Оқулық "Білім беруді дамытудың федералды институты"

9
 
1 - Т А Р А У
ЗАТТАРДЫҢ АГРЕГАТТЫҚ КҤЙІНІҢ ШАРТТАРЫ. 
 
 
 
 
Негізгі тҥсініктер 
Зат - ӛзара әрекеттесетін бӛлшектердің жиынтығы болып табылады 
(атомдар, молекулалар, иондар және т.б.). Бӛлшектер мен олардың ӛзара 
әрекеттесуінің арасындағы қашықтыққа байланысты зат қатты, сҧйық, газ 
тәрізді және плазма кҥйінде болуы мҥмкін.
Тӛмен температурада (Т <120 К) заттың кҥйі 0 К температурасына 
сәйкес реттелген деп қарастырылуы керек. Жылулық тербелістер 
заттардың геометриялық қҧрылымын бҧзбайды, ӛйткені бӛлшектердің 
ӛзара әрекеттесуінің энергиясы жылулық тербелістердің энергиясынан 
ҥлкен. Зат қатты кҥйде болады. Қатты бӛлшектердегі қатты бӛлшектердің 
арасында әрекет ететін кҥштер оларды тепе-теңдік ережелерінің жанында 
ҧстайды, сондықтан қатты заттардың ӛздерінің пішіні мен кӛлемі бар.
Температураның ӛсуімен тербелістердің амплитудасы артып, әрбір 
затқа тән белгілі бір температура шамасында жылулық тербелістердің 
энергиясы бӛлшектердің ӛзара әрекеттесу энергиясына қарағанда жоғары 
болады. Бӛлшектер арасындағы байланыстар қайтадан жарылып, қайтадан 
пайда болады, бӛлшектер айналмалы және дірілдеу қозғалыстарын 
орындайды және бір-біріне қатысты жылжиды. Дҧрыс геометриялық 
қҧрылым бҧзылғанымен бӛлшектер әлі байланыста қала береді. Зат 
сҧйықтық кҥйге ӛтеді. Сҧйық кҥйде зат ӛзінің пішінін оңай ӛзгертеді, бірақ 
кӛлемінің ӛзгеруіне қатты тӛтеп береді. Қатты және сҧйық кҥйлерді ортақ 
терминмен жиі біріктіреді және оны – сҧйытылған кҥй деп атайды.
Температураны одан әрі жоғарылатқанда жылу тербелістерінің 
артатыны соншалықты олардың бӛлшектері іс жҥзінде бір-бірімен 
байланысты болмай қалады. Зат бӛлшектерінің арасындағы ӛзара 
әрекеттесу кҥші ӛте аз болса, бӛлшектердің арасындағы қашықтық 
олардың мӛлшерінен айтарлықтай асып кетсе, зат газ тәрізді күйге ӛтеді. 
Осылайша, температура кӛтерілген кезде зат реттелген (қатты) кҥйден 
реттелмеген (газ тәрізді) кҥйге ӛтеді; сҧйық кҥй аралық болып табылады.
Температураны 1000 К (және одан жоғары) температураға дейін 
қыздырған кезде, газ бӛлшектерінің арасындағы соқтығысу энергиясы 

10
соншалықты ҥлкен болады, соның салдарынан молекулалар жойылып, 
атомдар электрондарынан айырылады. Нәтижесінде плазма пайда болады. 
Жалпы жағдайда плазма ҥздіксіз қозғалатын атомдар, электрондар, иондар, 
тіпті атомдық ядролардың қоспасы болып табылады; оны материяның 
тӛртінші агрегаттық кҥйі ретінде қарастыруға болады. 

жүктеу/скачать 9,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: