Бярпа, эенезис
72
дя оьузлар епосда ясас сяркярдяляри Газаны «алпанлар башы»
(IV бой) адландырырдылар. С.Ялийаров
бир чох алимляря
(М.Кашкарлы, А.Бакыханов, В.В.Бартолд, О.Ш.Эюкйай вя
б.) истинадян «Аь боз атлар чапдырыр алпанлар эюрдцм. Аь
ишыглы алплары йаныма салдым» (VII бой) ъцмляляриндяки ал-
панларла антик мянбялярдян бялли олан «албан», «албанлар»
анлайышларынын ейнилийини эюстярмиш вя хцсуси вурьуламышдыр
ки, бу фактлар «гядим албанларын оьуз етносу тяркибиндя ол-
дугларыны, йахуд албанлар адынын оьузлара да кечдийини «ся-
нядляшдирир». Оьузлар даща яввяллярдя тамамиля Гафгаз
факторуна чеврилян булгарлары,
алпанлары юзляриндян айырма-
дыглары щалда, ня сябябя XI йцзилликдя М.Кашгарлынын
тясдигиндя «тцркмянляр» адынын онлара верилдийини гябул
етмишдиляр, сонракы ясрлярдя ися Азярбайъанда йазыйа алы-
нан епосларында тцркмянляря «саймазйана» йанашмышлар?
Бу суалларын ъавабы мящз иряли сцрдцйцмцз гянаятлярдя
тапылыр: онлар йерли Гафгаз тцрк тайфалары иля бирляшиб йени ет-
носа – Азярбайъан тцркляриня чеврилмишдиляр. Бу андан да
Хязярин о
бири сащилиндя галан яски сойдашларына сойуг
мцнасибят бяслямишляр.
Ону да гейд етмяк лазымдыр ки, гызларын иэидлийинин
тясвири дцнйа халгларынын епос янянясиндя юзцнц эюстярян
яламятлярдян биридир. Селъан хатун вя Банычичяйин (бура
Бурла хатунун, сонракы епосларымыздакы Ниэар, Телли ханым,
Ярябзянэи вя б. ялавя етмяк олар) характери иля
баьлы сада-
лананларда мящз бир ъящят кифайятдир ки, сюзц эедян мотив-
лярин савроматларла баьлылыьыны демяйя там щагг газан-
дырсын. Щямин ъящят башга щеч бир епосда тякрарланмыр. Ще-
родот никащ адятляриндян бящс ачанда билдирирди ки, «савро-
матлар скифъя данышырдылар... Евлянмя, никащ адятляриня
эялинъя, белядир: гызлар дцшмян юлдцрмямиш яря эетмирди-
ляр. Бязиляри гоъалыб яр цзц эюрмямиш юлцрдц, она эюря ки,
адяти йериня йетиря билмямишди» [168, 272-273].
Беляликля, савроматларын «дцшмян юлдцрмядян яря