Бярпа, эенезис
70
Бу нишаняляри ешидянтяк атасы анлайыр ки, оьлу Байбиъан
бяйин гызы Банычичяйи истяйир. Гызын тайфасыны печенеглярля
ялагяляндирянляр дя вар. «Биъян» сюзцнцн «бичян»/
«бечяня»/ «печенег» шяклиндя трансформасийалара уьра-
дыьыны эюстярирляр [111, 82]. Вя Азярбайъанда йашайан
оьуз елинин тяркибиня чохсайлы гейри-оьуз йерли тцрк тайфала-
рынын дахил олмасы тарихи щягигятдир. Бу сябябдян дя епосун
яксяр мотивляри Гафгаз материаллары ясасында вя оьуз
ладында йазыйа алынмышдыр. Банычичяйин тайфасынын савро-
матлардан тюрямяси эюз габаьындадыр. Тясадцфи дейил ки,
кишилярсиз дцшмян башы кясян,
ат миниб ох атан, тякбашына
даьларда ов овлайан гызлары оьуз бяйляри илк нювбядя
тцркмян гадынларындан (Оьуз тайфаларынын Хязярин о бири
сащилиндя галан щиссяляриндян) фяргляндирирдиляр. Яслиндя бу
ону эюстярир ки, сялъугларла Азярбайъана эялдикляри щесаб
едилян оьузлар бурада дил вя адят-яняня бахымындан онлара
чох йахын йерли тцрк тайфалары – сакларын, масаэетлярин, скиф-
лярин, савроматларын, албанларын, балгарларын, щунларын тюря-
мяляри иля растлашмышлар. Бу тайфалар гыса заманда бир-
бириня гайнайыб-гарышмыш, кюкдян эялян адят-янялярин, тя-
сяввцрлярин ейнилийини нясилляр арасында ган гощумлуьуну
(гыз вериб гыз алма иля) эенишляндирмишдиляр. Нятиъядя йур-
думузда йашайан яски прототцрк
тайфалары иля оьузларын бир-
лийиндян мцасир азярбайъан тцркляри формалашмышдыр. Мящз
формалашма «Китаби-Дядя Горгуд» епосунун йараныб
йазыйа алындыьы яряфядя баша чатдыьы цчцн йени тцрк етносу
тцркмян гызларыны бяйянмямиш вя оьузун арсызыны тцркмя-
нин дялисиня бянзятмякля юзлярини Орта Асийада
тцркмянляшян оьузлардан айырмышдылар. Бу факты тарихчиляр
башга шякилдя шярщ едирляр. С.Ялийаров йазыр ки, «Оьузун
арсызы тцркманын дялисиня бянзяр» (IX бой) – оьузларын
мяншяйини юйрянмяк бахымындан юзцндя тутарлы мялумат
сахлайан ъцмлядир. VI бойдакы «ъиъи-баъы тцркмян
гызы ала-
рсан, цстцня йыхылсам гарны ъырылар» ъцмляси дя бу гя-