Материа́ловедение радиацио́нное
Radiation material science
Раздел материаловедения, посвящѐнный
изучению
реакции
материалов
на
воздействие ионизирующих излучений,
нейтронов, ускоренных атомов, молекул,
кластеров, излучения лазера, света, плазмы,
а также практическому использованию их
для модифицирования физико-химических
свойств материалов.
Радиациялық материалтану
Radiation material science
Материалдардың
иондаушы
сәулелер,
нейтрондар, үдетілген атомдар, молекулалар,
кластерлер,
лазерлік
сәулелер,
жарық,
плазмалар әсеріне реакциясын зерттеуге,
сонымен қатар оларды материалдардың
физика-химиялық
қасиеттерін
модификациялау
үшін
практикалық
қолдануға арналған материалтанудың бӛлігі.
Материа́лы
Materials
Вещества,
используемые
в
научно-
исследовательской
или
практической
деятельности человека.
Материалдар
Materials
Адамның
ғылыми-зерттеу
немесе
практикалық істерінде қолданылатын заттар.
материалы авразивные / abrasives, abrasive
materials – высокотвердые кристаллические,
зернистые или порошкообразные вещества
для механической обработки металлов,
керамических материалов, горных пород,
минералов, стекла и др.
Авразивті материалдар / abrasives, abrasive
materials
–
металдарды,
керамикалық
материалдарды,
тау
жыныстарын,
минералдарды,
шыныны
және
т.б
механикалық ӛңдеу үшін жоғары қатты
кристалдық, дәнді немесе үнтақ тәрізді заттар
материалы
антифрикционные
/
antifrictional
materials
–
материалы,
используемые
для
изготовления
подшипников скольжения. Они должны
обладать низким коэффициентом трения
(для снижения потерь на трение); высокой
износостойкостью; способностью быстро
прирабатываться;
повышенным
сопротивлением к задирам; достаточной
антифрикциялы
материалдар
/
antifrictional
materials
–
тайғанау
подшипниктерін жасау үшін қолданылатын
материалдар.
Олар
үйкелудің
тӛмен
коэффициентіне ( уйкеліске шығындарды
тӛмендету
үшін),
жоғары
износотұрақтылыққа, шапшаң жұмыс істесіп
кетуге, задираларға жоғары қарсыласуға,
жеткілікті мӛлдірлілік және шаршаушы,
124
прозрачностью
и
сопротивлением
усталостным,
кавитационным,
коррозионным
и
абразивным
повреждениям.
кавитационды, коррозионды мен абразивті
зақымдануларға қарсы тұру қасиеттеріне ие
болу керек.
материалы делящиеся / fissile materials —
материалы,
содержащие
один
или
несколько
делящихся
нуклидов,
и
способные при определенных условиях
обеспечить достижение критичности.
бөлінетін материалдар / fissile materials –
құрамында белгілі бір шарттарда критикалық
жағдайға жеткізуге қабілетті бір немесе
бірнеше нуклидтері бар материалдар.
материалы
дисперсно-упрочненные
/
disperse hardened materials — сплавы,
упрочненные
дисперсными
частицами
фазы, выделенными из пересыщенного
раствора в результате его распада.
дисперсті-беріктелген
материалдар
/
disperse hardened materials – аса қаныққан
ерітіндінің ыдырауы нәтижесінде бӛлінген
фазаның
дисперсті
бӛлшектерімен
беріктелген қорытпалар.
материалы композиционные / composition
materials — гетерогенные материалы из
двух или более химически разнородных
веществ, которые имеют четкие границы
раздела,
но
при
этом
эффективно
взаимодействуют с усилением свойств.
композициялық материалдар / composition
materials – анық бӛліну шекаралары бар,
бірақ
қасиеттерін
күшейте
отырып
эффективті әрекеттесетін, екі немесе одан да
кӛп химиялық әр текті заттардан жасалған
гетерогенді материалдар.
материалы контактные / electric contact
material — материалы для изготовления
электрических
контактов;
имеют
достаточно низкое контактное и объемное
электросопротивление,
повышенную
коррозионную стойкость, износостойкость,
устойчивость к эрозии под действием
электрической дуги, жаропрочность и
жаростойкость.
контактілі материалдар / electric contact
material
–
электрлік
байланыстарды
дайындауға арналған материалдар; тӛмен
контактілік және кӛлемді электр кедергісі
бар, каррозияға тӛзімділігі жоғары, электр
доғаларының әсерінен эррозияға тӛзімді,
ыстыққа шыдамды және берік.
материалы нанокристаллические / nano-
cristalline
materials
—
металлические
материалы со сверхмелкозернистой (< 50
нм) структурой; характеризуются большим
объемом
искаженной
структуры
периферических зон зерна в сочетании с
бездефектной структурой его центральной
части. Такая структура зерна обусловливает
значительное
повышение
прочности
материала.
нанокристалды
материалдар
/
nano-
cristalline materials – құрылымы ӛте майда
түйіршікті (< 50 нм) металл материалдары;
дәндердің
перифериялық
аймағындағы
құрылымының үлкен кӛлемді майысуымен
және
орталық
бӛліміндегі
ақаусыз
құрылымымен
астасып
орналасуымен
сипатталады. Дәннің мұндай құрылымы
материалдың беріктігін арттырады.
материалы напылѐнные /coating materials
—
материалы,
из
которых
состоит
покрытие.
тозаңдатылған
материалдар
/coating
materials – қаптама құралатын материалдар.
материалы напыляемые / sprayed materials
— материалы в виде порошка, проволоки,
стержня, расплава и т.д., используемые для
газотермического напыления.
тозаңдалатын материалдар / sprayed
materials – газотермиялық тозаңдату үшін
қолданылатын ұнтақ, сым, ӛзекше, балқыма
және т.с.с. түріндегі материалдар.
материалы проводниковые / conductor
materials
— материалы (сплавы) для
проводников
электрического
тока;
характеризуются
высокой
электропроводностью
(малым
электросопротивлением) в сочетании с
өткізгіштік материалдар / conductor
materials – электр тогын ӛткізуге арналған
материалдар(қорытпалар); қоршаған ортада
жеткілікті дәрежеде жақсы механикалық
қасиеттерімен
және
химиялық
тұрақтылығымен
қатар
жоғары
125
достаточно
хорошими
механическими
свойствами и химической устойчивостью в
окружающей среде.
электрӛткізгіштігімен
(аз
электрлік
кедергісімен) сипатталады.
материалы
пьезоэлектрические
/
piezoelectric material — кристаллические
вещества
с
хорошо
выраженными
пьезоэлектрическими
свойствами
(см.
пьезоэлектричество).
пьезоэлектрлік материалдар / piezoelectric
material – пьезоэлектрлік қасиеттері ӛте
жақсы
кристалл
заттар (қараңыз
пьезоэлектрлік).
материалы
ферромагнитные
/
ferromagnetic
materials
— материалы,
проявляющие ферромагнетизм.
ферромагнитті
материалдар
/
ferromagnetic materials – ферромагнитизмдік
қасиет кӛрсететін материалдар.
материалы функциона́ льные / functional
materials — материалы, характеризующиеся
ярко выраженными свойствами (например,
электрическими, магнитными, тепловыми,
ядерными,
оптическими
и
др.)
и
предназначенные
для
создания
специализированных изделий и устройств.
— функционалды материалдар / functional
materials
–
арнайы
бұйымдар
мен
қондырғылар
жасауға
арналған
айқын
байқалатын
қасиеттерімен
(мысалы,
электрлік, магниттік, жылулық, ядролық,
оптикалық
және
т.б.)
сипатталатын
материалдар.
материалы
эмиссионные
/
emission
materials — материалы, обеспечивающие
эффективное
испускание
(эмиссию)
электронов
под
влиянием
внешних
воздействий. Широко используются в
электровакуумных приборах.
См. также сплав.
эмиссиялы материалдар / emission materials
– сыртқы әсердің әрекетінен электрондардың
тиімді шығуын (эмиссиясын) қамтамасыз
ететін
материалдар.
Электровакуумды
құралдарда кеңінен қолданылады.
Сон. қ. қараңыз қорытпа.
Матрица
Matrix
Основной
компонент
(составляющая)
композиционного материала, выполняющая
роль дисперсной среды, которое
обеспечивает монолитность его в целом.
Матрица образует физико-химическую или
механическую связь с поверхностью
наполнителя, перераспределяя за счет этого
механическую нагрузку, тепловой поток
или другие виды внешнего воздействия
на весь обьем изделия.
Матрица
Matrix
Жалпы оның монолиттігін қамтамасыз
ететін, дисперсті орта ролін атқарушы
композициялық материалдың (құраушысы)
негізгі компоненті. Матрица толтырғыштың
бетімен
физика-химиялық
немесе
механикалық
байланыс
құра
отырып,
мұнымен ол механикалық жүктемені, жылу
ағыны мен бұйымның бүкіл кӛлеміне
сыртқы әсер етуші басқа түрлерін
үлестіреді.
Междоу́злие
Interstitial site
Пространство
между
атомами
в
кристаллической решетке.
Түйінаралық
Interstitial site
Кристалдық тордағы атомдар арасындағы
кеңістік.
Мембраны трековые
Nuclear filter
Микропористый фильтр, образующийся при
облучении
полимерной
плѐнки
ускоренными
тяжѐлыми
ионами
с
последующим
вытравливанием
разрушенных участков.
Тректі (ізді) мембраналар
Nuclear filter
Кейіннен бұзылған учаскілері ӛңделетін,
полимерлі пленканы (қабықты) жылдам ауыр
иондармен сәулелендіру кезінде пайда
болатын микрокеуекті сүзгі.
Мени́ск
Meniscus (от греч. Meniskos – полумесяц)
В молекулярной физике – искривленная
граница раздела двух фаз (жидкости и пара
Мениск
Meniscus (гр. Meniskos – жарты ай)
Молекулалық физикада - екі фазаның қатты
денемен жанасу облысының маңайындағы
126
или двух разнородных жидкостей) вблизи
области их соприкосновения с твердым
телом (например, у стенок сосуда).
қисайған шекарасы. Оптикада - екі сфералық
бетпен шектелген ойыс-дӛңес линза.
мениск плазменный / plasma meniscus —
граница плазмы.
плазмалық мениск / plasma meniscus –
плазманың шекарасы.
Место рабочее
Working place
Место постоянного или временного
пребывания персонала для выполнения
производственных функций в условиях
воздействия ионизирующего излучения в
течение более половины рабочего времени
или двух часов непрерывно.
Место рабочее
Working place
Жұмыс уақытының жарты күні немесе
үздіксіз екі сағат аралығында, иондаушы
сәулеленудің ӛзара әрекет шарттарында
ӛндірістік қызметтерді атқару үшін
қызметкерлердің тұрақты немесе уақытша
орны.
Металли́ды
Metallide
Соединение металла с другим металлом.
См.также соединения металлические.
Металлидтер
Metallide
Металдардың басқа металдармен қосылысы.
Сон. қ. қараңыз металлдық қосылыстар.
Металлиза́ция
Metallizing, metal coating, sputtering
Покрытие или насыщение поверхности
изделия или полуфабриката металлами и
сплавами для придания ему физико-
химических и механических свойств,
отличных от свойств металлизируемого
(исходного) материала. По принципу
взаимодействия
металлизируемой
поверхности (подложки) с наносимым
металлом различают металлизацию, при
которой сцепление покрытия с подложкой
осуществляется
силами
адгезии,
и
металлизацию, при которой сцепление
обеспечивается
силами
металлической
связи.
Металдау
Metallizing, metal coating, sputtering
Бұйымға немесе жартылай фабрикатқа
металданушы (бастапқы) материалдікінен
ӛзгеше физика-химиялық және механикалық
қасиеттер беру үшін оның бетін металмен
және қорытпамен қаптау немесе қанықтыру.
Жағылатын металмен металданатын беттің
әрекеттесу принципі бойынша металдауды
екі түрге бӛледі, біріншісінде беттің
қаптамамен жабысуы адгезия күшімен жүзеге
асырылса, екіншісі металдық байланыстың
күшімен жүзеге асырылады.
металлизация диффузионная / diffusion
metal coating — насыщение поверхности
материалов
в
режиме
диффузии
лигирующими атомами с целью улучшить
их механические, химические и др.
свойства.
диффузиялық металдау / diffusion metal
coating
– материал беттерін, олардың
механикалық,
химиялық
және
т.б.
қасиеттерін
жақсарту
мақсатында,
лигирлеуші
атомдармен
диффузиялау
режимінде қанықтару.
металлизация иммерсионная / immersion
plating — нанесение металлического
покрытия на металл, погруженный в
жидкий раствор, без помощи внешнего
электрического поля.
иммерсиялы металдау / immersion plating –
сыртқы электр ӛрісінің кӛмегінсіз сұйық
ерітіндіге
батырылған
металға
металл
қаптамасын жағу.
металлизация ионная /ion plating —
общий термин, применяемый к процессу
нанесения тонкого пленочного покрытия,
при котором поверхность подложки и/или
наносимое
покрытие
подвергается
воздействию потока высокоэнергетических
частиц
(обычно
газовых
ионов),
иондық металдау /ion plating — жұқа
қабықтық
қаптаманы
жағу
процесіне
қолданылатын жалпы термин, мұнда тӛсеніш
беті және/немесе жағылатын қаптама, бет
аумағындағы
облыста
немесе
қаптама
қасиеттерінде ӛзгерістер тудыруға жеткілікті,
жоғары энергиялық бӛлшектер ағынының
127
достаточному для того, чтобы вызвать
изменения в приповерхностной области или
свойствах покрытия.
(негізінен
газ
иондарының)
әсеріне
ұшырайды.
металлизация паровая /vapor plating —
нанесение металла или компаунда на
нагретую поверхность восстановлением или
разложением энергозависимого состава при
температуре
ниже
точек
плавления
наносимого
и
основного
материала.
Восстановление
обычно
выполняется
газообразным агентом восстановления типа
водорода. Процесс разложения может
происходить под воздействием теплового
разложения или реакции с основным
материалом.
булы металдау / vapor plating – жағылатын
және
негізгі
материалдың
балқу
температурасы
нүктесінен
тӛмен
температурада, энергияға тәуелді құрамын
қалпына келтіре немесе ыдырата отырып,
қыздырылған
бетке
металды
немесе
компаудты жағу. Қалпына келтіру әдетте
сутегі секілді газтәрізді агенттің қалпына
келуімен жүзеге асады. Ыдырау процесі
жылулық
ыдыраудың
немесе
негізгі
материалмен реакциясының әсерінен жүре
алады.
металлизация распылением / sputtering
plating
—
бомбардировка
твердой
поверхности
потоком
энергетических
частиц (ионов), приводящая к распылению
атомов. Этот метод может использоваться
как источник для нанесения металла.
тозаңдата отырып металдау / sputtering
plating – атомдардың тозаңдалуына әкелетін
энергиялық бӛлшектер(иондар) ағынымен
қатты бетті атқылау. Бұл әдіс металға жағу
кӛзі ретінде қолдануға болады.
металлизация электролизная / electroless
plating
— (1) процесс, в котором
металлические
ионы
в
разбавленном
водном растворе осаждаются на детали
посредством
автокаталитического
химического восстановления; (2) отложение
проводящего
материала
из
автокаталитического
раствора
металлизации
без
приложения
электрического тока.
электролиздік металдау / electroless plating
– (1) сұйытылған сулы ерітіндідегі металл
иондарды
бұйымдарға
автокатализдік
химиялық қалпына келтіру арқылы тұндыру
процесі; (2) электр тогынсыз түсірмей-ақ
ӛткізгіш
материалдағы
автокатализді
металдау ерітіндісінің тұнбалары.
Металлография
Metallography
Изучение структуры металлов и сплавов
различными
методами,
в
частности
оптической и электронной микроскопией.
Металлография
Metallography
Металдар мен құймалар құрылымын түрлі
тәсілдермен, соның ішінде оптикалық және
электронды микроскопия тәсілімен үйрену.
металлография
количественная
⁄
quatitative metallography – определение
отдельных характеристик микроструктуры
путем
количественных
измерений‚
производимых
с
помощью
металлографических
изображений.
Измеряемые величины включают обьемную
концентрацию фаз‚ размер зерен или
частиц‚ длину свободного пробега между
подобными частицами или вторичными
фазами‚ отношение площади поверхности
к обьему микровключений или зерен.
металлография
количественная
⁄
quatitative
metallography
Достарыңызбен бөлісу: |