Оқулық "Білім беруді дамытудың федералды институты"

2
115 
эксперименттік фактілердің негізінде қосылған зат бӛлшектерінің және 
ерітінділердің молекулаларының арасындағы ӛзара әрекеттестігі бар 
екеніне болжам жасады, оның нәтижесінде ауыспалы қҧрамның тҧрақсыз 
қосылулары пайда болады, сольваттар деп аталатын, ал су ерітінділерінің 
жағдайында — гидраттар. Мҧндай қосылулардың пайда болуының басты 
рӛлін молекулааралық кҥштер ойнайды және сонымен, сутектік байланыс. 
Қазіргі таңда ерітінділердің бірыңғай теориясы шыққан жоқ. Қазіргі 
заманғы тәжірибеде бӛлшектердің физикалық, сондай-ақ ерітіндіде бар 
және пайда болатын, химиялық ӛзара әрекеттесулерді тіркеу қажеттілігі 
керек. 
Термодинамикалық теорияның негізгі сҧрағы ерітіндінің тепе-теңдік 
қасиетінің оның компоненттерінің қҧрамы мен қасиеттеріне байланысты 
тәуелділігін орнату болып табылады. Бҧл теория ӛзінің жалпы 
формасында ерітіндінің молекулалық қҧрылымына және ерітінді 
компоненттерінің 
арасындағы 
молекулааралық 
ӛзара 
әрекеттесу 
табиғатына байланысты емес. 
Ерітінді деп кем дегенде екікомпоненттіктен тҧратын, ауыспалы 
қҧрамның гомогендік жҥйесінің термодинамикалық тҧрақтылығын 
айтады. Гомогендік әр компоненттің басқаның массасында молекулалар, 
атомдар және иондар ретінде бірқалыпты таратылуын қамтамасыз етеді. 
Қҧрамның ауысуы, ерітіндінің қҧрамы ҥздіксіз белгілі бір шектерде 
ӛзгереді дегенді білдіреді. Химиялық қосылулардан ерітінділер қҧрамның 
тҧрақсыздығымен және еселі қатынасымен ажыратылады. 
Ерітінділерді агрегаттық жағдайы бойынша бӛлуге болады — қатты, 
сҧйық және газ тәріздес. Қатты ерітінділер болып кӛптеген балқытпалар 
табылады, мысалы, металлдардың бір-бірімен. Сҧйық ерітінділерге 
газдарды, сҧйықтарды және қатты денелердің сҧйықтармен гомогендік 
қоспаларын жатқызады. Газ тәріздес ерітінділер болып газ қоспалары 
табылады, мысалы ауа.
Термодинамикалық кӛзқарастан қарағанда ерітінділердің барлық 
компоненттері бірдей. Сондықтан компоненттерді еріткіш және ерітілген 
зат деп бӛлу тҥбегейлі маңызды емес. Әдетте еріткіш деп ерітінді сияқты, 
сондай агрегаттық кҥйде және артық кӛлемде болатын, ерітіндінің 
компонентін айтады, ал еріген зат деп — жеткіліксіз мӛлшерде алынған 
компонентті айтамыз. Егер ерітіндінің бір компоненті берілген 
жағдайларда сҧйық болып табылса, ал басқалары — қатты немесе газ 
тәріздес заттар ретінде, онда еріткіш деп сҧйықты санайды (еріткіштің 
сипаттамасы деп 1 индексімен белгілейді, ерітілген заттарды —2, 3... 
индекстерімен). 
Бҧл тарауда сҧйық ерітінділер қарастырылады — жҥйелер ӛзінің 
табиғаты және молекулааралық ӛзара әрекеттесу сипаты бойынша ӛте 
әртҥрлі. 
Ерітінділер компоненттерінің сандары бойынша жіктелулері мҥмкін 
(екікомпоненттілік (бинарлық), ҥшкомпоненттілік (ҥштік) және т.б.); 
ерітілген заттың концентрациясына байланысты (қанықпаған, қаныққан 
және аса қаныққан). 

2
116 
Заттың берілген температурада одан ары еримейтін ерітіндісі, яғни 
ерігіш затпен тепе-теңдіктегі ерітіндіні қаныққан; берілген затты қосымша 
ерітуге болатын ерітіндіні, — қанықпаған деп атайды. Қаныққан ерітінді 
максималды мҥмкін заттардан тҧрады (берілген жағдайға). Қаныққан 
ерітіндінің концентрациясы (ерігіштік) берілген зат ҥшін қатаң 
белгіленген жағдайда (сол ерітіндіде берілген температурада) — ӛлшем 
тҧрақты. Берілген жағдайда қаныққан ертінідіден қҧрамында ерітілген 
заты кӛбірек болатын, ертіндіні аса қаныққан деп атайды. Аса қаныққан 
ерітінді тҧрақсыз теңемес жҥйелерді бейнелейді, олар ҥшін тепе-теңдік 
жағдайға ӛздігінен ауысу тән болып келеді. Сонымен бірге еріген заттар 
артық бӛлінеді, және ерітінді қаныққан болады. 
Ерілген заттар мен ерігіштердің салыстырмалы мӛлшері бойынша 
ерітінділерді қосылған және қойытылған деп бӛледі. Қосылған ерітінділер 
— қҧрамында аздаған ерілген заттары бар ерітінділер, қойылтылған 
ерітінділер — қҧрамында кӛптеген ерілген заттары бар ерітінділер. 
Қосылған және қойылтылған ерітінділер деген тҥсініктер салыстырмалы 
болып табылады. Мысалы, азеритін заттардың қаныққан ерітінділері 
қосылған болып табылады. 
Ерітіндінің сипатына байланысты су және су емес ерітінділер болып 
бӛлінеді. Ең кӛп таралған ерітінді болып су табылады. Органикалық 
заттардан ерітінділер ретінде метанолды, этанолды, диэтилді эфирді, 
ацетонды, бензолды, тӛрттік хлорлы кӛміртекті және т.б. пайдаланады. 
Сутек иондарының концентрациясына байланысты қышқыл, бейтарап 
және сілтілік ерітінділерді ажыратады. 
Ерітінді компоненттерінің электробейтарап немесе зарядталған 
бӛлшектері екеніне байланысты, оларды молекулалық (электролит емес 
ерітінділер) және иондық (электролит ерітінділері) деп бӛледі. Электролит 
ерітінділерінің сипатты ерекшелігі электр тоғын ӛткізе алу қабілеті болып 
табылады (иондық ӛткізгіштік). 
Ерітінділерді термодинамикалық қасиеттеріне байланысты сол немесе 
басқа кластарға бӛледі, ең алдымен мінсіз және мінсіз емес (нақты) 
ерітінділерге. Мінсіз газдарға қарағанда мінсіз ерітінділер бар. 

жүктеу/скачать 9,08 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: