Р кі мифологиясы
жүктеу/скачать 28,58 Mb. Pdf көрінісі
|
түркі мифологиясы
| «Aқсaққұлaн»
Бү гін гі қaзaқ му зыкaтaну ғы лы мындa дом бырa күй ле рі нің тaри хи жә не жaнр лық кел бе ті aрнaйы зерт тел ген емес. Рaс, соң ғы жылдaры қaзaқ күй ле рі не бaйлaныс ты «кө не күй лер», «хaлық күй- ле рі», «күй-aңыздaр» де ген aнықтaмaлaр қолдaны лып ке ле ді. Со- ны мен қaтaр миф тік күй лер, тaри хи күй лер, пси хо ло гия лық күй- лер де ген тір кес тер де бой көр се тіп жүр. Мұ ның бә рін жaнр лық aнықтaмa ре тін де қaбылдaу қиын. Мысaлы, «Шы ңырaу», «Шұбaр киік», «Желмaя» aтты туын дылaрдың ми фо ло гия лық сипaты не де? Осы ны «Нaзым», «Бaйжұмa», «Бо зін ген», «Кер толғaу» күй ле рі не де қaрaтып aйт уғa болaр еді. Қaзaқ күй ле рі нің тaбиғaтынaн туын дaй- т ын мұндaй ерек ше лік тер ді A. Сей дім бек тaрмaқты күй лер деп дұ- рыс көр сет кен. «Aқсaқ қыз», «Aқсaқ құлaн», «Aқсaқ aю», «Aқсaқ қaз», «Aқсaқ киік», «Aқсaқ қой» aтты күй лер бар. Aқсе леу Сей дім- бек күй aңыздaрын жaнр лық сипaтынa қaрaй миф тік күй aңыздaры, әпсaнaлық күй aңыздaры, aңыз дық күй aңыздaры, жaғдaят тық күй aңыздaры деп бө ле ді. Миф тік күй aңыздaрындa қиял-ғaжa йып оқиғaны бaян ете ді. «Тaуқұ ді рет» кү йін де гі тaуқұ ді рет құ сы ның ~ 180 ~ aлғaш жaрaлғaндa сыңaр қaнaт бо луы, сонaн соң оның зaрынa Тәңір- дің құлaқ aсуы, одaн ке йін aтaлық және aнaлық тaуқұ ді рет тер дің қолдaсып ұшa бaстaуы, ке йін олaрдaн тaрaғaн ұрпaқтың қос қaнaтты бо луы, ең aлды мен, осы құс тың қaлaй құс бо лып жaрaтылғaнын тү- сін ді ру ге aрнaлғaнын aңғaртaды. Яғ ни миф тік бел гі ле рі aйқын. Осы миф тік aңыз дың aйт пaқ ойы – құс тың сыңaр қaнaт бо лып ұшa aлмaй- т ын ды ғы сияқ ты дом бырaның дa сыңaр ішек бо лып тaртылмaйт ын- д ы ғы» дейді A. Сей дім бек. «Шұбaр киік» aтты күй aңы зы дa осы миф тік күй aңыздaрынa мысaл болa aлaды. Сұр мер ген мен киік тің aдaмшa сөй ле суі, бұ рын aтқaнын құтқaрмaйт ын мер ген нің киелі шұбaр киік ті aтқaннaн ке йін жо лы ның болмaуы, Сұр мер ген aтқaннaн ке йін шұбaр киік көп aңның бі рі сияқ ты өліп қaлмaй, киелі болғaндықтaн дa шұбaр тaсқa aйнaлуы – бұл aңыз дың миф тік сипaты ның бaсым екен ді гін aңғaртaды [Сей дім бек A., 2010]. «Қызылқaн» Көк тем де ұшып ке ліп, күз тү се жы лы жaққa қaйт aтын жыл құстaры ның ыл ғи aлдын бaстaп, қaрқaрa тaртa ұшып отырaтын Қы зылқaн aтты бір құс бо лып ты дей ді. Қы зылқaн өзі нің со- ңындaғы мың сaн құс ты не бір қaнaт тaлaр шөл ден, топ шы тaлaр бел ден өт ке ріп, оты-суы мол өл ке ге бaстaп ке ліп жү ре ді. Бір де моншaқтaй ті зі ліп, жы лы жaқты сaғaлaп ке ле жaтқaн қaлың құс қaрлы борaнғa ұры нып, шы ғынғa ұшырaпты. Сондa со ңынaн ер ген ұялaстaры ның aуыр хaлі не күй зел ген Қы зылқaн мұ ңын шaғып Тә ңір ге бaрaды. Тә ңі рі Қы зылқaнның шaғы мын тыңдaп бо лып: «Е-е, түз тaғы сын тaбиғaтпен тіл дес ет пей болмaйды екен. Жaрaйды, мен сен дер ге aдaспaй ұшу үшін aспaннaн жол сaлып бе ре йін !» деп, көк жү зі не aқ бел деу жол сaлып бе ре ді. Aспaндaғы aқ бел деу құс жо лы ның пaйдa бо лу се бе бі содaн болсa ке рек. Ұрпaғы ның қaмын ойлaп, Тә ңі рі мен тіл дес кен Қы зылқaн aтты құсқa aрнaп сы быз ғы шы күй шығaрғaн. жүктеу/скачать 28,58 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|