Т†лен …бдiкµлы парасат майданы таЎдамалы Алматы «Раритет» 2012

– 279 –
лыны доЈару керек. АдамЈа †зiне-†зi к†р јазуЈа болмай-
ды...
Бас д„рiгер осы жетер дегендей шырт еткiзiп, магнито-
фонды с†ндiрiп тастады.
– Осымен айтысымыз бiтсiн, Роберт мырза, – дедi ор-
нынан тґрып. – Кез келген јґбылысты „рјалай талдауЈа
бола бередi. Ол тек к†рушiге байланысты. ‡мiр сiз к†рген-
дей м„Ўгi трагедия сахнасы болмауы мҐмкiн... – Д„рiгер
с„л ойланып јалды. – Мына тґрЈан кiтап бiздiЎ к†зiмiзге
јызыл тҐстi болып к†рiнедi, ал мысыјтыЎ к†зiне „шейiн
јоЎыр тҐстi болып к†рiнедi екен. Б„рi де †мiрдi јалай
к†руге байланысты...
– О-о! – деп Роберт д„рiгердiЎ с†зiн б†лiп кеттi. –
Тамаша! ЯЈни кiтаптыЎ тҐсi јандай екенi бiр јґдайЈа Јана
аян. Тiптi ешјандай тҐсi болмауы мҐмкiн. Ѕызыл, јоЎыр
деген тҐс к†рушiлердiЎ, яЈни мысыј пен мына бiздердiЎ
ойлап тауып жҐргенiмiз Јой. Солай емес пе? Ендеше, бҐкiл
†мiрдiЎ м„нi, †мiрдiЎ д„мi, †мiрдiЎ тҐсi деп жҐргендерiмiз
†зiмiздiЎ ойлап тапјан н„рселерiмiз Јой. Б„рi де ойдан
жасалЈан. Келе ме менiЎ теорияма? – Роберт балаша јуан-
ды. – Дґрыс па екен?!
– ДемалыЎыз, – дедi д„рiгер Робертке јолын ґсынып.
Роберт с„л даЈдарып, д„рiгердiЎ јолын алды.
– Сау болыЎыз, – дедi кҐбiр етiп.
Б†лмесiне келген соЎ Роберт к†рпесiн бҐркенiп, ґзај
жатты. Сестра „йел „келiп берген д„рiсiн жорта iшкен
болып, жастыЈыныЎ астына тыЈа салды. Кешкi тамајтан
келiсiмен, сыртја да шыјпастан, јайтып кеп, т†сегiне
јисайды.
Ол, шынында да, тыныјјысы келдi. Бiрај „ртҐрлi ой-
лар – „лем, тiршiлiк, адам туралы ойлар жан-жајтан ан-
талап, тыныштыј бермедi. Егер олар д„л осылай јаума-
лай берсе, бґдан кейiнгi жаЈдайыныЎ жајсы болмасын
iштей сезе бастады. Ойлар... Адам баласыныЎ жерден ал-
тын iздегендей, Јґмырларын сарп етiп iздейтiн ойлары...
Ѕандай јатерлi! БойЈа жайылЈан удай бҐкiл санаЎды,
жҐрегiЎдi толыј жайлап, бiрiн-бiрi шајырып, ойдан ой
туындатып, меЎдей бередi. Организмге осынша јатерлi
затты адамдардыЎ неге арамтер болып iздейтiнiне Роберт
јатты таЎЈалды.

– 280 –
Роберт шыдай алмай, к†рпесiн серпiп тастап, атып
тґрды да, д„л јарсы алдында јатып јалЈан ескерткiштей
болып, јыбыр етпей кiтап ојып отырЈан священниктi
к†рдi.
– Сiз †з †мiрiЎiзге разымысыз? – дедi Роберт т†беден
ґрЈандай.
Священник естiмеген адамдай кiтабын ојып отыра
бердi.
…лден уајытта кiтабын бҐктеп, жастыЈыныЎ астына
јойды да, жаЎа к†ргендей Робертке маЎдайынан сҐзе
јарап, бiраз отырды.
– Жаратушы †зiнiЎ пендесiнен ризашылыјты талап
етедi, – дедi бiр кезде аят ојыЈандай „ндете с†йлеп. –
Тiршiлiк – жаратјанныЎ пенде баласына тартјан сыйы.
Ѕґдай јаламаса, сiз тiршiлiкке келмеген де болар едiЎiз.
Алдымен, – Священник сґј јолымен к†ктi нґсјады, –
жаратушы јґдiретiне борыштысыз.
– Тґра тґрыЎыз, – дедi Роберт, священник „лгi с†здi
айта салып, кетiп јала ма деп јорыјјандай. – Мен сiздiЎ...
– Ѕґдайды сҐйiЎiз, – дедi священник с†зiн жалЈап. –
СоныЎ к†рсеткен жолымен iс јылыЎыз, сонда тозај оты-
на кҐймейсiз.
– ЅґдайдыЎ јґдiретi адамЈа тек јорјыныш тудырады.
Ал јорјыныш бар жерде шын махаббат бар болуы мҐмкiн
емес.
– Олай деу кҐн„. КҐн„Ја батјан адам тозај отына
кҐймек.
Роберт мырс еттi:
– Адам сорлыны бiр тозајтан шыЈарып алып, екiншi
тозајја салЈанда т„Ўiрi шiркiнге бiрдеЎе тҐсе ме?..
– Олай демеЎiз! – дедi священник шошынып. – Т„Ўiрi
жаратјан тiршiлiктi тозај деуге хајыЎыз жој. Егер жа-
ныЎызды кҐн„дан аулај ґстай бiлсеЎiз, тiршiлiк адамЈа
тек бајыт „келмек.
Роберт священниктi менсiнбей, таЈы да мырс еттi.
– Мен осы Ґшiн †мiр сҐрiп жҐрмiн деп айтарлыјтай
јасиеттi ештеЎе бар ма †мiрде? Жој. Ѕасиеттiлiк
јасиетсiздiкпен, жајсылыј жамандыјпен јосарланЈан.
Мейiрбандыјты зґлымдыјтан, арамдыјты адалдыјтан
б†лiп алуЈа бола ма?.. БразилияныЎ бiр провинциясында

– 281 –
крокодилдер адамдарЈа, малдарЈа шабуыл жасап, к†п
зиян „келген соЎ адамдар оларды жаппай аулап, јґртып
жiберген. Бiрај содан кейiн сол жерге iндет ауруы тара-
Јан. С†йтсе крокодил „рi адамдарЈа јысастыј јылып,
„рi суды ауру тарататын баја-шаяндардан тазартып оты-
рады екен. Ајыры јыруар ајшаЈа к†ршi провинциядан
крокодил сатылып алынЈан. Бґл †з ајшаЎа зґлымдыј
сатып алу деген с†з емес пе. ДҐниенiЎ барлыЈын торла-
Јан зґлымдыј. Тек бiз соныЎ с„л жеЎiлдеу бiреуiн таЎ-
дап алуымыз керек. Бiржола јґртуЈа болмайды, јалайда
бiреуiн таЎдайсыЎ. Ал бiз тiршiлiктiЎ †зiмiз Ґшiн бiр м„нi
бар екенiне сенiп, жајсылыјты жамандыјтан, ајијатты
жалЈаннан б†лiп алЈымыз келiп, ајтыј демiмiз бiткенше
тырбанамыз. С†йтсек, бґлар бiрiнсiз-бiрiнiЎ кҐнi жој,
„уелде бiр анадан егiз туЈан аЈайын екен. Бiз алданып-
пыз. Бiздi алдапты... Мiнеки, мен јґдайды јай жерден
јолЈа тҐсiрдiм? Мен јґдайды јолыма тҐсiрдiм! – Роберт
јґдайды шын ґстап тґрЈандай, јолын тас јылып жґмып
алды. – Мен јарсымын! – дедi айЈайлап. – Ѕарсымын!
‡мiрдi †стiп аяусыз јатыгездiкпен ойлап тапјан јґдай-
Ја јарсымын...
СвященниктiЎ к†зi алајтап кеттi.
Есiк ашылып, етжеЎдi сестра „йел кiрiп келдi.
– µйыјтау керек, – дедi ол шамды с†ндiрiп жатып. –
…Ўгiменi доЈарыЎдар! АйЈайлауЈа болмайды. К„не, жа-
тыЎдар.
Б†лме iшiн јараЎЈылыј басты. Бiрај терезеден јґла-
Јан жарыјтан кереуетте шојиып отырЈан священник,
ајшыл сырмен боялЈан есiк айјындалып к†рiне бастады.
– ‡мiр дейдi, – дедi Роберт ысылдай сыбырлап, – †мiр
ме екен? АдамныЎ †лу процесi Јой бґл! Неге Иисус Хрис-
тос Агасфердi «Тiршiлiк јамыты мойныЎнан тҐспесiн,
басыЎа †лiм келсiн!» деп јарЈаЈан? М„Ўгi тiршiлiк д„рiсiн
бергенде, Соломон неге iшуден бас тартты? БудданыЎ ас-
тындаЈы алтын тајтан, кҐмбездi сарайынан, сґлу жар-
дан, бауыр етi баладан, жан јиысјан достардан безiп, бҐкiл
Ґндi жерiн жалаЎаяј, жалаЎбас аралап, јайыршы боп,
безiп кетуiне себепшi болЈан не? ‡мiрдiЎ азабы Јой... Ѕай
ел екенi есiмде жој, бiр елде бала туЈанда «бейшара, ендi
јашан †лгенше азап к†ретiн болды» деп †лiктi жерлеген-

– 282 –
дей јайЈылы жоралЈы жасалады екен. Ал адам †лсе, «азап-
тан јґтылды, м„Ўгi тыныштыјја кеттi» деп јуанып, той
жасайды екен. Той жасау керек †лгенде. Мен †лгенде той
жасаЎдар, той!
Священник „лi јозЈалмай отыр.
– АясаЎыз бҐкiл адамзатты аяЎыз, – дедi Роберт
мiнберден с†йлегендей јолын сермеп. – ЅґдайдыЎ бґйры-
Јымен iс јылып, таујыметiн жеке †зi к†теретiн адам т„рiздi
бајытсыз ойыншыјты аяЎыз.
Роберт јарсы дау кҐтiп, Ґндемей јалды. Бiрај священ-
ник жґмЈан аузын ашпай „лi отыр.
– Адамдарды сҐйiп те бајыт таба алмайсыз, – дедi Ро-
берт „лден уајытта. – ‡йткенi бiр адамды шын сҐйсеЎiз,
†з јайЈыЎныЎ Ґстiне „лгi адамныЎ бҐкiл азабы келiп јосы-
лады. ‡йткенi оныЎ басына тҐскен јиыншылыјты
б†лiспей тґра алмайсыз. ¦ш адамды сҐйсеЎiз, Ґш адам-
ныЎ азабы, ал жҐз, одан да к†п адамды сҐйсеЎiз, тiптi
бҐкiл адамзатты сҐйсеЎiз, бҐкiл жер бетiнiЎ јайЈысы бiр
сенiЎ басыЎа келiп орнайды. Ендеше жан-т„нiмен сҐю
јауiптi. Будда секiлдi безiп кеткеннен басја ештеЎе јал-
Јан жој.
Роберт Ґндемей јалды.
—Сенiм керек, сенiм, – дедi священник осы кезде „нде-
те с†йлеп. – Iзгiлiк жеЎсiн десеЎiз, соныЎ бар екенiне
сену керек, „йтпесе јиянат жеЎуi мҐмкiн.
—Iзгiлiк ешјашан да жеЎе алмайды! – Роберт таЈы да
айЈайлап тґра келдi. – Кiсiге јиянат јылудыЎ мыЎ тҐрi
бар. – Роберт саусајтарын бҐгiп, јиянаттыЎ јаншалыј-
ты екенiн санай бастады. – Алдау, арбау, зорлау, сату,
ату, тонау, таЈы сондай-сондайлар... Ал јиянат јылмау-
дыЎ бiр-ај тҐрi бар. – Роберт бiр-ај саусаЈын бҐктi. –
Ол – тек јиянат јылмау. Ендеше iзгiлiк жолы жiЎiшке,
iзгiлiк „лсiз...
Кенет таЈы да есiк ашылып, сестраныЎ толыј денесi
к†рiндi.
– Мен сендерге не айттым? – деп зiркiлдедi сестра. –
К„не, доЈарыЎдар! Ендi дыбыстарыЎды естiсем, менен жај-
сылыј кҐтпеЎдер.
Роберт те, священник те јорјып јалды. ¦н-тҐнсiз
кереуеттерiне жатып, к†рпелерiн жамылды.

– 283 –
– Ѕарай г†р бґларды! – дедi сестра „лi де †з айЈайына
јыжылы јанбай. – Ајырын айтјанЈа тҐсiнетiн тҐрлерi
жој. К„не!
РоберттiЎ јорыјјаны сонша, сестра кетiп јалЈаннан
кейiн, к†рпесiн бҐркенiп жатып, жҐрегiнiЎ осынша јатты
тарсылдап сојјанын сездi. µйыјтай алмай, аунајшып
ґзај жатты. Басын к†терiп, священникке јарады. µйыј-
тап кеткенге ґјсайды. Пысылдап, бiрјалыпты дем алады.
Роберт †зiнiЎ осынша бейшара халiне кҐлкiсi келдi.
ТаЈдыр мазаЈына ґшыраЈан адамныЎ халiн тор iшiнде бос-
ја аласґрЈан тышјанныЎ „рекетiне теЎеуге болады.
Тышјанды к†ргенде ерiксiз кҐлкiЎ келедi. Ендеше адам-
Ја неге кҐлмеске. Роберт дыбысын шыЈармауЈа тырысып,
Ґнсiз селкiлдей кҐлдi. Кенет аузына кермек д„м келдi.
Селк ете тҐстi. К†з жасы екен.
IV
РоберттiЎ сестра „йелден јорыјјаны соншалыј,
бiрнеше кҐн јатарынан священникке „Ўгiме айтуЈа ба-
тылы бармай жҐрдi. Кеш болса болды, к†рпесiн тас
бҐркенiп, анда-санда священниктiЎ †зiнiЎ мҐлде жынды
емес екенiн, б„рiн бҐлдiрiп жҐрген Френц екенiн, ендi
оныЎ да санаулы-ај кҐнi јалЈанын айтып, ꥡкiлдеген
даусын естiп, Ґнсiз жатады. Бiрi келiп, бiрi кеткен, бiрi
Ґзiк, бiрi шексiз, шым-шытырыј ой „лемiнде салмајсыз-
дыјја ґшыраЈан адамдай баЈыт-баЈдарсыз зеЎiп жҐргенiн
сезедi. ОныЎ iшкi дҐниесi мҐлкi к†п, бiрај жиналмай,
ыбырсып жатјан Ґй секiлдi едi. Сондыјтан оныЎ ойында
белгiлi бiр жҐйе, рет болмайтын.
Тек кҐндiз „йелi, анда-санда профессор келгенде Јана
сҐлiкше жабысјан ойлардан бiр с„т арылЈандай болады.
…йелi кеше балаларыныЎ мектептен кеш келгенiн, ма-
шина басып кеттi ме деп јорыјјанын, мектепке телефон
сојјанын, с†йтсе „лдејандай мектепаралыј жарыс бол-
Јанын айтады. Немесе Ґйге †зiмен бiрге iстейтiн жолдас
„йелiнiЎ келгенiн, оныЎ Робертке кiрiп шыЈуЈа у„де
бергенiн баяндайды.
Профессор РоберттiЎ ајыл-ойы пiкiр алысуЈа
келмейтiн д„режеде деп ґјјандыјтан, п„лендей с†з шы-

– 284 –
Јындап, „Ўгiме айтпайды. Ѕайта РоберттiЎ жҐрiс-тґры-
сынан, с†зiнен, к†зјарасынан наујастыЎ белгiлерiн iздеп,
јалай да соны табуЈа тырысатын. Роберт бґрынЈыша тек
анда-санда бас д„рiгермен „Ўгiмелеседi. СоЎЈы кезде бас
д„рiгер мен медсестра „йелдiЎ арасында †зара келiскен
јґпия „рекеттер жој па екен деген кҐдiк пайда болып,
оЈан да ашылып „Ўгiме айтпайтын болды.
БҐгiн бас д„рiгер ауруларды жинап алып, јазiргi меди-
цинаныЎ јґдiретi туралы, Јылым мен техниканыЎ табыс-
тары туралы „Ўгiме †ткiздi. ‡ркениет јарјыны туралы
айта бастаЈанда-ај Роберт орнынан ґшып тґрып, †з пiкiрiн
айтјысы келдi. Бiрај „лгi тажал сестра „йел кiрiп келе ме
деп јорыјты. Амалсыз бармаЈын тiстеп отырып јалды.
Кешкiлiк к†рпесiн бҐркенiп жатып, бас д„рiгердiЎ ма-
наЈы с†здерiн есiне тҐсiрдi де, к†рпесiн серпiп тастады.
– ¤ылым, †ркениет... – дедi Роберт священникке ке-
кеткен Ґнмен. – Сандыј ґЈымнан маЈыналыј ґЈымЈа
јашан к†шесiЎдер? ‡ркениеттiЎ дамуы адам айтјысыз
шапшаЎдап бара жатјаны рас. Оны адамдардыЎ †здерi онан
сайын жындандыра тҐсуде. ‡з жылдамдыЈын †зi јызыј-
тап, педальдi баса тҐскен шоферлар секiлдi. МашинаЈа
апат јаупi т†нуде. Бiрај оныЎ алдынан шыЈып, тојта
дейтiн бiр пенде жој. Жылдамдыјты асырып жiберу –
т„ртiптi бґзу. Ол Ґшiн штраф салынады. Штраф! Кiм
т†лейдi, к„не?..
Священник радио тыЎдаЈандай Ґнсiз отыр.
– ЅарЈыс атјыр заттыј мҐдде бiздiЎ тiршiлiгiмiздi „бден
билеп алЈан. Сол себептi бiз адамдарды, јауымдарды, „ре-
кет, јґбылыстарды еЎ алдымен КҐштi ж„не …лсiз деп
б†лемiз. ЕЎ алдымен Ѕасиеттi ж„не Ѕасиетсiз немесе Адал
ж„не Арам деп б†луiмiз керек. ТабиЈат, јоЈам заЎдарын
объективтi шындыј немесе јажеттiлiк деп емес, „дiлдiк
ж„не „дiлетсiздiк деп саралаЈан ж†н. Ѕґдай заЎына јарсы
келуге болмайды дегендi ойлап тапјан кiм? Неге јарсы
келуге болмайды? Адам жанын јорлаЈан заттыЎ б„рiне
јарсы шыЈу керек. Егер бiз осы кҐнге дейiнгi ајыл-ойы-
мызды, кҐш-јуатымызды адамныЎ ар-ожданымен баЈа-
ланатын …дiлдiкке Јана жґмсайтын болсај, тiршiлiк за-
Ўын «…лсiздi „лдiнiЎ јґртуы» деген масјара јатал јаЈи-
дадан тайдырып, басјаша ритмге, †згеше гармонияЈа

– 285 –
тҐсiруге болар едi. Ж„не оны адамдардыЎ †здерi к†з жаз-
бай јадаЈалап отырар едi... – Роберт есiк жајја јауiптене
јарады. Ешкiм жој. – Ал, шын м„нiнде, јазiргi јоЈам
заЎдары табиЈат заЎдарыныЎ к†шiрмесi секiлдi. М„селен,
јґмырсјалардыЎ еЎ јас жауы болып есептелетiн бiр јоЎыз
бар. ЅоЎыз јґмырсјалардыЎ илеуiне келгенде, јґмырсја-
лар „лгiнiЎ денесiндегi улы сiлекейдi жалайды. Ж„не
†шiгiп, жiбермей, рајаттана жалайды. Ајыры б„рi јирай
мас болЈанда јоЎыз шетiнен тҐсiп алып, жей бередi. Ал
адам †мiрi ше?... Ол да соЈан ґјсас. Тарихтан белгiлi, XVI
ЈасырЈа дейiн Перуде инкiлер империясы д„уiрлеп тґрды.
ОЈан дейiн бґл †лкеде „ртҐрлi бейбiт тайпалар мекен
еткен. АзЈантай Јана инкiлер осынша халыјты оп-оЎай
басып алды да, †з „мiрлерiн жҐргiздi. Жергiлiктi халыј
таЎ атјаннан кеш батјанЈа дейiн титыјтап жґмыс iстеп,
јоректiк азыј ала алмайды. …мiршiлерi тґр десе тґрады,
отыр десе отырады, тiптi †л десе, †луге барЈан. Алайда
осынша јґлајкестi баЈыныштыЎ басја сыры бар едi. БҐкiл
ел кока жапыраЈын шайнайтын. Жапырајты жуып, кҐлге
араластырып шайнаса адамныЎ бойына алдамшы кҐш-
јуат енiп, к†Ўiлi тасып, шаттыјја кенеледi. МаЎайдаЈы
сыртјы †мiрге енжарлыј билейдi. Ол адам тамајја да,
ґйјыЈа да јарамастан, есiрiк кҐймен зорыјјанша жґмыс
iстеудi бiледi. Ал Ґстемдiк етушi инкiлер кока жапыра-
Јын шайнамаЈан. Олар жапырајтыЎ сырын жајсы бiлген.
Кока жапыраЈыныЎ к„дiмгi наркотик екенi кейiн аныј-
талды. ЯЈни бҐкiл халыј наркоман болЈан. Ал бҐгiн ше?
Тап бҐгiн халыј наркоман емес деп ойлайсыз ба? Бґлар
да жапырај шайнайды. Бiрај кока жапыраЈын емес, жал-
Јан идеялар жапыраЈын шайнайды. Билеушiлер ойлап
тапјан – жалЈан демократия, жалЈан патриотизм, жалЈан
јоЈам мҐддесi, жалЈан бейбiтшiлiк, жалЈан Јылым мҐддесi,
таЈы сол сияјтылар – бґлар да †з алдына наркотика. БҐкiл
халыј – наркоман. …йтпесе осынша халыј НаполеонЈа,
Гитлерге ерiп, екiншi бiр елдiЎ жерiне келiп, жазыјсыз,
б†тен халыјты аяусыз атып-асып, тонамас едi. Наркоман
Јой б„рi де...
Есiк сыјыр ете јалды. Роберт с†зiн кiлт доЈарып, ґйыј-
таЈан адам болып к†рiну Ґшiн јисайып жата кеттi.
СвященниктiЎ де жанталасып, к†рпесiн бҐркеп жатјанын

– 286 –
байјап јалды. Сестра „йел б†лмеге кiрiп, јайта-јайта
шґјшиып, ајыры шамды с†ндiрiп, шыЈып кеттi.
Роберт басын бiрiншi к†тердi. ТыЎ тыЎдап тґрып:
– Кеттi, – дедi бiр кезде јуанышты Ґнмен.
Священник дiни адамдарЈа т„н биязылыјпен к†рпесiн
жайлап ысырып, кереуетiне отырды.
– Жер бетiндегi зґлымдыјтыЎ б„рi адамныЎ †зiнен.
Егер олар шын ниетiмен јґдай жолына тҐссе, кҐн„нiЎ
саны д„л мґнша к†п болмас едi.
– Жој! – деп айЈайлап жiбердi Роберт. (Священник
јорјып кетiп, есiкке јарады). – Мен келiспеймiн оЈан.
Адам сорлыны бґдан „рi јинай берудiЎ ретi жој. Жер
бетiндегi зґлымдыј атаулыны – соЈысты, адам јанауды,
теЎсiздiктi жоймај болып, адам баласы арамтер болЈалы
не заман. Бiрiн-бiрi кҐреске шајырып, јан т†гiсiп, жан
берiсiп, Јґмыр бойына таЈдырын јатерге тiгiп келе жат-
јан адамзаттыЎ iсiнен не †ндi? К†зiЎдi ашып јалсаЎ, б„рi
де б„з јалпында. ‡згерген ештеЎе жој. Кесiлген Јґмыр-
лар, т†гiлген јан, ајјан тер – б„рi де зая екенiн, айнал-
малы д†Ўгелекке тиiндi бiр орында жҐгiртiп јойЈан секiлдi,
јанша „рекет етсеЎ де бiр орнынан јозЈалмайтын таЈдыр
ойыншыЈында мазај болЈан адамзат ЈґмырыныЎ сонша-
лыјты аянышты екенiн сезесiЎ. М„селен, соЈыстыЎ жеке
†зiн мысалЈа алайыј. Б„лкiм, адам бойындаЈы асыл јаси-
еттер – ерлiк пен патриотизм Ґшiн де соЈыс керек шыЈар.
СоЈыс адам бойындаЈы шынайы асыл јасиеттердi туды-
рушы, јозЈаушы кҐш болар. Б„лкiм, тарихта болЈан бҐкiл
жаугершiлiк, басјыншылыј, јанјґмарлыј адам баласы-
ныЎ тґјымын аздырмай, Отан Ґшiн, жајыны Ґшiн, ар
Ґшiн, махаббат Ґшiн †ле бiлудi ґмыттырмау Ґшiн јажет
шыЈар. Немесе жеке †лiмдi алайыј. Адам †лiмге кездес-
кенде Јана †з †мiрiнiЎ сырына ҐЎiледi. ‡зiмен д„мдес,
iстес досы бар, дос емесi бар, „ртҐрлi жандарды к†з алды-
на елестетедi. Ѕаншасы жер бетiндегi тiршiлiктен баји
дҐниеге ауып кеткен, сҐйектерi жер астында. Олар ендi
јайтып Јґмыр баји жҐздеспейдi. Ендi олар достаспайды
да, јастаспайды да. Осыны ойлаЈанда пенде сорлыЈа
«Апырмай, солармен бґдан да г†рi т„ттiрек тiршiлiк д„мiн
татысып јалуЈа болатын едi Јой» деген †кiнiштi ой келедi.
Сонда ажал шiркiн адамдардыЎ јайырсыздыЈын,

– 287 –
јатыгездiгiн, к†рбiлте, меЎiреу к†Ўiлiн оятып, „лгiнiЎ
б„рiн есiне тҐсiрiп, тiршiлiкте сыйыспаЈан адамдардыЎ
тоЈышарлыјтарын беттерiне басу Ґшiн т†тенше килiккен
ґлы кҐш т„рiздi. Ажал араны сиреткенде барып: «Аѕ, осы-
нау итыржын, б„секе, јґнсыз тiрлiктiЎ не јажетi бар едi,
бекер бопты-ау, апырау, олай емес, бҐйтуге де болатын
едi-ау» деген удай †кiнiш жҐректi тырнайды. Егер јґдiрет
ажалды жiбермесе, кҐн„кар пенденiЎ к†кiрегiне осы ой
келер ме едi, келмес пе едi... ЯЈни ажал табиЈи заЎды-
лыјтыЎ сыртында, рухани тазартушы... не деген сґмдыј!
Ендеше осынша Јасыр бойына ажалЈа, зґлымдыјја јарсы
кҐресiп келе жатјан адамзаттыЎ осынша Јаламат еЎбегi
тҐгел зая кеткенi ме? Кiн„лi кiм?
Священник басын шайјады.
– Кiн„лi кiм? – дедi Роберт †ршеленiп. – Ѕасјырды
јой жегенi Ґшiн кiн„лаймыз. Ѕанјґйлы жыртјыш деп ат
јойып, айдар таЈамыз. Бiрај јасјыр јой жегенi Ґшiн
кiн„лi ме? Егер јґдай оныЎ јорегiн јой жеу јылып жа-
ратса, ендi ол јой жемегенде не iстейдi? Немесе жаралЈа-
ны Ґшiн кiн„лi ме? ЖаралЈаны Ґшiн ешкiм де жауап
бермейдi. ЯЈни бґл арада басја бiрдеЎе бар. Егер адам-
дардыЎ таЈдыры јґдайдыЎ †з јолында болса, †з таЈды-
рына адам жауап беруге тиiстi емес. Адамды жаман јылып,
жајсы јылып, зорлыј јылЈызып, јиянат шектiрiп те
отырЈан соныЎ †зi.
СвященниктiЎ к†зi алајандай болды.
– Тек, – дедi Робертке јарай сҐйетiн адамдай јолын
созып. – КҐн„Ја батпа...
– Жој! – Роберт к†Ўiлдене кҐлдi. – Прокурорлар жер
бетiндегi јылмыстарды тексере-тексере iстiЎ Ґкiмет ба-
сына јарай кеткенiн к†рiп, јоя јойса, мен iстiЎ јґдай-
дыЎ †зiне јарай кетiп бара жатјанын к†рiп, јоя јоям.
Б„рiн iстеп отырЈан јґдайдыЎ †зi. Барлыј јылмыс соныЎ
мойнында.
– Сiз жынданЈан шыЈарсыз! – дедi з„ресi ґшјан свя-
щенник.
– Шiркiн, жындансам жајсырај болар едi, – дедi Ро-
берт таЈы да кекеткен Ґнмен. – Онда мен мґнша азаптыЎ
бiрiн де к†рмес едiм... Мен к†п јиналдым. ‡мiрдегi жа-
маншылыј атаулыны тудырып отырЈан негiзгi кҐштi,

– 288 –
негiзгi айыпкердi ґзај iздедiм. Ајыры таптым. Ол – јґдай-
дыЎ †зi. Адамды мазај етушi де, јорлаушы да, азапја
тҐсiрушi де, зґлымдыјты јолдаушы да соныЎ †зi. Жа-
зыјсызды жауызЈа жем јылЈан, адал махаббатты арам
јылЈан, арды аяјја таптатјан, сан миллион халыјтыЎ
јанын судай шашјызЈан опасызды, јаныпезердi, тиран-
дарды жаратып, солардыЎ зорлыЈына баршамызды јор
Јып јойЈан кiм? СоныЎ †зi. Бiз жаманшылыјты бiр-
бiрiмiзден, жауларымыздан к†рiп даЈдыланЈанбыз. Сiзге
айтар †сиетiм – жауыЎызды јґрметтеЎiз. ‡йткенi ол да
†зiЎiз секiлдi жаратушыныЎ заЎымен iс јылады. СiздердiЎ
жауластыјтарыЎыздыЎ тҐпкi м„нi екеуiЎiзде емес, бас-
јада. Сiздер †з р†лдерiЎiздi орындап жҐрген актер
секiлдiсiздер. Оны орындамасја мҐмкiндiктерiЎ жој.
СiздiЎ жауыЎыз да †зiЎiз секiлдi ерiктен тыс, †зге бiр
ыјпалмен „рекет ететiнiн ґЈыЎыз. µјсаЎыз болды, оЈан
деген тiптi аяушылыј сезiмiЎiз тууы мҐмкiн.
– Жој, сiз жынданЈансыз! – дедi священник Ґрейлене
сыбырлап. – Мен сiздi бґдан „рi тыЎдай алмаймын. Сiз
бҐгiн-ертеЎ јґдайдыЎ к„рiне ґшырайсыз. – Священник
јґдайдыЎ к„рiне јоса ґшырап кетпеу Ґшiн, екi јолымен
јґлаЈын бiтеп, к†рпесiн тас бҐркенiп, жатып јалды.
Роберт оЈан ренжiген жој. …лдебiр мол јазынаныЎ
Ґстiнен шыјјандай јуана кҐлiмдеп, темiр кереуеттi сы-
јырлатып, ґзај керiлдi.
– Ајыры таптым! – дедi рајаттана сыбырлап. – Тап-
тым, таптым!
Келесi кҐнi Роберт „йелiне јаЈаз, јарындаш алды-
рып, кҐнi бойы жазудан бас к†термедi. ТҐс кезiнде Јана
орнынан тґрып, священникке танымай тґрЈандай ґзај
јарады.
– Шындыјты тек осы жерде Јана айтуЈа болады, –
дедi содан кейiн. Шындыјты басја жерде айта алмайсыз.
Шындыјты бала мен жындылар айтуЈа тиiстi. Бiз жын-
дылармыз. – Роберт †зiнiЎ жынды екенiне риза адамдай
басын јуана шґлЈыды.
Священник «жынды» деген с†зге мҐлде т†збеушi едi,
терiс јарап бҐркенiп алды.
ТҐн ортасы шамасында Роберт јаЈаз-јаламын шкаф-
тыЎ Ґстiне јойып, „лдебiр iске бел буЈан т„уекел шыра-

– 289 –
йымен орнынан тґрды. Содан кейiн священниктi ырЈап,
оята бастады.
– Немене? – дедi священник к†зiн сыЈырайта ашып.
– ТґрыЎыз, „Ўгiме бар.
Священник к†зiн кеЎiрек ашты.
– Не „Ўгiме?
– ДҐние т†Ўкерiлгелi тґр.
СвященниктiЎ к†зi бајырайып кеттi. Робертке сеске-
не јарап, кереуетiнен басын к†тердi.
– Бiр ґсыныс айтам, – дедi Роберт сыбырлай с†йлеп.
К†зi священниктi тесiп барады. – Ѕосыл деп зорламай-
мын... ‡зiЎiз бiлесiз.
Священник †Ў мен тҐсiн айыра алмай тґрЈандай, жал-
тајтап, маЎайына јарай бердi.
– Мен јґдайЈа јарсы ґйым аштым, – дедi Роберт сґп-
сґр болып. – Адамзат тарихында јґдайЈа јарсы ґйым
јґрЈан мен-ај болайын... Бiз бґл ґйымЈа мҐшелiкке
†згелердi тартуымыз керек. Ѕосыласыз ба? Ѕосылатын
болсаЎыз, мен фамилияЎызды жазып јоямын. АяЈына јол
јоясыз.
Священник бiр жерiн шојја басып алЈандай, баж ете
тҐстi.
– Сiз сґмдыј јорјыныштысыз, – дедi дiр-дiр етiп. –
ЅарамаЎыз... МаЈан... Кiрмеймiн... ‡лтiрсе де кiрмеймiн...
ЅарамаЎыз... ЅарамаЎыз...
Есiк сарт етiп ашылып, б†лмеге тажалдай јорјыныш-
ты, јатыгез сестра „йел кiрiп келдi. Священник јолда-
ры јалт-јалт етiп, к†рпесiн бҐркеп алды. Роберт сес-
тра „йелдiЎ айЈайын кҐтiп, к†зiн жґмды. К†зiн ашып
алЈанда, сестраныЎ орнында тґрЈан кезекшi д„рiгердi
к†рдi. ТҐрi ажарлы, бiрај айрыјша сґсты жас жiгiт
екеуiнiЎ тамырларын ґстап, кҐнде јойып, мезi јылЈан
сґрајтарын јайталап, бiршама отырды да, кетiп јалды.
Артынан сестра „йел екеуiне ґйыјтататын д„рi „келiп
iшкiздi.
Роберт с„скеде бiр-ај оянды. СвященниктiЎ т†сегi
мґнтаздай болып жинаулы тґр. Терезеден тҐскен кҐн
с„улесi б†лме iшiн айрыјша нґрЈа толтырып, жадыратып
жiберген секiлдi. Терезеге тајап келiп, сыртта серуендеп
жҐрген ауруларды к†рдi. Ѕайсыбiрi отырЈыштыЎ Ґстiнде

– 290 –
кiтап ојып, јайсыбiрi аула iшiнде јыдырып, бiр-бiрiмен,
келген туысјандарымен „Ўгiмелесiп, кейбiреулерi тiптi
к†леЎкелi Ґстелде теннис ойнап жатыр. К†птен берi жа-
нын жегiдей жеген ауыр ойлардан кейiн мынадай бейбiт,
тыныш к†рiнiс, жерасты ҐЎгiрiндей јап-јараЎЈы к†Ўiлiне
с„уле тҐсiргендей болды.Тiршiлiкпен табыссам ба деген
болмашы Ґмiт јайтадан елес беретiн т„рiздi. Осынау жҐр-
ген бейшара пенделердiЎ бойларынан †мiр сҐруге тґрар-
лыј бiр иненiЎ жасуындай жајсы бiрдеЎе тапсам, јалЈан
Јґмырыма, б„лкiм, сол жетiп јалар деп ойлады.
Бетi-јолын жуып, тамајја барды. Даяшы јыздыЎ «т„ттi
таЈам болсын» деген тiлегi де жҐрегiне жылы тидi. Тамај
iшiп болып, сыртја шыјты. Есiк алдындаЈы орындыјта
„Ўгiмелесiп отырЈан сестра „йелдермен с„лемдестi. Осы-
нау †зiмен-†зi жҐрген момајан жандардыЎ бiр јалыпты
тiршiлiк „рекеттерi сырттан јараЈанда, шынында да,
аяушылыј сезiмiн тудырады. Роберт осы к†рiнiстi „лi де
јызыјтай тҐскiсi келiп, ауланыЎ тҐкпiрiндегi оЎаша орын-
дыјја келiп отырды. Кенет ол јатардаЈы орындыјта Iнжiл
ојып отырЈан священниктi к†рдi. Ѕырынан јараЈанда свя-
щенник †те сґлу едi. КеЎ шаралы к†здерi, тҐзу мґрны,
келтелеу јалыЎ сајалы оны грек јґдайларына ґјсатып
тґрады. …р јимылынан жґмсајтыј, мейiрбандылыј,
дiндарлыј сезiледi.
РоберттiЎ бойын „лдебiр т„уекел желiк биледi. Ол
священниктiЎ iшкi дҐниесiне енгiсi келдi. Мынау келбетi
к†з тойдырЈан священниктiЎ не ойлайтынын бiлгiсi келдi.
Содан кейiн к†п ойланбастан, баяЈы сеанс †ткiзiп жҐрген
кездегiдей к†зiн сыЈырайта тесiлiп, бҐкiл ынта-ыјыла-
сын священниктiЎ жҐзiне аударды. АлЈашында мґнысы
ешбiр н„тиже бермедi. Роберт мґны священниктiЎ басја
бiр оймен шґЈылданып отырЈанынан деп бiлдi. Бiрај ке-
неттен Роберт осынша сiрескен жҐйке тамырларыныЎ
босап, „лдебiр еркiндiк, сенiмдiлiк билеген санасында
адамныЎ ґмытып јалЈан затыныЎ есiне тҐскенi секiлдi
бiр јґбылыспен бiрте-бiрте айјындала бастаЈан
священниктiЎ рухын сездi.
Роберт д„л осы кҐйiнде бiр саЈат тапжылмай отырды.
Сол бiр саЈаттыЎ iшiнде священниктiЎ бҐкiл †мiрiн к†з
алдынан †ткiзiп Ґлгердi.

– 291 –
Ол священниктiЎ бала кезiнде †гей шеше јолында
†скенiн, †гей шешесi хал Ґстiнде жатјанда оныЎ †лiмiн
тiлегенiн, дiни ојуда жҐргенде монах јыздыЎ абыройын
т†ккенiн, †кпесiне салјын тиiп, ауруханаЈа тҐскенде мед-
сестра јыздардыЎ бґЈан јалай јызыјјанын, ајырында
солардыЎ бiрiмен жазылып шыјјанша ашына болЈанын,
одан шiркеуге келiп орналасјанын, шiркеудегi лауазым
таластарын, ондаЈылардыЎ бiр-бiрiне †шпендiлiгiн,
священниктiЎ де, екiншi священник ФренцтiЎ де шiркеу
иесi Ѕасиеттi „кенiЎ †лгенiн осы кҐнге шейiн тiлейтiнiн
бiлдi.
Роберт сҐп-сҐйкiмдi, „демi жануардыЎ байјаусызда
iшiн жарып, iшек-јарнын, јан-жынын, н„жiсiн ајтарып
алЈандай жиiркенiп, бетiн басты. К†зiн ашјысы келмей,
ґзај отырды.
– С„леметсiз бе, Роберт мырза? – деген дауыстан к†зiн
ашып алЈанда јарсы алдында тґрЈан јарт профессорды
к†рдi. Профессор кҐлiмсiреп келiп, јол берiп амандасты. –
Мен кеше келмек болып едiм, жґмыстан бас к†теруге
мґршам келмедi, – дедi профессор ыЎырана с†йлеп, орын-
дыјја отырып жатып.
Роберт оныЎ к†зiнен кеше кҐнi бойы бос болЈанын,
мґнда келсем деген ойдыЎ мҐлде јаперiне кiрмегенiн бiлдi.
Ол †зiнiЎ бґрынЈы сеанстаЈыдай јатты јиналмай, адам-
дардыЎ iшкi ойларын оп-оЎай ґстап алып отырЈанына
јайран јалды.
– Ендi осыдан шыјјаннан кейiн јосалјы полицейлiк
тапсырмаларды доЈаратын шыЈармыз, – дедi профессор.
Роберт профессордыЎ кеше генералЈа ауруханадан те-
лепат шыЈысымен iске кiрiспек ойын м„лiмдегенiн бiлдi.
– Осынша жыл бойына сарыла зерттеп, сiзбен бiрге
к†п јиыншылыјты бастан кешiрдiм. Бiрај јара басым-
ныЎ јамы емес... – дедi профессор к†зiлдiрiгiн торк†з
орамалмен сҐртiп жатып.
Роберт «осыныЎ б„рi бiр јара басымныЎ јамы» деген
ойды ґстады.
– Шынымды айтсам, негiзгi мајсатым – табиЈаттыЎ
тартјан сыйы – мына сiздi јалдыру тарихта.
Роберт оныЎ «†зiмдi, тек †зiмдi јалдыру» деген ойын
ґјты.

– 292 –
– Сiз туралы мынау Јылыми еЎбегiмдi тамамдап ба-
рып †лсем, содан басја тiлегiм жој, – дедi профессор
кҐш-јуатыныЎ соЎын бiлдiргiсi келгендей уѕiлей
с†йлеп.
Роберт «соЎЈы тiлегiм – саЈан басја профессорлардыЎ
идеяларын, ойларын ґрлатсам» деген тiлектi ґјты.
Роберт меЎ-зеЎ болып ґзај отырды. Ол тiптi профес-
сордыЎ орнынан тґрЈанын, бiрдеме айтып, кҐлiмсiреп,
јолын ґсынЈанын, сосын таяЈына сҐйенiп, жасанды јарт-
тыјпен шайјала басып бара жатјанын тҐсiнде к†рiп отыр-
Јандай аЎЈарды.
МаЎайына к†з салды. ТаЎертеЎгi тамылжыЈан ауа райы
мысјал †згермептi. ‡здi-†зi „ртҐрлi „рекет јылып жҐр-
ген аурулардыЎ да сырт к†рiнiсiнде ешјандай †згерiс жој.
Роберт тґрЈысы келдi. ШаршаЈанын сездi. Кенет јолына
шаЈын с†мке ґстап келе жатјан „йелiн к†рдi. …йел Ґн-
тҐнсiз јасына келiп отырды.
– Неге жабырјаусыЎ? – дедi јолынан ґстап.
РоберттiЎ еЎiреп жылаЈысы келдi. Тiстенiп, јабаЈын
тҐйдi.
– …ншейiн.
…йелi елжiрей јарап, кҐйеуiнiЎ шашынан сипады.
Денесiне тиген н„зiк саусајтан РоберттiЎ мґздап бара
жатјан жҐрегi жылынып, денесiне јан жҐгiргендей бол-
ды. ‡не бойын осалдыј биледi.
…йелi „келген жемiстерiн б†лмесiне берiп жiбергенiн
айтты. Роберт риза болып, басын изедi.
– СајалыЎды алсайшы, – дедi „йелi кҐйеуiнiЎ жаЈына
јолын тигiзiп.
Роберт жґп-жґмсај, н„зiк саусајтан бойына тараЈан
жылы толјынды таЈы сездi. …йелiнiЎ бетiне јарады. ОныЎ
сҐйкiмдi жҐзiнен јґтјарушысын тапјандай болды. …лде-
јалай еЎ соЎЈы јаражатын ґтысја тiккелi отырЈан ойын-
шыдай к†ЎiлiнiЎ тҐбiнен соЎЈы Ґмiт, соЎЈы т„уекел бас
к†тердi. Роберт јазiргi с„тте ајырЈы сҐйенiш болып отыр-
Јан „йелiнiЎ тґЎЈыш рет iшкi сырына ҐЎiлгiсi келдi. Са-
насыныЎ тҐкпiрiнен елес берген јорјынышты да еле-
местен „лдебiр ерiктен тыс „уесјой сезiмнiЎ жетегiне
iлесiп, „йелiнiЎ к†зiне тесiле јарады. ЕЎ соЎЈы јайра-
тын жинап, бҐкiл ыјылас-назарын соЈан аударды.

– 293 –
Ол „йелiнiЎ санасындаЈы естелiктердi јайта ајтарып,
бiр киноны екiншi рет к†рiп отырЈандай †зiне таныс
к†рiнiстердi јызыјтап, езу тартты. …йелiнiЎ †зiне деген
шынайы к†Ўiлiн сездi. Кенет ол кҐдiктi бiр адамныЎ
бейнесiн к†рдi. µзын бойлы, шашы желкесiне тҐскен, сґлу
жiгiт... Бiр жерден к†рген секiлдi. Ѕайдан к†рдi? И„, и„...
„йелi екеуi курортја барЈанда бґларЈа келiп, ыЎЈай карта
ойнайтын жас жiгiт. Бiр рет „йелi екеуi јалаЈа барып јайт-
јан. Сол, д„л †зi... РоберттiЎ к†з алды тґмандана баста-
ды. Ол „йелiнiЎ „лгi жiгiтпен јалай јґшајтасјанын...
сҐйiскенiн к†рдi. АЎ терiсiне ґјсаЈан алабажај т†сенiштiЎ
(диван „лде кереует екенiн Роберт айыра алмады) Ґстiне
јалай... жатјанын... к†рдi...
…йелi Ґрейленiп, РоберттiЎ јолынан ґстады.
– Жiбер! – дедi Роберт јырылдап. Тер басјан маЎда-
йын жеЎiмен сҐрте берiп, есiнен танды.
Роберт б†лмесiнде есiн жиды. Священник кiтабын тас-
тап, бґЈан жылы шыраймен кҐлiмсiрей јарады.
– ЖаЎа д„рiгерлер укол жасады, ендi б„рi де жајсы
болады, – дедi уколды †зi жасаЈандай сенiмдi Ґнмен.
Роберт орнынан тґрып, алдымен сајалын алды. Содан
кейiн душја барып, суЈа тҐстi. Кешкi астан соЎ т†сегiне
келiп јисайды да, јабырЈаЈа јараЈан кҐйi тым-тырыс жа-
тып јалды. Жып-жылы тамшы сорЈалап, самайына јґйыл-
ды. «Бґл не? Жылап жатјаным ба?» – дедi ол iштей таЎыр-
јап. …лдејалай балалыј шаЈын есiне алды. К†з алдына
шешесi келдi. БаяЈыдай жанына јисайып, ертек айтып
жатјанЈа ґјсайды. ШыЈыстыЎ таЎЈажайып бiр ертегiсi.
Даусы да ап-айјын: «... Содан „лгi адам жолаушыны жер
астындаЈы алтын кҐмбездi патша сарайына „келiп кiргiзедi
де: «ЅалаЈан шарабыЎ мен тамаЈыЎды iш, сґлу к„низак-
тармен ойна, серуен јґр, барлыј есiкке кiрiп, алтын са-
райды тамашала. Тек мынау тґрЈан бiр есiктi Јана ашуЈа
болмайды. Оны ашсаЎ, бајытсыз боласыЎ», – дейдi...»
Роберт д„л жанында шешесi жатјандай јолын созды.
«Мен ол есiктi аштым ба?» – дедi †зiне-†зi кҐбiрлеп.
Ол таЈы да јолын созды, бiрај шешесi к†з алдынан
алыстай бердi.
«Егер мен осынау жат јґпиялардыЎ ешјайсысын
бiлмесем, ел јатарлы, тып-тыныш, бајытты Јґмыр ке-

– 294 –
шер ем Јой... Мен ашуЈа болмайтын есiкке басымды
сґјтым... Сол себептi бајытсызбын. Ендi мен бiлмейтiн
јґпия, мен бiлмейтiн шындыј жој. Ендi мен б„рiн де
бiлемiн. АЈайын, мен б„рiн де бiлемiн... б„рiн де... б„рiн
де...»
* * *
... ТаЎЈы саЈат алты шамасында сестра „йел мен кезекшi
д„рiгер священниктiЎ шыЎЈырЈан даусын естiп, б†лмеге
жҐгiрiп кiргенде, кереуетке асылып, †лiп жатјан Роберттi
к†рдi.
МойнындаЈы жiптi к†рпејаптан жыртып алып, базар-
Ја сататындай бiркелкi етiп, „демiлеп ескен екен.

– 295 –

жүктеу/скачать 2,27 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: