ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

Мақсаты: барлық жастағы оқушыларға кез кеген мазмұны сыни тұрғыдан қарап, екі 

ұ

йғарым  бір  пікірдің  біреуін  таңдауға  саналы  шешім  қабылдауға  сабақтарда  үйрету.  

Бұл технология несімен өзіне баурап алғандығын бірнеше сұрақ- жауап ретінде бергім келіп 

отыр.  

 

«СТО-ды дамыту» технологиясы немен қызықтырады?  

• Кез келген ұстазға сапалы сабақ беруге мүмкіндік беретіндігімен.  

• Оқыту мен ұйымдастырудың тиімді әдістерінің /стратегияларының/ көптігімен.  

• Оқу мотивацияларын өзгертуге пайдалы екендігімен.  

«СТО- ды дамыту» технологиясының өзге технологиялардан қандай ерекшеліктері бар?  

• Сын тұрғысынан ойлау сабақтарының құрылымы /қызығышылықты ояту, мағынаны 

ажырату, ой толғаныс/.   

• Негізгі үш кезенінің маңыздылығы.  

• Стратегиялардың психологиялық астары мен ерекшеліктері.  

Осы жобамен жұмыс жасау барысында мұғалім оқушының өзін ізденуге жетелейді,ойлануға 

ү

йретеді. Педагогикалық технология оқушылардың жеке басын дамыту мен білім беру 

мақсатына жету жолындағы педагогикалық қызметтің, іс- әрекетің жүйелі дамып 

отыратын жобасы ретінде оқушы белсенділігін арттыруды көздейді. Ал, оқушы 

белсенділігінің артуы оны шығармашылыққа жетелейді.  

Шығармашылық дегеніміз – адамның өмір шындығында өзін-өзі тануға , жаңалық ашуға, 

жаңа тәсілдер тануға ұмтылуы, ізденуі. Шығармашылық қабілет әр баланың табиғатында 

болуы мүмкін. Біздің міндетіміз – оқушыға оның бойында жасырынып жатқан 

мүмкіндіктерін ашып көрсету. Өз тәжірибемде бастауыш сынып оқушыларының 

шығармашылық қабілеттерін, сабақта және сабақтан тыс уақытта дамытуда СТО 

жобасының көптеген стратегияларың қолданамын:  

• Тақырыпты мазмұнына қарай жинақтау, арнаулы бір тақырыпқа пікірталас тудыру /ой 

қ

озғау, «инсерт» кестесі/  

• Берілген тапсырманы түрлендіру бағыттағы жұмыс  

/ эссе,шығарма, сауаттылықты ашатын хаттар т.б стратегиялар/  

• әнгіменің ұқсастығын салыстыру, бөліктерге бөлу, ат қойғызу,  

мәтіндегі ұқсастық пен айырмашылықты табуға /Венн  

диаграммасы, аялдамамен оқу стратегиясы/  

• Қиялдау арқылы сүрет салғызу /сүрет салу стратегиясы/  

• Кейіпкерге мінездеме беру өз ойын жазғызу /авторға, кейіпкерге хат жазу стратегиясы /  

• Шығармада екі кейіпкердің қарама – қ

арсы

 элементтерін сипаттау /қарама-қайшы 

элементтер стратегиясы/  

• Өлең шұмақтарын құрастыру / 5 жолды өлең, Рафт стратегиясы/  

Ал сабақтан тыс уақытта оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамыту 

мақсатымен келесі жұмыстар жүргіземін:  

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

• Мұражайға апару;  

• Әр-түрлі кездесудер өткізу ;  

• Әр-түрлі тақырыптарда сайыс, пікірталас өткізіп, алған әсерлері бойынша шығарма 

жазғызу;  

• Балаларға арналған журнал-газеттерге жаздырып, оны сабақ кезінде үнемі пайдалануға 

мүмкіндік беру;  

• Әрбір оқылып отырған шығармалардың авторлары туралы толық мағлұмат жинату, 

реферат жазғызу.  

Оқушылардың шығармашылығын, ізденімпаздығын қалыптастыруда сыныптан тыс , жеке, 

ұ

жымдық жұмыстар ұйымдастыруда шығармашылық, пәндік апталықтар мен пәндік 

ү

йірмелер мен факультативтік сабақтардың маңызы зор.  

Осындай жұмысты үнемі жүргізу оқушыларды шығармашылыққа баулуға, шәкірт 

бойындағы қабілет көзін ашып, тілін байытуға, қиялын ұштауға, өз бетінше ізденуге зор 

ә

серін тигізеді. Қорыта айтқанда, оқушының шығармашылық қабілеті практикалық 

ә

рекеттері, іздемпаздығы арқылы дамиды.  

Оқушылардың шығармашылық қабілетінің дамуын ұқыпты қадағалап , тәжірибе негізінде 

жинақтап, өсу динамикасын бақылап , зерттеуге бастауыш сынып мұғалімдеріне мектеп 

психологының көмегі көп тиеді. Психологпен диагностика жүргізіліп мониторинг 

жасалынып қорытынды шығарылады.  

Оқушылардың шығармашылық қабілетін дамыту проблемасын ұқыпты қадығалау, оқу 

процессінің тиімді болуында қандай көрініс табады? Жалпы үлгерім, яғни олардың 

шығармашылық қабілетін дамытуға бағытталған жұмыстар білім сапасына әсер етеді. 

Бұны өз тәжірибемнен байқадым.  

Бастауыш сыныпта оқушылардың шығармашылық қабілеттерін дамытуда «Сын 

тұрғысынан ойлауды дамыту» технологиясының маңыздылығы, пайдасы зор екеніне көзім 

жетті. Оған дәлел оқыту нәтижесі.  

Қ

азіргі уақытта білімді, қабілетті, әдепті, іскер, мейірімді мұғалім ғана оқушысына жақсы 

қ

асиеттерді сіңіре отырып, сапалы білім бере алады.  

Ол үшін оқыту мен білім берудегі жаңалықтарды жылдам қабылдап, оларды практикада 

қ

олдануда үлкен белсенділік таныту- әрбір мұғалімнің міндеті.  

 

Пайдаланған әдебиеттер тізімі:  

1. Қ.М.Нағымжанова. Инновациялы-креативті технологиялар  //Өскемен Медиа Альянс.-

2005.  

2. Дүсенбаев С. Жаңа педагогикалық технология – Бастауыш мектепте 

 // 

Бастауыш 

мектеп.-2003.-№ 

9.  

3.  Ибрагимова    Г.Оқытуда  жаңа  әдістерді  пайдалану  //  Бастауыш  мектеп  -2001.  №6 . 

4.  К.Күнантаева,  А.Алшымбаева.  Бәсекеге  қабілетті  қоғамның  негізі  –  сапалы  білім 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

//Бастауыш 

мектеп.-2007. 

№1  

5. Ү.Жазықбаева. 12 жылдық білім беру мерзіміндегі жалпы орта білімнің алғы шарттары // 

Бастауыш 

мектеп.-2006. 

№1  

 

 

ХАЛЫҚ АУЫЗ ӘДЕБИЕТІНІҢ БАЛА ТІЛІН ДАМЫТУДАҒЫ РОЛІ 

Сагизбаева Алия Батыровна 

№37 «Балапан» МДҰ, 

 тәрбиеші 

Ақтөбе қаласы,  Қазақстан 

 

Түйін 

Қ

азақ  ауыз  әдебиеті  нұсқалары  жас  бөбектердің  ой-өрісін  дамытуға,  қиялын 

шарықтатуға,  тіл  байлығын  молайтуға,  дүниетанымын  кеңейтуге,  өрнекті  сөз  бен  асыл 

ойдың мәнін терең ұғындыру; халқымыздың әдет-ғұрып, салт-санасын меңгертуге балаларды 

адамгершілікке, тапқырлыққа, еңбекке баулуға тәрбиелейді. 

 

Аннотация 

Устное  народное  творчество  развивает  у  детей  воображение,  творчеств,  кругозор, 

понимать  основную    мысль.  С  помощью  традиции  народа  воспитываем  у  детей 

доброжелательность,  трудолюбивость,  ловкости.  Развитие  речи  у  детей  с  помощью 

устного народного творчество. 

 

Ауыз әдебиеті ауызша шағарылып, ауызша айту арқылы таралатын болғандықтан, 

творчествовалық өзгеріске ұшырап отырады. 

Ауыз  әдебиеті  де,  жазба  әдебиет  те,  көркем  туынды.  Қазақ  ауыз  әдебиеті-талай 

ғ

асырдан келе жатқан мұра, сарқылмас бай асыл қазына. Одан халқымыздың өткенін білеміз, 

сол  арқылы  бүгінгі  заманымыздың  ұлылығын  танимыз.  Халық  ауыз  әдебиетінен 

халқымыздың  батырлық,  ерлік  тарихын  көреміз.  Қазақ  ауыз  әдебиетінің  негізгі  түрлеріне 

мақал-мәтелдер  мен  жұмбақтар,  санамақтар  мен  ертегілер,  жаңылтпаштар  жатады. 

Бұлардың  бәрі  Отанды  сүюге,  ерлікке,  елін  қорғауға  тәрбиелейді;  халық  ауыз  әдебиетінен 

сусындаған  баланын  тілі  ұшқыр,  ойы  зерек,  алғыр,  қиялын  шарықтатып  тіл  байлығын 

молайтады.  Ауыз  әдебиетінің  үлгілерімен  таныстыру  үшін,  алдымен  оқылатын 

материалдың  көлемін,  мазмұнын  жас  ерекшелігіне  байланысты  анықтап  алу  керек. 

Балабақшадағы балаға берілетін бүгінгі тәрбиенің ең өзек алатын жері-ол ата-бабадан қалған 

асыл мұра. Балаларды адамгершілікке тәрбиелеп, тілдерін дамыту мақсатында халық ауыз 

ә

дебиетінің  асыл-мұралары  –  жұмбақтар,  ғажайып  ертегілер,  мақал-мәтелдер, 

жаңылтпаштар, тәрбие әліппесі, аңыз әңгімелер, жырларды қолданудың маңызы зор тиімді 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

тәсіл  екені  белгілі.  Халық  ауыз  әдебиетінің  бір  саласы-ойын  өлеңдері.  Тілі  шығып,  сөйлей 

бастағаннан,  кәмелетке  толып,  есейген  шағына  дейін  баланың  жасына  лайықты  сан-түрлі 

ойын  ойналған  жане  олардың  басым  көпшілігі  өлең-тақпақтармен  бірге  жасап, 

толықтырылып  отырған.  Алқашқыда  балалар  үлкендердің  көмегімен,  кейін  біртіндеп 

тәртібін өзгерте келе, сөздерін өздері шығарып, айта бастаған. 

Қ

иял  дүниесінен  тараған  ғажайып  оқиғалы  ертегілер,  батырлық  жырлар,  өмір 

тәжірибесінің  қысқаша  қорытындысы.  Мақал-мәтелдер,  ойға  түрткі  салатын  сыр 

сандықты жұмбақтар, қиыннан қиыстырылған жаңылтпаштар – бәрі де балабақшада бала 

тілінің дамуына әсері мол. 

Халық  ауыз  әдебиетінің  ең  бір  саласы  –  ертегі,  ертегілер  өте  ерте  заманда,  тіпті 

жазу, сызу болмаған кездің өзінде ақ туған. Бұларды халқымыз күні бүгінге дейін ұрпақтан 

ұ

рпаққа  ауызша  жеткізіп  келеді.  Балалардың  тілін  дамытуда  ертегілерді  әңгімелеу,  оны 

кейіптендіру,  баланы  сөйлемді   байланыстырып  сөйлеуге  үйретеді.  Көркем  әдебиет 

сабағында  алдыма  қойылған  мақсат:  баланың  ертегіні  байланыстыра  сөйлеу  дағдыларын 

жетілдіру,  ертегінің  мазмұнын  дұрыс  түсініп,  грамматикалық  жағынан  дұрыс 

байланыстырып,  жүйелі  әңгімелеп  беруге  үйретуді,  алдыға  қоямыз.  Тіл  байлықтарын 

арттыру  мақсатында  және  оқылған  ертегінің  мазмұнын  толық  қабылдау  негізінде  күннің 

екінші жартысында осы оқыған ертегіні кейіптендіреді. Мысалы: «Ақымақ қасқыр», «Мақта 

қ

ыз  бен  мысық»,  ертегілерін.  Олар  өздерінің  қалаған  ертегілерін  кейіптендіреді,  сөздерін 

жатқа  айтып  отырып,  өзі  қалап  алған  кейіпкерлердің  көңіл-күйін,  іс  әрекетін  беруге 

тырысады.  Ертегіні  кейіптендіруде  баланы  дұрыс  сөйлеуге,  сөйлемді  байланыстыра 

құ

растырып айтуға үйретемін. Ертегілер  арқылы, оның ішінде қиял-ғажап,  тұрмыс-салт, 

батырлар 

туралы 

ертегілердің 

мағынасы 

ө

те 

зор.  

«Үйшік»,  «Қасқыр  мен  ешкі»,  «Бауырсақ»  сияқты  ертегілер  қара  сөзбен  айтылса  да, 

балаларға өте түсінікті, тілмен жазылып, көз алдына елестету арқылы, арасында сұрақ қою 

арқылы 

тілдік 

қ

орлары 

дами 

түседі.  

Халық  ауыз  әдебиетінің  бір  саласы-  ойын  өлеңдері.  Тілі  шығып,  сөйлей 

бастағаннан,кәмелетке  толып,  есейген  шағына  дейін  баланың  жасына  лайықты  сан-  түрлі 

ойын 

ойналған 

жане 

олардың 

басым 

көпшілігі 

ө

лең-тақпақтармен 

бірге 

жасап,толықтырылып  отырған.Алқашқыда  балалар  үлкендердБұл  ретте  баланың 

білегін,алақанын,саусақтарын ұстап,түрлі қимылдар жасап,арасында қытықтап отырудың 

мәні зор. Оларға: «Саусақ санау», «Бес саусақ», «Қуырмаш» т.б.ж. 

Саусақ санау. 

Қ

уыр-қуыр қуырмаш, 

Балапанға бидай шаш. 

Тауықтарға тары шаш, 

Ә

жең келсе есік аш, 

Қ

асқыр келсе мықтап бас. 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

Мына жерде қой бар, 

Мына жерде ешкі бар, 

Мына жерде сиыр бар, 

Мына жерде жылқы бар, 

Мына жерде күлкі бар 

Қ

ытық, Қытық. 

Халық  ауыз  әдебиетінің  бір  саласы  –  жаңылтпаш.  Жаңылтпаш  тіл  дамыту 

сабақтарда,  экология  негізі  сабағында  және  сабақтан  тыс  уақытта  сөздің  дыбысталуын 

нақышына  келтіре  дұрыс  тез,  анық,  шебер  айта  білуге  жаттықтыру,  сөздің  мағынасын 

түсіне  білу  мағынасында  пайдаланылады,  тіпті  математика  сабағында  сандар  жайлы 

түсініктерін  толықтыруда  сандарды  қайталау  барысында  мына  жаңылтпаш  өте  тиімді. 

Жаңылтпаш-қазақ  халқының  ауыз  әдебиетінің  түріне  жатады.Оның  атқарар  қызметі  аз 

емес.  Олар  көбіне  баланың  ұғымын,түсінігін,дүниетанымын  кеңейте  түседі. 

Жаңылтпаштар баланың тілін ұштай түсіп, оның кекештенбей, тұтықпай, еркін, жатық, 

асықпай, қысылмай сөйлеуіне көмектеседі. Әр сөзді бұзбай дұрыс айтылуы мақсат етіледі. 

Сөздерді  шапшаңдата  тез-тез  айтуы  тиіс,баланы  сөйлете  білу  үшін  маңызы  өте  зор. 

жаңылтпаштар баланың сөздік қорын байытып, сөздерді анық айтуға жаттықтырады. Ал, 

тіл дамыту сабағында с-ш, р-л дыбыстарын дұрыс, анық айтуға мына жаңылтпаштар өте 

тиімді,  және  осы  дыбыстарды  жаттықтыруда  сабақтан  тыс,  серуен  кездерінде  бірнеше 

қ

айталап отырсақ, берер табысы мол.  

Мысалы:  

1.Күрішші егуге кірісті күрішті, 

2.Есет атам ет асатар, 

Ет асатса бес асатар. 

3.Қай тай лақтай, 

Қ

ай лақ тайлақтай. 

4.Тебіншек ат- шегіншек, 

Шегіншек ат- тебіншек. 

5.Пеш үстінде бес мысық, 

Пеш ішінде бес мысық, 

Бес күзетші, бес пысық 

Халық ауыз әдебиетінің ең ескі түрінің бірі – жұмбақ. Жұмбақтар балаларға олардың 

дүниетану  қабілетін  дамыту,  тапқырлаққа  баулу  мақсатында  қолданылады.  Жұмбақ 

баланың білімін тиянақтау үшін бақылау кезінде, бейнелеу сабақтарында, қоршаған ортамен 

таныстыру,  оқу  іс  -  әрекетерінде  жиі  қолданылады.  Мысалы:  балалар  айналадағы  өмірді 

бақылау арқылы таниды. 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

 

ХХІ ғасырдағы білім және ғылымның өзекті мәселелері /Актуальные проблемы образования и науки в ХХІ веке 

 

 

Сондықтан, бақылау кезеңі нәтижелі, мазмұнды өтуіне мән береміз. Қыс уақытында 

серуенге шығар кезде, қардың суық болатынын, алақаныңа салып ұстасаң, еритініне де көңіл 

бөлем. 

Балалар  қолға  ұстасам  ериді,  себебі  қол  жылы,  жылылықтан  қар  ериді  деп.  Балалар 

бірнеше  нәтижеден  соң,  өздері  қар  жайлы  айтып  әңгімелейді.  Келесі  серуенде  балаларға 

«Қыста ғана болады, ұстасаң қолың тонады», деген жұмбақты жасырып өздеріне айтқызып, 

шешуін тауып айтуларын ұсынамын. Жұмбақты 3-4 рет естіген соң балалар өздері жатқа 

айтып тілдері жаттығып, мағынасын түсіне бастайды. 

Жұмбақта сурет, мүсіндеу, жапсыру оқу іс - әрекеттерінде де қолданылады. Мысалы: 

түйенің  бейнесін  салу  алдында,  түйенің  ерекшелігін  естеріне  түсіру  мақсатымен,  түйе 

туралы жұмбақ жасырылады. 

Кезекті бір жануар, 

Ү

стінде екі тауы бар. 

Шешуін  тапқан  балалар,  оның  жануар  екенін,  оның  екі  өркеші  барын  айтып  өтеді, 

тіл  байлықтарымен  ойлану  қабілеттері  дамиды.  Жұмбақтар  -  ауыз  әдебиетінің  ертеден 

келе  жатқан  бір  түрі.  Ол  баланы  жастайынан  қиялдай  білуге,  қоршаған  ортаны  бақылап, 

тапқырлыққа баулуды көздейді. Мысалы: 

1.Тарпаң-тарпаң тарбиған 

Түрі жаман жарбиған (бақа) 

2.Асты тас 

Ү

сті тас, 

Ортасында жанды бас (тасбақа) 

3.Бір мақұлық бар екен төрт аяқты, 

Тағыпты арқасына мың таяқты 

Ашуланса аяқ-қолын көрсетпейді, 

Көресің көзің салсаң ғажайыпты (кірпі шешен) 

4.Жол үстінде қу азық, 

Мергеншіге жол азық (қоян) 

5. Тұмсығы қашау, 

Кәсібі ұя жасау 

Ағаштан қорғап, 

Зиянкестерді асау (тоқылдақ) 

6.Бір құс бар үлпілдеген жүні жұмсақ, 

Тұяғы бейне банет алмас пышақ 

Тұмсығы имен,көрмейді күндіз көзі, 

Шарықтап көкті кезіп, түнде ұшады (үкі). 

Жұмбақ  баланың  ойланып  жауап  беруіне,  заттың  қасиетін  байқауға,  сабақ  алдында 

балалардың көңілін аудару мақсатымен айтылады. 

жүктеу/скачать 6,76 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: