СӨЙЛЕУ ТАБИҒАТЫ ТУРАЛЫ ТЕРЕҢ БІЛІМ –

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
87 
3.  Оқушыларды  сөз  мағыналарын  орынды  қолдануға,  ойын  анық 
та  түсінікті  жеткізуге  үйрету.  Яғни,  тілдік  қатынаста  дұрыс  сөйлеуге 
үйрету.  Сөйлеу  -  әрекет,  адамның  әрекеті,  яғни  қарым-қатынас жасау 
үшін ойын, білімін, сезімін екінші біреуге жеткізу үшін тілді  қолдану 
болып табылады. 
4.  Оқушыларға  ана  тілін  сүюге,  оның  алтын  қорын,  тамаша 
сырлы, нәзік сөз байлығын қолдана білуге және оны сезініп, кұрметтей 
білуге тәрбиелеу. 
5. 
Қазақ  тілі  ғылымының  жеткен  табыстары  негізінде 
оқушылардың  ауызша  және  жазбаша  тілін  дамытуға  септігі  тиетін 
жұмыстардың оңай да тиімді түрлерін іріктеп алып ұсыну. 
Оқушылардың 
ауызша 
шешен 
сөйлеу 
дағдысын 
қалыптастыруымыз  үшін  біз  төмендегідей  маңызды  мәселелерді 
ескеруіміз қажет: белгілі бір тақырыпты оқыта отырып, баланың сөздік 
қорын  дамыту;  сөздерді  үйрете  отырып,  жаңа  сөздер  жасайтын 
формаларды  меңгерту  барысында  оларды  байланыстырып  сөз  тіркесі 
және  сөйлем  құрауға;  сондай-ақ  ойларын  ауызша  сауатты,  жүйелі 
сөйлей  білуге  үйрету.  Сонда  ғана  сөздік  жұмысы,  сөз  тіркесі  мен 
сөйлем  құрау  және  байланыстырып  сөйлеуге  үйрету  жұмыстары 
күнделікті өтілетін сабақтарымен байланыстырыла біртұтас жүргізіліп 
отырылса,  ауызша  сөйлеу  дағдысын  қалыптастыру  жұмысы  да 
біршама  жүйелі  өткізіледі  деуге  болады.  Яғни  ауызша  шешен  сөйлеу 
дағдысын қалыптастыру осы негізгі үш бағытта қатар жүреді, өйткені 
сөздік жұмысы сөйлем құрау үшін де, байланыстырып сөйлеу үшін де 
негіз  болады,  ал  мәтін  құрастыруға  және  әңгіме  айтуға  дайындық 
жасау  сөз  бен  сөйлемсіз  іске  асуы  мүмкін  емес.  Бірақ  бұлайша 
топтаудың  өзі  -  шартты  түрде  ғана,  яғни  ауызша  шешен  сөйлеу 
дағдысын қалыптастырудың мазмұнын нені қамтитынын көрсету. 
Орта  мектеп  оқушыларының  тілдік  қатысым  кезінде  ауызша 
шешен  сөйлеу  дағдылары  мен  біліктілерінің  қалыптасуы  үшін 
қатысымдық  тұлғалардың  қолданылу  заңдылықтары  мен  ережелерін 
қарапайым  түрде  болса  да,  шәкірттер  меңгеруі  қажет.  Себебі  орта 
мектеп оқушылары ауызша шешен  сөйлеуге дағдылану барысында өз 
ойларын болжайды, жоспарлайды, даярлайды, орындайды, бақылайды 
және бағалайды. Демек, оқушы өз ойын қатысымдық тұлғалар арқылы 
өрнектегенде  бірінші  кезекте  мақсатты  белгілейді,  жеткізбек  пікірін 
ойша болжайды. Ол пікірді  қалай жеткізудің  тәсілдерін ойластырады, 
тілдің  сөз,  сөйлем,  т.б.  бөлшектерін  таңдайды  да,  жинақтап  тұтас 
мазмұнға  біріктіру  арқылы  жарыққа  шығарады.  Сондықтан 
оқушыларды ауызша шешен сөйлеуге дағдыландыруда сөз, сөз тіркесі, 
сөйлем,  мәтін  туралы  тіл  білімінің  қол  жеткізген,  дәлелденген 
тұжырымдары басты рөл атқарады. 
Қандай  жағдаяттарда  да  сөйленер  сөзге  қойылар  міндетті 
талаптар  тізбегі  бар.  Олар:  әдеби  тіл  нормаларын  сақтау,  сөз 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
88 
дұрыстығы,  дәлдігі,  айқындығы,  мәнерлілігі.  Сондықтан  да  біз 
шешеннің тілдік мәдениетін дамыту мәселесіне қатысты төмендегідей 
аспектілерді қарастыру дұрыс деп есептейміз: 1) ауызекі сөйлеу стилі; 
2)  стилистикалық  көркемдеу  құралдарын  пайдалану;  3)  шешендік  сөз 
тіліне қойылар басты талаптарды сақтау.  
Шешендік  сөз  стилін  сақтаудың  маңыздылығын  сонау 
Аристотельдің өзі айтып кеткен болатын: «... не туралы айтуды білудің 
бір  өзі  жеткіліксіз,  сонымен  бірге  оны  өз  дәрежесінде  айту  қажет; 
сөздің тиісті әсер етуіне бұл көп көмектеседі» [1; 127]. 
Біздің  түсінігімізше,  функционалды  стиль  дегеніміз  –  тілдік 
құралдарды  қарым-қатынас  міндеттеріне  байланысты  іріктеу, 
байланыстыру  және  ұйымдастыру  ерекшеліктеріне  сәйкес  қолдану. 
Стильдің  мұндай  анықтамасы  В.В.Виноградовтың,  Т.Г.Винокурдың, 
А.Н.Гвоздевтың, А.Е.Михневич пен өзге де ғалымдардың еңбектерінде 
кездеседі.   
Сөздің  стилі  мен  жанры  шешеннің  мақсаты  мен  ниетіне 
байланысты  айқындалмақ.  Тілдік  қарым-қатынасқа  қатысушылардың 
мақсаттарына өзінің «Риторика» трактатында Аристотель де көп көңіл 
бөлген: "Риториканың үш тегі бар, себебі тыңдаушылардың да сонша 
түрі  бар.  Тыңдаушы  міндетті  түрде  не  жай  ғана  көрермен  болады 
(шешеннің  тек  шешендік  дарынына  ғана  назар  аударатын  адам),  не 
төреші (судья) болады, яғни бұл ретте ол немесе болған істің төрешісі 
болады  (сот  мүшесі)  немесе  болмақ  істің  төрешісі  болады  (халық 
мәжілісінің мүшесі). Сөйтіп, шешендік сөздің табиғи үш тегі шығады: 
кеңестік,  соттық  және  эпидейктикалық.  Кеңестік  шешендік  сөздің 
қызметі – тәнті ету немесе теріс айналдыру... 
Ал  соттағы  сөздерге  келер  болсақ,  олардың  қызметі  –  айыптау 
немесе ақтау... 
Эпидейктикалық сөздің қызметі – дәріптеу немесе жазғыру. Осы 
үш  тектің  мақсаты  түрліше.  Сөздің  үш  тегі  болуына  байланысты 
мақсат  та  үш  түрлі  болмақ:  ақыл-кеңес  беруші  адамның  мақсаты  – 
пайда мен зиян...  
Бір-бірімен 
дауласушылардың 
мақсаты 
– 
әділдік 
пен 
әділетсіздік... 
Мақтаушы немесе даттаушы адамдардың мақсаты – сұлулық пен 
келеңсіздік...» [1; 24-25]. Аристотель шешеннің «мақсаты» деп «сөйлеу 
нысанын»,  яғни  сұлулық  пен  келеңсіздікті,  әділеттілік  пен 
әділетсіздікті,  пайдалы  мен  зияндыны  айтса,  қазіргі  риторикада 
сөйлеушінің мақсаты деп оның түрлі тілдік жағдаяттарда сөйлеген сөзі 
арқылы жетпек болған нәтижесін атайды.  
Дискурстың 
табиғи 
тартымдылығы 
мен 
образдылығын 
қамтамасыз  етуде  троптар  мен  поэтикалық  сөз  фигуралары  секілді 
стилистикалық  көркемдеу  құралдары  өте  маңызды  рөл  атқаратыны 
белгілі.  Антикалық (көне грек) риторикада олардың шешендік өнерде 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
89 
алар  орны  турасында  алғаш  рет  сөз  болған.  Қазіргі  әдебиеттану 
ғылымында  олардың  классификациясы,  қолданылуы,  айрықша 
белгілері мен атқарар қызметтері таратыла жазылған.  
Олар: эпитеттер, яғни бейнелі анықтамалар, мысалы: соқыр сезім, 
тәтті күй, риясыз пейіл және т.б.; 
Теңеу – яғни екі затты немесе құбылысты бір-бірімен салыстыра 
отырып,  бір  затты  не  құбылысты  екіншісінің  айрықша  белгілерін 
қолдана  отырып  суреттеу.  Мысалы:  арыстандай  жүрек,  таудай  талап, 
қырандай қайсар.  
Метафора  -  сөз  мәнін  өңдендіре  ,  өзгерте  айту,  суреттеліп 
отырған  затты  не  құбылысты  айқындай  түсу  үшін,  өзіне  ұқсас  өзге 
затқа    не  құбылысқа  балау.  (Бұлбұлмын,  тұлпармын, жорғамын,  құм-
қыстау, өлке-көктеу, өзен-күзеу, жайлауым –жалпақ дала, сөз-жаңбыр, 
даусым-дауыл, әнім –ескек). 
Метонимия  -  бір  сөзді  оның  мағынасын  беретін  екінші  сөзбен 
алмастыру:  "Жамбылды  жатта"  ("Жамбылдың  жырларын  жатта" 
деудің орнына). 
Синекдоха  ауыстыру  мағынасында  қолданылатын  сөздердің 
ерекше  бір  түрі  болып  саналады.  Синекдоха  -  зат  пен  құбылыстың 
іргелес,  шектес  келіп,  бір  атауға  ортақтасып,  ауысып  қолданылуы: 
Сенен  қалған  жалғыз  көз  мына  жатқан.  Бұл  да  жігіт  болды  енді  . 
Енді барлық көз Байжанға қадалды.  
Гипербола  –  бір  нәрсені  әсірелеп  айту,  ұлғайтып  көрсету:  "қан 
судай шашылды".  
Кейіптеу  –  қандай  да  бір  жансыз  зат  не  құбылысқа  жанды 
құбылыстың  қасиеттерін  таңып,  оны  жанды  етіп  көрсету:  "ұйтқыған 
боран киіз үйді дірілдетті", "ай терезеден сығалады", т.б. 
Сонымен 
қатар 
лексикалық 
көркемдеуші 
құралдарға 
фразеологизмдерді,  яғни  тұрақты  сөз  тіркестерін,  мақал-мәтелдерді 
жатқызамыз.  Көркемдік  құралдардың  бір  тобы  «тілдік  фигуралар» 
деген  атаумен  мәлім.  Бұл  -  стилистикалық  синтаксис  әдістері.  Тарата 
айтар  болсақ,  олар:  қайталау  -  сөздің  белгілі  бір  бөлшегін  ерекшелеп 
көрсету үшін бір сөзді немесе сөз тіркесін қайталап айту. Қайталаудың 
"анафора"  (алғашқы  сөздерді  қайталау)  және  "эпифора"  (соңғы 
сөздерді қайталау) атты түрлері белгілі; 
антитеза  -  сөздің  әсерлілігін  күшейту  мақсатындағы  бір-біріне 
мағыналық  қарама-қарсы  ұғым-түсініктерді  бір-біріне  қарсы  қойып 
айту; 
инверсия - сөйлемнің қалыптасқан құрылымын бұзып сөйлеу; 
градация – шығармада қатарласа келтірілген сөздердің  әсерлілігі 
жағынан бір-бірінен асып түсуі; 
риторикалық  сұрау  –  бұл  сұрау  жауапты  қажет  етпейді,  себебі 
сұрақтың  жауабы  сұрақтың  өзінде  болады.  Риторикалық  сұрау  
тыңдаушы назарын аудару мақсатында пайдаланылады.  
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
90 
Риторикалық  леппен  сөйлеу  (экскламанис)  –  аудиторияның 
назарын аударып, оны шешен пікіріне қосылуға шақыру мақсатындағы 
белгілі бір тұжырымды ерекше эмоциялы леппен бекіту, растау немесе 
теріске шығару: мысалы: «О времена, о нравы!» (Цицерон).  
Бұл  аталған  құбылыстарға  жақын  тұрған  тағы  бір  фигура  –  бұл 
риторикалық қаратпа сөз. Мысалы: О, Жер-ана! [2]. 
Тұжырымдай айтсақ: 
1.Ауызекі  сөйлеу  стилі  шешеннің  алдына  қойған  мақсат-
міндеттеріне тәуелді. 
2.Шешендік сөз классификациялары сөздің а) әлеуметтік қызметі  
(әлеуметтік-саяси,  академиялық,  сот,  әлеуметтік-тұрмыстық,  діни),  ә) 
шешеннің  сөйлеудегі  міндеті  (ақпараттық,  декларативтік,  дәлелдеме, 
императивтік), б) нақты мақсаты (түсіндіру сөз, сендіру сөз, үндеу сөз 
және т.б.) белгілеріне негізделген. 
3.Шешендік сөздің арнаулы стилистикалық ерекшеліктері бар: 
А) ауызекі сөйлеудегі стильдердің араласуы, бір-біріне кірігуі; 
Ә) шешеннің жеке-дара өзіндік стилі; 
Б) ауызекі сөйленер сөздің өзіндік ерекшеліктері: 
- қысқа да жай сөйлемдерді қолданған тиімді; 
-  ұзын  фразаларда  риторикалық  кезеңдер  (периодтар)  кең 
қолданылады; 
-  риторикалық  шығарманы  ырғақтық  тұрғыдан  ұйымдастыру 
қажет; 
- сөйлем құрылымындағы белгілі бір межедегі еркіндік; 
- сөз мәтініне қосымша синтаксистік құрылымдардың қатынасуы; 
- қыстырма сөздер, сөз тіркестері мен сөйлемдерді қолдану; 
4. 
Шешендік  сөзде  төмендегідей  стилистикалық  көркемдеу 
құралдары кеңінен қолданылады:  
а)  лексикалық 
көркемдеу 
құралдары 
- 
троптар 
мен 
фразеологизмдер; 
б)  синтаксистік-поэтикалық сөз фигуралары. 
Стилистикалық көркемдеу құралдарын орынды қолдану - 
-
 
сөз образдылығын, көркемділігін қамтамасыз етеді;  
-
 
сөздің  қисынды  мазмұнына  эмоционалдық  реңктерді  енгізу 
сөз ықпалдылығын күшейтеді; 
-
 
сөздің  ақпараттық  қанықтылыған  көтереді,  қысқа  сөзге  үлкен 
мағына сыйғызуға мүмкіндік береді; 
-
 
сөздің  дұрыс  қабылдануының  негізін  қалап,  айтылар  ойдың 
толыққанды да терең түсінілуіне мұрындық болады; 
-
 
шешен  мен  аудиторияның  өзара  ықпалдасуына,  сөзді 
диалогтандыруға қызмет етеді; 
 6. 
Риторикалық  шығарма  тіліне  қойылар  негізгі  талаптарды 
сақтау қажет. Олар: 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
91 
а)  сөз  дұрыстығы  –  грамматикалық  нормаларды  сақтау 
(морфология 
мен  синтаксистік  нормалар),  лексикалық  және 
орфоэпиялық нормаларды сақтау. 
Тілдік нормалардан ауытқу  сөйленген сөзді түсінуді  қиындатып, 
шешенге  деген  сенімнің  азаюына  әкеп  соғады,  нәтижесінде  сөздің 
тиісті ықпалдылығын жояды.  
Тілдік  нормаларды  бұзудан  шығатын  алуан  қателіктерден  аулақ 
болуы  үшін  шешен  әр  кез  өз  тілін  жетілдіріп  отыруы  шарт,  сонымен 
қатар  жүйелі  түрде  анықтамалық  әдебиеттер  мен  грамматикалық 
сөздіктерді пайдалану әдетін қалыптастыруы қажет;  
б)  сөз дәлдігі, айқындығы, яғни көпсөзділіктің алуан түрінен бас 
тарту.  Атап  айтар  болсақ,  плеоназмдардан,  тавтологиядан,  қыстырма 
сөздер мен сөйлемдерді, тілдік оралымдарды шектен тыс қолданудан, 
анықтамаларды,  әсірелеу  құралдарын  мөлшерсіз  пайдаланудан, 
паразит  сөздерден  (иә,  расында,  яғни,  бұл  дегеніміз  және  т.б.)  бас 
тарту; 
Сөз  дәлдігін  ойдың  айқындығы,  сөйлеуге  деген  жақсы  даярлық, 
сөз  мағыналарын  айыра  білу  (мысалы,  сөз  стиліне  сәйкес  тиісті 
синонимдер  қатарынан  сөздерді  іріктей  алу,  нақты  ұғымдарды 
пайдалану,  өзге  тілді  сөздердің  арасынан,  сонымен  қатар  көнерген 
сөздер мен терминдер арасынан дәл таба білу, паронимдерді ажырата 
алу және т.б.) қамтамасыз етпек; 
в)  сөз қисындылығы, оның басты шарттары:  
-
 
сөздердің тіркесуіндегі қарама-қайшылықтардың болмауы; 
-
 
сөздердің дұрыс орналасу тәртібі; 
-
 
сөз  мәтініндегі  жекелеген  бөлшектердің  бір-бірімен  дұрыс 
байланысуы; 
г)сөз байлығы. Ол төмендегідей жайттардан көрінеді: 
-
 
синонимдердің әр алуандығы; 
-
 
фразеологизмдер 
мен 
фразеологиялық 
оралымдарды 
пайдалану; 
-
 
тілдік штамптарға ұрынбау; 
д) сөйленер  сөздің  жағымды  естілуі.  Оған  теріс  ықпал  ететін 
жайттардың арасында дауысты мен дауыссыз дыбыстардың реттелмей 
қолданылуы,  бірыңғай  немесе  ұқсас  сөздердің  қатарласа  орналасуы, 
бірыңғай  қысқа  сөздер  немесе  бірыңғай  ұзын  сөздердің  қатарласа 
келуін  және т.б. жайттарды айтамыз. 
Осылайша, сөз фигуралары сөйлеу процесінде үлкен орын алады, 
сөз мәнерлілігін қамтамасыз етіп, оның мағыналық қырын тереңдетеді. 
Алайда  топтар  мен  фигураларды  шектен  тыс  қолдану  да  дұрыс  емес, 
себебі бұл сөзді жасанды, шұбалаңқы, нәрсіз етіп жібереді. Сондықтан 
да  мәнерлеу  құралдарын  пайдалану  міндетті  түрде  сөйленер  сөздің 
мақсаттары мен қарым-қатынас жағдаяттарына тәуелді болғаны дұрыс, 
яғни сөздің орындылығын сақтау қажет.  
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
92 
Жоғарыда  аталған  лингвистикалық  құралдарды  дұрыс  қолдану, 
аталған  ережелерді  орынды  пайдалану  сөйленер  сөздің  тыңдаушыға 
дұрыс жетуі мен оның тиісті ықпал етуін қамтамасыз етеді.  
Пайдаланылған әдебиеттер тізімі: 
1.
 
Античные риторики. - М., Изд-во МГУ, 1978. - 352 с. 
2.
 
Әдебиеттану терминдерінің сөздігі. - Алматы: Ғылым, 1998. - 254 б. 
3.
 
Цицерон.  Три  трактата  об  ораторском  искусстве:  Пер.  с  лат.  Под 
ред. М.Л.Гаспарова. - М.: Наука, 1972. - 471 с. 
4.
 
Михальская  А.К.  Основы  риторики:  Мысль  и  слово.  Учебное  пособие 
для  учащихся  10-11  классов  общеобразовательных  учреждений.  -  М.: 
Просвещение: АО "Московские учебники", 1996. - 414 с. 
5.
 
Виноградов  В.В.  Стилистика.  Теория  поэтической  речи.  Поэтика.  - 
М.: Изд-во АН СССР, 1963.-255 с. 
*** 
В  данной  статье  отражены  особенности  проблемы  повышения 
речевой  культуры  учащихся  на  основе  преподавания  риторики  в  средних 
школах..  Аргументируется  мысль,  что  внедрение  данной  дисциплины  в 
школьную  программу  способствует  повышению  общего  потенциала 
учащихся.  
*** 
In this article the particular problems of raising studentsэ speech culture, 
based  on  the  teaching  of  rhetoric  in  secondary  schools  are  shown.  Thought 
argues that the introduction of the discipline in the school curriculum enhances 
the overall capacity of students.  
 
 
УДК 394/395 (075.8) 
 
Мулдагалиев Б.А.– доцент, ЗКГУ им. М. Утемисова, 
Кажимова К.Р.- магистр, ЗКГУ им. М. Утемисова, 
Джангужиев М.С. – учитель СШ №10, г.Уральск 
 
ГОСУДАРСТВЕННАЯ ПОЛИТИКА ПОЛИЭТНИЧЕСКОГО 
КАЗАХСТАНА В ЭТНОКОНФЕССИОНАЛЬНОМ ВОПРОСЕ 
 
Казахстан  не  только  в  постсоветском  пространстве,  но  и 
мировом 
уровне 
относится 
к 
разряду 
полиэтнических 
и 
многоконфессиональных  стран.  От  решения  жизненно  важных 
проблем, ставящих эти два явления общества, будет зависеть будущее, 
как  молодого  суверенного  государства,  так  и  судьба  более  130 
этнических групп. 
Религия,  как  форма  общественного  сознания,  оказывает 
существенное  воздействие  на  отношения  людей  разных  наций,  рас  и 
конфессий, 
на 
формирование 
у 
них 
национального 
и 
общечеловеческого самосознания. На нее ориентирован духовный мир 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
93 
верующего как один из элементов человеческой цивилизации. В то же 
время  религию  нельзя  расценивать  как  самодовлеющую  основу 
духовной  культуры,  потому  что  в  качестве  альтернативы  ей  атеизм 
тоже восходит к истокам человеческой духовной культуры. 
Необходимо  отметить,  что  сама  система  религиозных  норм 
зависит  от  правовых  норм,  закрепленных  в  Конституции  и 
законодательных  актах  государства.  Через  правовые  нормы 
обеспечивается  реализация  единых  для  страны  общеобязательных 
норм взаимоотношений религиозных конфессий. 
В  Конституции  страны,  а  также  в  законе  РК  «О  свободе 
вероисповедания и религиозных обьединениях» (1992) были заложены 
фундаментальные  правовые  основы  для  развития  религиозных 
организаций. 
Республика  Казахстан,  согласно  ее  Конституции,  обьявлена 
светским  государством.  Никакая  религия  не может  устанавливаться  в 
качестве государственной или обязательной. Религиозные обьединения 
отделены от государства и равны перед законом. Каждому гражданину 
гарантируются  свобода  совести,  свобода  вероисповедания,  право 
исповедовать  любую  религию  или  не  исповедовать  никакой.  Не 
допускается  пропаганда  или  агитация,  возбуждающие  социальную, 
расовую,  национальную  или  религиозную  ненависть  и  вражду. 
Запрещается  пропаганда  социального,  национального,  религиозного 
или  языкового  превосходства.  В  новом  законе  о  партиях  исключена 
возможность создания партий на этнической или религиозной основах. 
С  обретением  независимости  и  отказа  от  государственного 
атеизма  в  Казахстане  на  сегодня  зарегистрировано  46  конфессий  и 
почти 4,5 тыс. религиозных обьединений. 
Доминирующее  положение  занимают  традиционные  для 
казахстанцев  конфессии  –  ислам  суннитского  толка  (ханафитский 
мазхаб)  –  70%  верующих  и  православие  -  25%.  Руководство 
осуществляется  Духовным  управлением  мусульман  Казахстана  и 
Митрополичьим округом Русской православной церкви. Укрепляются 
позиции  римско-  католической церкви,  иудаизма  и  некоторых  других 
конфессий. 
Построено  около  1,5  тысяч  новых  мечетей,  открыто  более  300 
молитвенных  приходов,  свыше  30  католических  костелов,  более  1 
тысячи молитвенных домов и миссий протестантских церквей. Если до 
1991  г.  на  территории  Казахстана  была  только  одна  еврейская 
синагога,  то  сейчас  действует  порядка  20.  Различными  конфессиями 
сегодня выпускается свыше 30 наименований периодических печатных 
изданий.  Религиозные  праздники  Курбан  айт  и  Рождество  Христово 
обьявлены в Казахстане выходными днями. 
Как  видим,  за  годы  независимости  в  Казахстане  созданы  все 
условия для мирного существования конфессий на основе постоянного 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
94 
диалога  между  ними,  инициированного  и  поддерживаемого 
государством. 
В  2003  году  в  Алмате  состоялась  первая  Международная 
конференция  мира  и  согласия,  созванная  по  инициативе  Президента 
страны Н.Назарбаева, где приняли участие представители крупнейших 
мировых  конфессий  –  ислама,  православной  и  католической  церквей, 
иудейских общин. Здесь же Президентом была выдвинута инициатива 
о  проведении  в  Казахстане  межконфессионального  сьезда  мировых 
религий.  В  результате  в  Астане  успешно  проведены  в  2003,  2006,              
2009 годах три Съезда лидеров мировых и традиционных религий. Эти 
форумы показали не только правильность внешнеполитического курса 
страны,  но  и  стали  свидетельством  эффективности  уникальной 
казахстанской модели этноконфессионального сотрудничества. 
В 
условиях 
многонационального 
государства 
вопрос 
обеспечения  для  всех  равных  возможностей,  прав  и  свобод  является 
одним из приоритетов национальной безопасности. Для этого в стране 
созданы  специальные  институты  и  механизмы:  Агенства  по  делам 
религий,  Ассамблея  народа  Казахстана,  постоянно  действующего 
Совещания  по  дальнейшей  демократизации  и развитию  гражданского 
общества,  Совет  по  связям  с  религиозными  объединениями, 
экспертный совет по изучению религиозной ситуации в стране. 
Государственная  политика  в  религиозном  вопросе  в  условиях 
полиэтнического  состава  современного  Казахстана  должна  учитывать 
следующие факторы: недопустимость дискриминации по религиозным 
признакам; свободное самоопределение человека в его мировоззрении 
и духовных потребностях; укрепление единства верующих и атеистов 
в 
построении 
демократического 
общества, 
достижения 
общенационального  согласия,  создания  благоприятных  условий  для 
наиболее  полного  раскрытия  способностей  человека,  повышения 
духовной 
культуры 
населения; 
поддержка 
миротворческой 
деятельности  религиозных  организаций;  конструктивного  диалога  с 
религиозными 
образованиями, 
исповедывающими 
принципы 
демократии,  гуманизма,  ненасилия;  противодействие  попыткам 
использования религиозных структур в политической борьбе; создания 
правовых  условий,  исключающих  попытки  смыкания  религии  и 
национального  экстремизма,  вовлечение  верущих  в  противоправные 
действия, навязывания молодежи религиозных взглядов. 
Для  современного  Казахстана  характерно  появление  и 
деятельность  на  территории  страны  новых  религиозных  движений, 
объединяемых 
общими 
свойствами 
относительной 
новизны, 
неопределенностью  в  целях,  организационных  формах,  характере 
деятельности.  В  какой-то  мере  это  связано  с  тем,  что  в  Казахстане 
работает  384  миссионера,  более  чем  из  30  зарубежных  стран,  а  в                
1990 году их было всего 12 человек. 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
95 
Известно,  что  во  многих  развитых  странах  государством 
осуществляется  поддержка  традиционных  конфессий  и  налагаются 
серьезные  ограничения  на  деятельность  иностранных  религиозных 
миссионеров-проповедников.  Это  касается  Великобритании,  Дании, 
Исландии, Ирландии, Италии, Испании, Германии, Болгарии, Греции и 
других стран.  
Более продуманная вероисповедальная политика нужна и нашей 
стране, где закон Республики Казахстан «О свободе вероисповедания и 
религиозных  объединениях»  был  принят  в  1992  году,  основанный  на 
достаточно расплывчатых международных стандартах. Подвергаясь на 
критику  этот  закон  не  претерпел  существенных  изменений,  несмотря 
на  многочисленные  проблемы,  возникающие  в  религиозный  сфере  и 
государственно-конфессиональных отношениях. 
Веротерпимость  в  государстве,  обществе  не  означает 
равнозначимости  любых  религиозных  взглядов.  То  есть  признание 
личного  права  каждого  на  выбор  конфесии,  выбор  религиозной 
самоидентификации не должна означать, что для государства с точки 
зрения  формирования  жизненно  важной  для  него  гражданской, 
общенациональной  идентичности  все  конфессии  равноценны.  Это 
становится  особенно  очевидным,  если  учесть  возрастающее  число 
новых  религиозных  сект,  вероучений,  некоторые  из  которых 
проповедует экстремистские взгляды, ненависть к инакомыслящим. 
Для  современного  Казахстана  нетрадиционными  религиями 
являются:  Церковь  «Саентологии»,  Свидетели  иеговы,  Общество 
сознания кришны, Вера Бахаи, «Мормоны» и др. 
В  связи  с  этим  одним  из  наиболее  актуальных  вопросов  – 
потребность  в  научных  работах,  исследующих  деятельность 
нетрадиционных течений в стране. 
В  Казахстанском  институте  стратегических  исследований  при 
Президенте  РК  было  проведено  исследование  где  респондентам  был 
задан  вопрос  «Какие  причины,  на  ваш  взгляд  могут  нарушить 
спокойствие  и  гражданский  мир  в  Казахстане  и  привести  к 
общественным конфликтам». 
Так,  15,5%  респондентов  считают  одним  из  причин 
«национально-религиозные конфликты». 
В  настоящее  время  в  национальный  перечень  запрещенных  в 
Казахстане террористических и экстремистских структур включены 11 
религиозных  организации.  Например,  на  основании  Верховного  суда 
Республики  Казахстан от 15 октября 2004 года на территории страны 
запрещены  деятельность  следующих  религиозных  организации: 
«Алькаида», 
«Исламское 
движение 
Восточного 
Туркестана», 
«Исламское движение Узбекистана», «Курдский народный конгресс». 
Необходимо  отметить,  что  становление  Казахстана  как 
независимого  государства  происходит  на  основе  не  религиозной 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
96 
идентичности, а национальной. Причем словосочетание «национальная 
идентичность»,  в  данном  контексте,  предпологает  возможность 
самоидентификации  каждого  гражданина  нашей  стране  как 
казахстанца. 
Связь  этничности  и  религиозности  необходимо  рассматривать 
как  связь  других  разных  уровней.  В  литературе,  в  разговоре 
употребляются 
термины 
«этноконфессиональные 
ценности», 
«этноконфессиональные 
отношения», 
«этноконфессиональная 
политика»,  в  которых  подсознательно  признается  какое-то  родство 
этнического и религиозного. Религиозное и этническое действительно 
часто оказываются органически слиты. Однако многие религиоведы и 
социологи  обращают  внимание  на  разницу  между  этничностью  и 
религиозной традицией. 
В  длинном  списке  ответов  на  вопрос:  «Кто  я?»  -  всегда 
выбирается  один  ответ,  самый  главный,  который  определяет 
жизненный  путь  и  ситуативный  выбор.  Поэтому  в  предельном, 
онтологическом  смысле  не  может  быть  синергии  этнического  и 
религиозного: что-то будет подчинено чему-то. Какая-то идентичность 
станет  основной,  базисной,  предельной.  Так,  за  Родину  умирали  во 
время  войны.  Умирали  потому,  что  побеждала  гражданская 
идентичность,  то  есть  гражданина  своего  Отечества.  Граждане 
независимо  от  этнической  принадлежности  образует  единый  народ, 
принадлежность  к  которому  выступает  для  них  главным 
идентифицирующим признаком. 
В данной теме существует проблема связи и соотношения ислама и культуры 
народов.  Выступая  на  ХVІІ  сессии  Ассамблея  народа  Казахстана  Президент 
Н.Назарбаев отметил, что «удивительно, ни одна из мировых и традиционных религий 
не  рождалась  в  Великой  степи,  на  нашей  земле».  Ислам  все  больше  и  больше 
проникает в жизнь населения страны, но как верно заметил К.Бурханов «... мы не праве 
отходить  от  традиционной  культуры,  основанной  на  собственных  этнических 
особенностях»  (Казахстанская  правда.  12  апреля  2011).  Поэтому  нет  смысла 
стремиться  полностью  принять  религиозные  традиции,  обряды,  ритуалы 
основоположников мусульманской религий, прежде всего персидско-арабскую. 
Список использованной литературы: 
1.
 
Общественный  фонд  «Центр  помощи  пострадавшим  от  деструктивных 
религиозных течений» - Астана, 2009. 
2.
 
Концепция  формирования  государственной  идентичности  Республики  Казахстан. 
Астана, 1996. 
*** 
Бұл мақалада Қазақстандағы этноконфессиялық саясат қарастырылады. 
*** 
In this article the rules of law in mutual relations of the state and religious confessions are 
considered the state policy of polyethnic Kazakhstan in a religions guestion is spoken about. 
 
Пожалуйста
, 
зарегистрируйте
 
свою
 
копию
 pdfFactory Pro 
www.pdffactory.com

 
 
 
 
 
 
               
Хабаршы №3-2011ж.  
 
 
97 
 
УДК 821.161.1 
Евстратов А. Н.-  
 доцент, ЗКГУ им. М. Утемисова 
 

жүктеу/скачать 1,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: