АС ҚОРТУ АҒЗАЛАРЫ АУРУЛАРЫНЫҢ ПАТОЛОГИЯЛЫҚ

90 
 
 
4.Мес қарынның тимпаниясы. Травматикалық ретикулит 
 
 
 
 
5.Ішектің өткізгіштігінің бұзылуы әсерінен болатын өлім   
 
 
 
6.Ішектің қабынуы 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
7.Бауыр аурулары 
 
1.Ауыз қуысының, жұтқыншақтың, өңештің аурулары   
 
 
 
Катаральді  стоматит  (Stomatitis  catarallis)  –  ауыз  қуысындағы  кілегей 
қабықтың катаральді қабынуы, жиі болады, және шектелген, таралған түрлері бар. 
Ол  қандайда  болсын  механикалық  себептердің  (өткіртістерден,  азу  тістердің 
қытырлануынан  болатын  тітіркенулер)  немесе  химиялық  (қышқылдар,  сілтілер, 
йод,  хлорлы  әк  және  т.б),  зат  алмасу  мен  қоректенудің  жалпы  бұзылуы 
себептеріен туындауы мүмкін. Катаральді стоматит ауыз қуысының басқада ауыр 
ауруларымен, сондай-ақ, кейбір созылмалы және өткір инфекциялық үрдістермен 
ілесуі  мүмкін.Зақымдалған  орындарда,  атап  айтқанда  тіл  ұшында,  қызыл  иекте 
және  тілдің  шеттерінде,  сондай-ақ,  жақтың  ішкі  беткейінің  қызылданып,  ісінеді. 
Эпттелилердің түсуі салдарынан ақшыл дақ пайда болуы мүмкін. 
 
 
 
Ол шырыштын, түскен эптелилерден және микроағзалардан тұрады. 
 
 
Ойық – жаралы стоматит (Stomatitis ulcerosa) 
 
 
 
 
 
 
Ауыз қуысының кілегей қабығы қатты зақымдалған кезде беткі қабаты өледі 
және  қабықшалары  шеттелгеннен  кейін  ойық-жаралар  пайда  болады.  Өлген 
массалар  бактериялардың  әсерінен  ыдырайды,  қабыну  нашарлай  түседі.  Кілегей 
қабығы 
қатты 
ісінеді, 
лай 
сары 
немесе 
жасыл 
сары 
массамен 
жабылады.Қабықшаны  қоршаған  ойық-жаралар  қызыл  түсті  болады.  Жаралы 
стоматит  механикалық  зақымдалу  мен  кілегей  қабығының  қатты  тітіркенуі 
әсерінен  өзіндік  жеке  ауру  ретінде  байқалады,  ол  ерін  және  жақтың  ісінуімен 
сүйемелденеді.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Сондай-ақ, еркін формасыда кездеседі – ауыздың іріңді қабынуы. Жүдеу жас  
жануарларда  рахит,  кейбір  авитаминоздарда,  лейкоз  және  т.б  аурулар  кезінде 
байқалады.  Ойық-жаралы  стоматиттің  өзіне  тән  формасын  алвеолярлы  пиоррея 
көрсетеді  (pyorrhea  alveolaris).  Ол  бірінші  беткейінле  пайда  болып,  кейін  тіс 
мойнына  жанасқан,  қабынған  қызыл  иек  бөлігіне  таралады;  Іріңнің  көп  бөліну 
үрдісінің  әсер  етуі  қызыл  иек  пен  тіс  арасындағы  қуыстарда  іріңнің  түзілуіне, 
альвеолярлы  аймақтың  ашылуына,  тамырлық  қабықшаның  бұзылуы  мен  тістің 
босауына әкеледі. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Іріңді  стоматит  (флегмонозды  –  Stomatitis  purulenta,  phlemonosa).  Шырыш 
асты  қабат  пен  оның  астында  орналасқан  ұлпаларда  іріңді  инфильтрация  ойық-
жаралы  стоматиттің  әр  түрлі  формасы  түрінде  кездеседі;  олар  тілде,  ауыз 
қуысының түбінде дамиды. Ауру еріннің, жақтың және тілдің ісінуімен өтеді. 
 
Іріңді глоссит (тілдің қабынуы) жеңіл зақымдалулар мен соққылардан кейін, 

91 
 
күйдіргіш  заттардың  әсер  етуі  салдарынан,  тіпті  ешқандай  себептерсіз  пайда 
болуы мүмкін. Кілегей қабығы гиперемияға ұшырайды. Тіл қатты ісінеді, ауызға 
симауы  мүмкін,  жұтқыншақ  пен  тістердің  арасында  қысылады.  Сілекейдің 
жиналуы,  сондай-ақ  тілдің  қандайда  бір  бөігінде  абсцесстардың  пайда  болуы 
байқалады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Гангренозды стоматит. Сулы рак (Stomatitis gangrenos, Noma). Іріңді немесе 
ойық-жаралы  стоматиттің  ауыр  ормасына  ұлпаның  өлуі  де  қосылуы  мүмкін. 
Әдетте,  жақтың  кілегей  қабығында  кездеседі.  Үрдіс  жақтың  ішкі  беткейінде 
жараларды пайда болуынан басталады және олар іріңді ыдыраумен тез таралады. 
Инфильтрат  жақтың  терісіне  дейін  жетеді,  жара  сыртқа  шығады  және  бас  пен 
мойынға жанасқан бөліктеріне өтеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Афтозды  стоматит  (Stomatitis  aphtosa).  Афта  деп  ісінген,  сары  және  сары  – 
жасыл  түсті,  іші  суға  немесе  қанға  толған,  көлемі  5  мм-дей  шырышты  қабык 
үстінде  кездесетін  қотырлар.  Олар  қызыл  қабықшамен  жабылған  және  ойық  – 
жара  тудырмай  жазылып  кетеді.  Афталар  кейбір  өткір  инфекциялық  аурулар 
(мысалы, аусыд) және химиялық тітіркенулер салдарынан түзіледі. 
 
 
 
Ауыздың  уылуы  (Soor).  Candida  albicans  ашытқы  саңырауқұлақтарымен 
тудырылады., жиі жаңа туған төлдердің кілегей қабықтарында пайда болады. Ақ 
немесе  сарғыш  қотырлар    түзіледі,  көбінесе  еріннің  алдыңғы  бөлігінде  немесе 
таңдайда.  Олар  дақ  түрінде  болуы  мүмкін.  Ауыщ  уылуының  дамуына  стоматит 
әсер етуі мүмкін.   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Тістің босауы.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Әр  түрді  зат  алмасудың  бұзылулары  кезінде  тіс  ұяшықтарының 
атрофиясының  дамуы  салдарынан  болады,  әсіресе  анемия,  диабет  аурулар 
кезінде, буаздылық мерізімінде және кәр жануарларда. 
 
 
 
 
 
Сілекей безінің қабынуы (Sialoadenitis).   
 
 
 
 
 
 
Қабынуға жиі құлақ маңы безі ұшsрайды (Parotitis). Қабыну себептері болуы 
мүмкін:  сілеке  тұздарының  түзілуі  кезінде  шығару  жолының  бітелуі, 
маңайындағы  бөліктерден  қабынудың  өтуі,  сепсис,  сальмонеллез,  пневмония 
кезіндегі метастатикалық  қабынулар. Сілекей бездерінің серозды қабынуы абцес 
немесе  флегмонаның  дамуымен  іріңді  түрге  өтеді.  Созылмалы  сиалоаденттерде 
кездеседі.   
 
 
 
 
Ауыз жұтқыншақ аурулары  
 
 
 
 
 
 
 
 
Өткір  фарингит  (Pharyngitis)  –  жұтқыншақтың  қабынуы,  өткір  стомктиттегі 
секілді төгілген катар түрінде кездеседі. Ол механикалық, химиялық, термиялық 
тіткенулер әсерінен дамиды.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Бұл  өзгерістер  шырышты  қақырық  пен  қанталаулары  ұлғайған  кілегей 
қабықтың  қызару  мен  ісінуінен  тұрады;  қабынуға  әдетте,  лимфоидты  түзілуілер 

92 
 
ұшырайды.  Кілегей  асты  қабығы  мен  лимфа  түйіндерінде  абцесстердің  дамуы 
мүмкін.  Өткір  катар  өңештің  барлық  бөлігін  қамтуы  мүмкін,  ол  әсіресе 
инфекциялық аурулар кезінде болады.    
 
 
 
 
 
 
 
Мұрын  жұтқыншақ  жолының  өткір  катары  мұрынның  кілегей  қабығының 
қабынуы  салдарынан  дамиды.  Ол  мұрын  жұтқыншақ  жолынан  бөлінетін 
шырыштың жиналуымен және кілегей қабықтың гиперемиясымен сипатталады. 
 
Өткір катаральді ангина бадамша бездердің кілегей қабықтарының ісінуінен, 
қызаруынан  пайда  болады.  Кейін  кілегей  қабықтары  күңгірттенеді,  шырышты 
іріңді экссудатпен жабылады. Қабыну үрдісі крипттерде, лакундарда жеңілдейді. 
Осындау  лакунарлы  ангина  кезінде  бадамша  бездер  ұлғаяды,  крипттерден  сары- 
жасыл сұйықтықттар бөлінеді. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Фибринозды  ангина  өз  негізінде  сұр  фибринозды  дақтардың  бадамша 
бездердің  үстінде  пайда  болуынан  басталады.  Кейде  кілегей  қабықтың 
тереңдігіндегі фибрин экссудациясына тән дифтериялық ангинада кездеседі.  
 
Флегмонозды  ангина  бадамша  бездердің  абынып  ісінуінен  және 
гиперемиясынан  басталады,  олар  ұлпаның  іріңді  инфильтрациясы  салдарынан 
үлкен  өлшемге  дейін  ұлғаюлары    мүмкін.  Нәтежиесінде  абсцесс  қалыптасады. 
Осындай  абцесттер  жарылып,  бадамшалар  арқылы  ауыз  қуысн  жайлауы  мүмкін 
немесе  бұл  үрдіс  жұтқыншақ  абцесінің  қалыптасуы  мен  септикопиемиясының 
дамуы пайда болатын дәнекер ұлпасыны таралуы мүмкін.   
 
 
 
 
Жұтқыншақтың  артқы  абцессі  жұтқыншақтың  дорсальді  қабырғасы  мен 
омыртқаның  мойын  бөлігінің  вентральді  беткейі  арасында  орналасды. 
Жұтқыншақтың  артқы  абцессі  жұтқыншаққа  қарай  жарылуы  мүмкін  немесе 
асфикисия  тудырып,  өлімге  әкелетін,  жұтқыншақтың  маңайындағы  ұлпалардың 
флегмонозды инфильтрациясын беруі мүмкін.   
 
 
 
 
 
 
Некрозды ангина қабыну үрдісінде ұлпа некрозының болуымен сипатталады. 
Бұл  жағыдайларда  ұлпалардың  жаралық  ақаулары  туындайды.  Үрдіске  мойын 
лимфа  түйіндері  қатысады.  Некроздық  ангина  некробактериозге,  лейкозға, 
сальмонеллезге тән. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Анигна тек жергілікті ғана емес. Бадамша бездер жиі инфекцияның қақпасы 
болып  табылады.  Ангина  нәтежиесінде  эндокардит,  перикардит,  плеврит, 
перитонит, артрит, нефрит, сепси дамуы мүмкін.  
 
 
 
 
 
 
Өңештің аурулары. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Өңештің бітелуі (Obstluctio, obturatio Oesophagi) жиі ірі қара малдарда, сирек 
ұсақ  малдарда  байқалады.  Бітелу  толық  немесе  толық  емес,  біріншілік  және 
екіншілік болуы мүмкін. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ауыл  шаруашылығы  жануарларда  осындай  бітелулер  тамыр-түйнекті 
жемістермен  азықтану  салдарынан,  жылқыларда  –  құрғақ  сабанды  жарманы 
жегенде, құрысу, өңештің шала салдануы мен тарылу салдарынан болады. Ірі қара 

93 
 
малдарда  өңештің  жоғарғы  бөлігіне,  ал  жылқыларда  кардиальді  сфинктер 
аумағына бөгде заттар жиі жналады. Бөгде заттармен өңештің толық бітелуі мес 
қарын меторизмімен, өңештің кілегей қабығының ісінуі және некрозымен,жарылу 
немесе тесілумен сүйемелденеді.   
 
 
 
 
 
 
 
 
Өңеш  құрылымының  стенозы,  тарылуы  (Stenosis  oesophagi)  оның 
өткізгіштігінің қиындауын тудырады. Тыртықты дәнекер ұлпасының пайда болуы 
салдарынан жиі туа біткен сипатқа ие болады.   
 
 
 
 
 
 
Өңештің стенозы кезінде өңештің кеңеюуі диффузды болуы мүмкін. Әдетте 
тарылудан  жоғарғы  бөлігі  кеңейеді.  Бұл  кардиальді  сфинктердің  тарылуы, 
өңештің 
рефлекторлық 
құрысуы 
кезінде 
болуады.Өңеш 
саңылауы 
қабырғаларының  қапшық  тәрізді  дүрдиюі  түріндегі  шектелген  кеңеюі 
дивертикула  деп  аталады.  Пульсионды  дивертикулалар  өңеш  қабырғасының 
дүрдеиюінен  пайда  болады,  ал  тракциялық  дивертикулалар  қабырғаның  ұзаруы 
жолымен  түзіледі.  Пульсионды  дивертикулалардың  себебі  жергілікті  орында 
бұлшық  ет  ұлпасының  туа  біткен  жетімсіздігі  болып  есептеледі.  Тракциялық 
дивертикулалар  өңеш  маңында  қабырғаны  созатын  тыртықты  ұлпаның  дамуы 
салдарынан  түзіледі.  Дивертикулаларда  қабыну  үрдісін  тудыратын  азықтық 
массалардың тұрып қалуы мүмкін.   
 
 
 
 
 
 
 
Өңештің  қабынған  кілегей  қабықтары  тітіркендіргіш  азықтарды  жұту 
салдарынан немесе қандайда бір шіріткіш микрофлораның әсер етуі нәтежиесінде 
пайда болады. Үрдістің өткірлігі мен қабыну өзгерістерінің сипатына байланысты 
өңештен  катаральді,  эрозивті,  геморрагиялық,  фибринозды  және  некроздық 
эзофагиттер  бөлінуі  ммүкін.  Өткір  және  ұзақ  өтетін  созылмалы  эзофагит 
салдарынан тыртықты құрылыс пен өңештің қысқаруы дамуы мүмкін.  
 
 
 Өңештің  кілегей  қабығының  жаралануы  қатты  күйдіргіш  заттарды,  әсіресе 
қышқылдар мен сілтілерді жұту кезінде пацда болады. Осыған байланысты, олар 
барлық  өңешке  тарайды,  бірақ  олар  ас  қазанға  кірер  жерде  орналасды.  Өңештің 
төменгі  бөлігінде  жараның  өзіне  тән  формасы  кездеседі  (өңештің  пептикалық 
ойық – жарасы), олар асқазан жарасына өте ұқсас болады. Осындай ойық-жаралар 
рефлюксэзофагит нәтежиесінде, яғни асқазан ішіндегісінің өңешке қарай атқылау 
және ол жерде қабыну үрдісінің дамуы салдарынан туындайды. 
 
2.Ас қазандағы өлімнен кейінгі болатын өзгерістері  
 
 
 
 
Ас қазан қабырғасының бұлшық ет қабатының өлімінен кейін сіресіп қалады 
және  өлім  кезінде  өзінің  пішінін  сақтап  қалады.  Бұл  әсіресе,  ет  қоректілерде 
жақсы байқалады. Ас қазанның бос немесе әлсіз толуы кезінде ол құм сағатының 
түріне  ұқсайды.  Кейін  асқазанның  ішіндегілер  ішекке  түседі  (ашу  нәтежиесінде 
бұлшық  ет  босаңсиды)  және  оның  әлсізденуін  тудырады  –  эзофагомоляция.  Ас 
қазандағы  өздігінен  қортылу  үрдісі  (аутомоляция)  гастромоляция  деп  аталады. 

94 
 
Осы кезде кілегей қабықтар ісініп, күңгірттенеді және сұр немесе сұр-қызыл түсті 
болады, кейін бұлшық ет және серозды қаьықшалар қортылады – қабырғасы оңай 
жыртылады  және  асқазан  ішіндегісі  құрсақ  қуысына  түседі.  Гастромоляция 
мерзімі жануар түріне байланысты (қояндарда бәріне қарағанда жылдам), асқазан 
ішіндегісіне,  қоршаған  орта  темперарасына  және  басқада  факторларға 
байланысты болады.    
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Мес  қарынның  өткір  кеңеюі.  Мес  қарыны  өткір  кеңеюінен  өлген 
жануарлардыі  мәйітін  ашып  сою  кезінде  құрсақ  қуысының  ауаға  толуын 
байқаймыз.  Қабырғалары  тарылған.  Көзге  көрінетін  кілегей  қабықтары  көгерген 
болады,  мойыншырық  веналардың  тқатты  төгілуі,  кескен  кезде  оларда  қара, 
нашар  ұйыған  қан  және  борпылдақ  қан  ұйындылары  бөлінеді.  Кеуде 
торшаларының,  бас,  мойын,  арқа  және  бел  бұлшық  еттері  қанға  толып  қалады 
және  кей  жерлері  ісінеді,  сол  өзгерістер  дененің  осы  аумағындағы  тері  асты 
клечаткасында  да  дамиды.  Диафрагма  күмбезі  кеуде  қуысына  қарай  басылады. 
Мес  қарыннан  шуылмен  бірге  (кескен  кезде)  газ  бен  ішіндегі  сұйықтықтары 
шығады,  олар  сұйық,  көбікті,  көбісі  ашыған  азық  қоспалары  болуы  мүмкін. 
Бауыры  сұр  түсті,  болбыр,  кескен  кезде  бос  қан  тамырлары  көрінеді.  Бүйректер 
анемияланған,  капсулаларлы  әжімденген,  қан  кетулерде  болуы  мүмкін. 
Бүйректері  мен  өті  сирек  жағыдайларда  қанға  тллуы  мүмкін.  Ішегі  жиі  ауға 
толады.      
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Өкпе.  Өкпенің  диафрагмалық  бөліктері  ісінген,  қою  қызыл  түсті,  жүректік 
және  алдыңғы  бөліктері  –  ақшыл-қызыл,  кескен  кезде  бетінде  қанды  сұйықтық 
ағады.  Өкпенің  ісігі  байқалады.  Трахеалар  мен  бронхтарда  үлкен  мөлшерде 
көбікті сұйықтықтар болады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Жүректің оң жағы созылады және борпылдақ ұйындылары бар сұйық қанға 
толып  қалады  (асфиксия).  Сол  қарыншаның  эпикарды  мен  эндокардында 
қанталаулар уөптеп кездеседі. Ми ұлпасы гиперемияға ұшырайды. 
 
 
 
Мес  қарынның  созылмалы  кеңеюінен  өлген  жануардың  өлігін  ашып  сою 
кезіндегі  патологиялық  бейнесі  ұқсас.  Қосымша  байқалады:  кітапшадағы  құрғақ 
азықтық  қоспалар,  созылмалы  тимпанияның  пайда  болуын  тудыратындар  және 
т.б.         
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Травматикалық  ретикулит.  Бөгде  денелер  енген  аумақтарда  қан  кетулер 
байқалады. Тыртықтар қалуы мүмкін. Егер барлық клиникалық белгілері болып, 
бөгде заттар болмасаолар қайтадан торға шыққан немесе бұзылған болуы мүмкін. 
Егер  бөгде  заттар  жүрек  қалқанынан  енеді,  ондай  жағыдайда  травматикалық 
перикардит,  миокардит  аныұталады,  яғни  жүректің  жаралануы  әсерінен 
гемоперикардит және жүректің тампонадасы туындайды. Бөгде заттардың ақырын 
ену кезінде гиалиноздалған абсцесстер байқалады. 

95 
 
 
3.Гастриттер 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Ас қазанның қабынуы (гастриттер).Ағымы бойынша өткір және созылмалы, 
ал формасы экссудат сипатын байланысты. 
 
 
 
 
 
 
 
Серозды гастрит: кілегей және кілегей асты қабықтың қызауры, олар серозды 
ағуларды  сіңіріп  алады  және  ісінеді.  Кескен  кезде  серозды  сұйықтық  ағады. 
Гистологиялық  әдіспен  қан  тамырларының  кеңеюін  байқалады,  кейде  эпители 
ұлпасының  түйіршікті  және  майлы  дистрофиясы,  оның  лейкоцитарлы 
инфильтрациясы анықталады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Катаральді 
гастрит 
(өткір): 
эпителидің 
мүмкіншілігінің 
жоғары 
регенерациясы  немесе  созылмалы  түрге  өту  нәтежиесіне  байланысты 
сипатталатын белгілері жоқ. Гистологиясы: шырышты, қабатты эпителидің майлы 
және  вакуольді  дистрофиясы,  без  саңылауында  шырыштың  жиналуы, 
нейтрофильді  лейкоциттердің  инфильтрациясы,  өткір,іркілген  гиперемия  және 
кілегей астық қабығының ісінуі.   
 
 
 
 
 
 
 
 
Созылмалы катаральді гастрит болуы мүмкін:   
 
 
 
 
 
Гипертрофиялық:  Қабырғасы  жуан,  қыртысты,  оның  үстінде  жұмырбас 
түзілімдер  болуы  мүмкін  –  полипозды  гастрит.  Гистологиясы:  бездердің 
гиперплазиясы,  кілегей  қабықтың  және  нейтрофильді  лейкоциттердың  кілегей 
асты қабығының инфильтрациясы.  
 
 
 
 
 
 
 
 
Атрофиялық: Қабырғасы ұшталған және жуан, дәнекер ұлпасы ұзарған, безді 
бөлігі  атрофияға  ұшырайды.  Гистологиясы:  кілегей  қабықтарындағы  бездер 
кішірейген  және  қысқа,  барлық  қабаттарында  дәнекер  ұлпасы  ұзарған  болады 
(склероз).   
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Фибринозды:  Жиі  инфекциялық  ауруларк    кезінде  (оба,  іш  сүзегі  және  т.б.) 
пайда  болады  және  ас  қазанның  ішкі  беткейінде  фибриннен,  эритроциттерден, 
лейкоциттерден  және  эпителлилерден  тұратын  сұр-сары  түсті  жалған 
қабықшаның болуы мен сипатталады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
Егер  қабықшаны  жойғаннан  кейін  кілегей  қабықтың  гиперемиясы  немесе 
эрозиясы байқалса, онда гастриттің крупозды түрі.    
 
 
 
 
 
Гемморрагиялық  гастрит.  А  с  қазанның  ішкі  беткейінде  зақымдалған 
аумақтар  қою-шие  немесе  қызыл  түсті  болады.  Кілегей  асты  негізі  серозды-
гемморагиялық инфильтраттан тұрады. Эпителиде некроз ошақтары пайда болуы 
мүмкін (сұр түсті). Ас қазан ішіндегісі қан аралсқан. Зақымдалу орындарындағы 
кілегей  қабықтары көк-қызыл  түсті,  қабыршақтары жуандап, ісінеді.  Тамырлары 
сирек 
кеңейеді 
және 
эритроциттерге 
толысады, 
дәнекер 
ұлпасына 
инфильтратталады. 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Іріңді  гастрит  абцесстер  және  асқазанның  барлық  қабырғасының  диффузды 
зақымдалуы түрінде болуы мүмкін.  
 
 
 
 
 
 
 
 
Абцесстер эмболия, гелминтоздар, бөгде заттармен зақымдалу кезінде пайда 

96 
 
болады. Іріңдеген жерлерде асқазанның ішіне қарай ашылады.   
 
 
 
Диффузды іріңді гастрит (флегмона) үрдісі кілегей асты негізіне орналасады. 
Лейкоцитарлы инфильтрация, ісіну, гиперемия байқалады. 
 
4. Ішектің өткізгіштігінің бұзылуы әсерінен болатын өлім 
 
 
 
Ішектің өткізгіштігінің бұзылуы әсерінен болатын өлім болуы мүмкін:   
 
а)  асфиксия  –  диафрагманы  кеуде  қуысына    итетеретін,  ішек  –  қарыны 
жолының  өткір  кеңеюінің  нәтежиесінде  кеуде  торшаларының  қозғалысы,  жүрек 
жұмысы  қиындайды  (диастома),  жүректі,  өкпені  қысады.  Өлім  12  сағат  ішінде 
болады.  Ішек  өткізгіштігінің  динамикалық  бұзылуы  кезінде  жиі  асфиксияға 
ұшырайды.  Ашып  сою:  құрсақ  және  ішек  қабырғаларына  қысым  түскен,  көзге 
көрінетін  кілегей  қабықтарында  цманоз  байқалады.  Тыныс  жолдарындағы  эпи- 
эәне эндокард астындағы кілегей қабықтардың қанталауы. Ішкі ағзалардың қанға 
толуы,  бауыр  қансызданған  (компрессивті  анемия),  көк  бауырдың  қанға  толуы, 
жүректің ұлғаюы, өкпе, ми гиперемиясы.  
 
 
 
 
 
 
 
Егер өліктік шіру байқалса – оған тән белгілері болмайды.   
 
 
 
б)  өлім  құрсақ  қуысынан,  сирек  кедергілердің  болу  орындарынан 
рефректорлы туындаған жүректің шала салдануынан болуы мүмкін.   
 
 
Ашып  сою:  жүрек  қуысының  кеңеюі  және  қанға  толып  қалуы,  венозды 
жүйедегі іркілу;  өкпе және ми ісігі, бауыр гиперемиясы.   
 
 
 
 
Өлім  ішектің  ішіндегісінен  уланудың  нітежиесі  болуы  мүмкін.  Коликтер 
кезінде ішек ішіндегілерінің шіруі және шірікті фдфрауы жүреді, ол жерлерде улы 
өнімдердің  бактериалды  токсиндері,  азықтық  ферменттер  түзіледі.  Олар 
паренхиматозды  ағзалардың  түйіршікті  және  майлы  дистрофиясын  тудырады. 
Өлім 2-3 тәуліктен кейін болады.    
 
 
 
 
 
 
 
 
Ашып  сою  кезінде  серозды  және  шырышты  қабықшаларда  қанталаулар, 
паренхиматозды  ағзалардың  (жүрек,  бауыр,.  бүйрек)  дистрофиясы  байқалады; 
ішектің  кілегей  қабығының  ісінуі  және  гиперемиясы,  өкпе  ісігі,  эпители  нерозы 
анықталады.  Қысымшылық  кезінде  веноздық  іркілулер  мен  аралас  ішектің 
инфарктары табылады.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Шаншулар  кезінде  жылдамдатулар  туындауы  мүмкін:  1)  бас  миының 
контузияс,  2)  диафрагманың  жарылуы,  3)  ішек-қарын  жолының  перфорациясы 
мен  жарылуы  (өткір  кеңеюлер  кезінде),  4)  бауырдың,  көк  бауырдың  жарылуы 
(олардың  қайта  тууы  кезінде), 5)  құрсақ  қуысының ірі  тамырларының  жарылуы, 
6)  ішектің  қабырғасындағы  қанталаулар,  7)  ішек  қабырғасының  өлуі  және 
гангренасы,  8)  септикомия,  9)  өкпе  гангренасы,  асперационды  пневмония,  10) 
перитонит.  
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
 
Шаншудан  өлген  жылқыларда  барлық  патологиялық  өзгерістер  қатысты 
болуы  мүмкін:  1)ішектің  бұралуына,  2)  бітелуіне,  инвагинациясына  немесе  ішек 

97 
 
саңылауының  қысылуына,  3)  ішек  тамырларының  эмболиясы,  4)  ішек  немесе  ас 
қазанның ауға толуы. 
 

жүктеу/скачать 1,75 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: