Қазақстан Республикасы Білім және ғылым министрлігі Ғылым комитеті М. О.Әуезов атындағы Әдебиет және ӛнер институты Алматы қаласы Білім басқармасы

72 
5. А/И1.Әдеби шығармадағы екі нәрсені салыстыра 
суреттеулер мен қарама-қарсы суреттеулерді табу 
5.Т/Ж3. Кӛркем шығармадағы кейіпкерлер портреті 
мен іс-әрекеті арқылы образын ашу.
5.Б/С3. Шығармадағы кейіпкерді ӛзіндік құндылығы 
тұрғысынан талдап, әдеби эссе жазу. 
5. Б/С2.5 Кейіпкерлерді шынайы ӛмірмен салыстырып 
бағалау 
5. А/И3. Шығармадағы тілдік бейнелеу, суреттеу 
құралдарының (теңеу, эпитет, ауыспалы мағынадағы сӛздер, 
қайталау, ӛлең құрылысы) мағынасын анықтау; 
Бұл жерде біз алдымен кӛркем шығармамен 
танысамыз, берілген бір үзіндіні оқимыз да әрі қарай 
талдауға кӛшеміз. Аптасына 3 сағат берілген соң, оқушы 
оқулықтағы әр жерден алынып, берілген үзіндіден ұққанына 
қарай талдайды, әрине, мұғалімнің кӛмегіне жүгінеді. Мақсат 
орындалғандай болады. Кӛркем шығарманы оқыту – 
оқушының сӛз қадірін түсінерлік ойлау әрекетін дамыту, 
рухани дүниесін байыту, эстетикалық талғамын жетілдіру, 
адамгершілік қасиетін қалыптастыру,» – деген болатын 
әдебиет зерттеуші, ғалым, белгілі жазушы, ұлағатты ұстаз 
Қажым Жұмалиев. Оқушы әдебиет сабағында кӛркем 
шығарманы қабылдау керек. Бұл оңай үрдіс емес. Қабылдау 
деген сіз бере салғанды ол ала қоятын зат емес. Ол – 
оқушының ӛзінің жан қалауымен, жүрек сезімімен, рухани 
әрекетімен жүзеге асатын дүние. Қандай жақсы кӛркем 
шығарма болса да оқушы қабылдау үшін әрекет жасамаса, 
автордың жай күйзелісін, шалқар шабытын бойынан ӛткізіп, 
кӛркем суретті кӛз алдына елестетіп, келтіре алмаса бәрі бос 
сӛз. Оқушыдағы осы сезімді ояту – мұғалімнің қолында, 
яғни, оқушыға әдеби білім беру, әдеби, эстетикалық, 
адамгершілік қасиеттерін дамыту үшін мұғалім әдебиетті 
оқыту барысында әдіс-тәсілдерді орнымен қолданады. Бір 
сӛзбен айтқанда, жеке тұлғаны дамыту, қалыптастыру болып 
табылады. 

73 
– кӛркем шығарманы оқуға деген қызығушылығын, 
ынтазарлығын ояту, жоғары эстетикалық талғам мен 
қажеттілікті қалыптастыру; 
– сӛз ӛнерінің ерекшеліктерін түсініп, тануға, ой 
кӛзімен зерделеуге негіз болатын білім, білік, икем-дағдылар 
қалыптастыру; 
– ойын сауатты ауызша (жазбаша) айта да, жаза да 
білу, 
байланыстырып 
сӛйлеудегі 
тіл 
мәдениетін 
қалыптастыру және дамыту, ӛзіндік ой-пікірін дәйекті, 
жүйелі айта білуге баулу. Әдебиет – ұлттық танымның 
қайнаркӛзі, сондықтан кӛркем шығармадан алынған 
үзінділерді оқулыққа ендіруде тӛмендегідей қағидалар 
басшылыққа алынғанын білеміз. 
– Оқушы тілін дамыту негізінде оқырмандық 
біліктілікті қалыптастыру; 
– Оқушылардың тілдік қатынасын коммуникативтік 
түрде дамыту; 
– Ой, ойлану, ойлату барлық пәндерге де керек.
Ойсыз ӛмір сүру мүмкін емес. Бірақ бұл жердегі ерекше 
бір еске алатын мәселе ӛзіндік пікірде жатыр. Кӛркем 
туындыны оқытудың ең бастысы, сол кӛркем туынды туралы 
оқушы пікірі, ойына ерекше кӛңіл бӛлген жӛн. Бұл пәннің 
басқа пәндерді оқытудан ӛзгешілігі де, күрделігі де осында.
Кӛркем туындыны оқу бар да, талдау бар. Талдау 
оқусыз жүзеге аспайды. Оқу баланың ӛз еңбегімен жүзеге 
асыруы, талдау мұғалім, оның ұйымдастыруы, жобалауы, 
тиімді жағын ойластыруы арқылы жүзеге асады. Кӛркем 
мәтінді оқушы қалай оқып, қабылдайды, қандай ой туады, ӛз 
кӛзқарасын қалай жеткізеді – бұл оқушы мен мұғалімнің 
бірлескен еңбегінің жемісі болмақ. 
Қазіргі әдістемеде талдау жасаудың 4 түрі жүзеге 
асырылады. 

74 
Қандай талдау түрі болса да не мақсат кӛзделеді? Бұл 
сұраққа әдіскер Қ.Бітібаеваның сӛзін негізгі ала жауап 
берсек: 
- 

жүктеу/скачать 1,06 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: