робертке: «Мынау жындыхана Јой. Мен
жындыханаЈа тҐсiппiн Јой», – деген ой найзаЈай сојјан-
дай „сер еттi. ‡не бойын Ґрей биледi. К†здерi ґясынан
шыЈа алајтап, орнынан јалай атып тґрЈанын сезген жој.
Ѕазiр барып, †зiнiЎ жынды емес екенiн, †зiн мґндай жер-
де ґстауЈа болмайтынын айтјысы келдi.
– Менi бас д„рiгерге апарыЎыз, јазiр апарыЎыз, – деп
жалынды бiрiншi кездескен сестраЈа.
– Бас д„рiгер јажет болса, †зi шајыртып алады, – дедi
сестра мґныЎ с†зiне п„лендей м„н бермей.
– Менi неге мґнда ґстап отырсыздар, – дедi Роберт
жыламсырай, шарасыз кҐймен. – МенiЎ мґнда отыратын
ж†нiм жој јой. Мен саумын Јой... Мен саумын.
Сестра Ґн-тҐнсiз Роберттi айналып †тiп кеттi. Роберт
креслоЈа отырды. «Бґл – бiлместiк, я јастандыј», – деп
кҐбiрледi †зiне-†зi. «Бґл – бiлместiк... бiлместiк...» Ке-
нет таЈы да бiр ой РоберттiЎ iшкi дҐниесiн дҐр сiлкiндiрдi.
«Ѕашу керек! – дедi алјына сыбырлап. Асыјјаннан жҐрегi
алјымына тiрелдi. – Ѕашу керек... БҐгiн... осы јазiр...
Тез јашу керек...»
Роберт маЎайЈа кҐдiк туЈызбау Ґшiн Ґн-тҐнсiз кереуетiне
келiп жатты. «Ѕазiр болмайды, – дедi денесiндегi дiрiлдi
басуЈа тырысып. – Кешке... ТҐнге јарай...»
СестралардыЎ да к†зiне тҐскiсi келмедi. Санасында
«јашу керек, јашу керек» деген бiр Јана мајсат тґрды.
Осы бiр мајсаттыЎ бҐкiл табиЈатын билеп алЈаны сонша-
лыј, ауруханадан аман-сау јашып шыЈа алса, одан „рi †лiп
кетсе де арманы жој секiлдi. …лден уајытта ол †зiнiЎ бґл
жатысын уајытты босја †ткiзу деп тапты. «ЕЎ алдымен,
јалай јашу керек? – деп сґрај јойды ол †зiне. – Ѕай
уајытта јашу керек? Ѕай есiктен шыјпај?.. Жој, жој,
маЎайЈа барлау жасау јажет. Ж„не †те сај болу керек».
Роберт осы оймен д„лiзге шыјты. …рi-берi јыдырып
жҐрiп, т†менгi јабатја тҐсетiн баспалдајја к†з жiбердi.
Ж„не мґнымды ешкiм байјап јалЈан жој па деп маЎа-

– 268 –
йына жалтајтап јараумен болды. Ајыры ешкiмнiЎ аЎ-
дып тґрмаЈанына к†зi жеткеннен кейiн, баспалдај бойы-
мен т†мен јарай тҐсе бастады. Есiк алдында тґрЈан вах-
тер „йелдi к†рдi. «¦стiмдегi аурухананыЎ киiмiмен менi
†лсе жiбермейдi, – деп ойлады. – Басја бiр амалын табу
керек... Табу керек» ... АсыЈа басып, жоЈары к†терiлдi.
ЕЎ жоЈарЈы – т†ртiншi јабатја к†терiлгенде:
– Сiз мґнда неЈып жҐрсiз? – дедi ај халат киген еЎге-
зердей жас жiгiт. Роберт дiр ете јалды.
– Мен бас д„рiгердi iздеп жҐр едiм.
– Бас д„рiгердi?.. – Жiгiт бґЈан кҐдiктене јарады.
– И„, бас д„рiгердi, – дедi Роберт дегбiрсiзденген кҐйiн
сездiрмеуге тырысып. – Сыртта алыстан келген бiр адам
бар едi. Сонымен жҐздесуге рґјсат сґрайын деп едiм. Таба
алмай жҐргенiм.
Жас жiгiт бґЈан таЈы кҐдiктене бiр јарады да:
– Жој, мґнда келген жој. Келетiн ж†нi де жој, – деп
т†мен тҐсiп кеттi.
Роберт пижамасыныЎ жеЎiмен маЎдайыныЎ терiн
сҐрттi. МаЎайына аз-кем јарап тґрды да, таЈы да баспал-
дајпен к†терiле ж†нелдi. Ѕойма, я лаборатория екенi
белгiсiз, јарама-јарсы екi есiк бекiтулi тґр. Роберт даЈда-
рып тґрып јалды. ЖҐрегi дҐрсiлдеп, Ґрейлене бастады.
Кенет к†зi темiр сатыЈа, одан „рi д„л т†бедегi т†рт бґрыш-
ты тајтай јајпајја тҐстi. Темiр сатымен јалай †рмелегенi
есiнде жој, јајпајтыЎ д„л тҐбiне мґрнымен тiрелiп тґрЈа-
нын бiр-ај бiлдi. К†терiп к†рiп едi, бос тґр екен. ¦мiт
с„улесi к†Ўiл тҐбiнен жылт ете јалды. Бiрај одан „рi бар-
лауЈа мҐмкiндiк болмады. Т†меннен дабырлаЈан дауыс-
тар естiлдi де, Роберт сатыдан шапшаЎ жерге тҐстi.
– Сiз неЈып жҐрсiз? – дедi к†зiлдiрiктi „йел.
Роберт жауап бермей тҐсе бердi.
– ТојтаЎыз! Сiз јайдан келесiз? Ѕай палатадансыз?
Роберт жауап бермедi.
– Мен сiзге айтып тґрмын. ТојтаЎыз!
Роберт екiґшты кҐйде ајырын жылжи бердi. Т†зiмi
жетпей, артына жалт јарады... Ешкiм жој. …йел кетiп
јалыпты. Мґны я саЎырау, я есту галлюцинациясына
ґшыраЈан бiреу деп ойлаЈан болар. Роберт таЈы да жеЎiмен
маЎдайыныЎ терiн сҐрттi.

– 269 –
«Ендi кешке дейiн шыдау керек, – дедi †зiне-†зi,
т†сегiне јисайып жатып. – Кешке дейiн... Одан „рi тысја
бiр шыјса...» ЖҐрегi тарсылдап, кеудесiне сыймай кеттi.
«Кешке дейiн... Кешке дейiн... Шыда! Шыда!..»
Кешкi тамај Робертке батпады. Ѕанша сыр бермеуге
тырысса да, †Ўешiнен †тпей јойды. «Ауырып отырмын»
деп сылтауратты тамај тасушы јызЈа. Тамајтан келiп,
т†сегiне жатјанда жҐрегi онан жаман дҐрсiлдеп, дегбiрiн
јашырды. ЅобалжыЈан к†Ўiлiн басу Ґшiн бiреумен
„Ўгiмелескiсi келдi. Сол ниетпен јарсы кереуетте кiтап
ојып отырЈан адамЈа к†з тојтатты. Ер тґлЈалы, iрi, сым-
батты кiсi екен. МаЎдай шашы сирей бастапты.
– Сiз мґнда к†птен жатырсыз ба? – дедi Роберт жґмсај
Ґнмен.
К†ршi басын изедi.
– Д„рiгерлер не дейдi?
К†ршi бґЈан кеЎ, †ткiр жанарымен маЎдайынан сҐзiле
јарап бiраз отырды. Содан кейiн соншалыј сенiмдi, са-
бырлы Ґнмен:
– Мен жынды емеспiн, – дедi. – МенiЎ денiм сау, мен
священникпiн. Менi мґныЎ iшiне „дейi салып јойып отыр.
Кiм жасап жҐргенiн де бiлемiн. Френц! Сол маЈан јас-
тандыј жасап жҐрген. ‡мiр бойы соЎыма тҐсiп келедi.
Менi †лтiрмек те болЈан. Ендi д„рiгерлердiЎ б„рiн сатып
алып, мына жындыхананыЎ iшiне жатјызып јойды. Бiрај
(ол бiреу естiп јоймасын дегендей аузын јалјалап, дауы-
сын ајырындатты) оныЎ бҐкiл „рекетi таяуда „шкере бо-
лады. БiлдiЎiз бе. Мен хат жазып, осында келген
бiреулердiЎ јалтасына салып жiбердiм. Ол хат, с†з жој,
Ґкiмет басшыларыныЎ јолына тиюге тиiстi. Содан кейiн...
(Ол ФренцтiЎ јалай „шкере болатынын к†з алдына елес-
теткен болу керек, јарјылдап кҐлiп жiбердi). Бiттi... –
Ол екi алајанын јґшырлана ујалады.
Роберт тiксiнiп јалды. «МґныЎ да сау болЈаны ма? …лде
мґндаЈылардыЎ б„рi сау ма?.. Б„лкiм, – дедi ол iшiнен
таЈы бiр ойдыЎ ґштыЈын тауып. – Серiк болып, бiрге
јашар. Бiрiгiп „рекет жасармыз». Бiрај ол бґл ойынан
тез јайтты. Екi адам јолЈа тез тҐсуi мҐмкiн. Басына сор
болып, јґтыла алмай жҐрсе ше? Мейлi, †з кҐнiн †зi к†рер.
Тiрi жанЈа тiс жаруЈа болмайды.

– 270 –
СаЈат онды сојты. АурулардыЎ алды ґйјыЈа кеттi.
РоберттiЎ к†ршiсi де басын к†рпесiмен тґмшалап, тґншыЈа
јорылдайды. СаЈат он бiр болЈанда Роберт орнынан тґрып,
аяЈын еппен басып, д„лiзге шыјты. Ешкiм к†рiнбейдi.
Сестра отыратын орындыј бос тґр. ЫрЈып, Ґшiншi јабат-
тан бiр-ај шыјты. Т†ртiншiге к†терiлуге мҐмкiндiк бол-
мады. Д„л јарсыда кезекшi сестра тапжылмай отырып
алды. …лден уајытта телефон шырылдап, „йел „рi бґрыл-
Јанда Роберт к†терiле берiп едi, ол мґны байјап јалды.
Ендi тура жҐргеннен басја амал јалмады. Роберт тајап
барып:
– Сiзде ґйыјтататын д„рi жој па? – дей салды, не
айтып тґрЈанын †зi де толыј аЎЈармай.
– Оны јайтесiз? ‡зiЎiз јайдан жҐрсiз? ПалатаЎыз јан-
дай?
Роберт јолымен жоЈарыны к†рсеттi. Сестра кҐлiмсiреп,
балаЈа тҐсiндiргендей „р с†зiн ежелеп:
– µйыјтататын д„рiнi рецептпен Јана бередi. ОныЎ
Ґстiне сiздiЎ †зiЎiздiЎ сестраЎыз бар. Содан сґраЎыз.
ТҐсiнiктi ме? – дедi.
– ТҐсiнiктi.
Сестра с†зiнiЎ тҐсiнiктi болЈанына јатты риза болып,
Роберттi т†ртiншi јабатја дейiн жылы к†зјараспен шы-
Јарып салды. Т†ртiншi јабат јарак†леЎке екен. Ешјан-
дай сестра к†рiнбейдi. ЕсiктердiЎ б„рi ашыј. Роберт аяЈы-
ныЎ ґшымен басып, темiр сатыЈа жеттi. Ѕатар тґрЈан екi
есiк бґрынЈысынша жабыј тґр. Сатымен к†терiлiп, тај-
тайды к†тердi. Содан кейiн тҐрпiдей јап-јатты бiр
н„рсенiЎ Ґстiне јарЈып шыјты. МаЎай к†рiнбей кететiн
болЈандыјтан, јајпајты ашыј кҐйiнде јалдырды. Роберт
басын „лдебiрдеЎеге ґрып аламын ба деп јорыјјандай
бґЈа жҐрiп, шатырдыЎ есiгiн тапты. Есiктi ашып јалды
да, јарак†к аспанды, јала шамдарын, т†менде аЈылып
жатјан машиналарды, адамдарды к†рiп, тiршiлiк атаулы-
ныЎ, „сiресе, анау митыЎ жҐрiспен кiп-кiшкентай болып
бара жатјан адамдардыЎ бейшара халiне јґмырсјаныЎ
илеуiне јараЈандай бiр сезiммен јарап тґрып јалды. Одан
„рi ойлауЈа уајыт жој деп тапты да, жајтау темiрлерге
сҐйене т†бенi айналып жҐрiп, т†мен тҐсетiн д„л манаЈы
сатыдан айнымайтын темiр сатыны тапты. Аздап басы

– 271 –
айналЈан секiлдi. Барынша ґјыптылыјпен саусајтары
јарысјанша ныј ґстап, аяЈын сатыЈа тiреп, т†мен тҐсе
бастады. Ѕґлап јалмай, аман-сау жерге тҐссем деген јор-
јыныш бґЈан дейiнгi јорјыныштыЎ б„рiн басып кеттi.
СатыныЎ еЎ соЎЈы ґшынан ґстап тґрып, жерге секiрiп
тҐскенде бiр мґратына жеткендей бойы жеЎiлдеп, тереЎ
кҐрсiне дем алды. Ендi ауруханадан аулај кетудi ж†н к†рдi
де, јарсы алдындаЈы к†шеге тҐсiп алып, жҐрiп кеттi.
«Ѕайда барамын?» деп ойлады жҐрiп келе жатып. Кенет
ол осы уајытја шейiн негiзгi мајсатыныЎ басын ашып
алмаЈанына јатты јайран јалды.
«Шынында да, јайда барамын? ¦йге ме? Жој, Ґйден
оп-оЎай ґстап алып, јайта „келiп жатјызады. Ѕонај Ґйге
ме?.. Мына кҐйiммен јай жерге јабылдайды. Жындыха-
наныЎ киiмiн к†рген бетте-ај бҐкiл жґрт Ґркiп шыЈа ке-
лер...» Роберт к†шедегi халыјтыЎ †зiне к†Ўiл аудара бас-
таЈанын сезiп, јараЎЈы бґрышја јарай ыЈысты. Бґрыш-
тан бґрышја тыЈылумен уајыттыЎ да јалай †ткенiн
бiлмей јалды. Анда-санда бiр †ткен некен-саяј машина-
дан басја к†шеде тiрi жанныЎ јалмаЈанын сезгенде ба-
рып, Ґй iргесiндегi басјышја сылј етiп отыра кеттi. Шар-
шаЈаннан аяЈы дiр-дiр етедi. СҐйектерiне дейiн шанши-
тын сияјты. «Ѕайда? Ѕайда бару керек? Паналайтын жер
бар ма?» Роберт терезелерi араныЎ ґясындай быжынаЈан
з„улiм Ґйлерге к†з жiбердi. «¦й к†п, – дедi iшiнен
кҐбiрлеп. – Бiрај осынша кеЎ дҐниеден бас сґЈатын па-
наныЎ табылмауы мҐмкiн бе?..»
– Ей! – деген јатјыл дауыс Роберттi селк еткiздi. –
НеЈып отырсыЎ? К„неки, берi кел.
‡зiне бґрылып келе жатјан полицейдi к†рiп, Роберт
орнынан тґрды.
– Берi кел! – дедi полицей. – Тез!
Роберт бiр с„т сигнал кҐткен спортшыдай јатып јалды
да, кiлт бґрылып, асфальт к†шенi тарсылдатып јаша
ж†нелдi. Тарс етiп мылтыј атылды. АйЈай-ґйЈай, шырыл-
даЈан ысјырыј...
¦рей буып, јатты ышјынЈан Роберт †зiн јалјып ґшып
келе жатјандай сезiндi. Ескi шiркеудi айналып †тiп, iз
тастап, керi јашпајја бекiндi. АяЈыныЎ тарсылы тҐнгi
тыныштыјја жаЎЈырыЈып, алысја естiлетiн болЈан соЎ,

– 272 –
б„теЎкесiн шешiп алды. АяЈыныЎ ауырЈанына, †кпесiнiЎ
шаншыЈанына да јарамады. «Ѕґтылу керек. ‡лсем де
јґтылуым керек». Ѕатты жҐгiргеннен РоберттiЎ к†зi јара-
уытты.
Ол ґзај жҐгiрдi. Алдынан јарауытјан аЈашты к†рген-
де барып, јаланыЎ батыс жиегiндегi јолдан †сiрген то-
ЈайЈа тiрелгенiн бiр-ај бiлдi. Екi †кпесi кеудесiне сый-
май, аЈаш арасына ене бере етпетiнен јґлады. Жант„сiлiм
јылып жҐргендей к†к ш†птiЎ Ґстiне домаланып, аунай
бердi. …лден уајытта барып с„л саябырсыЈандай болды
да, екi јолымен жер тiреп, iшегi Ґзiлердей јиналып, јґса
бастады. Сосын †не бойын „лсiздiк билеп, сҐмектей бол-
Јан терiн сҐртуге шамасы жетпей, јисая кеттi. Бiр с„т
ґйјысы келдi. Мына жанын јинаЈан тiршiлiктен ґйјы
арјылы болса да бiр с„тке јґтылЈысы келдi. Бiрај †зiн
полицейлердiЎ iздеп жҐргенi есiне тҐскен кезде ґйјысы
шайдай ашылды. ЅґлаЈын тосып, тыЎ тыЎдады. Жым-
жырт.
Роберт к†к ш†пке шалјасынан тҐсiп, табиЈат јґбы-
жыјтыЎ жалЈыз к†зiндей болып жарјырап тґрЈан д†Ўге-
лек айЈа јарады. Шексiз, шетсiз кеЎiстiкте зеЎiп жҐрген
†лi, тiрi денелер. Ажалдай јатал, мейiрiмсiз „лем. М„Ўгiлiк
деп аталатын уајыт кеЎiстiгiнде тiршiлiк атаулы јараЎЈы
тҐнекте анда-санда бiр жалт еткен н„зiк с„уле секiлдi. Ал
жеке адамныЎ Јґмыры ше?.. М„Ўгiлiкпен салыстырЈанда
осынша јып-јысја ЈґмырыныЎ iшiнде осынша Ґлкен
азапты арјалап кететiндей адам сорлыныЎ не жазыЈы бар?
Роберт †зiнiЎ азЈантай †мiрiн есiне алды.
Балалыј шаЈы деревняда †ткен едi. …кесi жҐзiм егетiн.
Iскерлiгi аз, бостау шаруа болды. Мiнезiндегi еЎ басты
ерекшелiк – †лердей балажандыЈы. Шешесi „лдебiр дiни
ґйымдарЈа јатысатын. Жетi сайын шiркеуден јалмайды.
АурушаЎ, уайым-јайЈыдан бiр арылмайтын, јамк†Ўiл,
дiндар кiсi.
Кешкiлiк ґйыјтарда РоберттiЎ шашынан сипап жатып,
ертегi айтатын. …сiресе шыЈыстыЎ небiр Јажайып
ертегiлерiн к†п бiлушi едi. ШешесiнiЎ айтјандары
РоберттiЎ к†з алдында тура болЈан ојиЈадай елестейдi.
– Содан „лгi адам, – дейтiн шешесi баяу Ґнмен ертегiсiн
жалЈастырып, – жолаушыны жер астындаЈы алтын

– 273 –
кҐмбездi патша сарайына „келiп кiргiзедi де: «ЅалаЈан
шарабыЎ мен тамаЈыЎды iш, сґлу к„низактармен ойна,
серуен јґр, барлыј есiкке кiрiп, алтын сарайды тамаша-
ла. Тек мына тґрЈан бiр есiктi Јана ашуЈа болмайды. Мґны
ашсаЎ, бајытсыз боласыЎ», – дейдi...
– Неге? – дейдi Роберт шыдай алмай.
– ‡йткенi ол есiктi ашуЈа болмайды. Оны ашсаЎ, ба-
јытсыз боласыЎ дейдi, – деп јайталайтын шешесi.
Шешесi ертегiнi бiр јалыпты мґЎды дауыспен, †зiнiЎ
басынан кешкен ојиЈадай етiп, †те „серлi айтатын. Ж„не
ертегi айтудан бiрде-бiр жалыјпайтын. РоберттiЎ †мiрiндегi
еЎ бiр ойсыз, јамсыз †ткен, сондыјтан да соншалыјты
†зiне бајытты болып елестейтiн кезеЎi осы балалыј шаЈы.
Тек осы Ґшiн Јана †мiр сҐруге келiсуге болар едi. РоберттiЎ
бала кезiнде наујастанып, ауруханаЈа тҐскенi есiнде.
Д„рiгерлер „лденеден Ґрейленген, јатты тiтiркенген, со-
дан жҐйке саласына зајым келген деп тапты. Одан мек-
теп †мiрi басталды. Ајылы кiрдi. ‡мiрдегi јиыншылыј-
тарЈа, бајытсыз жайттерЈа тҐсiнiп, уайым жеуге, iштей
азап шегуге јалыптасты.
ТаЈы да наујастанды. Роберт ауруханада Ґш ай жатты.
Телепаттыј јасиетi маЎайЈа сезiле бастады. Достар ара-
сындаЈы алЈашјы сеанстар... арнаулы комиссияныЎ
к†зiнше жасалЈан тґЎЈыш атајты сеансы... Роберт
полицейлердiЎ жоЈалЈан јґжаттарын тапты. Цирк басты-
Јы Робертке гастрольге бiрге шыЈуЈа †тiнiш жасады.
Жiгiттiк д„урен... ЖоЈарЈы оју орыны. Роберт кҐнi-тҐнi
кiтап ојудан жалыјпайтын. ОЈан бҐкiл табиЈат сырына,
†мiр сырына ҐЎiлу соншалыј јызыј болып к†рiнетiн.
Бiрај ајыл-ойы толыјјан сайын, †мiр сырына ҐЎiлген
сайын табиЈатында жґмсај, к†Ўiлшек жанын „лдебiр јат-
тылыј пен мейiрiмсiздiк тҐрпiдей батып, јинайтынын
сезетiн.
Роберттi арнаулы есепке алды. Бiрнеше жыл бойына
медицина ЈылымыныЎ профессоры Бейкер мырзаныЎ
бајылауымен полицейлiк криминалистiк жґмыстарЈа
арналЈан сеанстар жҐргiздi.
«Ајылдан азап!» – не деген с„ттi табылЈан тiркес! Адам
баласы †мiр бойы ајылды болЈысы келiп, ајыл тапјысы
келiп, ал †зi †мiр бойы сол ајылдан азап шегiп †тетiнiн

– 274 –
тҐсiнбейдi. Санадан туатын азапты санап тауысу мҐмкiн
емес. ТiршiлiктiЎ †зiнде јанша зґлымдыј, јанша апат,
јанша †лiм бар, јанша „дiлетсiздiк, јанша опасыздыј,
екiжҐздiлiк бар. СанаЎ марјайЈан кезде алдымен солар-
ды тҐсiнесiЎ. АдамдардыЎ †з бойындаЈы, †з табиЈатында-
Јы зґлымдыЈын, †зiмшiлдiгiн танудыЎ †зi јанша Јґмыр-
ды јысјартатын бајытсыздыј. Сол бiр торлаЈан тҐнектiЎ
iшiнде болмашы жылтыраЈан сирек с„улелер сенiЎ
тҐЎiлген к†ЎiлiЎдi, јґлаЈан ҐмiтiЎдi тґрЈыза ала ма?
И„, Роберт †мiрден ешјандай бајыт айыјтыра алмас
азап к†рдi. Ол азап тiршiлiктегi маЈынасыздыјты к†ру-
ден басталды. АдамдардыЎ м„н-маЈынасы бар деп тауып
жҐрген категорияларыныЎ б„рi абсолюттiк тґрЈыдан,
м„Ўгiлiк тґрЈысынан јараЈанда – Н†л! Адамдар „дiл бол-
Јысы келедi. ‡з iстерiне „дiлдiк деп ат јойып, айдар та-
Јып, „рекет јылады. Жалпы адамзат јауымында „дiлдiк
деген ґЈымныЎ бары рас. Ал осыны жалпы абсолюттiк
тґрЈыдан алып, бiр с„т јарасај, жалпы адамдардыЎ
тiршiлiкке жаратылуыныЎ †зi „дiлдiк болып шыЈа ма?
Адам жыртјыш јой. ЕЎ јатерлi жыртјыш. Жер бетiндегi
парасат-санасы т†менгi д„режедегi хайуандарды †зiне
кiрiптар етiп, торда ґстайды, бґЈаулайды, к†лiк етiп жегедi,
†лтiрiп, еттерiн жейдi. (АдамдардыЎ бiр-бiрiне жасайтын
јиянатын былай јойЈанда.) ЖылјыныЎ, сиырдыЎ,
јойдыЎ етiн жеу сол хайуандардыЎ тґрЈысынан јараЈан-
да „дiлдiк пе? «Сендер бiздi неге жейсiЎдер? БiздiЎ сана
д„режемiздiЎ т†мендiгiнен бе? КiмнiЎ сана д„режесi биiк
болса, т†мендегiлерiн талап, жей беруге болатынын јан-
дай „дiлетке сыйЈызуЈа болады. Неге адамЈа б„рiне рґјсат
берiлген. Бiз бґЈан јарсымыз», – дер едi олар јґдай ал-
дында. Ал егер осылай болуы тiршiлiктiЎ негiзгi заЎын
јґраса, онда жер бетiндегi бґлжымайтын КҐштiлер заЎы
Јана болуЈа керек. ЯЈни бҐкiл дҐниенi кҐштiлер басјара-
ды. ОларЈа не iстеймiн десе де рґјсат. Ендеше бҐкiл
„дiлетсiздiк атаулыныЎ јайнар бґлаЈы д„л осы кҐштiнiЎ
зорлыЈы емес пе?
АдамныЎ †з †мiрiндегi бајытсыздыј јаншама? Бiрiншi
јайЈы – †мiрде бајыт атаулыныЎ болмайтынын сезу.
Бајыт саЈым секiлдi. Алыстан к†здi арбайды. Жан-т„нiЎдi
†шпес мґратја б†лейтiн бајыттыЎ тiршiлiкте бар екенiне

– 275 –
јаяусыз сенiп, Ґмiт јыласыЎ... Адамдар тiршiлiк деп ата-
латын алас-кҐлес мґхитта бiр батып, бiр шыЈып, жанта-
ласып жҐрген сорлы ж„ндiк т„рiздi. Ал Ґмiт болса, сол
арпалыс кезiнде алдыЎнан јарауытјан арал. Ѕґтылдым
деп ойлайсыЎ. ЖаныЎды да, т„нiЎдi де азапја салЈан
јатерден, кеудеЎе бiр тҐйiр шыбын жан берiп, сол Ґшiн
бҐкiл кҐн„ мен јылмысја, арамдыј пен арсыздыј атау-
лыЈа јор јылып јойЈан жаратушыныЎ мазаЈынан јґтја-
ратын жарылјаушым табылды деп ойлайсыЎ. Бiрај арал
уајытша Јана тыныстау болып шыЈады. ТеЎiз суы
к†терiлген кезде арал суЈа б†гiп, таЈы да бiр батып, бiр
шыЈып, басја арал iздеуге тура келедi. Мiнеки, бајыт
дегенiЎiз д„л сондай... К†п аялдауЈа болмайды. ‡йткенi
ол јолыЎ жетiсiмен-ај †зiнiЎ бҐкiл м„нiн жоЈалтады.
ОсыЈан жетсем бајыттымын деп ойлайсыЎ, ол орындал-
Јан кезде сенiЎ †мiрiЎе м„Ўгi мазмґн болар јасиетiнен
айырылып, ендi басја арман табылады. Осылай кете бередi...
Олай болса тiршiлiкте бајыт жој. Б„рi де саЈым. Ал јана-
Јатсыздыјты сана тудырады... Сана тудырады... Сана...
ОсылардыЎ б„рiн бiлiп, азапја тҐсу ауру емей немене.
Жаратушы адамЈа ајыл-естi, басја тiршiлiк иелерi бајыт-
сыз болып жатјанда, одан б„лен есе бајытсыз болсын
деп, азапты б„лен есе к†п шексiн деп, †лiм алдында есiнен
танЈанша з„ресi ґшып, јиналсын деп берген секiлдi. Бей-
шара пенделер †здерiнiЎ тiршiлiкке келгенiн бајыт деп
санайды. ‡лгiлерi келмейдi. Ал мґнысы – бiр жерге к†шiп
келiп, ґзај тґрЈан адамныЎ „лгi жер ит байласа тґрмай-
тын ју тајыр болса да, „бден бауыр басјаннан кейiн,
ендi сол жерден кеткiсi келмейтiнi секiлдi, „шейiн јимас-
тыј екенiн †здерi сезбейдi...
Ајыл-парасат – ауру. Адамдар туады да сол аурумен
ауырады. 60–70 жылдай азаппен ауырады. Содан кейiн
бҐкiл азап каторгiнiЎ кесiмдi жылы таусылЈандай аяјта-
лып, адам м„Ўгi тыныштыјја кетедi. Тiршiлiк – Ґлкен
аурухана!.. Сґмдыј!
Роберт басын ґстады. Ѕашатын адамдай алајтап, жан-
жаЈына јарады. Ѕайтiп? Ѕайда? Ѕайда јашып јґтылу
керек?
Роберт жҐрегiнiЎ тарсылдап сојјанын сезе бастады.
Ѕайтiп? Орнынан тґрып, бетi ауЈан жајја јарай жҐрдi.

– 276 –
Ѕайда? Ајыл-ес ауруынан јалай јґтылу керек? Ајыл-
естен јалай айырылу керек? Ајыл-естен јґтылу керек...
Жындану керек... Ајыл-естен айырылсаЎ Јана бајытты
бола аласыЎ... Ѕайтсе жындануЈа болады?.. Есiмнен айы-
рылЈым келедi, есiмнен... РоберттiЎ есiне жындыхана
тҐстi.
Сiбiрлеп таЎ атты. Роберт јайда келе жатјанын †зi
сезбей, ґзај сенделдi. Кенет ол тҐнде Јана †зi јашјан
жындыхананыЎ д„л јасында тґрЈанын сездi. ТҐндегi †зi
тҐскен темiр саты к†рiнiп тґр. Роберт ойланбастан темiр
сатыЈа аяЈын салып, к†терiле бастады. Келген iзiмен јай-
тадан iшке тҐстi. Содан кейiн бҐкiл ґйјы јґшаЈындаЈы
б†лiмшелердi аралап †тiп, †зiнiЎ б†лмесiне келдi. Шешiндi.
Жатты. Тiрi жан сезген жој.
«Ѕґтылдым... ‡Ўкей аурулар јаптаЈан тiршiлiк
„лемiнен бiр с„тке болса да... Ајыл-естен јґтылсам...
Есiмнен тансам... Бiржола... М„Ўгiге... Япырай, јандай
керемет болар едi!»
III
Роберт ендi ауруханадан жазылдыЎ деп шыЈарып
жiбермесе болар едi деп јорыјты. Сондыјтан ол барын-
ша наујас адам болып к†рiнуге тырысты. Д„рiгерлердiЎ
к†п с†здерiне тҐсiнбегендей сыЎай танытты. Не естiп
тґрып жауап бермейдi. …йелiне де, анда-санда келген про-
фессорЈа да ашылып ештеЎе айтпайды. Бiрај бас д„рiгер,
ауруханада к†п жґмыс iстеген, т„жiрибесi мол, аурулар-
мен „Ўгiменi †те шебер †ткiзетiн ж„не соныЎ аурулар
Ґшiн јаншалыјты м„нi барын жајсы тҐсiнетiн адам едi.
Роберттi †з кабинетiне алдырып, бҐкiл †мiрбаянын, от-
басы жаЈдайын, „ке-шешесiнiЎ јандай адам болЈанын
сґрады.
– Бiз сiздi жазып шыЈарамыз, – дедi с†здiЎ ортасында. –
Сiз тек шаршаЈансыз. Сiздi наујас деп айтуЈа да бол-
майды.
Д„рiгер бiрдеЎенi бiлiп јойды ма дегендей Роберт
сескенiп јалды.
– Неге? – дедi шошынып.
Д„рiгер бґЈан „лдејалай таЎырјай јарады.

– 277 –
– СiздiЎ наујасыЎыз жој, – дедi кҐлiмсiреп. – Сiзге
тыныјјан ж†н. К†рiпкелдiк јасиетiЎiздi к†п сынай бе-
руге болмайды. ‡йткенi адамЈа денсаулыј јажет.
– СiздiЎше денi сау адамдар кiмдер? – дедi Роберт
шыдай алмай.
Д„рiгер аЎтарылып јалды.
– Ѕалайша кiмдер? – дедi алајанын жайып. – Осы
т†Ўiректе жҐргендердiЎ б„рi... яЈни јоЈамЈа јызмет
етушiлердiЎ б„рi сау адамдар.
– Жој, – дедi Роберт с„л ойланып. – Ол тек – мына-
ны ауру деп айтайыј, ал мыналарды сау деп айтайыј деп
кесiлген јаЈида Јана.
Роберт †зiнiЎ iшкi сырыныЎ ајтарылып бара жатја-
нын сезiп, осы жерден доЈаруым керек деп ойлады. Бiрај
сол с„тте-ај †зiнiЎ тојтай алмайтынын бiлдi.
– ТiршiлiктiЎ негiзгi алЈы шарты – тiлек пен „рекет,–
дедi ајыры тојтай алмадым Јой деген т„уекел сезiммен. –
Тiлек пен „рекеттi тынымсыз јуалайтын кҐш – јанаЈат-
сыздыј. Ал јанаЈатсыздыј †зiнен-†зi беймазалыјты, жан
азабын тудырады. Бґл – ешјашан да тојтамайтын јґбы-
лыс. Себебi адам тiлегi орындалЈан бетте-ај †зiнiЎ
јажеттiлiгiн жоЈалтады, „рекетсiздiкке тiреледi. Сондыј-
тан таЈы да басја тiлек, басја мґрат пайда болмај. …лгi
процесс басынан јайта басталады. Осылайша тiлек – „ре-
кет, тiлек – „рекет болып, м„Ўгi јанаЈатсыздыј тґЎЈиы-
Јына сҐЎги бермек, сҐЎги бермек. Олай болса, жан аза-
бын тудырушы не? Ол – тiршiлiкке тырмысу, бајытја
ґмтылу. Бiз јанаЈатсыздыј ауруымен ауырамыз. Ж„не ол
ауру – ешјашан да жазылмайтын, туа бiткен ауру.
Д„рiгер Робертке бiлдiрмей магнитофонныЎ тетiгiн ба-
сып јалып, „Ўгiменi жазуЈа кiрiстi.
– ТiршiлiктiЎ табиЈи заЎындаЈы јаталдыјты былай
јойЈанда, адамдардыЎ †з јолдарымен жасаЈан зґлымдыј-
тарын тҐгендеп бiтiре алмайсыз. Бiр с„т јана тарихја јара-
Ўызшы. АлЈашјы јауымнан кҐнi бҐгiнге дейiнгi аралыј
јылмыс пен јырЈынЈа, јиянат пен б„секеге толы. Адам
баласы бiр-бiрiне бiр с„т тыныш Јґмыр берген емес. Сґлу-
лар †здерiнiЎ келбетiмен, таланттар †здерiнiЎ
јабiлеттерiмен †згелердi јорлайды. ЕЎ болмаЈанда ойын-
мен јорлайды. БҐкiл спорт ойындары: ат жарыс, жаяу

– 278 –
жарыс, кҐрес, бокс, футбол таЈы сол сияјтылар – мґныЎ
б„рi тек бiрiн-бiрi мґјату Јана. Ойын дейдi, јайдаЈы ойын?
µтылЈан спортшылардыЎ тҐрлерiне јараЎызшы. ДҐниедегi
еЎ бајытсыз жандар солар. ¦п-Ґлкен адамдар балаша
жылайды. Адам ойынЈа жылай ма? Ойын дейдi? Ол ойын
емес. Адам табиЈатынан арылмай јойЈан бiрiн-бiрi јор-
лау, мґјату. Эгоизм! ЯЈни бґлардыЎ б„рi «тiршiлiк
кҐштiлер Ґшiн жаралЈан» деген жан тҐршiгерлiк јаЈида-
ны јґрайды. Адамдыј ыјтиярЈа Ґстемдiк, јиянат, зор-
лыј, јысјасы, бҐкiл-бҐкiл бајытсыздыј атаулы жаЎаЈы
кҐштiлер заЎыныЎ жемiсi. …лгi айтјан спортымыз да, бґл
да – б„рi бiр-ај јґбылыс. ‡мiрге жарјын, с„би санамен
келiп, т†Ўiректе шат-шадыман тiршiлiк барына, адами
бајыттыЎ, шынайы махаббаттыЎ барына, Јарiпке к†мек,
јиянатја тыйым секiлдi „дiлдiк барына, бiрi Ґшiн бiрi от
пен суЈа тҐсетiн, бiр-бiрiнiЎ к†Ўiлiне јаяу тҐсiрмейтiн
адамгершiлiк барына сенiп келген мына бейшара пенде-
лер Ґшiн жаЎаЈы бiр сорајы, жабайы «кҐштiлер заЎы-
ныЎ» Ґстемдiгiн тҐсiну јаншалыјты ауыр екенiн бiлесiз
бе? Тек осы бiр ащы ајијат Ґшiн атылып †луге болар едi.
Осыларды бiлiп, бајытты болу мҐмкiн бе? Бајыт деген
жарыјтыјты †мiрдiЎ тҐпкi м„нiнен табуымыз керек јой.
Ондай м„н жој. Ендеше бiз де м„Ўгi бајытсызбыз...
– Ал ендi м„Ўгi бајытсыздыјтан адамдарды јґтјару
Ґшiн не iстеу керек? – дедi д„рiгер Роберттi „Ўгiмеге тар-
та тҐсiп.
– Ѕґтјару мҐмкiн емес. Бiрај жеЎiлдету Ґшiн мынан-
дай ґсыныстар айтар едiм. Бiрiншi: ет жеудi доЈару керек.
Ет жеу, яЈни тiршiлiк иесiн жеу – адамдардыЎ бiрiн-бiрi
жеуiнiЎ басы. Ет жеудi доЈару табиЈат заЎына енгiзiлген
Ґлкен тҐзету болар едi. Екiншi: бҐкiл спорт ойындары мен
јґмар ойындарын доЈару керек. ¦шiншi: адамЈа рухани
бостандыј керек. Ертедегi јґлдар заманында адамдар-
дыЎ аяј-јолы кiсенделсе, јазiр ајыл-ойы кiсендеулi...

жүктеу/скачать 2,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: