Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті философия, саясаттану және дінтану институты
ІІ тарау. Қазақ ойшылдарының шығармашылығындағы
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
қазақ философиясы
| ІІ тарау. Қазақ ойшылдарының шығармашылығындағы
тарихи үдерістің зерделенуі шығармаларының, Құрбанғали Халид, Мәшhүр-жүсіп, Шәкәрім, Мұхамеджан Тынышпаев сияқты қазақ шежірешілері еңбектерінің негізгі дерек көзі болды. Ал Батыстың ғылыми әлеміне «Түрік шежі- ресі» XVIII ғасырдың басынан белгілі бола бастады. Оның қолжазба- сын Ресейде тұтқында жүрген швед офицерлері Тобыл қаласынан тауып алғаннан кейін, бұл еңбек 1726 жылы Лейден қаласында француз тілінде басылып шығады. Орыс тіліндегі тұңғыш аудармасы 1770 жылы Тредиаковскийдің тәржімасымен жарық көрсе, 1780 жылы неміс тілінде жарияланды. «Түрік шежіресінің» түпнұсқасын граф Н.И. Румянцев 1825 жылы Қазан қаласында И. Халфиннің көмегімен араб графикасында бастырып шығарған. Оның орыс тіліне 1854 жылы сәтті аударылған тәржімасы Г.С. Саблуковтың қаламына тиесілі. Осы автордың айтуынша, бұл еңбек сол кездегі Хиуаның сөйлеу тілінде жазылған. Ол тіл басқа тілдермен көп араласпай таза сақталған көне түркі тілі еді, ол тіл қазіргі қазақ, башқұрт, Орынбор татарларының тіліне жақын көрінеді. Бұл пікірді осы шығарманың тілін зерттеген А.Н. Кононов, С.Н. Иванов, Т.Р. Қордабаевтар да қолдайды. Мүмкін, сондықтан да болар «Шежіре» басқа туыстас түркі тілдеріне аударылғанымен, қазақ тіліндегі тұңғыш аудармасы филология ғылымдарының докторы Бабаш Әбілқасымовтың еңбегі арқылы «Ана тілі» баспасынан тек 1992 жылы ғана жарияланды. Алайда бұл еңбекте қолжазбаның факсимилесінің, текстологиялық талдаудың, ғылыми зерттеудің жоқ екендігін айта кету керек. Дегенмен, Әбілғазы Бахадүр ханның бұл еңбегінің ғылыми әлемдегі құндылығы жоғары, сенімділігі орнықты. Әбілғазының өз шығар-масында айтылатынындай, ол үш нәрсеге – әскери өнерге, ақындық өнерге жетік және тарихи оқиғаларға қанық болып қана қой- май, өмірінің бұралаң жолына сәйкес, ортаазиялық хандықтармен қатар, қазақ, қалмақ, түрікпен, иран, ирак жұрттарында, билеуші ордаларында көп болып, бірнеше тілді еркін меңгеруінің арқасында өз заманының алдыңғы қатарлы білімді адамдарының қатарында болған. Әбілғазы заманына дейін әрбір ұлыстар мен аймақтарда хандықты басқарған Шыңғыс ұрпақтарының өз сарай тарихшысы болған. Олар өз билеушісіне жағынып, шежіре мен азаматтық тарихты дәріптей көрсететін. Ал бұл шежіренің ерекшелігі ханның өз шежіресін өзі жазуы. Оның себебін кіріспеде автордың өзі былайша түсіндіреді: «Біздің ата-бабаларымыздың ыждаhатсыздығынан hәм Хорезм халқының надандығынан Ғабдолла ханнан біздің аталарымыздың айрылған жерден бермен қарай бізге дейінгі тарихымыз жазылмаған екен. Бұл тарихты бір кісіге тапсыралық деп ойлап едік, лайықты |