Қазақстан республикасы білім жəне ғылым министрлігі

 
 
237 
Тəуелсіздігімізді алғалы бері елімізде тіліміздің еңсесі күн санап көтеріліп келеді. 
Еліміздің  салт-дəстүрлері  қайта  өрлеп,  ауыз  əдебиетіміз  құнды  бола  түсті.    Жалпы 
халыққа  түсінікті  мақал-мəтелдеріміздің  салмағы  арта  түсті.  Өткенімізден  қол  үзіп 
қалмас үшін Елбасымыз барлық жағдайды жасап беріп отыр. Осындай жағдай жасалып 
отырған  елімізде  тек  білімімізбен  ғана  басқа  елдерге  танымал  болатындығымызды 
дəлелдеу ғана қалғандай. 
Қоғамға біздің тіл саясатымыздың мəнін тереңірек түсіндіру керек. Ол кез келген 
мемлекеттің ұлт саясатының өзегі… деп нақты ашық айтқан. 
Қазақ тілі – мемлекеттік тіл. 
Орыс тілі – ұлтаралық қарым-қатынас тілі. 
Ағылшын тілі – жаһандық экономикаға ойдағыдай кірігу тілі. 
Мемлекттік тілді – дамытамыз. 
Орыс тілін – қолдаймыз. 
Ағылшын тілін – үйренеміз.[4] 
Бұл  сөздердің  салмағын  салмақтай    алмайтын  адам  жоқ  шығар  деген  ойдамыз. 
Тіл-тілдің  бəрі  жақсы,  бірақ  қазіргі  таңда  қазақ,  орыс,  ағылшын  тілдерінің  бір  арнаға 
тоғысуы  біздей  жастарды  қуантады.  «Мақал-сөз  мəйегі»  дегенді  қазақ  халқы  бекер 
айтпаса керек. Сондықтан зерттеу жұмысымыздың бағытын мақал-мəтелдерге қатысты 
етіп алдық. 
Мақал-мəтелдер  қай  халықтың  болмасын  ұлт  болып  қалыптасқанынан  бері,  сол 
ұлтпен  біте  қайнасып, жасап  келеді.  Қазақ  елінің  мағыналы  ой  берер  қаншама  мақал-
мəтелдері  барын  бəріміз  де  жақсы  білеміз.  Мақал-мəтелдер  —сөздік  құрамның  халық 
өміріндегі  əрқилы  кезеңдерді,  қарым-қатынас  пен  қоғамдық  құбылыстарды  бейнелей 
сипаттайтын,  көңілдегі  ойды  шебер  де  ұғымды  жеткізетін,  қысқа  да  нұсқа  тұжырым 
жасайтын,  мəн-мазмұнға  бай  бөлігі.  Демек,  халық  өмір  шындығын,  көңілге  түйгенін 
мақал-мəтел  ретінде  өз  ұрпағына  үлгі-өнеге  етіп  қалдырып  отырған.  Аталмыш  тілдік 
бірліктер арқылы жас ұрпақты елін-жерін сүюге, ерінбей еңбек етуге, білім алуға, адал, 
кішіпейіл  болуға  үндеп,  жалқаулық,  өсек-өтірік,  мақтаншақтық  тəрізді  қасиеттерден 
бойын аулақ салуға тəрбиелей білген. 
Мақал  —  сөздік  формула,  ешқандай  əдеби  немесе  халық  шығармасымен 
байланысы жоқ жəне де халық тілінің фразеологиясына,  енген кеңес беру, ақыл айту, 
сын  айту,  қорытынды  жасау  сияқты  жүрген  афоризм  формасы.  Əр  халықтың  өз  даму 
тарихында басынан кешкен алуан түрлі оқиғалары, өзі аңғарған табиғат құбылыстары, 
қоғам мүшелерінің өзара қарым-қатысы, мінез-құлқы, психологиясы жөніндегі жасаған 
қорытынды, тұжырымдарының түйіні, өмір тəжірибесінен жинақталған философиялық 
ойлардың ұтқыр да ұтымды көрінісі.[1] 
Мақал-мəтелдер – ол халық жасаған, ежелгі көздерден аударылған нақты, тауып 
айталған сөздер. 
Шет  тілін  меңгертуде  жəне  оқушылардың  сөздік  қорын  дамытуда  алатын  орны 
ерекше  фразеологиялық  тіркестер  тобына  жататын  мақал-мəтелдер    мəн-мазмұнның 
тереңдігімен ерекшеленеді. 
Қазіргі  таңдағы  басты  проблемалардың  бірі-  тіл  мəселесі.  Елбасымыз 
Н.Ə.Назарбаев  өз  жолдауының  «Тілдердің  үш  тұғырлығы»  стратегиясында  тіл 
мəселесіне қатты назар аударған болатын. Еліміз тəуелсіздік алып заман талабына сай 
дамуы  үшін  əрбір  азамат  ағылшын  тілін  жақсы  меңгергені  жөн.[4]  Ағылшын  тілі  де 
қазақ тілі сияқты көркем де шебер, мағыналы да мазмұнды қанатты сөздерге бай. Сол 
қанатты сөздердің бірі- мақал-мəтелдер. 
Мақал-мəтелдер — сөздік құрамның халық өміріндегі əрқилы кезендерді, қарым-
қатынас пен қоғамдық құбылыстарды бейнелей сипаттайтын, көңілдегі ойды шебер де 
ұғымды  жеткізетін,  қысқа  да  нұсқа  тұжырым  жасайтын,  мəн-мазмұнға  бай  бөлігі. 
Демек, халық өмір шындығын, көңілге түйгенін мақал-мəтел ретінде өз ұрпағына үлгі-

 
 
238 
өнеге  етіп  қалдырып  отырған.  Аталмыш  тілдік  бірліктер  арқылы  жас  ұрпақты  елін-
жерін сүюге, ерінбей еңбек етуге, білім алуға, адал, кішіпейіл болуға үндеп, жалқаулық, 
өсек-өтірік,  мақтаншақтық  тəрізді  қасиеттерден  бойын  аулақ  салуға  тəрбиелей  білген. 
Мақал-мəтелдердің  ең  бойында  поэзияға  тəн  жинақылық,  үнділік,  саздылық,  ұйқас 
ырғақтылық  байқалады.  Онда  басы  артық  бір  сөз  болмайды,  барлығы  өз  орнында 
екшелген,  сұрыпталған,  жымдаса  біріккен,  ішкі  мазмүнына  сыртқы  формасы  сай 
үндестік тапқан болып келеді.  
Мақал-мəтелдерде  халықтың  бай  тарихи  тəжірибесі,  еңбек  əрекеті,  өмір  сүру 
салты  жəне  мəдениеті  көрсетілген.    Мақал-  мəтелді  дұрыс  жəне  орынды  қолдану 
қайталанбас  ерекшелік  пен  мəнер  беріп  тұрады.  Мақал-мəтелдер  қандай  керемет 
болмасын  ,  олардың  кереметтілігі  –  əңгіме  қызып  жатқанда,  сөзіңді  бір  өткір 
ескертумен, байқаумен, қорытындымен, айтылып жатқан əңгіменің өзегін көрсеткенде 
көрінеді. 
Мақал-мəтелдер  мен  тұрақты  сөз  тіркестері  бұл  əр  түрлі  тілдік  құбылыстар.  Біз 
тұрақты  сөзтіркестерді  қолданғанда,  біз  оларды  кез  келген  сөйлемге  немесе  ой 
толғауымызға  қоса  аламыз.  Ал  мақал-мəтелдерді  біз  келген  жерде  қолдана  алмаймыз, 
өйткені,  əр мақалдың өз мəселесі бар. Мақалдар:  
1.Ескертеді: 
If  you  sing  before  breakfast,  you  will  cry  before  night.  Ты  все  пела  –  это  дело,  так 
пойди же попляши; Аузыңмен айтқанды, ісіңмен дəлəлде.[2] 
2. Халық тəжірибесін қорытындылайды:   
All  are  not  hunters  that  blow  the  horn.  He  все  то  золото,  что  блестит. 
Жылтырағанның бəрі алтын емес.[2]  
3.Мазақ етеді:  
Everyone calls his own geese swans. Всяк кулик своё болото хвалит.  Қарға баласын 
аппағым дейді.[2] 
4.  Сырт келбетке сын береді:  
There  is  no  rose  without  a  thorn.    Мінсіз  адам  болмайды.  Идеальных  людей  не 
бывает.[2] 
5.Кеңес береді: 
Don’t trouble till trouble troubles you. Не буди лихо, пока оно тихо. Тыныш жатқан 
жыланның құйрығын баспа.[2]  
6. Ақыл үйретеді: 
Who chatters to you, will  chatter of you. Кто сплетничает с вами, тот будет судачить 
и сплетничать и о вас. Дос деп сырыңды айтпа, досыңның да досы бар.[2] 
7. Философиялық мəселелерді қарастырады: 
Liars  should  have  good  memories.  Лжецам  нужна  хорошая  память.  Өтіріктің  ұшы 
бір ақ тұтам.[2] 
Əр  түрлі  тілде  сөйлеп  жазатын  халықтардың  көп  ғасырлық  қарым  қатынас 
тəжірибесі, жақсы аудармашы аударуға тиіс мəтіннің мағынасын түсініп қана қоймай, 
аударма жасау үшін тілдің фразеологиялық байлығын да игеруі қажет.  
Ағылшын  мақал-мəтелдерін  аударуда  қиыншылықтар  болған  жəне  болуда.    Ал, 
бір шет тілінің барлық ерекшеліктерін ескере отырсақ , бір халықтың мəдениетінің бір 
бөлігі болып саналатынды басқа тілге аудару өте күрделі нəрсе болып табылады.  
Мысалы,  ағылшын мақалы:  
The pot calls the kettle black [3] 
Бұл  мақалдың  сөзбе  сөз  аудармасы  мынадай:  Горшок  обзывает  этот  чайник 
чёрным .  Табақ бұл шəйнекті қарасың деп мазақтайды. 
Егер ағылшындарға мақалдың мағынасы түсінікті болса ал біздерге бұл бір жаңа 
нəрсе болып тұрады, сондықтан да, оның мағынасы толық ашылмайды. Сонымен, егер 

 
 
239 
қазақ  немесе  орыс    ағылшынның  мақал  арқылы  не  айтқысы  келгенін  түсінгісі  келсе 
оның қазақ немесе орыс тіліндегі баламасын іздеуі керек.  
Мысалы  орыстың:  Чья  бы  корова  мычала,  а  твоя  помолчала.[3]  Орыстардың 
өздеріне жақын жəне түсінікті. Бірақ егер оны ағылшын тіліне аударса: Anyone’s  cow 
may moo, but yours should keep quite  деген ағылшындарға түсініксіз болып қалады. Екі 
мақалдың мағынасы екі түрлі болып қалды. 
Мысалы ағылшындардың мына мақалын қарастырсақ: The grass is always greener 
on the other side of the fence.[3] Мұның сөзбе сөз аудармасы: Трава всегда зеленее по ту 
сторону  забора  болады.  Бірақ  орыс  тілінде  бұндай  мақал  жоқ,  оның  орнына:  Хорошо 
там, где нас нет.[3] Сол сияқты қазақ тіліне: Шарбақтың арғы жағындағы шөп көгірек 
болып аударылады, сондай ақ, қазақ тілінде де мұндай мақал жоқ оның орнына: Пəлен 
жерде алтын бар, Іздеп барсам мыс та жоқ деген мақалы бар.[2] 
Бұл  үш  мақал  да  мағынасы  жағынан  бір  бірінің  баламасы  болып  келеді.  Бірақ 
сөзбе сөз аударғанда орыс тіліндегі мақал: 
Life is better, where we are not present деп аударылса, қазақ тіліндегі мақал: There is 
a gold somewhere, But when I get there couldn’t find  even a copper  деп аударылады. 
Орыс  тіліндегі  «когда  рак  на  горе  свистнет»  деген    сөзі,  бір  нəрсенің  ешқашан 
орындалмайтынын  білдірсе,  қазақ  тілінде  осы  мағынаны  білдіретін  «тас  гүлдегенде» 
деп беріледі. Ал ағылшын тіліндегі бұл мақалдың баламасы:  
- when pigs fly - болып келеді. 
Орыс  тіліндегі    рак  –  шаянның  ысқыра  алмайтыны  анық  жəне  неліктен  на  горе 
таудың  үстінде,  сондай  ақ,  тасқа  ешқашан  гүл  өспейтіні  де  бізге  мəлім.  Бұл  сұраққа 
жауап  бере  алмаймыз.  Ағылшын  тілінде  бұл  мақалдың  мағынысы  да  ешқашан 
орындалмайтынды  білдіреді.  Өйткені  ауыр  да  аз  қимылдайтын  шошқа  ешқашан  ұша 
алмайтыны  анық.  Ал  орыс  жəне  қазақ  тіліндегі  мақалдарды  ағылшындарға  аударып 
берсек олар түсінбеушілік танытатын еді. 
Көп  мақал  –мəтелдер  оңай  аударылады:  You  must  reap  what  you  have  won.  Что 
посеешь то и пожнешь. Не ексең соны орасың.[2] 
Bad  news  news  travels  fast.  Плохие  новости  быстро  распространяются.  Жаман 
хабар тез тарайды. 
Ал  кейбір  мақал-мəтелдерді  керісінше  түсіндіру  қыйынға  соғады,  өйткені 
олардың орыс жəне қазақ тілдеріменмағыналары жағынан ешқандай үйлесімділігі жоқ. 
Бірақ  кейде  ағылшындардың  ол  мақалдармен  не  аытқысы  келгендерін    ойлап  табуға 
болады.  
Көріп отырғандай, мақал-мəтелдерді мынадай категорияларға бөлуге болады:  
1.  ағылшын  мақал-мəтелдері  орыс,  қазақ  тілдеріне  толығымен  аударылады 
өйткені, ағылшынша нұсқасы орыс жəне қазақ нұсқаларымен сəйкес келеді.  
2. ағылшын мақал-мəтелдері орыс, қазақ тілдеріне жартылай аударылады өйткені, 
ағылшынша нұсқасы орыс жəне қазақ нұсқаларынан бір шама айырмашылығы бар. 
3.  ағылшын  мақал-мəтелдері  орыс,  қазақ  тілдерінен  аудармасы  жағынан  толық 
айырмашылығы бар өйткені, ағылшынша нұсқасы орыс жəне қазақ нұсқаларына сəйкес 
келмейді.  
Əр  түрлі  халықтардың  мақал-мəтелдерін  салыстыру,  осы  халықтардың  көптеген 
ұқсастықтары  бар  екенін,  сонымен  қатар,  олардың  бір  бірін  өзара  түсінуіне  жəне 
жақындасуына əкеледі. 
Зерделей  қарасақ,  мақал-мəтелдер  адам  баласының  бар  өміріндегі,  тұрмыс-
тіршілігіндегі салалардың барлығын дерлік қамтиды екен.Көненің көзі іспеттес мақал-
мəтелдер  тобы  өз  ұрпағына  тəрбие  бере  отырып,оларды  еңбек  етуге,білім  алуға, 
адалдыққа,үлкенді сыйлауға тəрбиелейді. 
Қорытындылай  келе,    мақал  мен  мəтелге  анықтама  беріліп,  өзара  ортақ  тұстары 
жəне  айырмашылықтары  айқыңдалды.  Сондай-ақ,  зерттеу  нысаны  болып  отырған 

 
 
240 
тұрақты  тұлғалардың  коммуникативтік,  кумулятивтік  қызметіне,  əлеуметтік  мəні  мен 
қайнар  көздеріне  сипаттама  берілді.  Қазақ,    орыс  жəне  ағылшын  тілдері  бойынша 
мақал-мəтелдерді  зерттеуге  арналған  ғылыми  еңбектерге  жалпылама  шолу  жасалып, 
аталмыш тілдік бірліктерді топтастыру ұстанымдары айқындалды. 
Мақал-мəтелдер  —  халық  тарихы,  оның  əлеуметтік  тіршілігі,  ақыл-өнегесі, 
даналығы  мол  көрініс  тапқан,  ой  дəлдігімен,  ықшамдылығымен  ерекшеленетін  тілдік 
бірліктер болып табылады: 
-  мақал көп жағдайда үлгі, өнеге, өсиет айтуға құрылады. Ал мəтел, сөз тіркесі, 
қалыптасқан  нақышты  орамды  сөйлемше  түрінде  келіп,  көңілдегі      ойды  емеурін 
арқылы жеткізеді жəне нақты тұжырым, қорытынды пікір жасалмайды; 
-  ағылшын  тіл  білімінде  мақал  мен  мəтелдің  ара  жігі  нақты  ажыратылмай, 
біртұтас  тұрақты  тіркес  ретінде  қарастырылады,  ал  орыс  тілінде  қазақ  тіліндегідей 
мақалдардың мəтелдерден айырмашылығы бар; 
-  мақал-мəтелдер  өзге  тұрақты  сөз  орамдарына  (қанатты  сөз,  нақыл  сөз  т.б.) 
қарағанда, тұлға жағынан ықшам, мазмұны жағынан тұтас, əмбебап; 
- мақал-мəтелдердің тілдік сипатын сараптап, ұқсастықтарын анықтап  қана қою 
жеткіліксіз,  олардың  ұлттық  ерекшеліктерін,  этнолингвистикалық  сипатын  ашу  — 
бүгінгі таңдағы өзекті мəселелердің бірі; 
- бірқатар қазақ, орыс жəне ағылшын макал-мəтелдерінің құрамы мен құрылымы 
жəне мағынасы тұрғысынан өзара сəйкестіктері байқалды, абсолютті эквивалент, яғни 
теңбе-тең балама түрлері де кездеседі; 
-  ағылшын  мақалдары  көбіне  бір  сөйлемнен  ғана  құралса,  қазақ,  орыс  
мақалдарының  басым  көпшілігі  екі,  не  бірнеше  тармақты  болып  келеді.  Қазақ  мақал-
мəтелдеріндегі  айтылар  ойдың  басқа  бір  жағдай,  не  құбылыспен  салыстырыла 
жеткізуін тілдік ерекшеліктер санатына жатқызуға болады; 
-  ағылшын  тіліндегі  мақал-мəтелдердің  құрамында  елді-мекендердің,  атаулары 
мен кісі есімдері жиі кездеседі; 
- тіл-тілдегі макал-мəтелдер əрбір халықтың тұрмыс-тіршілігі, дүниетанымы мен 
əдет-ғүрпы,  салт-дəстүрі  жөнінде  ақпарат  көзі,  яғни  дүниненің  тілдік  бейнесі  болып 
табылады; 
-  əртектес  тілдердің  мақал-мəтелдерін  салғастырмалы  түрде  зерттеу  жұмыстары 
жалпы  тіл  білімін  теориялық  тұрғыдан  соны  тұжырымдармен  толықтыра  түседі  жəне 
кейбір практикалық мəселелердің шешімін табуына септігін тигізеді. Халық даналығы 
мен еңсесі мақал-мəтелдерден көрінеді, əр бір елдің мақал-мəтелднрін білу, тілді жақсы 
білуге  ғана  емес,  сонымен  қатар  сол  елдің  халқының  ой  образдары  мен  мінезін  де 
жақсырақ ұғынасың. 
 
 
 
Əдебиет: 
1.  Албытова  Н.  Қазақ  балалар  фольклор  арқылы  бастауыш  мектеп  оқушыларының 
дүниетанымын қалыптастыру. – А., 1999 ж. 
2.  Ахметова С.Г. Английские пословицы и поговорки и их эквиваленты в русском и казахском 
языках: Пармиологический словарь. – А., 1989. 
3.  Дубравин  М.  Английские  и  русские  пословицы  и  поговорки  в  иллюстрациях.  –  М.: 
Просвещение, 1995ж.
 
4.  Назарбаев Н.Ə. «Қазақстан-2050» стратегиясы-Астана,2012ж.
 
 
 
 
 
 

 
 
241 
УДК 821.111 
 
ПРОБЛЕМНЫЕ ЗАДАНИЯ В ПРОЦЕССЕ ОБУЧЕНИЯ ЧТЕНИЮ 
ХУДОЖЕСТВЕННОЙ ЛИТЕРАТУРЫ НА ИНОСТРАННОМ ЯЗЫКЕ 
 
Плясунова С.С. 
(СКГУ им. М.Козыбаева) 
 
 
 
В  настоящее  время  в  современной  педагогике  остро  встаёт  вопрос  о  том,  что 
необходимо не только вооружать студента знаниями, а учить его разрешать различные 
жизненные  проблемы.  В  основу  компетентностной  модели  образования  заложено 
содержание  образования,  предполагающее  целостный  опыт  решения  жизненных 
проблем, выполнения ключевых компетенций.  
Прoблемное  обучение  является  одной  из  актуальных  и  современных  форм 
организации  обучения.  Проблемные  задания,  относящиеся  к  активным  методам 
обучения,  могут  быть  использованы  в  обучении  иностранным  языкам  в  высших 
учебных  заведениях.  Такие  методы  стимулируют  познавательную  деятельность 
студентов, обеспечивают активность и разнообразие их мыслительной и практической 
деятельности  в  процессе  освоения  учебного  материала.  Данные  методы  являются 
одним  из  основных  в  дидактике,  т.к.  основаны  на  принципе  активности  студента  в 
процессе обучения. Г. А. Федотова считает, что обучение, основанное на применении 
принципа  активности,  характеризуется  высоким  уровнем  мотивации,  осознанной 
потребностью  в  усвоении  знаний  и  умений  и  результативностью  познавательной 
деятельности.  Таким  образoм,  отличительными  особенностями  организации 
проблемного обучения являются самостоятельное решение учебных проблем, развитие 
творческого  мышления  и  познавательной  активности  oбучаемых,  в  результате  чего 
развивается продуктивное мышление, возникает интерес к учебному труду [1: 94].  
Методики  проблемного  обучения,  которые  применяются  в  настоящее  время  в 
учебном  процессе  по  иностранному  языку  в  высших  учебных  заведениях,  создают 
мотивационную  основу  учебной  деятельности  студентов,  затрагивают  их 
эмоциональную  и  духовно-нравственную  сферы,  побуждают  к  использованию  своих 
знаний,  убеждений  и  взглядов  для  решения  возникающих  проблем.  Деятельность 
преподавателя  иностранного  языка  в  вузе  должна  быть  направлена  на 
совершенствование  форм,  методов,  приёмов  и  средств  обучения. По  нашему  мнению, 
методики проблемного подхода могут широко использоваться и внедряться в обучение 
чтению  художественной  литературы  на  иностранных  языках.  Такое  обучение 
предполагает  создание  в  учебном  процессе  ситуаций,  когда  у  студента  возникает 
необходимость решать проблемные задачи дискуссионного характера, направленные на 
развитие его творческих способностей. Под проблемным заданием мы будем понимать 
«практическое или теоретическое задание, вызывающее познавательную потребность в 
новом  неизвестном  знании,  служащем  для  правильного  выполнения  действия, 
приводящего  к  достижению  цели»  [2:  630].  В  ходе  проблемного  обучения  студент 
осваивает  иностранный  язык,  учится  использовать  языковые  средства  для 
интерпретации  содержания  текстов,  создаёт  собственные  речевые  произведения 
проблемного  и  творческого  характера,  что  позволяет  реализовать  и  актуализировать 
личностный  потенциал  обучаемого,  способствует  становлению  субъектной  позиции 
студента.  
В  процессе  работы  с  художественным  текстом  на  иностранном  языке  студенту 
предстоит  анализировать  факты,  мотивы  и  аргументы  для  разрешения  проблемной 

 
 
242 
ситуации, под которой подразумевается  «совокупность речевых и неречевых условий, 
необходимых  и  достаточных  для  того,  чтобы  осознать  противоречие  между 
необходимостью  выполнить  задание  и  невозможностью  осуществить  это  с  помощью 
имеющихся  знаний,  навыков  и  умений,  что  является  стимулом  для  активизации 
речемыслительной  деятельности»  [3:  180].  Решая  проблемную  ситуацию  на 
иностранном  языке,  студент  ощущает  мыслительное  затруднение,  которое  является 
стимулом для добывания недостающей информации.  
Необходимо отметить, что использование проблемных заданий во время работы с 
художественным  текстом  становится  особенно  актуальным,  т.к.  в  таком  тексте 
представлена страноведческая и культурoведческая информация, отражённая в системе 
ценностных  представлений,  обычаях,  традициях,  поведении.  Студент,  работающий  с 
художественным текстом на иностранном языке, должен воспринимать его как важный 
источник освоения языка и «вхождения» в иную культуру.  
Учебные  материалы,  в  роли  которых  выступают  художественные  тексты  на 
иностранном языке, должны соответствовать определённым требованиям. Такие тексты 
способствуют  реализации  принципа  новизны  в  учебном  процессе,  имея  при  этом 
практическую  значимость  и  познавательную  ценность.  Материалы,  которые  будут 
использоваться  для  решения  проблемных  ситуаций,  должны  обладать  доступностью, 
системностью,  логикой,  образностью  и  эмоциональностью  изложения.  Необходимо, 
чтобы  такие  материалы  обладали  тематической  близостью  предмета  изложения  к 
жизненному  опыту  и  интересам  студента.  Немаловажным  требованием  является 
воспитательная  ценность  художественных  текстов  для  обсуждения  нравственных 
проблем.  Такой  текст  также  должен  предоставлять  возможность  столкновения  точек 
зрения и суждений, дающих повод для дискуссий.  
В  процессе  работы  с  оригинальным  литературным  источником  может 
использоваться  специальная  система  различных  проблемных  коммуникативных 
заданий:  
1)  социoкультурные  познавательно-поисковые  задания  и  проекты,  включая 
проблемные  ролевые  игры.  Данный  методический   приём  предусматривает  создание 
ситуаций  общения,  побуждающий  обучаемых  к  импровизации  речевого  и  неречевого 
поведения  в  соответствии  с  характером  полученной  роли,  межролевых  и 
межличностных отношений;  
2)  задания,  ориентированные  на  формирование  коммуникативного  поведения  в 
различных жизненных и профессиональных ситуациях, на моделирование аутентичных 
ситуаций  семейного,  бытового,  этикетного  характера,  в  которых  оказываются 
персонажи произведения;  
3)  дискуссии,  представляющие  собой  обсуждение  спорного  вопроса,  обмен 
мнениями,  идеями  между  двумя  и  более  лицами.  Цель  данного  проблемного 
коммуникативного  задания  –  обнаружить  различия  в  понимании  вопроса  и  прийти  к 
единой точке зрения.  
Эффективнoсть  усвоения  учебного  материала  в  процессе  обсуждения 
художественного  произведения  усиливается  за  счёт  обмена  информацией  между 
участниками,  существования  различных  точек  зрения,  возможности  критиковать  и 
отвергать  другое  мнение,  поиска  группового  соглашения  в  виде  общего  мнения  или 
решения.  
О.М.  Корчажкина  предлагает  испoльзование  симуляционных  заданий,  кoторые 
также относят к числу прoблемных заданий при работе над иноязычным литературным 
произведением.  Это  творческие  и  групповые  задания,  позволяющие  отрабатывать 
конкретные  навыки  коллективного  проектного  поведения  в  импровизированных 
учебных условиях. Автор считает, что такие задания позволяют сделать выбор между 

 
 
243 
вариантами развития ситуации литературного произведения, конструируя при этом те 
или  иные  модели  поведения  героев.  Среди  симуляциoнных  заданий  ученый  выделяет 
динамические,  игровые,  командные,  аналитические,   творческие,  тренировочные  и 
тестовые [4: 21].  
И.И. Яценко выделяет три уровня анализа иноязычного художественного текста: 
лексический  уровень,  уровень  семантической  композиции  и  уровень  смысла.  На 
лексическом уровне среди примеров проблемных заданий автор обозначает выделение 
и  интерпретацию  деталей,  характеров  персонажей  через  постановку  проблемных 
вопросов,  выделение  лексических  цепочек,  выделение  лексических  единиц, 
демонстрирующих авторские оценки ситуаций, персонажей. На уровне семантической 
композиции читатель может ориентироваться в развитии сюжета и концепта текста на 
основе слов и словосочетаний. На уровне смысла в проблемных вопросах и заданиях в 
качестве  «прежних  знаний»  используется  смыслоoбразующая  информация,  которая 
была эксплицирована на первых двух  уровнях. Среди способов создания проблемных 
ситуаций  И.И.  Яценко  выделяет  «сталкивание»  точек  зрения  по  поводу  основных 
высказываний  героев,  обсуждение  «нелогичных»  поступков  и  высказывание 
персонажей, обсуждение афоризмов из текста, толкование символических заголовков, 
формулировку вопросов и т. п. [5: 71].  
В  процессе  обучения  чтению  художественного  текста  методисты  рекомендуют 
применять  классический  приём  работы  с  пред-текстoвыми,  текстовыми  и 
послетекстовыми проблемными заданиями.  
Например,  на  начальном  этапе  работы  с  иноязычным  художественным  текстом 
преподаватель  выполняет  организующую  функцию:  настраивает  студентов  на  чтение. 
Создание  благоприятного  психологического  климата  урока  и  настрой  на  совместную 
деятельность  являются  основными  задачами  данного  этапа.  Необходимо  ввести 
студентов в ситуацию текста, подвести их к обсуждению темы или проблемы в группе, 
активизировать  языковые  умения  и  навыки  студентов,  активизировать  личностный 
опыт и знания об обсуждаемой теме и проблеме, снять языковые трудности [6: 37]. На 
данном  этапе  студенты реагируют  на  название  текста,  делают  предположения 
относительно  содержания  текста,  проводят  сравнительный  анализ  культурного, 
социального,  экономического  и  национального  аспектов  родной  страны  и  страны 
изучаемого  языка.  Возникает  необходимость  исследования  языкового  и  культурного 
фона  литературного  произведения.  Г.Ф.  Елизарова  считает,  что  модификация  этого 
задания  может  включать  ссылку  на  представления  и  ценности  родной  культуры, 
обусловливающие  такое  толкование.  Студенты  могут  рассуждать  о  том,  что  в  другой 
культуре текст под аналогичным названием содержал бы информацию определённого 
рода, герои могли бы находиться в иных отношениях. На втором этапе рекомендуется 
чтение  текста  с  использованием  разных  видов  чтения  (просмотрового,  поискового, 
ознакомительного,  изучающего,  комбинированного)  и  стратегий  работы  с  новым 
аутентичным  языковым  материалом,  что  осуществляется  в  режиме  самостоятельной 
работы  на  занятии  или  дома.  На  данном  этапе  полезно  отделять  факты  от  мнений, 
постулировать  мотивы  поступков  героев.  Студенты  могут  предлагать  разные  версии, 
каждая  из  которых  имеет  право  на  существование.  При  выполнении  заданий  на  этом 
этапе  необходимо  показать,  что  существуют  модели  поведения,  которые  отражают 
разные  намерения,  а  одни  и  те  же  намерения  могут  выражаться  разными  культурно-
обусловленными способами [7: 253].  
Для  работы  с  художественными  текстами  на  данном  этапе  рекомендуется 
использовать методику Эдварда де Боно  «Плюс, минус, интересно». Данная методика 
используется  для  эмоциональной  оценки  текста.  В  специальной  таблице  студент 
отмечает  свои  субъективные  суждения  по  поводу  прочитанной  информации.  Студент 
анализирует  факты  и  явления  с  точки  зрения  положительных  сторон  и  заносит 

 
 
244 
ключевые  слова  и  фразы  из  текста  в  графу  «Плюс».  В  графе  «Минус»  он  отмечает 
признаки  изучаемого  предмета,  объекта  или  явления,  свидетельствующие  о  его 
отрицательных  сторонах.  В  графе  «Интересно»  студенты  могут  отметить  те  факты, 
которые  для  них  являются  интересными,  перспективными  и  неожиданными.  По 
окончании работы с таблицей, студент делает вывод. 
Контроль  понимания  содержания  текста  осуществляется  на  третьем  этапе.  Этап 
пoслетекстовой  работы  включает  в  себя  такие  задачи,  как  самоконтроль  понимания 
основного  содержания  текста,  самоконтроль  понимания  содержания  частей  текста, 
подготовка  к  передаче  содержания  текста  и  дальнейшему  обсуждению  в  паре,  малой 
группе, группе по теме или проблеме текста, осуществляется подготовка к выполнению 
творческих  заданий.  На  данном  этапе  работы  рекомендуется  внедрить  элемент 
эмпатического  восприятия,  когда  студент  не  просто  высказывается  по  содержанию 
текста,  например,  в  форме  пересказа,  а  должен  представить  события  и  персональные 
реакции с позиций «другого», принадлежащего другой культуре [7: 254].  
На  заключительном  этапе  работы  с  иноязычным  литературным  источником 
методисты  рекомендуют  обсуждение  в  форме  дискуссии,  диспута  или  интервью. 
Студенты должны уметь давать собственную оценку изложенным фактам и событиям, 
давать  оценку  познавательной  ценности  информации  для  читающего,  проводить 
сравнительный  анализ  с  ожидаемыми  в  тексте  темами,  проблемами,  фактами  и 
событиями.  Очень  важно  уметь  проводить  сравнительный  анализ  культурного, 
социального,  экономического  и  национального  аспектов  родной  страны  и  страны 
изучаемого языка. Преподаватель на данном этапе выполняет организующую функцию, 
помогает  в  подведении  итогов  по  прочитанному  тексту  и  обсуждении  в  форме, 
например,  дискуссии.  Вoзможно  составление  студентом  небольшого  письменного 
комментария  к  тексту,  где  он  излагает  свою  оценку  информации  в  тексте  или 
собственное  мнение  по  поводу  изложенного  в  тексте  содержания,  а  также  написание 
эссе, где будет отражено мнение по проблеме изучаемого литературного произведения.  
Более  того,  одним  из  эффективных  приёмов  в  методике  проблемного  обучения 
является  драматизация  ситуации.  Этот  приём  рекомендуется  применять  на 
завершающем  этапе  работы  с  иноязычным  художественным  текстом.  Драматизация 
подразумевает  креативнoе  использование  устной  и  письменной  речи  на  основе 
изученного  литературного  произведения.  Вхождение  студентов  в  роли  других  людей 
предполагает  имитацию  как  на  лингвистическом  уровне,  так  и  эмоциональное 
переживание с использованием адекватных клише, тактики поведения. Студенты могут 
отстаивать  и  аргументировать  поведение  героя,  изображать  его  поведение,  учитывая 
систему  его  культурных  ценностей  и  его  реакцию  на  ситуацию.  Драматизация  в 
методике  проблемного  обучения  является  таким  приёмoм,  который  позволяет 
полноценно 
воспринять 
художественное 
произведение, 
т.к. 
предполагает 
проникновение  в  мотивы  поступков  героев,  позволяя  одновременно  развивать 
воображение,  чувства  студентов.  Проблемные  задания  такого  рода  помогают 
моделировать  реальные  ситуации  общения  и  могут  применяться  для  создания 
атмосферы иноязычного общения.  
Подытоживая все выше сказанное, использование коммуникативных проблемных 
заданий  в  процессе  работы  с  художественной  литературой  на  иностранном  языке 
способствует  созданию  условий,  позволяющих  моделировать  ситуации  общения, 
распределять роли, решать задачи, вызывающие интеллектуальное затруднение. Такой 
тип  заданий  помогает  стимулировать  физическую  и  эмoциональную  активность 
студентов, предоставляет возможность непосредственного участия в речевом общении, 
усиливает спонтанность, мотивацию, сопереживание и положительную самооценку. 
 

жүктеу/скачать 3,91 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: