9 тақырып. "Жеке түлғалық. Бостандығы және
жауапкерші лігі"
1. "Дара", "түлға”, "даралың"түсініктерініңмазмүны.
2. Қоғамдың қатынастардың объекті мен субъекті ре-
тіндегі даралың және оның өлеуметтік рөлдері.
10-191
145
1.
Адам текті үғым болып табылады, сондыңтан адам-
зат тегіне қатысты барлық белгілер бейнеленеді. Бірак
мүндай көзқарас адам мәнін анықтау үшін жеткіліксіз.
Адамның сапалық сипаттамасын беру мақсатында ин-
дивид" ,тцлга (кісі), индивидуалдыц (даралыц) сияңты
үғымдар ңолданылады. Адам адамзат тегінің жекелеген
өкілі ретінде "индивид" түрінде ңарастырылады, бүл ла-
тын сөзі "бөлінбейтін", "тцтпас" , 'өзіндік" деген мағы-
на береді екен. "Индивид” (дара адам, жеке адам). Ж аңа
туған баланы нэресте, дара адамды индивид деп атауга
болады, біраң ол әлі кісілікке, адамдың сипатқа ие бол-
тан жоң. Онда кісі болып жетілудің билогиялың та, тіпті
әлеуметтік те алғышарттары, мүмкіндіктері бар. Ж аңа
туғаннәресте "адам" деп аталғанымен, "т цлга" дегенат-
қа көпке дейін ие бола алмайды. Өйткені, кісі болып, ер-
жету үшін бала оңы мен солын, өзінің "менін" басңа "мен-
дерден", яғни басңа адамдардан ажырата білуі тиіс. Со-
дыңтан да нәресте, сәби, бөбектерді кісі, түлға деп айту
қиын. Бүкіл адамзат тегіне тән жалпы белгілерімен ңа-
тар, оның өзгелерден ерекшеленетін өз ңасиеттері бар.
Бүл табиғи - бойы, көзінің түсі, дене ңүрылысы және әле-
уметтік дамуының интеллектуалдық деңгейі, психоло-
гияльщ қатпары, рухани мәдениетінің әр түрлі деңгейі
сияқты ерекш еліктері болып табылады. "Индивидуал-
дьщ" үғымы "индивид" түсінігімен тығыз байланысты.
Оны индивидпен байланыстыратыны - олардың негізі био-
логияльщ, табиғи екендігі болып табылады. Индивидуал-
дық күрделірек және жан-ж ақты болады. Индивидуал-
дық ең алдымен адамның табиғи және психикалық қаси-
еттерінен, нақтылап айтңанда, оныңжадынан, темпера-
м ен тінен, м ін е з-қ ү л қ ы н а н , эм оц и он алды лы ғы н ан
көрінеді. Индивидуалдық белгілер адамның саналы әре-
кеттерінен де, оның пікірінен, қылығынан, мәдени қа-
жеттіліктерінен де байңалады. Бір әлеуметтік топтың
өкілдері арасында айырмашылық аз болғанымен, инди-
видуалдық үшін өзгеше нәрселер тән болады.
Адамның әлеуметтік қасиетінің келесі бір жоғары дең-
гейдегі сипаттамасы оның түлғаға айналуы болып та-
146
бы лады. Көбіне адамның биологиялың табиғатына не-
гізделетін индивидпен, индивидуалдыңпен салыстыр-
ғанда "түлға" мәнінің ерекшелігі оныд өлеуметтік ңасиет-
терге негізделетінінде. Бірақ табиғи индивиду алдықтын,
түлға дамуына өз әсерін тигізетінін ескеру керек.
Достарыңызбен бөлісу: |