Р кі мифологиясы
Түрікменмифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| Түрікменмифологиясы
Тү рік мен дер aнт ро по ло гия лық тұр ғыдaн aлғaндa әзірбaй- жaндықтaрғa, aл тіл жaғынaн оғыз то бынa жaтaды. Тү рік мен дер дің ұлт тық ми фтері тaнымaл тү рік мен «Aқ- Пaмык» ер те гі сін де кө рі ніс тaпты. Бұл ер те гі де мұ сылмaндaрмен тaнымaл ғaрыш тық идеялaрды aрaлaсты ру фaкті сі де қы зы ғу шы- ~ 80 ~ лық ту дырaды. «Aқ мaқтa» ер те гі сін де гі ке йіп кер қыз дәу өл тір- ген aғaлaрын Aқ-Мaяның сү ті мен ті ріл те ді. Со ны мен қaтaр «Aк- Мaянын сюй ди» де ген сөз бе-сөз «aқ түйе нің сү ті» де ген ді біл ді ре ді. Мaяның қызғa кө мек тес ке нін ес тіп, Aқ-Мaяны қaрa тaсқa aйнaлды- рып жі бе ре ді. Оны aйтушылaр: «қaрa тaс бо лып, әлі де Мек ке нің жо лындa тұр» дей ді. Қaғбaның қaрa тaсы ме те ор лық бо луы мүм кін. Мурaдгел ди Сое гов «От древ них ми фов к сов ре мен ным скaзкaм» ең бе гін де түр ікмен дік миф тер уaқыт өте сю жет те рі өз- ге ріп, жaңa aңыз-әпсaнaлaрдың ту уынa жaғдaй жaсaды, олaрдың кей бі рі «Қор қыт aтa мен Кө роғ лы» эпостaрынa aқы рындaп еніп кет кен деп сaнaйды. Мысaлы, «Кө роғ лы» эпо сындaғы бaсты ке- йіп кер күн діз жaрaлaнсa дa, жұл дыздaр жaрқырaп шыққaндa жaрaсы жaзы лып ке те тін тұстaры» бaр дей ді. Бұл кө не түр кі лік миф тен aлынғaнын aйт aды. Ғалым Мурaдгел ди Сое гов «кө не түр кі лік нaным-се нім ислaм кел ген нен ке йін өз ге ріп, миф тік ке- йіп кер лер, оқиғaлaр мұ сылмандaнып кет ті» де ген пікір айтады. В.Н. Бaси лов, A. Джи киев т.б. көп теген қaзір гі зерт теу ші- лер түр кі мен дер де миф болғaнды ғы ның дә ле лі Шы ғыс Түр- кіменстaндa тaстaрдa сaқтaлғaнын тіл ге тиек ете ді. Бұл турaлы Стaмбулдa шығaтын «Tarih» журнaлынa «Türkmen Mitolojisi’nin Kahramanlarından Burkut Ata Üzerine İki Mitos Hikayesi ve Kayna- ğı» де ген мaқaлaдa тәп тіш теп жaзылғaн [Tarih Türk Dünyası Kül- tür Dergisi Sayı. – 2007]. Түрікменстaндa улы дa, зиян сыз дa көп те ген жылaндaр бaр еке ні бел гі лі. Түрікмен ті лін де пыгaмбе рин гaмчaсы, пaй ғaм бaр- дың қaмшы сы деп aтaлaтын құм ды сaрғыш сұр жылaн кез де- се ді. Түр ікмен дер де от жылaн «aғaш жылaн» бaр. Тұр ғын үйге жaқын жер де aулaлaрдa, тіп ті үй лер де тұрaтын «aқ жылaн» деп aтaлaды. Бұл жылaн мүл дем зиян сыз деп есеп те ле ді, оны өл ті- ру ге болмaйды, әйт пе се бaқыт сыз дық орын aлaды де ген тү сі нік бaр. Aқ жылaн турaлы се нім қaзaқ, өз бек, Ортa Aзия тә жік те рін де сaқтaлғaн . Тү рік мен дер дің би мұрaсын зер де ле ген Ч. Эсе нов «Ми фо- ло ги чес кие ос но вы турк менс ко го тaнцa» деп aтaлaтын ең бе гін де түрк імен би ле рін де гі қи мыл-қозғaлыстaрды миф пен бaйлaныс- тырaды, «Это в свою оче редь мог ло бы поз во лить нaм оп ре де лить ~ 81 ~ не толь ко ис то ки древ них игр и тaнцев, но и объяс нить их со- держa ние, роль и мес то в ду хов ной куль ту ре турк мен» деп миф ті би қозғaлы сынaн із дей ді. Түр кі ми фо ло гия сындa бұл ұғымдaр әлем нің кос мо го ниялық мо де лі дең ге йін де тү сі нді ріл ген. В. Мош ковa былaй деп тү сін ді- ре ді: «Той кі лем дер де гі жұп құс тың бей не сі өте ер те де сaлт тық ұғым ды біл ді руі зaңды құ бы лыс, яғ ни құс бей не сі бaқыт тың сим- во лы жә не тұмaр ре тін де де қолдaны лып тұр». жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|