пэннің мазмүны бойынша нэтижелерді өлшеуді, басты

Сонымен, 
критериалдық 
бағалау 
оқушылардың 
жэне! 
мұгалімдердің денсаулығын сақгаудың кепілі бола алады.
Критериалдық бағалау барысында мұғалімдер үшін берілетін 
нүсқаулар да өзгереді:
- белгілу немесе таңба арқьшы бағалау тек оқушының 
жүмысына қатысты жүргізіледі, ал оның жеке басына қатысы жоқ;
- оқушьгаың жүмысы оған алдын-ала белгілі болған эталон 
бойынша салыстырылады, жүмыс басқа өте жақсы оқитын баланың 
жұмысымен салыстырылмайды;
- нақты тапсырмалардың эр түрлері пайдаланылады жэне 
мүғалімде жэне оқушыда толық түрде дұрыс орындалған 
тапсырмалардың үлгілері болады;
- бағаларды қорытудың нақты алгоритмі жасалады жэне 
оқушы осы бағалау алгоритмі бойынша өзінің жетістік деңгейін 
жэне оған сәйкес бағасын анықтай алады;
- оқушылар бағалау үрдісіне кірісіп, соңынан өзіндік бағалауға 
өтуге тырысады;
- бағалау барысында тек оқыту - оку мақсатгарының нақгы 
мазмұны бойынша жүргізіпеді;
- пэн бойынша жалпы оқу мақсаттары оқушылардың 
жетістікгерін бағалаудың критерийлері болып табылады жэне 
оқушылардың жекеленген жұмыстарында анықгалған нәтижелерді 
жалпылауға мүмкіндік береді.
Бағалаудың критериалды жүйесі формативтік бағалаудан 
(ағымдағы 
бағалаулар) 
және 
қорьггынды 
бағалаудан 
(оқу 
бағдарламасының бөлімдері бойынша бағалау, тоқсандық жэне 
жылдық қорытынды бағалау) тұрады.
Формативтік бағалау оқушьгаың білімді, білікгі жэне дағдыны 
сыныпта немесе үйде күнделіктік жұмыстың барысында игерілу 
деңгейін анықтау үшін арналған. Ол эр түрлі формада іске 
асырылады жэне мұғалімге жэне оқушыға өздерінің жұмыстарын 
сәйкесінше түзетіп алуға жэне қорытынды бағалауға дейін мүмкін
зо

болар кемшіліктердің авдын аітуға мумкіндік береді. Тоқсандық 
баганы жэне оқушының қорытынды жұмыстары үшін бағаны қою 
барысында оның формативтік бағалары ескерілмейді.
Қорытынды бағалау оқу тақырыбының бөлімін оқып болған 
соң білімнің жэне оқу дағдыларының қалыіггасу деңгейін анықтауға 
арналған. Қорытынды бағалау эр түрлі қорытынды жүмыстардың 
(тесттер, бақылау жүмыстары) нэтижелері бойынша жүргізіледі. 
Қорыгынды жүмыстарға қойылған бағалар пэн (курс) бойынша 
тоқсандық жэне жылдық бағаларды қою үшін негіз болып 
табылады.
Бағалаудың екі түрін есепке алғанда нақгы қүзыреттіліктердің 
қалыптасу нәтижелері қандай бағалау түрімен жүргізілетіндігін 
анықгап алу қажет. Пэндік нәтижелер белгілі дәрежеде дәстүрлі 
болып табылатындықтан формативтік бағалау да жэне де 
қорытынды бағалау да бойынша анықтала алады.
Басты қүзыреттіліктер 12-жылдық білім беру мектептерінде 
тоқсанның соңында, жарты жылдық жэне оқу жылының соңында 
бастауыш, негізгі орта білім жэне жалпы орта білім деңгейінде 
қорытынды бағалау бойынша анықталады.
Қорытынды бағалауда критерийлер бойынша қойылады. 
Қорытынды 
бағалаудың 
критерийлеріменде 
оқу 
үрдісіне 
қатысушылардың барлығы (оқушы, мүғалім, ата-аналар) таныса 
алады.
Бағалаудың критерийлері формативтік бағалаудың міндетті 
құрама бөлігі болып табылады. Формативтік бағалау барысында 
бағалаудың критерийлері оқу материалының нақгы бір фрагментіне 
(тақырыпқа немесе бөлімге) бағытталады. Ал суммативтік бағалау 
барысында олар кеңірек болады.
Мысал ретінде «Бейорганикапық химия» пэні бойынша 
бағалау критерийлерін келтіруге болады: 1) реакцияны орыіщауын 
бақылау жэне оның нәтижелерін айтып беру; 2) реакңияны орындау 
үшін қажетгі заттарды жэне қосылыстардың физикалық және
31

химиялық қасиетгерін суреттеу; 3) реакцияны орындау үшін қандай 
шарттарды сақтау керек ?
Бағалаудың критерийлерін түсіну жэне оларды оқушының 
оқуы 
формативтік 
компонентгің 
іске 
асқанын 
білдіреді. 
Оқушылардың жүмыстарының бағалануы тек айтылған бағалау 
критерийлері бойынша жүргізіледі. Кейбір жағдайларда мүғалім 
критерийлерде кеткен қателерді жэне кемшіліктерді байқап 
оқушыға түзету жүмыстарын жасау үшін үсынуы мүмкін. Алайда, 
жіберілғен қателер үшін формативтік бағаны кемітуғе болмайды. 
Мысалы, мүғалім оқушыларға «Химия» пәнінен сабақта бақылау 
жүмысын (эссе) жүрғізу алдында келесі критерийлерді айтады:
1) эссе 6 немесе одан да көп сөйлемнен қүралуы керек;
2) эсседе қалалардың аттары болуы керек;
3) эсседе ғалымдардың есімдері айтылуы керек;
Тексеруден кейін мүғалім бағалау критерийлері бойынша қол
жеткен нэтижелерғе, жіберілғен кемшіліктерғе тоқгалып кетеді. 
Мысалы, «Жарайсьщ, сенің эңгімеңце 10 сөйлем болды, барлық 
талаптарды орындадың. Тағы да қандай суреттемелерің бар ? 
Кейбір ғалымдардың еңбектерін дұрыс жазу керек».
Бүл мысал жүмыстарды тексеру барысында бағалаудың 
критерийлеріне сүйенетіндігін көрсетеді. Яғни, ол алдымен 
оқушының дүрыс орындағанын, соңынан оның кемшіліктерін және 
қандай жағдайларға көңіл бөлу керектігін айтады.
Пэн мүғалімі бағалаудың критерийлерін алдын-ала дайындауы 
керек. 
Ал 
оқушылардың 
функңионалдық 
сауаттьшығын 
қапьштастыру үшін критерилерді олармен бірге қүрастыруы керек. 
Ол үшін мүғалім жасалған критерийлерді топта жэне сыныпта 
талдауды үсынады. Соңынан ең маңызды критерийлер таңцалады 
жэне алдын-ала тапсырма берілген кезде тақгада немесе плакатта 
жазьшып, көрнекі түрде түсіндіріледі. Критерийлердің мазмұны 
түсінікті болуы керек.
32

Критериалдық бағалауды пайдалану барысында мұгалім келесі 
жағдайларға сенімді бола алады:
1) бағалау барысында егер мұғалім сол сыныпта қолданған 
кұралды екінші рет пайдаланса, онда ол сол нәтижелерді қайтадан 
алады;
2) елшеу құралы белгіленген нэтижені немесе нысанды өлшеуі 
керек; мысалы, химиялық реакцияны орындау жэне оның нәтижесін 
суретгеп беру; ал егер де элеменгтердің тотығу дәрежелерін сұрап 
қалса, онда бұл ережеге сай болмайды;
3) бағалаудың құралының дұрыс пайдаланьшғанын басқа 
мұғалім бақьшай немесе тексере алады; ал егер құралды қолданбай 
ауызша сұраса, онда мұғалімнің критерийлерді дұрыс немесе дұрыс 
емес пайдаланғанын басқа мұғалім дәлелдей алмайды. Яғни, 
критериалды багалаудың езінің дұрыс орындалуы арнайы топгың 
мүшелерімен белгіленген жоспар бойынша қадағалануы керек;
4) бағалау барысында бағалаудың бірнеше факторлары болуы 
керек; мысалы баяндама жасауды қарастырайық. Баяндаманың 
жазылуы 25%; оның баяндалуы 25%; баяндау барысындагы 
ақпараттың түсінікті айтылуы 25%; жэне де өз сыныптастарының 
көңілдерін өзіне аудара алуы 25%;
5) оқушылар багалаудың критерийлерімен таныс болуы.
Сонымен, критериалдық бағалау дегеніміз оқушының оқу
жетістіктерін алдын-ала нақты белгіленген, үжыммен талқыланған, 
алдын-ала білім беру үрдісінің барлық қатысушыларына белгілі, 
оқушының оқу-танымдық құзыретгіліктерін қалыптастыруына 
ықпал етуші білімнің мақсатгарына жэне мазмұнына сай 
негізделген 
бағалау 
үрдісі. 
Критериалдық 
бағалаудың 
технологиясының 
педагогикалық 
негізі 
оқушьшардьщ 
оқу- 
танымдық құзыреттіліктерін қалыптастыруға негізделген.
Оқушылардың оку-танымдық құзыреттілікгері:
- оқушы өз бетінше оқу-танымдық қызметті іске асыра алады;
33

оқушының 
оқу-танымдық 
қызметі 
білімді 
игеруге 
бағытталған жэне ол үшін тәсілдер қажет;
- сананы багытгау; критериалды ойлау; оқушының өзінің 
мүмкіндіктерін жэне оқу жетістіктерін бағалай алуы;
- оқушылардың өзара бағалауды орындауы.
Оқушылардың 
өзіндік 
бағалауы 
олардың 
өздерінің
жетістіктерін бағалау арқылы өзін-өзі үйымдастыру жэне дамуы 
үшін іске асырылады (окушылардың жетістіктерін өзіндік бағалау 
жэне есепке алу үшін портфолио).
Бағалау жүйесі берілген тақырыптың немесе бөлімнің 
қаншалықты тиімді игерілгенін, белгіленген тэжірибелік дағдының 
қаншалықты қалыптасқанын анықтауға мүмкіндік береді. Бүл 
жағдайда басты жэне міндетгі көрсеткіштерді (обязательный 
минимум) төменгі нүкте ретінде есепке алған абзал.

жүктеу/скачать 9,59 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: