215
жоғары электр ӛткізгіштігімен сипатталады, олар гемолиттік, қышқылдау-
қалыпқа келтіру реакцияларының жылдамдығын арттырады.
Жоғары
полярлау қабілеті бар екіншілері, гетеролиттік (ионды) реакциялардың
жылдамдығын арттырады. Осындай катализге гетерогенді катализде
таралған қышқылдық-негізгі механизм мысал бола алады, оған
қышқылдық
катализаторлар
қолданады
(силикагель
тигізетін
бейорганикалық қышқылдар, катиониттер, сазбалшық, оксидтер және т.б.)
негізгі катализаторлар (сілтілер, аминдер,
немесе алюминий оксидіне
тигізетін т.б,).
Катализаторлардың белсенділігі мен талғампаздығын арттыру ҥшін,
сондай ақ оларды дайындау барысында улануға жол бермеу ҥшін
қҧрамына
арнайы
заттарды
—
промоторларды
жиі
қосады
(катализаторларды промоторлау). Гетерогенді катализге арналған
катализаторлардың ӛнімділігі олардың бетінің ӛсуімен айқын тҥрде ӛседі,
сондықтан олар жиі ҧнтақтар тҥрінде қолданылады. Гетерогенді
каталитикалық реакциялардың жалпы механизмі келесі кезеңдерден
тҧрады: 1) катализатор бетіндегі реагенттерді адсорбциялау; 2)
беткі
реакция; 3) реакция ӛнімдерінің десорбциясы.
Каталитикалық реакция жылдамдығын шектейтін кезең, негізінен,
ҥшеудің кез-келгені болуы мҥмкін. Алайда, кӛбінесе, әсіресе кеуекті
катализаторларды қолданғанда, ең баяу саты катализатордың (адсорбция)
бетіне реагенттердің диффузиясы немесе
катализатордың бетіндегі
реакция ӛнімдерінің диффузиясы (десорбция) болып табылады.
Беттік кҥштердің әсерінен гетерогенді реакциялар, мысалы, газдық
фаза кӛлемінде молекулалардың қатты жазықтықта энергетикалық
тҧрғыдан қолайлы орналасуына,
олардың деформациясына, химиялық
байланыстардың созылуына байланысты, аралық кешендер деңгейдің
пайда болуына ықпал ететін газ фазасының кӛлемінен әлдеқайда жоғары
жылдамдықпен жҥреді.
Сондықтан, беттік реакциялардың белсендіру
энергиясы тӛмен. Катализ жиі тҥрде, әсіресе гетерогенді катализ, тӛмен
температурада реакцияны жҥзеге асырады.
Достарыңызбен бөлісу: