С. Д. Якушева педагогикалық шеберліктің негіздері

өнімді) жəне деструктивті (конструктив емес), тік жəне 
көлденең, заттық жəне жеке, рольдік, мотивациялық, 
коммуникативтік (тҥсініспеушілікке негізделген) жəне т. б. 
Философия профессоры А.Ж.Кҧсжанова мектеп — бҧл 
өмірге дайындық емес, ол өмірдің өзі деген. Тіршілік ортасы 
бірнеше жылдан кейін қолдану ҥшін емес, бҥгін қҧрылады. 
Мектеп бір жағынан, нағыз өмірді кҥту психологиясын, ал 
екінші жағынан — осы шартты-уақытша жағдайларды терең 
қарастырмайтын,оның 
келісімінсіз 
жəне 
жайлылықсыз 
орналастырған уақытша билікшіні қалыптастырады. Білім беру 
ортасын өмір жолында қҧру — мектепте, ҥйде, барлық жерде, 
айналамызда; білім беру қатынасын өзіңе жəне айналаңа өмір 
салтына айналдыру — міне бҥгінгі кҥннің міндеті мен 
мəселесі
1
. 
Әр адамға, ал оқытушыға бірінші кезекте, жанжалдар 
туралы, одан лайықты шығу жəне жанжал туған жағдайларда 
өзіңді ҧстау тəртібі туралы білу қажет. 
Педагогикалық қызметте жанжалдар — жиі болатын 
қҧбылыс. Педагогқа, əсіресе жасқа, қиын жағдайларда өзіңді 
ҧстай білудің қабылданған ережелерін пайдалану керек, олар 
жанжалдан шығуға көмектеседі. Ол ережелер мыналар. 
Бірінші ереже. 
Алдымен жанжалды жағдайды меңгеруге 
тырысу керек, бҧл дегеніміз — екі жақты эмоционалдық 
шиеленісті
2 
жайластыру. Қалай? Өзіңнен бастау керек: 
«артық» денелік кҥштенуді, шырмалушылықты, мақсатсыз 
қозғалысты алып тастау. Мимика, қалып, ишарат, өзіміз 
білетіндей, тек ішкі көңіл-кҥйді ғана көрсетпейді, оған əсер 
етеді. Сонымен, сыртқы байсалдылық пен ҧстамдылық! 
Екінші ереже. 
Өзіңнің іс-əрекетіңмен əріптесіңе (оқушыға, 
əріптесіңе) ықпал ету. Жанжалға қатысушының бетіне ҥнсіз 
қарап тҧру шиеленісті жайластыруға көмектеседі, бҧл өз 
кезегінде мҧғалімге жинақталуға, оның жағдайын білуге 
көмектеседі. 
Үшінші ереже. 
Әңгімелесушінің іс-əрекетінің мəнін тҥсінуге 
тырысу. Ойша сараптау эмоционалдық жағдайды төмендетеді. 
Одан да қиын жағдайды тҥсінуге тырысқаныңызды: « Мен 
сенің (сіздің) жағдайыңды тҥсінемін» жəне өз көңіл-кҥйіңді: 
«Мені қапалымын» деген сияқты сөздермен айтып, жеткізу. 
Сонымен, əрекетке бірден баға беруге тырыспаңыз, алдымен 
болған жағдайға өз көзқарасыңызды білдіріңіз. 
1 
Құсжанова А. Ж. Білімнің əлеуметтік субъектісі // Credo. — 2002. — № 6. 
2 
Аникеева Н.П. Мҧғалімге ҧжымдағы психологиялық ахуал жайлы. — М., 1983. 

Тӛртінші ереже. 
Мақсатты келісім. Сізді оқушымен не 
біріктіретінін ертерек білген дҧрыс, өзара əрекеттің «жалпы 
есептеу нҥктесін» байқап, «біз» ҧстанымына шығып, оны 
көрсету қажет. 
Бесінші ереже. 
Өнімді шешім шығару мҥмкіндігіне 
сенімділікпен өз ҧстанымыңды бекіту. Ақырында, жанжал 
шешілгеннен кейін оны ойша зерделеп, оның шығу себебі мен 
оны 
тоқтату 
мҥмкіндіктерін 
сараптау. 
Шиеленіскен 
қақтығыстарды басқаннан гөрі, оның алдын алған жеңілірек
1
. 
Сараптама көрсеткендей, жанжалдың шығу себебінің бірі 
— оқушылардың сыртқы тҥріне, ақылына, қабілетіне қатысты 
дөрекі ескертулер жасайтын мҧғалімнің əдепсіздігі. 
Жанжалға 
əкеліп 
соқтыратын 
жағдай 
қатынасқа 
қатысушылардың 
нақты 
жас 
шамасын, 
жынысын,физиологиялық сипатын бағаламау: ересекпен бала 
сияқты, жəне керісінше, балаға ересек сияқты қарау жанжалға 
алып келеді (кей тəрбиешілер, мысалы, баладан оның жасына 
сай емес мінез-қҧлықты талап етеді, ішінара адамгершілік даму 
туралы олар əлі ойланбайды, сəйкесінше, оны моральдық 
тҧрғыдан қарастыруға болмайды). Кішкентай баланы этикетке 
ҥйретуге болады, бірақ мəдениет пен этика қатынасын саналы 
тҥрде игеруге ол əзірше дайын емес. 
Қатынас тəжірибесі көрсеткендей, «лақап аттар таңу», мейлі 
ол жағымды болсын, тек өзара тҥсініксіз,əдепсіз, шарасыз 
болса, жанжалдық ахуалға əкеліп соғады. 
Қатынастың стратегиясы мен тактикасын таңдаған кезде 
қанағатшылдық сезімін жоғалту — жанжал тудыратын негізгі 
себептердің бірі. Кез келген адамгершілік (соның ішінде 
имандылықжағымды) 
қасиеттердің 
берілуі 
тҧлғаралық 
қатынастардың шиеленісуіне алып келуі мҥмкін (мысалы, ата- 
ананың шамадан тыс өбектеуі). 
Мҧқият, сыйластықпен, қатыса отырып тыңдайтын адамды 
барлық оқушылар жақсы көреді. Мҧндайда жауап беріп жатқан 
оқушыға кҥлімсіреп, көзбен, мимикамен, бас шҧлғумен қолдау 
көрсеткен маңызды; 
жауабын орта жолдан ҥзетін 
комментарии айту қажет емес
2
. 
Қатынастың дҧрыс мəнерін қалыптастыруда ҧстамдылық, 
сабырлылық, əділдік, өзгелердің тəжірибесіне шығармашылық 
тəсілдеме, педагогикалық техниканы дамыту, мысқыл сезім 
ҥлкен мəнге ие. Мҧндайда мҧғалім əрдайым өз оқушыларын 
адам ретінде сыйлауға жəне жеке басын қадірлеуге тиіс. 
1 
Педагогикалық шеберлік негіздері: оқу қҧралы / И.А.Зязюн, И.Ф.Кривонос, 
Н.Н.Тарасевич жəне т.б.; И.А.Зазюннің ред. бой. — М., 1989. 
2 
Педагогикалық процестегі психикалық өзін-өзі реттеу. — Пермь, 1977. 

Әдепті адамгершілік дағды деңгейіне дейін жеткізу керек, 
əдептілік педагогтың мінез ерекшелігіне айналғаны абзал. 
Сонымен, жанжалсыз максималды өзара əрекетке жетуге ықпал 
ететін негізгі тəсіл, біздің ойымызша, жанжалды ол енді ғана 
басталғанда басынан жою. Оны əзілге айналдырып, оқушыларға 
қызықты əңгімелерді еске тҥсіріп, айтып беру. «Кҥліп тҧрған» 
философ Демокриттің «барлық адамның істері кҥлкіге лайық»деген 
тҧжырымдамасына сҥйенсек, оныкі бір жағынан дҧрыс. 
Сезімнің шынайылығы мен əсерлілігі қатынастың моральды- 
психологиялық ахуалы ҥшін аса маңызды.Психологияда тіпті 
«фасцинация» (ағылш.аудар. — баурау) деген термин бар. Тура, 
ашық көз, тембрлік модуляцияларға бай дауыс, сөздің əуезділігі, 
сезімнің ширақтығы, жарқыраған дҧрыс пайым жəне терең 
философиялық зерде
1 
баурап алатыны белгілі. 
Мораль негіздерін білу, əрекеттерден адамгершілік мəнді 
табу, оқушыларға ықпал ету тəсілдерінн, тҥрлі қызмет 
саласында балалармен қатынас жасау шараларынан 
педагогикалық қағиадаларды сақтау умение видеть 
нравственный смысл в поступках, способах—осының бəрі 
педагогикалық этикадағы қажетті шарттар. 
Педагогтың қатынас тактикасын таңдауы рольдік бағдар 
ҧстанумен байланысты. Оның сипаттамасын психотерапевт 
А.Б.Добровичтің кітаптарынан табуға болады. 
Кəсіби-педагогикалық қызметте ҧзақ немесе өмір бойы 
қалу ҥшін өзіндік жҧмыс алдында жоғары деңгейде 
коммуникативтік, ҧйымдастырушылық қабілетке ие болу 
мен іске жауапкершілікпен қарау қажет дейді Н.В.Кузьмина. 
Өз сөзіңізге жауап беріңіз жəне ол сіздің жеке 
басыңыздың бет-бейнесі екенін ҧмытпаңыз. Тыңдап 
ҥйреніңіз жəне жиі кҥлімсіреңіз. Өйткені кҥлімсіреу арқылы 
сіз оқушы жастармен кездесу сізге лəззат сыйлайтынының 
көрінісі. 

жүктеу/скачать 4,2 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: