№№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016
жүктеу/скачать 4,95 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- Понятие о фразеологизме.
- Результаты моей работы со словом.
- Кілт сөздері
- Keywords
- ГАЗИЗОВ Ельнур, Дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын Әл-Фараби атындағы №8 арнаулы гимназиясының 3 «Б» сынып оқушысы, Алмалыбақ селосы
- Қарасай ауданы, Алматы облысы, Қазақстан Республикасы Жетекшісі: АЛТАЕВА Кулайхан Майрашқызы
- Спорттың шығу тарихы.
- ЕЛУБАЙ Қанатбек Қайырбекұлы, Қызылтаң жалпы орта білім беру мектебінің 11 сынып оқушысы, Қызылтаң ауылы, Байқоныс ауылдық округі, Қашыр ауданы
- Павлодар облысы, Қазақстан Республикасы Жетекшісі: АЛИМБАЕВ Ербол Ермекұлы, Қызылтаң жалпы орта білім беру мектебі «Тарих» пәнінің мұғалімі
- Қызылтаң ауылы, Байқоныс ауылдық округі, Қашыр ауданы, Павлодар облысы, Қазақстан Республикасы ҚАЗАҚ ӨМІРІНДЕГІ ТҰРМЫСТЫҚ ИСЛАМНЫҢ МАҢЫЗЫ
Спутник. Также слово «Спутник» в современном русском языке имеет несколько значений, связанных друг с другом: 1) человек, который вместе с кем-нибудь совершает путь: Мои спутники оказались приятными собеседниками; 2) то, что сопутствует чему-нибудь: Каменная соль – спутник нефти; 3) небесное тело, обращающееся вокруг планеты: Луна – спутник Земли; №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 130 4) космический аппарат, запускаемый на орбиту с помощью ракетных устройств. Понятие о фразеологизме. Фразеологизм – это устойчивое сочетание слов, которое выражает целостное значение и по функции соотносится с отдельным словом. Например: душа в пятки уходит – становится страшно; душа нараспашку – чистосердечный, откровенный; душа не лежит – неинтересно; душа в душу – дружно; души не чаять – сильно любить. В системе фразеологических единиц наблюдаются те же явления, которые свойственны лексическому составу русского языка: 1) многозначность; 2) омонимия; 3) синонимия; 4) антонимия. Фразеологизмы так же, как слова, могут иметь одно значение, а могут несколько. Такие фразеологизмы являются многозначными. Например, фразеологизм считать ворон имеет следующие значения: 1) быть невнимательным (привык на уроках ворон считать); 2) бесцельно проводить время, лодырничать (чем ворон считать, лучше подмети). Фразеологизм сходить с ума имеет значения: 1) терять здравый рассудок (сошёл с ума от горя); 2) делать глупости (не сходи с ума, одумайся!); 3) сильно увлечься кем-либо или чем-либо (с ума сходит по театру). Фразеологизм колоть глаза имеет значения: 1) попрекать, стыдить (правда глаза колет); 2) вызывать раздражение, досаду (новое платье колет глаза соседям). Одинаковые по строению фразеологизмы могут иметь различные значения, то есть быть омонимичными. Так, являются омонимами фразеологизмы: Протянуть руку – просить милостыню и протянуть руку – помочь; Гнуть спину – раболепствовать, пресмыкаться и гнуть спину – выполнять тяжёлую работу; Курам на смех – крайне бессмысленно и курам на смех – совсем мало; На память – наизусть, не смотря в текст и на память – для того, чтобы помнить, не забывать кого-либо или что-либо. Различные по структуре фразеологизмы могут иметь сходное значение, т.е. быть синонимичными. Например: Бить баклуши – валять дурака, гонять лодыря; Вывести на чистую воду – сорвать маску, поймать с поличным, раскрыть чьи- либо карты, припереть к стенке, выставить на свет, выставить к позорному столбу; Трубить во все трубы – бить в набат; Попасть в переплёт – попасть впросак, попасть в ловушку, попасть в чьи-либо лапы; Втирать очки – кривить душой, водить за нос, заговаривать зубы; Содрать шкуру – обчистить карманы, ободрать как липку, пустить по миру, выпустить в трубу, ощипать до последнего перышка; Тянуть канитель – тянуть волынку, тянуть резину, тянуть кота за хвост. Фразеологизмы так же, как и слова, могут выражать противоположные значения, то есть быть антонимичными. Например: Кровь с молоком – краше в гроб кладут; Рукой подать – у чёрта на куличках; №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 131 Во весь дух – черепашьим шагом; Плыть по течению – плыть против течения; Перебиваться с хлеба на квас – жить на широкую ногу, капля в море – хоть отбавляй, считать ворон – гнуть спину. Значения фразеологизмов разъясняются во фразеологических словарях. Наиболее употребительные фразеологизмы фиксируются также толковыми словарями. Фразеологизмы разделяются по происхождению: Исконно русские – некоторые свободные словосочетания были переосмыслены в речи как метафоры и превратились во фразеологизмы (сматывать удочки, ловить рыбу в мутной воде, месить грязь, расправлять крылья, тертый калач и т.п.); Заимствования из старославянского (как зеницу ока, не от мира сего, во время оно, святая святых и др.); Устойчивые словосочетания – термины, превратившиеся в метафоры (привести к общему знаменателю – уравнять, удельный вес – значение, сгущать краски – сильно преувеличивать, квадратура круга и др.); Принятые в быту устойчивые наименования, которые не относятся к какой- либо терминологической системе (бабье лето, козья ножка и т.п.); Крылатые слова и выражения, пришедшие к нам из греческой и римской мифологии (ахиллесова пята, дамоклов меч, муки тантала, умыть руки и проч.); Крылатые слова и выражения родом из Библии и других религиозных текстов (манна небесная, мерзость запустения и т.д.); Фразеологизмы – кальки, то есть дословный перевод устойчивых выражений из других языков (разбить на голову – нем. aufs Haupt schlagen, не в своей тарелке – фр. ne pas etre dans son assiette, время пса и волка – фр. l’heure entre chien et loup, буквально: время после заката, когда сложно отличить пса от волка). Таким образом, я могу сделать вывод, что все слова входят в активный запас русского языка. Поэтому нам необходимо постоянно обогащать свой язык и, думаю, полезно хотя бы иногда погрузиться в историю слова, проследить его жизнь. Результаты моей работы со словом. Узнала о различных типах словарей, познакомился со структурой словарных статей. Составила энциклопедию слова «голова». Познакомилась с историей слова, поняв, что оно всегда будет востребовано, потому что в языке появилось не случайно. Нет такого явления, которое нельзя было бы обозначить словом или сочетанием слов. Роман Будагов в книге «Человек и его язык» пишет: «Выражают мысли и чувства с помощью слов, прислушиваются к словам окружающих людей, усваивают новые или незнакомые слова, изучают слова других языков, вспоминают забытые слова родного языка». И каким бы древним ни было слово, оно способно и согреть, и позабавить, и научить… Не стоит только применять его как оружие… Закончить презентацию своей работы мне хочется строками В. Солоухина: Когда ты хочешь молвить слово, Мой друг, подумай – не спеши. Оно бывает то сурово, То рождено теплом души… №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 132 Литература 1 Российская академия наук институт русского языка им. В.В. Виноградова. Толковый словарь. С.И. Ожегов и Н.Ю. Шведова. 4-е издание, дополненное 80000 слов и фразеологических выражений. – М., 2010. 2 Русский орфографический словарь: около 180 000 слов / Российская академия наук. Институт русского языка им. В.В. Виноградова / О.Е. Иванова, В.В. Лопатин (отв. ред.), И.В. Нечаева, Л.К. Чельцова. – 2-е изд., испр. и доп. – М., 2004. – 960 с. 3 Шанский Н.М. Школьный этимологический словарь русского языка. Происхождение слов / Н.М. Шанский, Т.А. Боброва. – 7-е изд., стереотип. – М.: Дрофа, 2004. – 398 с. – С. 2. 4 Краткий словарь библейских фразеологизмов. Сост. Л.Г. Кочедыков, Л.В. Жильцова, Бахрак. – М., 2006. – 176 с. Түйін Таңдалған тақырып қазіргі таңдағы орыс тілін оқыту үшін өте қажет. Бұл қажеттілікті Малика өзі анықтап, сөздердің мағынасын зерттеуге ден қойды. Оқушы сөздің лексикалық мағынасын зерттей отырып, оны өзара қарым-қатынаста пайдалану жолдарын қарастырды. Алдағы уақытта Абдрахманова Маликаның осы бағыттағы зерттеу жұмысын дамытудағы еңбегі өз жалғасын табады деп ойлаймын. Кілт сөздері: бас, сөз, сөздік, мақал-мәтел, қорытынды. Summary Relevance of the work of Abdrahmanova Malika identified herself. She believes that the word appears in the language for a reason – it embodies man’s certain vision of the world. The student decided to analyze this wiggling beam of meanings, in order to learn, to see and feel the word, to use the language. We believe that this promising line of research will be developed in Abdrahmanova Malika’s subsequent writings. Keywords: Head, Word, Dictionary, Proverb, Conclusion. №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 133 ГАЗИЗОВ Ельнур, Дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын Әл-Фараби атындағы №8 арнаулы гимназиясының 3 «Б» сынып оқушысы, Алмалыбақ селосы, Қарасай ауданы, Алматы облысы, Қазақстан Республикасы Жетекшісі: АЛТАЕВА Кулайхан Майрашқызы, Дарынды балаларға арналған үш тілде оқытатын Әл-Фараби атындағы №8 арнаулы гимназиясы «Деншынықтыру» пәнінің мұғалімі, Алмалыбақ селосы, Қарасай ауданы, Алматы облысы, Қазақстан Республикасы СПОРТ – БІЗДІҢ СЕРІГІМІЗ Жұмыстың мақсаты: оқушыларды салауатты өмір салтын қалыптастыруға, жеке бас гигиенасын сақтауға, дұрыс тамақтануға, дене шынықтырумен және спортпен шұғылдануға тәрбиелеу. Сонымен бірге балаларды жаман әдеттерден сақтандыру, ішімділік пен темекінің жас адам ағзасына зиянды екенін насихаттау. Жас бүлдіршіндерді мектеп партасынан-ақ жаман әдеттерден аулақ болып, өскен ортадан тек қана жақсы әдеттерді бойына сіңіруге баулуымыз керек. Жасөспірімдердің салауаттылық өмірге ұмтылысы бізді қуантады. Олар денсаулық – адам бақытының бірінші байлығы екенін жақсы түсінеді. Өйткені салауатты өмір салтын ұстану оқушылар үшін аса маңызды. Біздің міндетіміз: - Балаларды спортпен шұғылданып отыруға қалыптастыру; - Тазалықты сақтай білу жолдарын үйрету; - Салауатты өмір салты туралы білім беру; - Денсаулықты қалай сақтау керектігі жөнінде мәліметтерді ұғындыру; - «Спорт тарихы туралы не білеміз?» деген тақырыпта ой қозғау. №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 134 Спорттың шығу тарихы. Спорт (француз тілінен алынған (фр. Desport) – белгілі ережелер немесе дәстүрлерге сай көбінесе жарыс күйінде өтетін әрекет. Спорт жалпы алғанда физикалық мығымдығы өте маңызды болатын (жеңіске немесе жеңіліске әкелетін) әрекетті сипаттағанымен, ақыл-ой немесе құрал-жабдық сапасы да маңызды рөл атқаратын ақыл-ой спорты және мотор спортына қатысты айтылады. Адам баласы спортпен денсаулығын жақсарту, моральді және затты қанағаттану үшін, өзін-өзі дамыту үшін шұғылданады. Спорттың даму тарихына зер салсақ, қоғамдағы өзгерістермен қатар спорттың мән-мағынасын да түсінуге болады. Ежелгі Грекияның өзінде алуан түрлі спорт болған. Ең дамыған түрлері – күрес, жүгіру, диск лақтыру және арба жарысы. Осы тізімге қарағанда Ежелгі Грекияда (жалғыз ол жерде ғана емес, т.б. жерлерде) әскери мәдениет пен әскери өнер спортқа тікелей қатысты болған. Олар өз руының намысын қорғап, қарсыласын жеңу үшін барлық күштерін аямамаған. Қазақтың ұлттық спорт түрлерінің бірі – күрес. Дене тәрбиесі және ойындары, ұлттық ат спортынан, кейбір үстел және қимыл-қозғалыс ойындарынан және ұлттық күрес түрлерінен тұрады. Күрес түрлері – қазақша күрес, әйелдер күресі. Яғни, мақсатымыз – ұлттық спорт, ұлттық би өнерін насихаттау арқылы, денсаулық – саулық кепілі екендігін дәріптеу. Сіздер таң қалмаңыздар, қазіргі таңда біздің ағзамызды айықпас дертке ұшыратын темекі, яғни көк түтіндер, адамды жындандырушы ішімдіктер мен есірткі заттар, сонымен қатар басқа да ауру түрлері көптеп шығып жатыр. Елімізде телеарналар арқылы зиянды әдеттерден арылтуға бағытталған қаншама жарнамалар көрсетілсе де, оның саны азаймай отыр. Біздің мақсатымыз – осы жағымсыз заттардан қоғамды арылту, салауатты өмір салтын қолдау. Білім – инемен құдық қазғанмен тең болса, осы жұмысымыз теңізге бір тамшы су құйғанмен тең. №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 135 Елімізде келімсек спортшылардың дәурені жүріп тұр. Мойындаймыз. Әр спорт түрінде өз ұл-қыздарымызды өзекке теуіп, шетелдің тумаларын ойқастатып қойдық. Әуелде спортымыздың ақсап тұрған кезінде оларды керек қылғанбыз. Қазақ халқы «Ер – туған жеріне, ит – тойған жеріне» дейді. Біле білсек, спортымыздағы қаптаған легионерлердің арасында «кісі елінде сұлтан болғанша, өз елінде ұлтан болуды» ойлап жүргендері көп. Жасыратыны жоқ, кейбірі халықаралық ареналарда елімізге жүлде сыйлап, аз ғана уақыт жалған намыстың құшағында жүреді. Қалтасы «қалыңдағаннан» кейін ізім-қайым жоқ. Мәселен, Бейжің ойындарында күміс медаль алған ресейлік легионер Алла Важенина 150 мың АҚШ долларын алды да, отанына тайып тұрды. Сол сияқты еркін күрес өкілдері Геннадий Лалиев, Таймұраз Тигиев пен Марид Муталимовтің бүгінде «үні» өшкен. Таяуда ғана Лондон ойындарында «алтынмен» апталған Зүлфия Чиншанло мен Майя Манезаға қытайлардың қайта- қайта іздеу салып жатқаны жадымызда. Қалай десек те, Олимпиада қарсаңында ғана «қазақ» болып шыға келетін «науқандық» келімсектер аз емес. Ұлы ойшыл Сократқа кезінде мынадай сұрақ қойылыпты: «Адамға өмірде не қымбаттырақ, байлық па, әлде атақ па?» - деп. Сонда Сократ: «Байлық та, атақ та, даңқ та адамды шын бақытты ете алмайды. Дені сау кедей – ауру патшадан бақыттырақ», - деп жауап берген екен. Яғни адам бақытты болу үшін оған денсаулық керек, ал денсаулықтың кепілі – салауаттылық. Сонымен ел аузында «Тұманды Альбион» аталып кеткен ағылшын жұртының астанасы Лондонда өткен олимпиада ойындарының соңғы күні боз кілемге көтерілген еркін күрес шебері Ақжүрек Таңатаров қола медаль үшін белдесуде түрік палуаны Рамазан Сахинмен күресіп, тізе бүктірді. Төрткүл дүниедегі адамзат баласын жақындастырып жіберетін сиқырлы күштің бірі – үлкен спорт додасы. Әрі спорт – бейбітшілік пен тұрақтылықтың ең басты насихатшысы. Спорттың дүниежүзілік дүрбелеңдерге тоқтау салғаны да, қырық жыл қырғиқабақ болған елдерді араластырып та жібергені де айтылып та, жазылып та келеді. Спорт, денсаулық, амандық-саулыққа, ауруларға қатысты мақалдың жалғасын тауып мағынасын табамыз. Ұйқы – тынықтырады, жұмыс – шынықтырады. №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 136 Тер шықпаған кісіден, дерт шықпайды. Көзің ауырса, қолыңды тый, Ішің ауырса, тамағыңды тый. Қалай дегенмен де, спорттың денсаулық кепілі екені әлдеқашан мойындалған. Дені сау сәби – әр отбасының, қуанышы, бақыты. Ал денсаулығы мықты сәби – халықтың болашағы, Отанының сенімді тірегі. «Дені сау адам – табиғаттың ең бағалы туындысы», - деген екен бір ғұлама. Ең бірінші аманатқа денсаулық, одан кейін мақсат, ұрпақ және тағысын тағы. Бірақ жұмыр басты пенде не нәрсенің болса да қадірін білмес, егер оны басынан өткізбесе. Кезінде Мұхаммед (с.ғ.с.) пайғамбарымыз үмбетіне: «Науқас адам сау адамның басынан тәж көреді», - деген екен. Яғни денсаулық – жаратушы тарапынан кигізілген «тәж» әрі аманат, ол әркімнің басында болатынын ұмытпауымыз керек. Елiмiздегi спорт саласы мемлекет басшысының назарынан тыс қалған емес. Тiптi, Президентіміз өзi үлгi бола отырып, халықты, әсiресе жастарды дене шынықтырумен шұғылдануға үнемi шақырады. Нәтижесiнде бүгiнде республика халқының 22 пайызы салауатты өмiр салтын серiк етедi. 2020 жылға дейiн аталған көрсеткiш 30 пайызға жетуi тиiс. Елбасының тапсырмасы бұл. Лайым солай болай! Салауатты өмір салтын жандарыңа жан серік етіңдер, достар! Қорыта келе, халық денсаулығы тек медицина қызметкерлерінің кәсіби тірлігі ғана емес, бүкіл қоғамның тұтас денсаулық сақтауға және нығайтуға арналған үйлескен іс-қимыл әрекеттерінің жемісі екенін баршамыз да ұғынуға тиіспіз. Әрбір жеке адам денсаулығын сақтау өзінің қолында екенін ескерсе, сонда ғана қоршаған ортаны сақтай отырып, таза су ішіп, дұрыс тамақтанып, иманды және күнделікті дене шынықтырумен шұғылданып, салауатты өмір салттарын тұрақты қалыптастырсақ, болашағымыз жарқын болмақ. Біздің ниетіміз – балаларды салауаттылыққа ынталандыру, дене тәрбиесімен және спортпен айналысуға үгіттеу. Себебі елді күні ертең ілгері апаратын – сауатты, білімді, дені сау жастар. Біздер – еліміздің жас толқындарымыз. Сондықтан біз уақытты тиімді пайдаланып, сапалы қызмет етіп, өмірде өз орнымызды адаспай табуға барлық жағынан дайын болуымыз керек. Ұсыныс: - Мектепте спорт үйірмелер көп болса; - Онда жоғарыда аталған спорттық шаралар үнемі өткізіліп тұрса; - Барлық мектепте оқушыларды салауатты өмір салтын ұстауға дағдыландырса. №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 137 ЕЛУБАЙ Қанатбек Қайырбекұлы, Қызылтаң жалпы орта білім беру мектебінің 11 сынып оқушысы, Қызылтаң ауылы, Байқоныс ауылдық округі, Қашыр ауданы, Павлодар облысы, Қазақстан Республикасы Жетекшісі: АЛИМБАЕВ Ербол Ермекұлы, Қызылтаң жалпы орта білім беру мектебі «Тарих» пәнінің мұғалімі, Қызылтаң ауылы, Байқоныс ауылдық округі, Қашыр ауданы, Павлодар облысы, Қазақстан Республикасы ҚАЗАҚ ӨМІРІНДЕГІ ТҰРМЫСТЫҚ ИСЛАМНЫҢ МАҢЫЗЫ Қазақстанға исламның енуі, таралу деңгейі туралы мәселе толық шешімін таппаған. Исламның алғаш түркі көшпелілері арасында, яғни қазақтардың ата- бабаларында таралуы Қарахандар дәуірімен байланысты. Ислам мемлекеттік дін бола отырып, Қазақстан халқының қоғамдық өміріне тереңдей ене бастайды. Бұл дәуірде Қазақстан аумағында ислам дінінің таралуы туралы көптеген археологиялық материалдар мен архитектуралық ескерткіштер куә. XVI – XVII ғасырларда қазақтардың ортаазиялық халықтармен және Еділ татарларымен экономикалық және мәдени байланыстарының артуы Қазақстанға исламның кен орныға түсуіне ықпал еттті. Қазақстанға исламды таратушылар ортаазиялық Бұхара, Самарқанд, Ташкент, Хиуа, Түркістаннан келген миссионерлер болды. Осыған орай П.С. Паллас: «Киргизы содержат магометанский закон», - деп атап өткен. Н. Рычков болса, былай деген: «Казахи, несмотря на то, что содержат веру магометанскую, не были знакомы №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 138 с истинным богослужением и даже самыми малейшими духовными обрядами». Яғни, бір-біріне кереғар пікірлер қазақтар арасында исламның таралу дәрежесіне байланысты нақты мағлұмат бермейді. Осыған байланысты, А. Левшиннің пікірі көңілге толымды сияқты. Ол: «Казахи из различных вероисповеданий предпочтение отдавали мусульманской религии; но при этом они не отличались фанатизмом, свойственным другим мусульманам» [1]. ХІХ ғасырда қазақтар арасында исламның сіңуі күшейе түсті. Бұған Ш. Уәлихановтың мына сөзі дәлел болады: «Под влиянием татарских мулл, среднеазиатких ишанов и своих прозелитов народность все более принимает общемусульманский тип» [2]. Жалпы, Қазақстанда исламның түрлері мен көріністері сан алуан. Халықтық немесе, басқаша айтқанда, тұрмыстық исламды (ресми исламнан өзгеше) сипаттайтын діни синкретизм (құбылыстардың о бастағы тұтастығы) канон (ереже), қалыптардан әр түрлі ауытқуға жол берілді. Қазақстан жеріне сонау VIII ғасырда енген ислам тек XIX ғасырда ғана еліміздің барлық аймақтарында берік орнықты. Қазақстанда діни өмірдің өзіндік ерекшеліктері исламның республиканың басқа аймақтарымен салыстырғанда Оңтүстік Қазақстан тұрғындарының өміріне неғұрлым терең бойлап енуіне ықпал етті. Соған қарамастан Қазақстанның діни өмірі оның барлық аймақтарында да исламның өзара ықпалы мен әрекеттестігі және қазақтардың тұрмысында күні бүгінге дейін кездесетін мұсылмандыққа дейінгі сенім-нанымдардың көріністері нәтижесінде қалыптасқан сан алуан діни синкретикалық қалыптарымен сипатталады [3]. XIX ғасырдың соңы мен XX ғасырдың басында қазақтар негізінен мұсылман діни оқуының (шариғат, аят-хадисінің) негіздерімен таныс болып, оның шарттарын орындаумен қатар, балаларын мұсылман мектептерінде, медреселерде оқытты, мешіттерге барып тұрды, демек қызу діни тіршіліктегі мұсылмандар болды. Мұны көптеген молдалардан, ишандардан, қожалар мен басқа да діндарлардан тұратын мұсылмандық дін басылар қызметі реттеп отырды. Осының бәрі бұл кезеңде қазақтар арасындағы ислам үстірт, шалағай сипатта болды-мыс деп көрсетілген пікірге шүбә келтіруге мүмкіндік береді. Әлбетте Орта Азия халықтарымен салыстырғанда қазақтар діни фанатизмге (тақуа бірбеткейлікке) соншалықты бой алдырған жоқ. Бұған исламның Қазақстанда біршама кешірек тарағаны, мұсылмандардың діни орталықтарының алшақтығы әсер етті. Ал енді әдебиеттерде кездесіп қалатын қазақтар Құран сүрелерін қарадүрсін жаттап алады да, исламды шалағай білумен ғана шектеледі деген пікірлерге келетін болсақ, бұл ислам ертерек және тереңірек қанат жайған Орталык Азия дінге сенушілерінің басым көпшілігіне де, мәселен, өзбектер мен тәжіктерге де тән ортақ кемшілік. Бұл кезеңде қазақтардың Құдайға құлшылық етіп, Аллаға сыйынуы арнайы діни орындарға тәуелді болмады. Кез келген жерде намаз оқылатын. Сондай- ақ діннің негіздерін ұғындыру Құран мен араб тіліндегі кітаптармен шектелмейтін. Дінді уағыздаушыларды қазақтар пір тұтып, оның жетекшілігімен діни жоралғыларды мүлтіксіз орындап отырды [4]. Мұның үстіне XIX гасырда қазақтардың заңдық-құқықтық қатынастары едәуір дәрежеде кәдуілгі адатпен айқындалуының өзі қазақ қоғамында патриархалдық- рулық тұрмыстың сақталуымен түсіндіріледі. Бұл кезеңде қазақтардың әлеуметтік- экономикалық өмірінен басты ерекшелік сипаты адатты шариғатпен ұштастыру болды. Ислам адаттың көптеген әлеуметтік қағидаларын жаңғыртқандықтан адат пен шариғатты айқын ажырату кейде қиынға түсетін. №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 139 Осылайша, исламның қазақ халқы арасында кең таралуы ХІХ ғасыр деп қарастыра аламыз. Және ол Қазақстанда исламға дейінгі наным-сенімдермен қатар жүруімен, ықпалымен ерекшеленеді. 1917 жылғы оқиғалар мұсылмандардың саяси қызметінің жандануына жәрдемдесті. Қазақстанда – Алаш, Өзбекстанда – Кіші бұхарлықтар партиясы, Әзербайжанда – Муссавати және басқа да партиялар құрылып, белсенді түрде жұмыс істеді. Ал, Қазан төңкерісі исламның іргетасын қатты шайқалтты. 1920 жылдың ортасы мен 1930 жылдардың бас кезі аралығында кеңес өкіметі исламға қатысты аса қатаң саясат жүргізді. Діни қауымдардың үйлері тонала бастады. Мешіттер мен діни мектептер жабылып қалды, шариғат соттарына, діни мекемелерге, мұсылмандардың қасиетті орындарына қажылық сапармен баруға тыйым салынды. Әсіресе ауылдық жерлердегі мешіттердің көбі мектептерге, клубтарға, дүкендерге немесе жәй ғана шаруашылық қоймаларына айналды. Мешіттердің қалай тоналғаны, ұрланғаны жайында көптеген оқиғалар аян. Діни қызметкерлер қудаланып, оларға сатқындық жасалып, дүрбелең туғызды, революцияға қарсы қимыл-әрекеттерге қатысты деген айып тағылды [5]. Кеңес өкіметі билік құрған жылдары Одақтың басқа да көптеген халықтары сияқты қазақтардың да бұдан бұрын талай халықтардың тұрмыс бейнесін айқындап келген талай ғасырлық таза патриархалдық өмір салттары кейде күшпен талқандалды. ХХ ғасырдың 20-шы жылдарының соңы мен 40-шы жылдарының басында орын алған секуляризациялау (қоғамның, жеке адамның дін ықпалынан арылуы, ауысуы) үрдістерінде араб әрпінен алдымен латын, ал сонан соң кирилл алфавитіне ауысуға ұласқан ақсүйектік білім алуға көшу үлкен рөл атқарды. Ислам дәстүрлі түрде тараған басқа да елдердің халықтары сияқты қазақтар арасында да мұсылман ілімі араб тіліне тығыз байланыстырылған. Араб тілі, әсіресе араб кітаптарындағы білім-танымдар, діни тұрпатта болмағанның өзінде де исламға қатысты деп ұғынылып келді. Исламды қабылдаған Иран және Түркия халықтары сияқты қазақтар да араб тілін міндетті түрде ислам дәстүрлерімен және мінәжат етумен байланыстыратын болған. Араб жазуы көптеген ғасырлар бойы діни топтардың қасиетті құралы болып келді. Қазақтардың басым көпшілігі арасында дін қызметкері Алланың ілтипаты ауған адам ретінде зор құрметке иеленді. Алайда жаңа әліпбиге көшкеннен кейін дін басылар өздерінің рухани ахуалға ықпалын едәуір жоғалтты. Мешіт «мәдени орталық» болудан қалды. Кеңес өкіметі өзінің алғашқы декреттерінің бірімен мұсылман дін басылары пайдаланып келген артықшылықтардың күшін жойды. Мешіттердің жаппай жабылуы, мүсылмандар қауымдастықтарының қудаланып таратылуы мұсылмандық білім беру жүйесінің күйреуіне апарып соқты [6]. Қазақтардың тұрмыс салттарының өзгеруі діни дәстүрлердің шектелуіне және халықтың басым көпшілігі арасында атеистік дүниетанымның қалыптасуына алып келді. Соған қарамастан отбасылық-тұрмыстық деңгейде тұншықтырылған діни наным-ұғымдар мен салт-дәстүрлер қазақ қоғамында жалғасын тапты. Отбасы мен туыстық қатынастар саласындағы исламдық және оған дейінгі дәстүрлер дінге нанушылардың күнделікті тұрмысының бір бөлігін құрайтын еді. Әр жерде жерлеу, еске алу және үйлену, сүндетке отырғызу дәстүрлері өткізіліп жатты; әсіресе оңтүстіктегі аудандарда Құрбан айт пен Ораза айт айырықша атап өтілді. Мұсылмандыққа дейінгі көптеген салт-дәстүрлер мен әдет-ғұрыптар: «тасаттық», «бесік құда», «қарсы құда», «сүйек жаңғырту», «қалындықты алып қашу», «қалың төлеу» кең тарап, бұларды кейбір қазақтар мұсылмандық дәстүрлер деп ұқты [7]. №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 140 Исламға дейінгі ежелгі жаңа жылдық көктем, жаңғыру мейрамы болған Наурызды кеңес өкімет орындары кері тартпа діни, тіпті исламдық мейрам деп қараумен (өйткені оны бұрынғы патшалық Ресейдің барлық мұсылман халықтары кеңінен атап өтетін болған) қатар, оған 1926 жылы ресми түрде тыйым салды. Кеңес Одағын мекендеуші, тығыз орналасқан отырықшы мұсылман халықтары өздерінің халықтық «Жаңа жылын» атап өтуді жалғастыра берді. Ал енді көшпенді тіршілігін едәуір дәрежеде сақтаған, өзінің ұлан-байтақ жерінде седентаризацияның, коллективтендірудің, сырттан көптеген жер аударылғандардың – «халық жаулары», «діни экстремистер» деп аталатындардың, жаңа «магниткалар» мен қалалар тұрғызуға, тың «көтеруге» келгендердің талай дүрбелеңін басынан өткерген қазақ халқы Наурыз мерекесін атап өту мен наурыз көже әзірлеу дәстүрлерін шалғай қазақ ауылдарында аса құпия түрде ғана жалғастыра алды [3]. Қазақтардың, соның ішінде дінге сенушілердің тұрмыс-тіршілігінде, әсіресе Қазақстанның оңтүстік және батыс аудандарында өзінің өміршеңдігін танытқан әулиелерге табыну маңызды орын алғанын атап өткен жөн. Дінге нанушылардың ұғымынша әулиелер тобына ең алдымен ресми ислам дәстүрлерінің өкілдері, сондай-ақ тайпалар мен рулардың басшылары, дала ақсүйектерінің өкілдері және басқалар енді [8]. Кеңес дәуірі кезінде өзінің бір жақты ықпалын белгілі бір дәрежеде суфизм (сопылық) – мистикалық (түсініксіз, жұмбақ) ислам сақтап қалды. Суфизм дін басылары тобы өкілдерінің қызметі көп ретте әртүрлі қасиетті орындардың, зират, әулие, мазарлардың төңірегіне шоғырландырылды. Олар негізінен суфистік жеке шейхтердің, сондай-ақ мифтік тұлғалар – Шопан ата, Ойсылқара және т.б. зираттары болып шығады. Дінге сенушілер Меккеге қажылыққа баруға жағдайлары болмаған күнде осы қасиетті орындарда (мәселен, Түркістандагы Қожа Ахмет Ясауидің кесенесі) мінәжәт етуді борыш санады. Қасиетті орындардың шырақшылары суфистік әулиенің ұрпақтары немесе оның ізін қуушылар болып келетіні жиі кездеседі. Айталық, Оңтүстік Қазақстан облысындағы Қарабура күмбезінің шырақшылары әйгілі суфизм қайраткері Махмуди Азамның шөбересі, Орталық Азиядағы, Шығыс Түркістандағы XVII ғасырдағы суфий (сопы) Хидайаталлах (Аппақ) қожаның ұрпақтары болған. Соңғы 10-15 жылда дінге сенушілер құрамында айтарлықтай өзгерістер болды. Мәселен, кеңес дәуірі кезінде дінге сенушілерді екі топқа бөлуге болатын: 1. Жас шағында кейбір діни ұғымдарды игерген, өздерін нағыз мұсылмандармыз деп санайтын, мұсылмандардың салт-дәстүрлерін сақтайтын аға ұрпақтың өкілдері; 2. Арасында жастар да кездесіп қалатын қартаң және орта жастағы адамдар. Бұлар діни шарттарды мүлтіксіз қатаң орындауды мақсат етпейді. Олардың діни ұғымдары үстірттігімен және шалағайлығымен сипатталады. Кеңес дәуірі кезінде жүргізген этнографиялық бақылаулар дінге сенушілердің басты бес парызды білетінін көрсеткен. Олар: «ля иляха илля-ллах ва Мухаммадуп расул аллах» («Алладан басқа құдай жоқ, Мұхаммед – Алланың елшісі») сенімі; күнделікті бес уақыт намаз; рамазан айындағы ораза; Меккеге қажылық; «тазару» мақсатындағы қайырымдылық, құрбандық шалу, мешіттерде зекет беру, сондай-ақ өз еркімен садақалар үлестіру. Кеңес дәуірі кезінде қазақтардың діни тұрмыс-тіршілігінде исламның зекет пен қажылық жөніндегі шарттары өзінің бүкіл маңызын жоғалтты деуге болады. Әдетте, дінге сенетін қазақтардың арабша сенім жөнінде жалпы мағлұматтары болды. Қазақтардың ауызекі сөздерінде Алланың ұлылығын мадақтайтын «Алла акбар» («Аллах ұлы»), «Бисмилля!» («Аллах атымен») деген және басқа да мұсылмандық №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 141 тіркестер жиі айтылады. Сонымен қатар намазды, әсіресе Құранды дәлме-дәл білетін адамдар тым аз болды. Бұларды білу негізінен дінбасы тобы өкілдерінің парызы деп саналды [3]. Сенушілердің рамазан айында таң атқаннан күн батқанда дейін тамақтан, ойын-сауықтан бас тарту міндеті – 30 күндік оразаға келетін болсақ, осыншама мерзім ауыз бекітуге санаулы адамдардың ғана төзе алғанын көрсеткен еді. Ораза шарттарын толықтай орындай алмағандар денсаулығы және жасының ұлғаюымен ақталатын еді. Дінге сенушілердің мұндай тобы аяқтай алмаған оразаны айлық күнкөріске тең қаражатпен өтей алады деп есептеді. Кейбір діндарлар бұл борышын күнделікті намазында (қазасыз оқумен) өтеді немесе құдай өзі кешіреді деп сенді. Ауыз бекіту мерзімін үш күнге шектеп: айдың басында, ортасында және аяғында үш күннен ораза ұстау жеткілікті деп санайтын сенушілер де болды. Сондай-ақ ауыз бекітуді небәрі үш күнмен шектеуге болады деген пікір де болды. Мәселен, Созақ ауданының тұрғыны бізге өз әкесі мен басқа да қарттардан айдың 30 күнінің қайсысы ораза күндері екенін білмегендіктен адамдардың қажетті үш күннің орнына 30 күн бойы ауыз бекіткені туралы мәліметтер сақталған. Және сол кездегі ораза ұстау талабын толық білмеу себепті, 3 күндік оразаны ауқатсыз адамдар ғана атқарып, ал бай-манаптар мал мен басқа да өтеулері арқылы ауыз бекітуден құтылуға болады деп те ойлаған. Егер адам белгілі бір себептермен ораза ұстай алмаса, бұл күнәсін кешкі ауыз ашарға 30 адамды шақыру арқылы жуып-шая алады деген сенім де болды [9]. Қазақтардың әр отбасында дерлік, жанұя мүшелері ораза ұстамағанына қарамастан, бір ай ішінде «ауыз ашарға» адамдарды шақыру әдетке айналды. Егер дінге сенуші ораза күндері жиналатын «тазару» салығы саналатын зякет- алъ-фитрді (қазақша «оразаның пітірін, садақасын») төлемесе ауыз бекітілген болып есептелмейді деп саналды. Дінге нанушы оны міндетті түрде өзі үшін де, жанұяның басқа мүшелері үшін де, соның ішінде өмірге келетін болашақ нәресте үшін де төлейтін болған. «Пітір» мөлшерін әдетте жергілікті молда белгілеп, ол 1 кг бидайдың құнына тең болып келеді. Пітір жергілікті мешітке берілетін. Мешіт жоқ жерлерде ол балалары жоқ жалғыз басты қарт адамдарға беріледі. Дәл осындай «құдайы» мен садақа да ізгілікті іс болып саналатын. Дінге сенетін қазақтардың көпшілігі араб тілін білмеді. Олар Құран сүрелерін естіген кезінде жаттап алады. Кейде араб дұғалары, қазақ транскрипциясында (белгілі бір тілдегі дыбыстарды дәл бейнелеп көрсетуге арналған жазу) жазылып, бүл көптеген сенушілердің намаз оқу үшін қажет дұғаларды игеруіне мүмкіндік береді. Ислам шарттарының бірі Сауд Арабиясындағы (хадж, ал-Хаджж) барша мұсылмандар үшін қасиетті орындарға қажылық сапарды орындау Қазақстан үшін бұрын да, қазір де қиын соғып отыр. Дегенмен ресми емес діни қызметкерлердің ықпалымен сенушілердің арасында мұсылмандардың жергілікті қасиетті орындарында бірнеше рет болуы қажылық сапарға тең деген пікір бар. Мұндай қасиетті орындар болып Қазақстанда Қожа Ахмет Ясауи, Өзбекстанда Шах-и Зинда кесенелері жиынтығы, солтүстік Кавказда – Шалбуз-Даг, Қыргызстанда – Сүлеймен тауы саналды [4]. Бүгінгі таңда қазақы исламға сенетін қазақтарды мынадай топқа бөлуге болады: 1. Балалық шағында, жасөспірім кезінде кеңес өкіметі діни сезімдерді, оған қажеттілікті тұншықтыра алмаған ортада өмір сүрген, ата-аналары, туған туыстарынан өнеге алған, негізінен ауылдық жерлерді мекендейтін аға ұрпақтың өкілдері; немесе бұрынырақ 1950-1960 жылдары және кейінде келген оралмандар; №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 142 2. Исламның тұрмыстық салт-дәстүрлері мен әдет-ғұрыптарын жеткілікті білетін және мұсылман-қазақ болуға талпынатын негізінен ауылдарда тұратын және кейінгі оралмандар қатарындағы орта және жас ұрпақтар; 3. Діннің қандай түріне болмасын селқос қарайтын мосқал жастағы және қалалық орыс тілді қазақтарды құрайтын адамдар [10]. Қазіргі кезде көптеген дінге сенушілер, бірақ негізінен бос уақыты бар аға ұрпақтың адамдары, сондай-ақ орта жастағы және жасөспірімдердің кейбірі бес уақыт намазын оқып жүр. Отбасы мен туыстық қатынастар саласында ислам күні бүгінге дейін өз маңызын жойған жоқ. Бұл бәрінен бұрын сүндетке отырғызуға, жерлеу ғұрыптары және үйлену дәстүрлеріне қатысты. Әдетте мұсылмандық үйлену дәстүрі – неке қию бұрын, мұсылмандық салттарды сақтағандықтан және мұсылманша неке қиылуын талап еткен қарттары бар отбасыларында орындалатын. Бұл дәстүр мерекелік салтанаттан кейін некелік түн алдында жүзеге асырылатын. Мәселен, Оңтүстік Қазақстан облысындағы Түркістан ауданы тұрғынының (жас келіншек) айтуынша, неке қиюдың мұсылмандық дәстүрлерін орындау үшін оның енесінің талап етуімен Түркістаннан молда шақырылған. Күйеу мен қалыңдық және куәлар мен молда бөлек бөлмелерде болған. Молда екі куәгер арқылы күйеу мен қалыңдықтан, ата-аналарынан некелесуге келісімдері және басқа да жайттар туралы сұраған. Бұдан соң молда түбіне 40 тиын тасталған кеседегі суды дұғалайды. Одан күйеу мен қалыңдық бір ұрттап (кесенің бір шетінен) су ішеді. Қалған суды куәгерлер ішіп тауысады да, кесе түбіндегі бақырларды алады. Куәгер жас әйелдің айтуынша, келесі күні, жас жұбайлар АХАЖ-ға барады [11]. Келесі бір адамдардың айтуынша, күйеу мен қалыңдық, олардың туыстары мен молда бір бөлмеде болады. Кеседегі суды күйеу мен қалыңдықтан кейін жиналғандардың бәрі де ішетін болған. Молда мен жас жұбайлар арасында дәнекерлер көп ретте 6-7 жастағы жеткіншектер болған. Мұнда кеседегі суға тиындармен қоса сақиналар тасталады. Кесе түбінен алынған бақырлар әдетте балаларга үлестіріліп, олардың да отбасылық тұрмыста бақытты болуларына тілек білдіріледі. Молдаға сыйақы ретінде ақша немесе орамал тарту, әлде жәй кездеме беріледі. Қазіргі кезде «неке қияр» дәстүрі қазақтар мен оралмандар арасында қайтадан кең қанат жая бастады. Заңды ресми некеде болғандарына көптеген жылдар өтсе де кейбір жұбайлар жүрек қалауымен жарылқаушы Алла Тағала алдында мешітте молданың қатысуымен «неке қияр» рәсімінен өтеді. Қазіргі жас жұбайлар арасында (АХАЖ-ға дейін немесе одан кейін) «діни» тұрғыда неке қию дәстүрлері қайта қалыптасып келеді. Қазақтардың қазіргі үйлену тойлары аса салтанатты түрде өтіп, ұлттық үйлену дәстүрлері батыстық, еуропалық үлгідегі соңғы дәстүрлер мен көрікті ұйымдастырылған ойын-сауыққа ұласып жатады [11]. Исламға дейінгі ежелгі әмеңгерлік, қалың төлеу дәстүрлері де ізін суытпай, қызды алып қашу секілді жаңа сипатта көрінуде. Қазақстандағы тұрмыстық исламның ерекшеліктері халықтың күнделікті өмірінде сақталып қалған мұсылмандыққа дейінгі сенімдер мен салт-дәстүрлер қалдықтарымен сипатталады. Ислам оның алдындағы діни ұғымдар мен дәстүрлерін тегіс ығыстыра алмаса да, оны мүлдем бүлдіргені ақиқат. Ислам үстем болған ұзақ мерзімде мұсылмандыққа дейінгі дәстүрлердің қалдықтары басты діни дүниетанымға сіңісіп, мұсылмандық сипат алды және жаңа мұсылмандық дүниетанымның өзектерін құрады. Олар діни өмірдің әр түрлі салаларында: әулиелерді пір тұтуда, діни басшылардың түрлі топтарының қызметінде, отбасылық- №№1-12(81-92), қаңтар-желтоқсан, январь-декабрь, January-December, 2016 ISSN 2307-0188 Ġylym ža̋ne bìlìm ġasyry – Vek nauki i obrazovaniâ – Science and education century ___________________________________________________________________ 143 тұрмыстық қатынастар саласында, отбасылық өмір иірімдеріне байланысты (үйлену, нәрестелі болу, сүндетке отырғызу, өмірден қайту) салт-дәстүрлер мен әдет- ғұрыптарда сақталды [4]. Ерте заманнан бастау алатын дәстүрлі қазақи жерлеу салттарында исламға дейінгі әдеттермен қатар исламдандырылған ғұрыптардың көріністері де баршылық. Әдетте өмірден озған адамның үйіне ілезде ауыл қарттары мен дұға оқитын молдалар жиналады. Жерлеу дәстүрінде марқұмды жууға маңызды орын беріледі. Мұндағы мақсат тазалықты сақтау екені белгілі. Марқұмды жуатын адамдарды әдетте «ішке кіретін кісілер» деп атайды. Олар кірер алдында ғұрыптық жуынуды орындап (дәрет алу), содан кейін барып марқұмды айрықша қолғаптармен жуатын болған. Осы жұмысты атқарған адамдарға сыйақы ретінде марқұмның су жаңа, болмаса жаңалау киімдерінің бірі немесе ақша беріледі. Халықтың ұғымында марқұмды жууға қатысу сауап болады. Сонымен қатар қайтыс болғаннан кейін күнәлардан арылу дәстүрі підия (фидия) да өзінің маңыз-мәнін жоғалтқан жоқ. Мұны қазақтар дәуір немесе ысқат деп те атаған. Кезінде кеңінен тараған бұл дәстүрдің мәні жиналғандардың арасындагы бір адамның немесе молданы өз еркімен марқұмның кінәсін өз мойнына алуына саяды. Бұл дәстүрге үш адам қатысады. Әдетте молда күнәларды қабылдауға әзір екінші кісіге «табыс» етеді. Ал үшінші адамның қолында таспиқ/таспиық болады. Мұсылмандық жолмен жерлеу – еске алу дәстүрлерінің (кеңес дәуірі кезінде де) маңызды түрлерінің (құрамдас бөліктерінің) бірі жаназа шығару болып саналады. Ол марқұм жуылғаннан кейін жүзеге асырылады. Дінге сенушілер әдетте исламның кейбір тағам түрлерінен бас тарту, ғұрыптық тазалық, адамгершілік қағидалары сияқты шарттарын мүлтіксіз орындауға дағдыланған. Айталық, дінге нанушылар шошқа етін пайдалануға тыйым салатын шартты бұзып көрген жоқ. Көптеген дінге сенушілер өтірік-өсектерге, адамдарды ғайбаттауга жол бермеу және де жалғыз басты, дімкәс адамдарға жәрдем беру қажеттігіне назар аударады. Біздің кезімізде қол жайып бата беру кеңінен етек алды. Дінге сенбейтін көптеген қазақтар да бұл дәстүрді халықтық деп санағандықтан бата беруге құштар келеді [11]. Яғни, Қазақстан өз тәуелсіздігін алғаннна кейінгі дінді ұстануға деген рұқсат берілуі қазақтардың еркін түрде бес уақыт намазын оқу, ораза ұстау, Меккеге бару сияқты т.б. мұсылмандық парыздарды орындауға мүмкіндік алған. Және қазақтардың қоғамдық өмірінде нәресте дүниеге келгеннен о дүниеге аттанғанға дейінгі салт-дәстүрлерде ислам дініне қатысты да қатысты емес те салттар орын алып отыр. Және дінге бостандық берілуі өткен ғасырдың 90- жылдарында қоғамда көптеген діни ағымдардың қаулап кетуіне жол берді. Сол себепті, ислам дінін жете түсінбеген көптеген жастар, адамдар басқа діннің сарынына түсіп кетіп, опық жеп отырмыз. Дегенмен, бүгінгі Қазақстанда халықтың дінге бой ұсына түсуі өте қуантарлық жағдай. жүктеу/скачать 4,95 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|