Айтыс II том

67
Айтыс II том
Көзімді алып, Құдайым сөз беріпті, 
Болсын деп жүрген жері күнде думан.
 
Зылиқа:
Жиын десе, Ноғайбай, жының бар ма, 
Ел қыдырмай жүретін күнің бар ма? 
Сал жігіт салтанатты сен емессің, 
Келісті, ел көретін түрің бар ма?
Ноғайбай:
Көзің соқыр демесең, мінім қайсы? 
Соқыр көрсе, иектер жының қайсы?
Ел дария болғанда, біз – қоңыр қаз,
Елсіз жерде көретін күнің қайсы?
Зылиқа:
Елге қонбас қоңыр қаз көл болмаса,
Естігеннің бәрі – ағат, көз болмаса.
Ел қолында сайраған мен бір бұлбұл, 
Сөз бермейтін сыңар жақ кез болмаса.
Ноғайбай:
Есерсоқсың, Зылиқа, той тойлаған, 
Суық жүріс әдетің бір қоймаған.
Жол жағасы бір түп ши пана тапса,
Кім көрінген сүйрелеп, сор қайнаған.
Зылиқа:
Көзі соқыр, кейіпсіз түрі шұбар, 
Кеудесінде жаны бар, тірі шығар.
Кім екенін білмеймін, кез келіпті, 
Өсек-аяң тергеннің бірі шығар.
Ноғайбай:
Асыл жасық болмайды кеміткенмен, 
Есек жылқы болмайды семірткенмен. 
Адам болып келіп ең қай балшықтан, 
Калай жүріп-тұрса ерік берген.
Зылиқа:
Адам болып келіп ең қай балшықтан, 
Ауырғаның жоқ па еді айланшықтан?

68
Қазақ өнерінің антологиясы
Тіл-жағыңа сүйенбей, жөніңді айтшы, 
Адамсың біз білмейтін кайдан шыққан?
Ноғайбай:
Руым – Каракерей, шешем – Мұрын, 
Жеті ата Жолымбетке төккен нұрын. 
Батыры Каракерей ер Қабанбай,
Аталған кімнің аты одан бұрын...
* * *
1937 
жылдың 
мамыр 
айында 
Жамбыл 
шығармашылығының  75  жылдығы  тойланды  ғой.  Сол 
тойға  Қазақстанның  әр  шалғайынан  келер  жезтаңдай 
ақындар  шақырылыпты.  Мереке  әуелінде  Алматыда 
өткізіліп, соңы Жамбыл ауылы – Ұзынағашта жалғасқан. 
Мәжіліс үстінде Жамбыл: «Іштеріңде Ноғайбайдың әнін 
білетіндерің бар ма?» – деп сұрапты. Еш ақын «Білемін» 
демепті.  Сонда  Жәкең:  «Апыр-ай!  Осы  жұрттың  кем-
тарларды  елемейтіні  бар»,  –  деп,  реніш  білдіріпті.  – 
Әйтпесе, қазақта Шөже мен Ноғайбайдан асқан бар ма 
еді?» – деген екен тағы да Жәкең /Халық ақыны Қалихан 
Алтынбаевтың естелігі. //Қабылұлы Б. Көңіл. 104-б./
НОҒАЙБАЙ МЕН АЙБАЛА 
Айбала:
Сұрасаң, Шонтай қызы Айбаламын, 
Құлпырған түлкісіндей айдаланың. 
Келсе де, рулы елді асырайтын,
Бәрі бай толықсыған айналамның.
 
Ноғайбай:
Сүлейменнің баласы Ноғайбаймын, 
Алты арыстың ішінде жоғалмаймын. 
Өлеңменен жан сақтап жүргенім жоқ, 
Ат пен түйе берсең де, мен алмаймын.
Айбала:
Жақынырақ Зайсанға қоныстарың, 
Қара нан жеп көбейді-ау борыштарың. 

69
Айтыс II том
Екі ауыз тіл орысша үйренем деп, 
Алексеймен дос бопты болыстарың.
Ноғайбай:
Алексей арамдықты қаламайды, 
Ақкөңіл, білсе, ақылын аямайды. 
Өтірік-өсек, ұрлық жоқ әдетінде, 
Өмірін өз қолымен жаңалайды.
Татар да бар арада, орыс та бар, 
Алыс-беріс арада борыш та бар. 
Адалдықпен жақын боп сыйласқандар 
Алысынан сыйысып, қоныс табар.
Достықты дұшпан адам қаламайды, 
Сүйеуге қолын созып, жарамайды. 
Орыс, қазақ сыйлаған Бұтабайды 
Дос болса, Таңғыт неге қаралайды?
 
Айбала:
Өзің надан, еліңде бар ма молда? 
Жастайыңнан жарытпас түстің жолға. 
Жар басына шыққандай шалқаясың, 
Күңіренген қу тақтай алсаң қолға.
Ноғайбай:
Тумай жатып, Құдайым көзімді алған, 
Қолдан келмес нәрсенің бәрі де арман. 
Көзім соқыр болса да, ойым – ояу, 
Бұтакеңнен сақтасын, көңілі надан.
Айбала:_Содан_бері_көп_жылдар_өтпеді_ме,_Арманы_асыл,_есіл_қыз_кетпеді_ме_Қызға_сойыл_ұстатып,_аттандырып,_Ер_жігіті_еліңнің_жетпеді_ме_Ноғайбай'>Айбала:
Ақшаарал, Ақаралмен жерің байтақ, 
Ылай судан өте алмас адам аттап.
Қалың қамыс, қопадан жол таба алмай, 
Жақындарың адасқан жүр ғой қаптап.
Ноғайбай:
Бұтакең жер шұрайын алған таңдап, 
Айналыпты тақырға жері шандақ. 

70
Қазақ өнерінің антологиясы
Сасайдың қуысына қуып тастап 
Еліңді тозғындатты жаудай шарлап.
Айбала:
«Терісайырық» – теріс аққан бұлақ екен, 
Кең өріс, жері шүйгін құнарлы екен. 
Қойнынан төрт түлік мал арылмаған 
Ырыс қонған ауылдың тұрағы екен.
Майшілік, Қандысудың жағасында,
Ақ астық Шіліктінің даласында.
Тәңірім өзі ұйғарып, бөліп берген,
Бес Саты, алты Жұмық баласына.
Ноғайбай:_Жиналған_қайдағылар_айналаңа,_Сала_берме,_Айбала,_байбаламға._Бесік_табы_сенің_де_арқанда_жоқ,_Менің_тоным_қалыпты_айдалада._Айбала'>Ноғайбай:_Әкең_–_Шонтай,_Бұтабай_–_саған_ата,_Қалыңмалың_болыпты_бір_топ_мата._Бақалшыға_кез_келген_сені_тартып,_Жұлған_қаздай_қылыпты_сата-сата._Айбала'>Ноғайбай:
Ақ бидай Майлыбайдың алқабында, 
Шалғын шөп Ақарал мен Алпарымда. 
Мал жұтап, ел күйзеліп көрген емес, 
Кақаған қыстың аяз қаңтарында.
Алпардың ауылым қонған алқымына, 
Саялап, мал жатады салқынында.
Ақ сұлы, қызыл тары, көк жоңышқа, 
Несібе құт-береке халқымызға.
Айбала:
Батыры Қаракерей Қабанбайды,
Казақта кім білмейді Шаянбайды?!
Жас бөрі Қоңыр менен Құрбан кажы, 
Жанына дұшпан батып, бара алмайды.
Бір ру Байжігітте аты – Мәмбет, 
Құдайым аямай-ақ берген дәулет. 
Шығыпты сол Мәмбеттен ер Қабанбай, 
Атынан жарықтықтың садаға кет.
Ноғайбай:
Баймұрат, ер Жәнібек, Мырзаш батыр, 
Батырлар атай берсем, толып жатыр. 

71
Айтыс II том
Жиен қыз тентектікке сала берме, 
Қабакең бар қазаққа бірдей батыр.
Ел қорғаған елімнің батыр қызы, 
Наркескен, ақ семсердей өткір жүзді. 
Қаптаған «Қызыл аяқ» қалың жаудың, 
Садақшы қыз Жәнделі шебін бұзды.
Гүліндей жауқазынның нәзік жүзді, 
Халқымыз ұмытқан жоқ асыл қызды. 
Азаттықтың аққуы – Жәндәлімнің, 
Жауға аттанған Сауырда жатыр ізі.
Айбала:
Содан бері көп жылдар өтпеді ме, 
Арманы асыл, есіл қыз кетпеді ме? 
Қызға сойыл ұстатып, аттандырып,
Ер жігіті еліңнің жетпеді ме?
Ноғайбай:
Ару қыздан ардақты ат қалыпты,
Кыз болса да, ер ісін атқарыпты.
Ерлік жігер, ар-намыс қызға жат па?
Ел намысын қорғауға аттаныпты.
Айбала:
Ағажан, бойың – мынау, ойың – мынау, 
Біраз күн мұнда келіп, тойындың-ау.
Бір шырпы тигізетін септігің жоқ, 
Қапылыста қамаса, еліңді жау.
Ноғайбай:
Бой сұрамас қысқа бой ұзын бойдан, 
Ар-инабат табылар ақыл-ойдан. 
Домбыраммен мен шықсам, елмен бірге, 
Өзің қайда боласың, оны да ойлан.
Айбала:
Бүйтіп жүріп, сен қайтып оңаласың, 
Алдырсаңшы көзіңнің ноғаласын. 

72
Қазақ өнерінің антологиясы
Алдырмасаң, көзіңнің ноғаласын, 
Қарақұрық болғанда жоғаласың.
Ноғайбай:
Әкең – Шонтай, Бұтабай – саған ата, 
Қалыңмалың болыпты бір топ мата. 
Бақалшыға кез келген сені тартып, 
Жұлған қаздай қылыпты сата-сата.
Айбала:
Естуші едім жігіт деп тобындағы,
Асатаяқ зар тұтқан қолындағы.
Жеті жыл мешел болды деп естіп едім, 
Жаман иіс кетті ме тоныңдағы?
Ноғайбай:
Жиналған қайдағылар айналаңа,
Сала берме, Айбала, байбаламға.
Бесік табы сенің де арқанда жоқ,
Менің тоным қалыпты айдалада.
Айбала:
Ақманатқа ақаусыз шаң жұғады, 
Өтірік-өсек досты да жау қылады.
Өнімсіз өсек сөзді теріспейік,
Сау басыңды сандалтып, даң қылады.
Ноғайбай:
Ноғайбай он жасымнан атанған ем, 
Иіліп, үлкендерден бата алған ем. 
Кіршіксіз жүрегіңді кір шалған ба? 
Сұрауға аялдадым, бата алмап ем.
Айбала:
Болады кейде бойды мұң басқандай, 
Іздетер серік болса мұңдасқандай. 
Көңілді жабырқаған жадыраттың, 
Ағажан, жанашырым жолығысқандай.

73
Айтыс II том
Қалбаның қалың дейді қарағанын,
Бесті атың сұлу дейді жарағаның. 
Сыйласып, дос құшақпен жолығысайық, 
Ағатай, менен бар ма қалағаның?
Ноғайбай:
Аққайран су ішінде тоңбайды екен, 
Жүзгенде ол да қанат қомдайды екен. 
Өмірде ащы да бар, тұщы да бар, 
Жалғанның жарығындай болмайды екен. 
Айбала, асыл жансың білдім танып, 
Көрмесем де сындарлы жүзіңді анық. 
Қалаудың қадірлісі – ұмытпағын, 
Жүргейсің есімімді есіңе алып.
Айбала:
Үміттің самал желі есе берсе,
Жан біткен жақсылыққа жете берсе. 
Оралмас өткен істің керегі не, 
Аңсатып, арман алға жетелесе.
Дүниеде адам аз ба жүрген жүдеп?
Сонда да талпынамыз өмір тілеп. 
Тағдырдың тәлкегіне берілмейтін, 
Ағатай, Сізде емес пе үлкен жүрек?!
АЙҚЫН ҚЫЗ БЕН ЖАРЫЛҚАСЫН ҚОЖА
Айқын:
Қожеке, есенсіз бе, сәлем бердік,
Мүбәрәк дидарыңды жаңа көрдік.
Жүзіңде рақымың бар жан екенсің,
Жоқ шығар көңілінде такаппарлық. 
Өзің біл сөйлескенде не деріңді,
Әлік алып, қолыңды көрісерлік.
Жарылқасын:
Жарқыным, сәлем берсең, сәлемет бол,
Жетеді мұратына өлмеген құл.

74
Қазақ өнерінің антологиясы
Сіз сәлем берсеңіз, біз әлік алдық,
Сүндеті пайғамбардың қазулы жол.
Көріссең, көрісем деп айтқан сөзің
Әрқашан шариғатқа теріс емес бұл.
Таранған тотықұстай бала екенсің
Және де екі бетің – алқызыл гүл.
Порымың қатарыңнан артық екен
Болғанда қасың қара, шашың сүмбіл.
Ат біліп, жүз танымақ бір ғанибет
Абзал-дүр сөйлеспекке атың білдір!
Айқын:
Бексары – әкем аты, Айқын – атым,
Сүйгеннен Айымторы дейді халқым.
Бекмұрат бірге туған жалғыз ағам,
Осылайша айтайын сөздің салтын.
Осындай түсіндіріп тамам еттім,
Шұбалтып, не қылайын сөздің артын?!
Көңілімді қалдырар деп ойламаймын,
Секілді сөзің – жібек, жүзің – алтын.
Адамзат айтса, білер, ашса, көрер,
Білмейді бұл жақтағы сізді халқым.
Қожеке, өзің айтып, білдірмесең,
Қожаңның кім біледі қазақ, сартын?
Жарылқасын:
Ойлап ем бір бала деп жүзің жарқын,
Тілің – кілт, кеудең – сандық, ақылың – алтын.
Ақылың көп те болса, шашың ұзын,
Жібердің келістірмей сөздің артын.
Қыз Торы, мына сөзің не дегенің
Қожаның білмеймін деп қазақ, сартын?
Қазының сондай жақсы баласымын,
Еліңде жөн білетін жоқ па қартың?
Айқын:
Қожеке, сөзің – шырын, жүзің – алтын,
Тартты ма малал келіп, көңілің салқын.
Айтты деп мұндай сөзді көңіліңе алма,
Айтып ем әшейін-ақ сөздің салтын.

75
Айтыс II том
Қылатын елді таныс қосшы еді
Сұрамай, қайдан білсін сізді халқым?
Баян қыл, тақсыр, маған өз затыңды,
Бабаңа кір келетін жері бар ма,
Атаңның айтсаң маған қойған атын!?
Жарылқасын:
Айт десеңіз, айтайын атымды мен,
Қылайын сізге баян затымды мен.
Темір, жауһар артығы асыл тас-ты
Көтерсең, айламенен батымды сен.
Ер тұтып, әйел басың сөз айтасың,
Болмаспын өтірікші батыр десем.
Атымды өздігіңмен біле алмассың,
Қыз Айқын, өзім айтып, білдірмесем.
Өтіпті бізден бұрын Хазірет Әлі
Ұжмақтан шыққан оның Зұлпықары.
Сұрасаң, арғы атамды Сүгірәлі,
Бергі атам онан туған Ібірәлі.
Бабам – хан, атам – Нұржан, әкем – сері,
Пір тұтып, қол тапсырған жұрттың бәрі.
Сұрасаң, өзім атым – Жарылқасын,
Жел сөздің қайдан білдің табылмасын?
Атам мен өз атымды баян қылып,
Келтірдім осылайша сөздің нәшін.
Айқын:
Қожеке, нағыз әулет пір екенсіз,
Артықша сөйлер сөзге дүр екенсіз.
Қожеке, нағыз әулет пір де болсаң,
Жел сөзбен жеңіл тартып жүр екенсіз.
Қожаға нағыз өлең бұйрық емес,
Қоймасаң, ата жолын кір етерсіз.
Жарылқасын:
Өнерді Тәңірім берген, Айқын, маған,
Ер едім айтар сөзден тоқталмаған.
Тілеуқор нағыз пірдің баласымын,
Бармаспын жамандыққа келсе шамам.

76
Қазақ өнерінің антологиясы
Орынсыз жаман сөзді айта алмаймын,
Ұятты Тәңірім берген, Айқын, маған.
Бұл өлең ұят болса, неге айтасың?
Естідім сен де оқыпсың Құран кәләм.
Бұл өлең күнә де емес, сауап та емес,
Айтады күнә ғой деп білмес надан.
«Жығылған сүрінгенге күлер» деген,
Келді ме соның кері, Айқын, саған?
Айқын:
Атыңды жаңа білдім, Жарылқасын,
Көреді әркім тәуір ықыласың.
Басыңда бақыт құсың бар шағында
Кем емес падишадан қара басың.
Есітіп көрген жерден абайларсың
Айқынның айтқан сөзін, даражасын.
Жігітке мақтап айтқан жарамайды,
Айтамын мақтамай-ақ сөз расын.
Қоймасаң жігіттікпен өлеңіңді
Халқыңның қайтарарсың ықыласын.
Жарылқасын:
Жарқыным, бұл сөзіме құлақ салшы,
Қалмайды ердің жерде қара басы.
Ерді әйел кемітеді деген рас,
Қыз Айқын, солай ма еді сөздің нәші?
Айтамын насихатпен мен өлеңді
Жұртымның неге қайтсын ықыласы?
Айқын:
Түйе мал жүк көтермес мешеуінде,
Сөзімді қалдырмаңыз кешеуілге.
Жүзінде бұл дүниенің тірі жүрміз,
Өлерін пенде білмес неше күнде.
Сұраймын сізден, тақсыр, білмек үшін,
Жасыңыз жиырманың нешеуінде?
Жарылқасын:
Түйе мал жүк көтермес мешеуінде,
Сөзіңді қалдырмаймын кешеуілге.

77
Айтыс II том
Жүзінде бұл дүниенің тірі жүрміз,
Өлерін пенде білмес неше күнде.
Қай жылы туғанымды білмей жүрмін,
Жасымыз ата-ананың есебінде.
Білмесек те, шамалап айтар едік,
Көңіліңіз разы болса нешеуіне?
Кәдімгі қырық жартысы жиырманың
Қыз Айқын, уәлле ілім, үшеуінде.
Айқын:
Қожеке, дидарыңды жаңа көрдік,
Алдында мырзалардың айтпай желдік.
Дүние фани деген кітапта бар,
Бұл үш күндік дүниеде дәурен сүрдік.
Білмей айтып, ұялып қалмайық деп,
Сол себептен жасыңызды сұрап едік.
Бізге сіз екі жылдық аға екенсіз,
Ағаға қарсы келмес, жаңа білдік.
Жарылқасын:
Дәм айдап, келіпсіз сіз сонша жерден,
Дұшпанның көп жақсы емес сөзіне ерген.
Тарқамас сөзден құмар, Айымторы,
Сенімен бір сөйлеспей арман-бермен.
Адамзат айтса білер, ашса – көрер,
Бұл жаққа сіз келдіңіз не түрменен?
Айқын:
Білмейді Хақ әмірін надан кісі,
Сөз айтпақ тыңдамаққа көңіл хошы.
Бір елдің Айымторы ақыны едім,
Өксітіп не қыласың мен байғұсты?
Шығуана ат та қашып, ұстатпайды
Егесі қылған болса, жақпас істі.
Жұлдыздар аспандағы жерге түсер,
Құдіреті Құдайымның сондай күшті.
Дәм айдап, сонша жерден келіп жүрміз,
Ежелден бұл оқиға – Хақтың ісі.

78
Қазақ өнерінің антологиясы
Жарылқасын:
Жарқыным, ерге сіңбес ердің малы,
Тәңірінің екі болмас бұйырғаны.
Тәкаппарлық көңілге келіп қалып,
Еліңнен көшіп шықтың көп түйелі.
Жастықпен мұнша жерге қалдың келіп,
Арадағы дұшпанның тіліне еріп.
Тағдырға шара бар ма солай болса,
Кісі жоқ еріп шыққан саған серік.
Ағайынды ұмытып жүрмегейсің
Сөзге жауап берсең де, аттай желіп.
Айқын:
Әуелі сиынамыз құдіретке,
Сиынсақ, медет берер қатты дертке.
Сыр ашпай, сүйенісіп отыр едік,
Қожеке, бір сөз айттың, шауып бетке.
Ғалым бар кітап өртегендей дегендейін
Көңіліңіз толмай тұр қай ретте?
Жарылқасын:
Біз-дағы сиынамыз құдіретке,
Сиынсақ, медет берер қатты дертке.
Сыр ашпай, сүйенісіп отыр едік,
Сен-дағы бір сөз айттың, шауып бетке.
Ғалым бар кітап өртегендей деп айтасың,
Аяғы шын боп кетті сол себепте.
Көңілін күйеуіңнің неге ауырттың,
Қыз Торы, көңілің теріс құдіретке.
Айқын:
Сол ма екен басымдағы барлық мінім,
Сіз айттың біз білмеген сөздің шынын.
Бекмұрат бірге туған жалғыз көкем,
Отыр ем кейін көрмей сізді бұрын.
Келмей-ақ сүйеу сөзге тамырландың
Жоқ па еді айтып көрген оны бұрын?
Көп жеңіп, осы сөзбен дәм татыпсың
Шөп желке, жаман-жәутік қызды бұрын.

79
Айтыс II том
Әйелше өсек ашпақ сөз айтасың,
Қожеке, солай ма еді сенің сырың?
Ризасыз неке харам деген қайда,
Жоқ па еді оқығаның оны бұрын?
Жарылқасын:
Жарқыным, жүзің көркем, сұлу сыртың,
Қияды көрген адам не ғып ұлтың?
Білгенімді еш адам білмес дейсің,
Осылайша, Айымторы, пиғыл-құлқың.
Ризасыз неке харам деген болса,
Қалды ма ризаланып қайын жұртың?
Айқын:
Қалдырма, қожа, бізді қасіретке,
Толады ішім менің қайғы-дертке.
Біз жүрміз сөзімізге жетелік деп
Бірнеше ерегесіп еткен сертке.
Өзінің өз қылғаны келді алдына,
Дүниенің өші қалмас ақиретке.
Жарылқасын:
Жарқыным, ерге сіңбес ердің малы,
Тәкәппар біреу болса, шықсын жаны.
Нақақтан бір жаратқан падышаны?
Нақақтан сізге келіп, ол ұрынса,
Мойнына, мейлі, болсын өз обалы.
Айқын:
Болыпты сізге мағлұм барлық сырым,
Сіз айттың біз білмеген сөздің шынын.
Шығардың қара өлеңмен түрлі қаяу,
Сіз айттың, біз сұрадық сауал түрін.
Сұраймын сізден, тақсыр, білмек үшін,
Тәңірім не жаратты жаннан бұрын?
Жарылқасын:
Жарқыным, сөз сұрадың қиын қатты,
Жел сөзбен көтерейік көңіл шатты.
Сұрасаң, сұлу Айқын, біз айталық,
Әуелі Хақ Тағала тау жаратты.

80
Қазақ өнерінің антологиясы
Қызыл, көк тау ішінде бау жаратты.
Жаппар ғазым өздері рақым сөйлеп,
Жаратушы ол тауға назар етті.
Тау еріп, қорғасындай балқыған соң,
Маужырап, көбіктері аспанға атты.
Тәңірім сол көбіктен жер жаратты.
Ерімей түбіндегі қалған тастан
Бәйтүл мақсұт атты бір нұр жаратты.
Бір үлкен түсі жасыл құс жаратты.
Кеңдігі бұ дүниедей он мың шәһәр
Баршасын құдіретімен Хақ жаратты.
Толтырып сол шәһәрдің бәрін дәнге,
Хақ Тағала ол құсқа әмір етті.
Сол дәні таусылған соң өлесің деп,
Әр күнде сол дәнінің бірін жұтты.
Ақырында, сол дәні таусылыпты.
Біреуі сол дәнінің қалған екен
Оны да қырық бес жыл сақтап, тағы жұтты.
Сол дәнді жұтқаннан соң жанын апты,
Сол құстың денесінен адам шықты.
Қалайша жаралғанын бұл дүниенің
Сұрасаң, Жарылқасын тамам етті.
Айқын:
Қожеке, көтерейік көңіл шатты,
Жаратқан жадыма алып жаббар Хақты.
Жел сөзді Тәңірім берген сөйлесін деп
Жаратқан мимен қосып тіл мен жақты.
Тіршілікті өтейік базар етіп,
Болса да, өзге жалған, өлім хақ-ты.
Дүнияға нәзіл болған жанның бәрін
Бір күні жұмырады топыраққа.
Сұраймын сізден, тақсыр, білмек үшін,
Тәңірім бұрын жаратты қай қаріпті?
Жарылқасын:
Ойлайды ақылды адам сабырлықты,
Ойлайды жаман адам жәбірлікті.
Сұрасаң, сұлу Айқын, біз айталық,

81
Айтыс II том
Тәңірім бұрын жаратты «нұн» мен «кафті»,
Жаратты «кафтан» жерді, «нұннан» – көкті.
«Кафтан» – жер, «нұннан» көкті жаратқан соң,
Он сегіз мың ғаламды тамам етті.
Айқын:
Қожеке, құлақ салып тыңласаңыз,
Алдына қазір болсын сөзің бәрі.
Бір ақ қой, бір қара қой кезек оттап,
Тынбайды бір сағатта ауыздары.
Қара қой отқа шықса, қалқа ұрып
Қалмайды отырған жан еш манзелі.
Ал, ақ қой кезегімен отқа шықса,
Болады шат һәм харам жанның бәрі.
Қожеке, сол екі қой не қылған қой,
Баян қыл, біз сұрадық, тақсыр, соны.
Жарылқасын:
Тілеймін әуел тілек Құдайымнан,
Пайда жоқ ер жігітке уайымнан.
Болса да, саған қиын, бізге асан,
Жарқыным, сөз сұрадың оңайынан.
Бірі Күн екеуінің, біреуі – Ай,
Деп айттың мұны сауал қалайынан?
Түн болса, жұрт ұйқыдан арылмайды
Жорыдық бұл сөзіңді солайынан.
Халайық күндіз болса, сайран етер,
Мен сенің тоқталмаймын мұндайыңнан.
Сөз сұра мұнан гөрі қиынырақ
Жел сөздің озып жүрмін талайынан.
Айқын:
Кімнен өтпей қалады дүние жалған?
Пасық – антқа, мұсылман сертке нанған.
Армансыз бір сұрайын сауалымды,
Білімің сіздің артық жүмле жаннан.
Жауап бер бұл сөзіме, ақылың кәміл,
Неше жыл Әбубәкір патша болған?

82
Қазақ өнерінің антологиясы
Жарылқасын:
Қыз Торы, пірлі сөзге келдің жаңа,
Тіліме медет бергін, Хақ Тағала.
Айтайын білгенімше хикаятлап
Сұрасаң білмек үшін, Айқын бала.
Хазірет хақ өмірден өткеннен соң
Мекке мен патша болған Мәдинаға.
Сұрасаң, сұлу Айқын, біз айтайық,
Екі жыл алты ай патша болды Әбубәкір.
Туғаннан өлең сөздің мекенімін,
Қойсаңыз, тигізермін нысанаға.
Жүйріктің озып жүрген тұқымымын,
Ғазиздің әулетімен нағыз ғана.
Жүйрігі Қоңырат елінің, сұлу Айқын,
Бар болса, тағы сөзің сұрап қара.
Айқын:
Хазірет Әмір, хазірет Оспан, Әлі
Бұлар да болған екен шариярдан.
Бұлардан жасы үлкен бе, жолы үлкен бе,
Ол Сыдық неге бұрын патша болған?
Жарылқасын:
Қайынды, күйеу еді барша атасы,
Қыз Торы, бұл сөзімнің жоқ қатасы.
Алла елшісі Меккеден шыққан шақта
Әбубәкір – Расулдың жан жолдасы.
Перзенті Әбубәкірдің Бибіғайша
Хазіреті пайғамбардың зағипасы.
Сол себептен Сыдықтың жолы үлкен,
Сұрасаң, осылайша сөздің нәші.
Айқын:
Айтады діннің сөзін Хақ, пайғамбар,
Үмметі пайғамбарға мұсылмандар.
Перзенті Әбубәкір Бибіғайша
Тақсырға жұптылыққа жазған шығар.
Жауап бер, бұл сөзіме ақылың кәміл,
Неше жыл патша болды Хазірет Әмір?

83
Айтыс II том
Жарылқасын:
Құдай артық жаратқан Ай мен Күндей,
Жігітке дәулет бітсе, перзент гүлдей.
Пендеге туғаннан соң өлім – рас,
Білмейді бенде, байғұс, оң мен солды-ай.
Сұраған сауалыңа сөз айтайын,
Тоғыз жыл алты ай Әмір патша болды-ай.
Айқын:
Құдай артық жаратқан Ай мен Күндей,
Жігітке дәулет бітсе, перзент гүлдей.
Бендеге туғаннан соң өлім – рас,
Білмейді бенде, байғұс, оң мен солды-ай.
Әмірдің бұрынғы аты Әмір дейді
Фаруқ аты не себептен пайда болды-ай?
Жарылқасын:
Бұ дүние ойлап тұрсам, жалған екен,
Бұрынғы пайғамбардан қалған екен.
Әуелден таққа мініп, патша болмақ
Жігітке хакім болмақ арман екен.
Бір жөһит пасықпенен даулы болып
Алдына пайғамбардың барған екен.
Жөһиттің ойлап тұрса, ісі мақұл
Турасын әділдікпен берген екен.
Ол пасық разы болмай тұрғаннан соң
Әмірге бар деп, жарлық қылған екен.
Екеуі келіп, Әмірге арыз айтып,
Алдында тағзымменен тұрған екен.
Разы пайғамбарға болыңыз деп
Көп өтініш екеуіне қылған екен.
Ол пасық разы болмай тұрғаннан соң
Калласын Әмір патша алған екен.
Расулдың сол жерде көңілі бітіп
Фаруқ атын сол жерде қойған екен.
Сұрасаң осылайша, сұлу Айқын,
Фаруқ ат сонан пайда болған екен.

жүктеу/скачать 0,96 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: