Қазақстан республикасы білім және ғылым министрлігі ғылым комитеті философия, саясаттану және дінтану институты
жүктеу/скачать 1,97 Mb. Pdf көрінісі
|
қазақ философиясы
- Бұл бет үшін навигация:
- Қ. Жалайыр қоғам және адам мәселесі туралы
| Қазақ философиясы тарихы
(ежелгі дәуірден қазіргі заманға дейін) негізі – құдай) мен құдайға деген сүйіспеншілігінің танымдық күші жатыр. Қадырғали шығармасындағы негізгі ой осы. Адамзат тарихы, құдайға қарсы, күнделікті өмірдің қызығын күйттейтіндер, екіншісі құдайдың құлшылығына бас иіп, күнделікті оны дәріптейтіндер. Соңғылар құдай атынан сөйлейтін болғаннан кейін, оларға біріншілер, жердегі барлық пенделер бағынулары керек. Қорыта айтқанда, Жалайыр мұрасынан туындайтын тұжырым- дарды атап өтейік. Өткен оқиғаны жан-жақты, бірімен-бірін сабақ- тастыра қарайтын мәтіндер жоқтың қасы. Ол оқиғалар куәлердің көзімен өз заманының құбылыстары ретінде қабылдануы мүмкін. Келесі ұрпақтар бұл оқиғаларды өткен замандыкі деп ұйғаруы ғажап емес, бірақта оларды тұспайлап, кейде дұрыс бағалауға мұршалары келмейді. Жеке дара тарихи құбылыс шеңберінде тарихи оқиғалардың сабақтастығы мен өзара байланыстылығы дұрыс реңк арқылы беріледі. Бір ойландыратыны, тарихи оқиғалардың уақыт ырғағында кері шегіндірілмеуі қатаң қадағаланады. Бірақ та хронология толық сақталмайды. Тарихи уақыт шеңбері, әлеуметтік өзгерістер аумағы көрсетілмейді. Оқиғалардың себептілік тәуелділіктері айқын көрсетілмеген. Егер себептілік байқалған кезде, ол жеке бастың аумағынан аспайды. Өткенді сараптағанда ұлы адамдардың іс-әрекет мысалдарынан, ізгілік үлгілерінен, даналық шешім деңгейлерінен аса алмайды. Қ. Жалайыр қоғам және адам мәселесі туралы Еліміз егемендік алып, еңсесін көтерген кезінде халқымыздың аяулы азаматтары жарық жұлдыздай жарқ етіп көрінді. Солардың бірі кеңес кезінде ұмыттырылған, еңбегін тек басқа топырақтың ғалымдары ғана зерттеуге мүмкіншілік алған, қоғам мен адам мәселесін өз заманына сай жоғары деңгейде баяндай білген, әлеуметтік, рухани, мәдени мұраға айтарлықтай үлес қосқан, адамгершілік идеяны уағыздаушы Қ.Жалайыр еді. Өзі шыққан тайпасы туралы ол жалпылама түсінік береді: «Жалай-ыр тайпасы Келуран деген жерді мекендеді, жетпіс күреңнен (аймақтан) құрылды. Әр күреңде (аймақта) мың үйсін халық тайпа бар еді. Кейін жалайырлар Қаратауға келді» [2, 38 б.]. Жалайырдың мұрасында өзі өмір сүрген дәуірдің қоғамдық көріністері, адами қатынастар, ақыл-ой ізденістері кеңінен қамты- лады. Өзінен бұрынғы тарихты шолу кезінде ол мынадай тұжырым |