Е. О. Алауханов (гылыми редактор)

Е. Шалкибаев 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
181 
ISSN 1563-0242 
notes  the  preconditions  for  further  development  and  expansion  of  influence  on  the  media  market:  the  creation  of  qualitatively  new 
media projects by young enthusiasts, developing blogs. 
 
Л. Байтерекова 
СМИ и молодежь 
Казахский национальный университет им. аль-Фараби, Казахстан, г. Алматы 
 
УДК 654.19; 002.2 
Аннотация.  На  сегодняшний  день  мы  не  можем  представить  свою  жизнь  без  средств  массовой  информации.  Мы 
постоянно следим за новостями по телевизору, читаем интересные статьи в прессе, общаемся с друзьями в интернете. 
Т.  к.  большинство  населения  это  молодежь  и  она  является  ярым  потребителем  СМИ,  а  СМИ  в  свое  время  имеет 
влияние  на  молодежную  аудиторию.  Также  мы  выяснили,  что  существует  позитивное  и  негативное  медиа-
воздействие на молодых людей, и все чаще сейчас говорят о негативном воздействии средств массовой информации, 
которое выражается в их неадекватном поведении в обществе. И для того чтобы негативного влияния было меньше, я 
считаю, что нужно ввести цензуру, независимо кому от этого будет не выгодно и не смотря на то, в каком обществе 
мы живем. 
      Роль СМИ. Негативное влияние. 
 
Живя  в  современном  мире,  мы  постоянно 
сталкиваемся  со  средствами  массовой  информации. 
Они  настолько  прочно  основались  в  нашей 
повседневной жизни, что мы даже представить себе 
не  можем  своего  существования  без  них.  Для  нас 
стало,  довольно,  обыденным  смотреть  последние 
новости  по  любимому  телеканалу,  узнавать  счёт 
футбольного  матча  на  спортивном  сайте  через 
Интернет,  слушать  прогноз  погоды  на  день  на 
волнах полюбившейся FM-радиостанции. 
Но  какую  роль  СМИ  занимают  в  жизни  со-
временного человека? Какой характер имеет влияние 
СМИ  на  образ  жизни  людей,  на  их  поведенческие 
стереотипы, привычки и т.д.? И, вообще, существует 
ли это влияние? 
Я  считаю,  что  проблема  влияния  средств 
массовой  информации  на  поведение  молодёжи  - 
очень  актуальна  в  нашем  современном  обществе,  т. 
к.  на  сегодняшний  день  большую  часть  населения 
составляет  молодежь  (более  60%),  а  СМИ  является 
«четвертой  властью»,  которая  имеет  огромное 
влияние  на  формирование  мнения  молодежи,  на 
воспитание подростков и.т.д. 
Молодежь  -  это  такая  социальная  группа, 
которая  по  максимуму  использует  СМИ  и  жадно 
черпает  информацию  разного  содержания.  Потому 
что  молодые  люди  очень  любознательны  и  хотят 
быть в курсе всех событий, происходящих не только 
в их городе, но и во всём мире. Молодежь проявляет 
заинтересованность информацией, и это - факт. 
Современный подросток, молодежь оказываются 
включенными  в  новую  как  для  него,  так  и  для 
общества  реальность,  которую  он  осваивает 
спонтанно,  часто  без  целенаправленной  помощи 
наставников.  Эту  роль  «наставников»  в  медиати-
зированном обществе берут на себя различного рода 
посредники в виде средств массовой коммуникации: 
прессы,  телевидения,  радио,  интернета,  мобильной 
связи.  Они  становятся  сегодня  для  молодежи 
естественной  средой  обитания  и  имеют  большое 
значение в социализации личности [1]. 
Т.  е.  здесь  автор  говорит  о  том  что  «нас»  с  са-
мого  начало  не  предостерегают  от  каких-либо 
программ  или  телепередач.  Нынешняя  молодежь 
настолько свободна при выборе тех или иных медиа 
средств  (т.  к.  есть  из  чего  выбирать,  будь  это 
интернет или же телерадиовещание). 
Французский   молодежный   телесериал. 
(1992-1994) 
Средства 
массовой 
информации 
создают 
двойственное взаимоисключающее влияние на образ 
жизни  молодого  человека:  с  одной  стороны,  они 
выступают  как  фактор,  стимулирующий  фор-
мирование  здорового  образа  жизни  у  молодежи,  с 
другой  -  провоцируют  развитие  вредных  привычек, 
химических  зависимостей,  способствуют  развитию 
психологического дискомфорта и пр. 
Существует  мнение,  о  том,  что  не  следует  пре-
увеличивать  роль  СМИ  в  формировании  образа 
жизни  молодежи,  списывая  все  существующие  в 
молодежной  среде  проблемы  на  счет  «тлетворного 
влияния  запада»  и  комерционализации  радио, 
телевидения и прессы. В советские времена, когда в 
СМИ  не  было  абсолютно  никакой  рекламы,  а 
цензура  не  пропускала  ничего,  что  могло  бы  отри-
цательно  сказаться  на  личности  или  образе  жизни 
молодого  человека,  в  Украине  имели  место  такие 
явления,  как  курение,  пьянство,  и  беспорядочные 

Л. Байтерекова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
182 
ISSN 1563-0242 
половые  связи.  То  есть  не  только  СМИ  сегодня  ве-
дут  к тому, что значительная часть  населения ведет 
нездоровый образ жизни. В тоже время роль СМИ в 
формировании  образа  жизни  нельзя  недооценивать. 
Однако нельзя не отметить, что именно в последнее 
десятилетие  огромные  средства,  вкладываемые 
международными  и  украинскими  корпорациями  в 
рекламу сигарет и алкогольных напитков, не идут ни 
в  какое  сравнение  с  финансированием  программ, 
статей,  передач,  посвященных  формированию 
здорового образа жизни молодежи [2]. 
Если  говорить  о  характере  влияния  СМИ  на 
молодежь,  то  можно  выделить  два  характера 
воздействия.  Дело  в  том,  что  СМИ  могут  произ-
водить как позитивное, так и негативное воздействие 
на  молодых  людей.  Таким  образом,  средства 
массовой  информации  имеет  две  стороны  влияния, 
как  две  стороны  медали.  Давайте  проследим 
характер этого влияния на примере такого СМИ, как 
телевидение. 
Социологические 
исследования 
последних 
десятилетий,  которые  проводились  и  в  нашей 
стране,  и  за  границей,  неоднократно  подтверждали, 
что  в  структуре  детского  и  молодежного  произвола 
лидирует  просмотр  телепередач  как  наиболее 
доступная,  универсальная  форма  провождения 
свободного  времени.  По  мнению  исследователей, 
сильнейшее  воздействие  телевидения  производится 
на  формирование  представлений  о  современном 
состоянии общества, об уровне существующей в нем 
справедливости 
и 
наиболее 
типичные 
характеристики  современного  представителя.  В 
меньшей  мере  СМИ  (а  конкретнее  телевидение) 
влияют 
на 
формирование 
разных 
граней 
общественного  идеала,  связанных  с  представле-
ниями  про  идеальный  способ  жизни,  идеальный 
общественный  строй,  идеал  социальной  справед-
ливости и желанные качества человека. 
Выходит, можно утверждать, что именно СМИ в 
лице  телевидения,  транслируют  модели,  стили  и 
образцы сознания и поведения. 
Негативное  влияние.  В  наше  время  особой 
остроты  обрела  проблема  телевизионного  насилия. 
Практически  во  всех  современных  сериалах, 
фильмах и даже мультфильмах существует насилие. 
Термин  «телевизионное  насилие»  давно  ис-
пользуется в научном лексиконе и объединяет в себе 
демонстрацию нанесения повреждения или ущербов 
персонажам телевизионных программ или фильмов. 
Я  считаю,  что  все  же  теленасилие  есть  причина 
последующей агрессии. 
СМИ  являются  также  источниками  пошлой 
информации,  порнографии.  В  телевидении  транс-
лируется  множество  эротических  фильмов,  которые 
развращают,  опошляют  современную  молодежь. 
Страшно то, что эту пошлость, нечистоту мы видим 
не только по телевидению, но и в газетах, журналах, 
в  сети  Интернет  -  везде.  И  видите  ли,  если  какой-
либо видео ролик или же фильм не сопровождается 
какими-либо  сексуальными  актами,  то  это  видео  не 
продаваемо и не интересное. 
Помимо 
негативного 
влияния 
СМИ 
на 
молодежное  поведение,  можно  выделить  несколько 
позитивных моментов: 
-
 
СМИ  держат  молодежь  в  курсе  всех  про-
исходящих  событий,  таким  образом  удаляя  «ин-
формационный голод»: 
-
 
средства  массовой  информации  повышают 
общую,  в  том  числе  и  политическую  культуру 
населения; 
-
 
служат  для  взаимного  информирования 
властей и населения; 
-
 
снимают социальную напряженность [3]. 
Но все выше перечисленные проблемы касаются 
подростков  13-15  лет,  т.к.  они  являются  всеядной 
телеаудиторией. В этом возрасте им все интересно, у 
них 
появляются 
кумиры 
(певцы, 
актеры, 
спортсмены), которым они подражают. 
Но  передач,  адресованных  молодежи,  тем,  кому 
от 17 до 25, на TV практически нет. Этому возрасту 
уже  не  интересны  сопливые  «звезды»  с  пирсингом 
на пупке или поцелуйные истории «Элен и ребят». И 
пока  еще  не  интересны  мыльные  мелодрамы, 
стриптиз  вокруг  столба  и  сплетни  про  знакомых  В. 
Вульфа  и  О.  Пушкиной.  Криминал  и  чернуха 
отторгаются  в  принципе  -  их  в  реальности 
достаточно. А что нужно?[4] 
Действительно,  а  что  нужно  нам?  Ответы  на 
серьезные  жизненные  вопросы.  Самая  распро-
страненная  претензия  (помимо,  конечно,  бесплод-
ного  негодования  на  рекламу):  отсутствие  позна-
вательных  программ.  Устройство  мира  и  место 
человека  в  этом  мире;  отношения  индивидуума  и 
коллектива;  загадки  и  противоречия  истинной 
любви;  пути  к  семейному  счастью  и  духовные  го-
ризонты  несчастья  -  вот,  что  заботит  нас  больше 
всего. Нам необходимо реальное знание. 
А  не  все  эти  реалити-шоу  типа  «Дом2»  или  же 
программы на «Муз-ТВ» с денежными выигрышами, 
они  настолько  выжиты  и  однотипны,  построены  на 
фальши  и  хотят,  чтобы  мы  поверили  в  это.  Но,  к 
сожалению, все эти телепрограммы также смотрят и 

Л. Байтерекова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
183 
ISSN 1563-0242 
дети,  и  подростки,  а  СМИ  задают  характерные  для 
современной 
массовой 
культуры 
идеальные 
личностные  образцы  и  нормы  поведения,  которые 
проецируются  на  молодежную  субкультуру  и  тем 
самым  присваиваются  подростками,  формируя  их 
ценностные  ориентации  и  реальное  поведение.  В 
этой  связи  особый  интерес  представляет  анализ  как 
позитивных, так и негативных моделей социального 
поведения, которые распространяются через  каналы 
СМИ,  поскольку  это  имеет  прямое  отношение  к 
пониманию 
содержательного 
контекста 
и 
механизмов социализации подростков. 
Можно  проследить  существенное  противоречие 
в  ценностных  установках  молодых  людей:  с  одной 
стороны,  на  уровне  сознания  декларируется 
стремление  к  личной  независимости,  хорошим  и 
стабильным 
межличностным 
отношениям, 
к 
созданию  семьи  и  получению  достойной  работы;  с 
другой стороны, по результатам факторного анализа 
просматривается  четкая  ориентация  на  западные 
стандарты  жизни.  Телевидение  в  данном  контексте 
играет  существенную  роль  в  формировании 
ценностных  установок  молодых  людей.  Поскольку 
молодежь  достаточно  обособлена  в  культурном 
плане  от  старшего  поколения,  то  телевидение, 
использующее  в  своих  трансляциях  западные 
передачи  и  фильмы,  успешно  продвигает  западный 
образ жизни и восприятие мира [5]. 
Подводя  итог  моей  статьи,  можно  сказать  что 
влияние СМИ на поведение молодежи существует и 
оно достаточно существенное. Молодежь - это такая 
социальная группа, которая очень  сильно поддается 
влиянию  масс-медия.  Также  мы  выяснили,  что 
существует  позитивное  и  негативное  медиа-
воздействие  на  молодых  людей,  и  все  чаще  сейчас 
говорят о негативном воздействии средств массовой 
информации, которое выражается в их неадекватном 
поведении в обществе. 
Я  считаю,  что  социолог,  обратившись  к  про-
блеме  влияния  СМИ  на  молодежь,  должен  изучать 
способы  уменьшения  влияния  негативного  рода 
информации.  Иначе  у  нашего  нового  поколения 
сформируются неправильные ценностные установки 
и  будет  грустно  смотреть  на  их  образ  жизни. 
Необходимо, по-моему, ввести цензуру на фильмы с 
элементами насилия и эротики, на порно-материалы 
в журналах, газетах, TV и т. д. 
Эту  проблему  нужно  решать,  не  смотря  на  то, 
что кому-то это будет не выгодно, и не смотря на то, 
что  мы  живем  в  демократическом  обществе. 
Здоровый  образ  жизни,  высокий  реализованный 
интеллектуальный  потенциал,  глубина  доброй 
морали должны, в первую  очередь, характеризовать 
наше молодое поколение. 
 
Литература: 
1
 
Жилавская  И.  В.  Влияние  СМИ  на  молодежь  // 
Медиаобразование:  от  теории  -  к  практике  /  сост. 
И.В.  Жилавская.  -  Томск:  Изд-во  Томск.  ин-та 
информационных технологий, 2007. 
2
 
http://www.health.gov.ua/www.nsf/maindocs/ho-
mecir? opendocument 
3
 
Сафиуллин  Л.  К.  Социология  средств  массовой 
информации. 
4
 
Иконников-Галицкий А. Молодежь и СМИ: брак 
по расчету. Невское время. 
5  Молодое поколение и телевидение / Никитина 
О.Н.,  Лыкова  С.Н.,  Таскина  Е.А.,  Ночевная  Ю.  С. 
(результаты 
и 
выводы 
из 
исследова- 
ния в Краснодарском крае, 2003 г.). 
 
 
Қазіргі  таңда  біздің  өмірімізді  бұқаралық  ақпарат  құралдарынсыз  елестету  мүмкін  емес.  Біз  күн  сайын  теледидардан 
жаңалықтар  тыңдап,  баспасөздегі  қызықты  мақалаларды  оқимыз,  достарымызбен  интернет  арқылы  сөйлесеміз.  Өйткені 
қоғамның басым бөлігі -жастар және олар БАҚ-тың тұрақты қолдануіш>ілары, ал БАҚ өз кезегінде  жастар аудиториясына 
эсер  етеді.  Сондай-ақ  біз  медианың  жастарға  жағымды  және  жағымсыз  әсерін  анықтадық  және  көп  жағдайда  жастардың 
қоғамдағы теріс мшез-құлықтары арқылы көрініс табатын БАҚ-тың кері әсері туралы айтылуда. Сондықтан медианың кері 
әсерін  азайту  үшін  біреуге  тиімсіз  болатынына  немесе  қандай  қоғамда  өмір  сүріп  жатқанымызға  қарамастан,  цензураны 
енгізуді қажет деп есептеймін 
In these days we cannot imagine our life without mass-media. We always watch news, read interesting articles in news-papers, 
and communicate with friends by the internet. So the majority  of the population is youth and they are avid consumer of media, and 
mass-media have influence to young audience. Also we clear up that media influence can be positive and negative to young people, 
and now they say about negative effect of  mass-media, which appear in their unequal behavior in society.  And in order to negative 
impact will be less, I think that should to censor, independently whom it will be not profitable and although what kind of society we 
live. 
 

Л. Байтерекова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
184 
ISSN 1563-0242 
Ж. Сланова 
Суретші тұлғасын дамытудағы академиялық пәндерден өзіндік 
жұмыстың маңыздылығы 
Абай атындағы Қазақ ұлттық педагогикалық университеті, Қазақстан, Алматы қ. 
УДК  070 
Аңдатпа.  Жоғары  оқу  орнындағы  жекелендіру  оқу  технологиясы  арқылы  тиімді  түрде  жүзеге  асатын  оқуды 
ұйымдаст^ірудың негізгі формасы - өзіндік жұмыс мәселелері көтеріледі. Студенттердің өзіндік жұмысы идеясының 
тарихи  дамуы  және  қазіргі  кезде  жоғары  оқу  орындырында  оны  тиімді  пайдалану  жолдарының  бөлек  қырлары 
көрсетіледі. Арнайы жоғары оқу орындарында негізгі  пәндерден студенттердің өзіндік жұмысын ұйымдаст^іру оқу 
мен шығармашылық ісінде белсенділігін арттырудағы маңыздылығы ашылады. 
Академиялық сурет. Психология. Философия. 
 
«Сурет  -  кез  келген  бейнелеу  өнерінің  қайнар 
бұлағы,  жаны,  кез  келген  ғылымның  түп  тамыры 
болып  табылады.  Оны  меңгеріп,  кере-меттей 
нәтижеге  қол  жеткізгенге,  мен,  ол  адам  аса  бағалы 
қазынаның  иесі,  деп  айта  аламын»  (Микеланджело) 
[1]. 
«Қандай  да  болсын  бейінді  суретшілер  үшін 
кәсіби  білім  беру  жүйесінің  негізі  «Академиялық 
сурет» пәні болып табылады» [2]. 
Қазіргі заманда студентті жоғары сапалы маман 
ретінде  әзірлеу  өзекті  мәселе  болып  келеді.  Осыған 
байланысты,  Қазақстан  Рес-публикасындағы  білім 
беруді  дамытудың  20112020  жылдарға  арналған 
мемлекеттік 
бағдар-ламасында 
келтірілген 
ұстанымдарды қарас-тырғанымыз жөн: 
Қазақстандық 
білім 
беруді 
жаңғыртуды 
жалғастыруды 
қамтамасыз 
ететін 
Қазақстан 
Республикасындағы  білім  беруді  дамытудың  2011-
2020 жылдарға арналған мемлекеттік бағ-дарламасы 
(бұдан 
кейін 
- 
Бағдарлама) 
Қазақстан 
Республикасының  мемлекеттік  саясатын  жүзеге 
асырудың ұйымдастырушылық негізі болуы тиіс. 
Бағдарлама  білім  беру  жүйесіндегі мем-лекеттік 
саясаттың  ұйымдастырушы  негізі  ретінде  білім 
берудің,  басқару  жүйесінің,  білім  беру  қызметі 
субъектілерінің 
құқықтық-ұйымдастырушылық 
формаларының 
және 
экономикалық-қаржылық 
механизмдерінің  құ-рылымындағы,  мазмұны  мен 
технологияларын-дағы 
өзгерістерді 
құрайтын 
ресурстары  мен  мерзімі  бойынша  бір-бірімен 
байланыстағы ша-ралар кешені болып табылады. 
Қазақстан 
Республикасындағы 
мемлекет 
басшылығының 
адам 
капиталын 
дамытудың 
маңыздылығы  мен  қажеттілігін  және  білім  беру 
жүйесін  реформалауды  бастау  мен  жүргізуге  жан-
жақты  қолдау  көрсетуінің  нәтижесінде  білім  беруді 
прогрессивті  дамыту  мен  модерни-зациялау  мүмкін 
болып отыр. 
Білім  беру  ұзақ  мерзімді  «Қазақстан  -  2030» 
Стратегиясының негізгі приоритеттерінің бірі болып 
отыр.  Қазақстандағы  білім  беру  реформаларының 
ортақ  мақсаты  білім  беру  жүйесінің  жаңа 
әлеуметтік-экономикалық  ортаға  бейімделуі  болып 
табылады.  Қазақстан  Президенті  әлемдегі  бәсекеге 
қабілетті  50  елдің  қатарына  республиканы  кіргізу 
туралы  мақсат  қойған  болатын.  Осы  мақсатты 
жүзеге асыруда білім беру жүйесін дамыту маңызды 
рөл атқарады. 
Жеке  тұлғаның  дамуының,  мәдениаралық 
алмасулардың,  пікірін  еркін  білдірудің,  жаңа-шыл 
жобаларды, шығармашылық ойларды іске асырудың 
түпқазығы  ретінде  Қазақстанда  қолайлы  орта 
қалыптасқан.  Бұл,  өз  кезегінде,  жас  ұлттың 
талаптары  мен  қызығушылығына  ба-рынша  жауап 
беретін  білім  берудің  прогрессивті  жүйесін 
қалыптастырумен 
анықталады. 
Осы-лайша, 
Қазақстанның  қазіргі  даму  кезеңінде  білім  беру 
негізгі рөл атқарады. 
Республикадағы  орта  білім  берудің  сапа-сы  мен 
тиімділігіне  кері  әсер  ететін  факторлар  -  ескірген 
әдістемелік  білім  беру  мазмұнын  таңдау  үрдісі, 
оқуға 
деген 
ынтаны 
төмендететін 
және 
оқушылардың 
денсаулығын 
нашарлататын 
ақпараттың шамадан тыс болуы, тұлғаның да-муына 
емес  үстірт  нәтижелер  алуға  бағытталу,  оқу 
жетістіктерін 
бағалаудың 
ескірген 
жүйесінің 
сақталуы болып табылады [3]. 
Осылай,  оқытушы  алдында,  студентті  өзінің 
теориялық  немесе  практакалық  жағынан  бол-сын, 
көздеген  нысанасына  жетудегі  қиын-шылықтарды 
шешу  үшін,  шығармашылық  жол-дарын  табуға 
ынталандыру мақсаты туындап тұр. Оқытудың және 
тәрбиелік іс-әрекет ұйым-дастырудың жаңа әдістері, 
студенттерге 
педа-гогикалық 
әсер 
етуін 
оңтайландыру,  еңбекке  шығармашылықпен  қарау, 
студенттердің  ойлау  қабілетін  дербестікке  және 

Ж. Сланова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
185 
ISSN 1563-0242 
шығармашылыққа белсендіру, тұлға ретінде дамыту 
талаптары алдыңғы қатарға шықты. 
Оқу  іс-әрекеті  барысында  ескірген  әдіс-телерді 
қолдану, бүгінгі таңда өз актуальдігін жойды. 
Өзіндік  жұмыстың  студенттің  кәсіби  ма-ман 
ретінде  қалыптасуындағы  әсері,  бұл  білім  жүйесі 
бөлімінің  көп  қызметтілігімен  анық-талады  және 
оқытудың жекелендіруін, шығар-машылық қабілетін 
жетілдіруін,  оқытушы  мен  оқушының  бірлескен  іс-
әрекетімен  себепте-летін  педагогикалық  процестің 
стратегиясын айқындайды. 
Философияда  жеке  даралық,  деп  «жеке 
индивидтің  мәнін  көрсететін  айрықша  сапа  мен 
ерекше қасиеттердің жиынтығын» түсінеді. 
Психология 
барлық 
индивидтерге 
тән 
психикалық 
қасиеттермен 
қатар, 
жеке-типо-
логиялық  қасиеттерді  зерттейді.  Бұл  -  танымдық, 
қызулық, ерікті психикалық процестердің кез келген 
дәрежесінің  зерттеуінде  есеп-ке  алынады.  С.Л. 
Рубинштейн  жеке  адамның  психикалық  қасиеттерін 
есепке  алумен  бірге,  жеке  психикалық  қасиеттердің 
өзі,  жеке  алғанда,  оқу  процесінің  барысында 
дамитынын  ескереді:  «Психикалық  қасиеттер  - 
бастапқыдан  беріліп  қойған  нақты  шындық  емес; 
олар 
адамның 
қыз-метінің 
процестерінде 
қалыптасып дамиды». 
Педагогикалық  көзқараста,  жекелендіру  -бұл 
өсіп  келе  жатқан  адамның  өзін  басқалардан 
ерекшелігі  мен  айырмашылығын  тануға;  руха-ни 
көзі  ашылу  үшін  өз  әлсіздігі  және  өз  күші,  өмірдің 
меншікті  мағынасының  дербес  таңдауы  үшін 
себепші болатын құралдардың жүйесі. 
«Жоғары  оқу  орнындағы  жекелендіруді  өте 
тиімді  түрде  жүзеге  асыратын  оқуды  ұйым-
дастырудың  негізгі  формасы  өзіндік  жұмыс  бо-лып 
табылады» [4]. 
«Өзіндік жұмыс бәрінен бұрын басқа оқу жұмыс 
түрлерінің 
міндеттерін 
аяқтайды. 
Адамның 
ешбірбілімі,  егер  деол  өзініңқызметінің  объектісіне 
айналмаса,  қажетті  нәтиже  бере  ал-майды»,  -  дейді 
Петровский. (1, 129 б). Өзіндік жұмыс жасай білудің 
негізі,  алғашқы  дағдысы  мектепте  қалануы  тиіс. 
Мектептен  жаңа  оқу  орнына  келген  студент,  өз 
бетімен  жұмыс  жа-сау  қабілеттілігі  төменділігінен, 
жұмыс  жасау  тәсілдерін  білмегендігінен  көп 
қиналады. 
Олай 
болатын 
болса, 
ғылыми 
негіздегі 
ұйымдастырылған  студенттердің  өздік  жұмысы  мен 
студенттердің  оқу-танымдық  әрекеттерін  басқару 
жұмысы олардың саналы белсенділігін, жоғары оқу-
кәсіби  мотивациясын,  оқу  процесінің  сапасын 
қамтамасыз етеді [5]. 
Студенттердің  дайындық  дәрежесін  жетілдіруін 
анықтайтын  қоғамдық  сұраныс  пен  қазіргі  кездегі 
студенттердің 
даярлығы 
арасындағы 
қарама-
қайшылық басты орын алып тұр. Осы қайшылықтың 
іс  жүзінде  пай-да  болуының  өзі  студенттерді 
дайындау  прак-тикасында  аса  ірі  проблема  болып 
табылады.  Бұл  проблеманы  шешудегі  СӨЖ-дің 
атқаратын қызметі зор. 
Өзіндік  жұмыстың  студенттің  кәсіби  маман 
ретінде  қалыптасуындағы  әсері,  бұл  білім  жүйесі 
бөлімінің  көп  қызметтілігімен  анықталады  және 
оқытудың  жекелендіруін,  шығармашылық  қабілетін 
жетілдіруін,  оқытушы  мен  оқушының  бірлескен  іс-
әрекетімен  себептелетін  педагоги-калық  процестің 
стратегиясын  айқындайды.  Студенттердің  өзіндік 
жұмысының  басты  ерекшелігі,  өзінің  ашық  түрде 
бейнеленген  жекеленген  сипатынан  көрініс  табады. 
Ол студенттің жеке ерекшеліктері мен жан-жақты іс-
әрекетін  түрлендіріп,  біріктіру  мен  қатар  оның  ішкі 
және сыртқы факторлары болып та-былатын үздіксіз 
өзгеру  мен  дамуды  қамтамасыз  етеді.  Оқу  үдерісін 
ұйымдастыру 
бойынша 
жүргізілетін 
шаралар 
барысында,  оқушылардың  жеке  ерекшеліктерінің 
есепке  алынуы  әрбір  оқушының  потенциалдық 
мүмкіндіктерінің  іске  асырылуы  үшін  ұтымды 
шарттарды  жасауға  мүмкіндік  береді.  Жекелендіру 
жалпы  есептер  мен  оқу  мазмұны  есептерін  шешу 
нысанасымен ұжымдық оқу шеңберінде іске асады. 
Оқушылардың жеке ерекшеліктерін есеп-ке   алу   
мәселесі      психология-педагогикалық  ғылымдар 
үшін дәстүрлі болып келеді. Іс жүзінде практикалық 
оқыту  үдерісі,  негізінен  оқуға  қабілеттері  орташа 
студенттерге  бағдарланған,  сол  себепті,  оқу 
барысында  өз  потенциалын  асыра  алу  әр  баланың 
қолынан  келе  бермейтін  зат.  Жекелендіріп  оқыту  - 
бағдарламалар  анық-тайтын,  оқу  іс-әрекетінің 
деңгейі мен сту-денттердің шынайы мүмкіншіліктері 
арасын-дағы сәйкессіздікті жеңуге бағытталған. Сту-
денттердің ерекшеліктерінің есепке алынуы кешенді 
сипатқа  ие  болады  және  оқытудың  әрбір  кезеңінде 
іске  асырылады:  мақсатты  қабылдау  кезінде,  оқуды 
мотивациямен  қамтамасыз  ету-де,  оқу  мәселелерін 
шешуде,  іс-әрекет  жолдарын  анықтау  кезінде  және 
тағы  басқа.  Тәрбие  мен  даму  үдерістеріне 
байланысты 
ұйымдастыру 
жұмыстарының 
тиімділігін  арттыру  және  бір  жүйеге  келтіру 

Ж. Сланова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
186 
ISSN 1563-0242 
мақсатында,  жекелендірудің  бөлек  әдістерінің 
бірыңғай  жүйеге  интеграция-лануы  жүзеге  асады. 
Студенттерді  жаңа  оқу  ма-териалын  қабылдауға 
әзірлей 
отырып, 
оқытушы 
олардың 
дербес 
тәжірибесінен  қандай  білім  мен  хабар-мәліметтері 
қатыстырылуы қажет екендігін анықтайды. 
Жекелендіру  оқу  материалын  дифференци-
ациялануын,  орындау  қиындығы  және  көлемі 
жағынан  әртүлі  тапсырмалар  жүйесін  әзірлеуін 
ұсынады. 
Оқу 
материалын 
жалпы 
(барлық 
оқушыларға  арналған)  және  түрлендірілген  (түрлі 
топтармен және бөлек студенттермен жұмыс істеуге 
арналған)  деп  бөліп  көрсету  орынды  болады. 
Түрлендірілген  материал  және  оның  функциясы 
студенттің  оқу  іс-әрекеті  бойынша  алға  қадам 
басуымен  қатар  өзгеріп  тұрады:  ол  қосымша, 
көмекші  және  аралық  бола  алады.  Жекелендірудің 
құралдары 
ретінде 
жеке 
және 
топтық 
тапсырмаларды 
қарастыруға 
болады. 
Әрбір 
тапсырма 
өзіне 
сәйкес 
іс-әрекет 
тәсілдерін 
бағамдайды, алайда олар шешілетін есепке әрдайым 
адекватты  болмауы  да  мүмкін.  Жеклендіру 
әрекеттер  үлгісін  көрсетуде,  ашық  көрсетуде  іске 
асады.  Кейін  студенттер  тапсыр-маны  толығымен 
немесе  жартылай  өз  бетімен  орындайды.  Студент 
алдында пайда болатын қиыншылықтарды оқытушы 
алдын  ала  болжа-уы  керек  және  оларды  жеңудің 
жолын  көрсетіп,  кеңес  беруі  қажет:  бұрын 
талқыланып  өткен  материалды  қайта  оқып  шығу, 
анықтама  неме-се  қосымша  әдебиетке  зер  салып, 
ізденіс  жасау  және  тағы  сол  сияқты.  Оқытушы 
тапсырманы  шағын  бөлшектерге  және  кезеңдерге 
жиі бөледі. 
Сонымен қатар студент үшін, әр келесі тапсырма тек 
қана 
алдыңғысы 
орындалу 
шартында 
ғана 
орындауға  қол  жетімді  деңгейде  болады.  Мұндай 
тапсырмалар  әлсіз  студенттерге  аудиторияның 
ұжымдық жұмысына жеңіл енуіне көмектеседі. 
Кейбір  студенттердің  қабілеттері  бүкіл  курсқа 
қойылатын объективті тапсырыс деңгейінен жоғары 
болған  жағдайларда,  оқытушы  жеке  тапсырманың 
күрделілігін  арттыра  алады.  Оқу  тапсырмаларының 
күрделілігі,  мазмұны  мен  іс-әрекет  әдістері  оқу 
формасының  ұйымдасу  фор-масын  анықтайды: 
фронтальды,  топтық  және  индивидуальды.  Жалпы 
сынып (фронтальды) жұмыс түрі өзара алмасу, өзара 
байыту,  эмо-циялы  «жұқтыру»  мүмкіндігін  жасау 
арқылы әр студенттің белсенділігін көтереді. Топтық 
жұмыс  барысында  оқытушы  мен  оқушы  ара-сында 
жақынырақ 
байланысулар 
пайда 
болады, 
эмоциялардың  көрініс  табуына,  сұраныстардың 
ашылуына,  қызығушылықтың  дамуына  жағдай 
жасалынады.  Әрбір  студентке  мәлімет  беру 
мазмұнының,  әдістерінің  түрлілігіне  және  көмек 
көрсетуге  үлкен  мүмкіндіктер  береді.  Оқу  деңгейі 
мен бейімділігін есепке алу арқылы топ немесе курс 
студенттері  бірнеше  шағын  топтарға  бөлінеді. 
Барлық  студенттер  оқу  тап-сырмаларын  зерттелетін 
тақырып  аясында  орындайды,  бірақ  жұмыс 
кезеңдері, іс-әрекет әдістері мен көмек беру мөлшері 
әртүрлі 
бо-лады. 
Жекелеген 
жұмыс 
оқу 
тапсырмасының  мазмұны  мен  қиындық  дәрежесін, 
іс-әрекет  әдістерін  дифференциациялауға  мүмкіндік 
береді.  Іс-әрекеттің  жеке  стилінің  қалыптасуына 
қолайлы 
жағдай 
жасайды. 
Дербестік 
пен 
шығармашылықты  қалыптастырушы  көзі  болып 
табылатын жекелендіру принципі студенттің өзіндік 
жұмысын  дамытуда  маңызы  зор.  Осын-дай 
қабілеттердің 
қалыптасқандығы 
нәтижесінде 
алынған  ақпаратты  қорытындылау,  оны  есте 
сақтаудың  шығармашылық  жолдарын  іздестіру, 
кәсіби  мәнділігі  бар  мағлұматтарды  жинақтау  және 
пайдалану іске асырылады. 
Соңғы  кезде,  студенттердің  өзіндік  жұмысы 
жоғары  оқу  орнындағы  оқу  үдерісінде  алатын 
орнына  байланысты  зерттеулердің  саны  едәуір  өсіп 
кетті.  Бар  басылымдарда  студенттердің  түрлі 
сабақтардан 
өзіндік 
жұмыстың 
ұйым-
дастырылуынан  алдынғы  қатарлы  тәжірибесі  ту-
ралы ақпарат жалпылай жиналған. 
Студенттердің өзіндік жұмысы дамуының бөлек 
қырларына сонау Ежелгі Грекияда және 
Қайта  өрлеу  заманының  өзінде  біршама  назар 
аударылған болатын. Бұл мәселе Сократ, Платон, Ф. 
Рабле,  М.  Монтен,  Я.А.  Каменский,  Леонардо  да 
Винчи жұмыстарында көрініс тапқан. 
XVIII  - XIX ғғ.  И. Гербарт, А. Дистер-вег, Ж.Ж. 
Руссо,  И.Г.  Песталоцци,  Л.  Тэдд,  Л.  Пранг,  Ж-О-Д. 
Энгр 
және 
Ресейлік 
А.И. 
Герцен, 
Н.Г. 
Чернышевский,  А.А.  Добролюбов,  К.Д.  Ушинский, 
К.П.  Брюллов,  П.П.  Чистяков,  А.  К.  Саврасов,  И.Н. 
Крамской,  В.Г.  Перов,  сияқты  ғалымдар  мен 
суретшілер  осы  проблема-ны  шешу  жұмысына 
үлесін қосқан. 
XX  ғасырда  өзіндік  оқу  іс-әрекеті  даму 
мәселесіне  Д.  Дьюи,  Р.  Кузине,  С.  Френэ,  А.В. 
Чичерин,  А.В.  Луначарский,  Н.К.  Крупская,  В.А. 
Сухомлинский,  П.П.  Блонский,  С.Т.  Шацкий,  Д.Н. 
Кардовский, К.Ф. Юон деген ғалымар аса көп назар 
бөлген. 

Ж. Сланова 
KazNU Bulletin. Journalism series. №1 (31). 2012 
187 
ISSN 1563-0242 
Жоғары  мектеп  дидактикасында  студенттің 
өзіндік  жұмысын  С.И.  Архангельский,  В.И. 
Загвязинский,  И.Т.  Огородников,  Н.Д.  Ни-кандров, 
В.А. Сластенин және басқа авторлар жұмыстарында 
қарастырған. 
«Өзіндік  жұмыс  мәселесі  бойынша  біршама 
алыс  және  таяу  шетел  ғалымдары  өз  зерттеу 
жұмыстарының  нысанасы  еткен.  Мәселен,  Ю.К. 
Бабанский,  И.Я.  Лернер,  П.И.  Пидкаси-стый, 
Л.В.Усова т.б. өзіндік жұмыс түрлері мен мазмұнын 
жан-жақты зерттеген. 
Жоғары  оқу орындарында студенттердің өзіндік 
жұмысын  ұйымдастырудың  ерек-шеліктерін  Г. 
Ахметова,  Н.  Асанов,  А.К.  Сады-кова,  К.Л. 
Гончарова қарастырды. 
Сонымен қоса, жоғары мектеп дидактика-сының 
тұрғысынан  студенттердің  өзіндік  жұмыстарын 
ұйымдастырудың  мәнін  ашуға  А.Е.  Абылқасымова, 
Н.А.  Адельбаева,  С.И.  Архангельский,  М.В. 
Буланова-Топоркова, 
М.Г. 
Га-рунов, 
И. 
И. 
Кобыляцкий, Р. А. Низамов еңбектері арналды. 
«Өзіндік  жұмысты  оқу  үдерісінде  жүйелі  түрде 
қолдану  қажеттігі  және  жүйелік  әдістің  тиімділігі 
мен  аспектілері  У.  Абдукаримова,  В.К.  Буряк,  Т.Т. 
Галиев,  Е.Я.  Голант,  К.  Дүй-сенбаев,  Б.П.  Есипов, 
Р.М.  Микельсон,  Е.С.  Саб-лик,  М.  Н.  Скаткин 
еңбектерінде негізделді. 
Жоғары  оқу  орындарындағы  өзіндік  жұ-мысты 
ұйымдастыруда  туындайтын  қарама-қайшылықтар 
және  оны  ұйымдастыру  тиім-ділігінің  төмендігі 
жайында  О.А.  Абдуллина,  Н.Г.  Бакрадзе,  С.И. 
Архангельский еңбектерінде айтылады. 
Педагогикалық  әдебиеттерде  алғаш  өзіндік 
жұмыс  мәселелері  В.К.  Буряк,  Е.Я.  Голант,  Б.  П. 
Есипов,  Р.Г.  Лемберг,  Р.М.  Микельсон,  И.И. 
Пидкасистый,  Е.  С.  Саблик,  М.Н.  Скаткин 
еңбектерінде  зерттелініп,  оқу  үдерісінде  білім 
алушылардың  өзіндік  жұмысын  жүйелі  түрде 
қолдану негіздері қарастырылды. 
Л.  И.  Заякинаның  пікірінше,  ғылыми  білімді 
игерудегі  студенттің  өзіндік  жұмысы  жоғары  оқу 
орнының  оқыту  үдерісінің  жетекші  формасы  болуы 
қажет,  ал  оны  белсендіру,  жүйелі  түрде  басқару 
және 
әдістемелік 
жағынан 
жетілдіру 
басты 
дидактикалық  қағидалардың  бірі  болуы  қажет, 
өйткені  оны  жүзеге  асыру  кәсіби  даярлау  сапасын 
арттыруға  әсер  етеді.  Студенттің  өзіндік  жұмысын 
ұйымдастырудың  мәнін  дидактикалық  тұрғыдан 
ашуға  А.Е.  Абылқасымова,  Н.А.  Адель-баева,  С.И. 
Архангельский,  М.В.  Буланова-Топоркова,  М.Г. 
Гарунов,  И.И.  Кобыляцкий,  Р.А.  Низамов,  П.И. 
Пидкасистый еңбектері ар-налды». [6]. 
Алайда  студенттің  арнайы  пәндерді  игеру-дегі 
өзіндік  жұмысын  ұйымдастыру  теориялық  және 
практикалық жағынан әлі де жеткілікті зерттелмеген 
сұрақ. 
Арнайы  пәндерден  академиялық  сабақтар 
студенттің біліктілігі мен білімділігін белгілі шамада 
арттырады.  Бірақ  бұл  үлестің,  оқыту  үдерісінде 
студенттің 
өзіндік 
жұмысы 
жүйелі 
түрде 
ұйымдастырылғанда,  әр  қызмет  түрінің  өз  орны 
нақты  анықталып  жүргізілетін  кезде  ғана  мәнділігі 
ашылады. 
Арнайы  жоғарғы  оқу  орындарында  негізгі 
пәндерден 
студенттердің 
өзіндік 
жұмысын 
ұйымдастыруға,  оқу  мен  шығармашылық  ісінде 
белсенділігін арттыруға арналған, ғылыми тұрғыдан 
дәлелденген,  қаулылардың  құрылуының  айрықша 
маңыздылығына көз жеткізе аламыз. 
Біздің  замандасымыз,  неміс  ғалымы  Д.  Д.  Ро-
ланд:  «Пән  бойынша  жақсы  білім  деңгейі  не-месе 
көп жылдық жұмыс болсын - еш қайсысы сәттіліктің 
кепілі  емес.  Ең  маңыздысы  -сабақтың  әдістемелі 
түрде ұйымдастырылуы. Педагогикалық шеберліктің 
сынамалы  тасы  осында  жатыр»  деп  сомдаған 
болатын. 
Қазіргі  кезде,  барлық  академиялық  пән-дерден 
жүйеленген, 
бағытталған 
және 
жақсы 
ұйымдастырылған, студенттің өзіндік жұмысы үлкен 
мәнділікке бөленуі қажет. Сонымен қатар студенттің 
дайындық  деңгейіне  заманауи  сұраныс  сипаты 
суретші  маманның  кәсіби  жетілдірілуінің  жаңа 
жолдарын іздестіру қажет-тілігін анықтайды. 
 

жүктеу/скачать 2,71 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: