Алғы сөз психология ғылымы қазақ елінің өткен дәуірлерінде жеке ғылы-мы пән
жүктеу/скачать 0,87 Mb. Pdf көрінісі
|
Ә,Алдамұратов Жалпы психология
| Еңбек әрекеті — қоғамдык дамудың алғы шарты және нәтижесі. Еңбек әрекеті адамдар арасындағы қоғамдық
қатьшастар мен тұрмыс жағдайының күрт өзгеруіне, адам тегінің өсіп жетілуіне қолайлы ықпал етеді. Ортаның күрт өзгеруі адамның тіршілік етуін қнындатып, қажеттіліктерін қанағаттандыруы шиеленісе түсті. Адам қиындықты жеңбесе, тегінің құрып кету қаупі туды, Сондықтан олар қауымдасьш, топтасып тіршілік етуге, біріне-бірі бірлесіп көмектесуге мәжбүр болды. Адамдардың топтасқан мушелерінің қарым-қатынасы біртін-“өндірістік” қарым-катынасқа ауысты. Адамның нағыз адамға айналуындағы негізгі шарттық бірі еңбек. Еңбек әрекетінің арқасында адамның санасы дамыды. Эволюция-лық дамудың ең жоғары сатысьша көтеріліп, заттық әрекетінің. мәнін шьшайы түсінетін болды, сөйтіи, акиқат дүниені өзгерту дәрежесіне қолы жетті. Еңбек құралдарын жасап, оны қолдану, сақтау әрекетнің арқасында адам тіршілік ортасына тәуелді болатын бірсьшыра жағдайлардан құтылды, өзін сол ортаның иесі ретінде сезінетін деңгейге көтерілді Өздері жасаған құралдармен әр алуан әрекеттерді жасайтын болды. Бұл — адамдар қауьшдастығының жануарлар тобынан ерекшеленетін ең басты сапалық айырмашылық-тарының бірі. Жоғарыда аталғандай, жануарлар кездейсоқ заттарды пайдаланса, адам өзіне қажетті, тұрақты заттарды пайдаланды. Өз қолынан шыққан құралдары оның қимылын, әрекетін дамытып, материалдық сипат алды. Құрал арқылы бір ұрпақ келесі ұрпаққа түрлі құрал жасау тәсілдерін, іс-қимылын мұра етіп қалдырды. Еңбек әрекетінде адамның зейіні өзі жасайтын құралға шоғырланып, өзінің қажеттіліктерін қанағаттандыруға да бағытталады. Адамның әрекеті — еңбек. Қоғамның бастапқы даму сатысы деңгейінің төмен болуынй орай алғашқыда ойлаудың да өресіз болғаны анық. Өндіріс құралы күрделенген сайын бейнелеу әрекеті де сол шамада болған. Күрделі өндіріс түрлерінің шығуына сәйкес қоғам мүшелерінің құрал-жабдық жасаулары да бірнеше буынға бөлінеді. Енді қоғам мүшелері әр буынды жеке атқарады іс-әрекеттердін, буындарға тарамдалуы өндіріс құралдарыньщ түр-түрін шығаруға жіктеліп, адамдардың сан алуан қажеттіліктерін қанағаттандыратын деңгейге жетті. Мұндай қажеттіліктер адамдардың абстрактылы ойлау әрекетінің дамуына да пайдалы әсерін тигізеді. Осы орайда, Қ. Маркстіа адам табиғатқа әсер ете отырып, әз табиғатын да дамытады дейтін пікірі — өте дұрыс қағида. Адам мен табигат арасындағы қатынас өндіріс әрекетімен ұштасады. Енді сол адамдар өздерініқ зат алмасуды реттеп, оны бақылап отыратын дәрежеге жетеді. Табиғаттан өз қажеттерін өтейтін заттарды өңдіріп, іске жарату процесінде адам өзініқ бас, қол, аяқ тәрізді дене мүшелерінің де күшін пайдаланып, олардың дамып, жетілуіне пайдалы әсердін. барын біледі. ДенеІ мүшелері әр алуан қимылды қозғалыстар үстінде өзге~| рістерге ұшырайды. Еңбектену әрекетінде қолдың атка. ратын жаңа қызметтері қалыптасады, ептілігі артып| анатомиклық өзгерістерге ұшырайды. Қол мен иықтыі білектің көлемі өзгеріп, буындар шапшан, қозғалаіыні болады. Қол заттарды ұстау органы қызметін атк.аруг:ен| бірге, 46 адамның таным құралына да айналады. Саусзқ-| тардың жетілуі адамның сипап білу сезімдерін жетілді-і ре түсті, И, М. Сеченев қолдың түрлі қызмет аткарушіа' баса мән беріп, оны сипап сезінудін нәзік органы дегей| болатьш. Қол еңбек әрекеті нәтижесінде қалыптасып, түрлі за г-қа жанасу арқылы әрбір нәрсені нәзік сезіне алатын бол^ ды. Сондай-ақ, қол материалдық дене жөнінде бағалі мағлұматтар да береді. Қол — тек еңбек органы ғанг емес, сол еңбектердІЕ жемісі. Онын, дамуы адамнын. кіл органдарьшың дамуына да әсер етеді. Қолдың күрделі істерді атқаруға бейімделіп, дамып, жетілуі 1 ! адамды өз бойын билеп, тік жүру деңгейіне жеткізді.: Қолмев істелетін сан килы еңбек әрекеті көздін, бакы-і лауьшен ұштасып, адамның көру органының дамуыка* әсерін тигізеді. К,ол мен көздің бір-біріне сәйкестеніпі отыруы адам организмінің бүкіл кимыл-қозғалысын рет-і теп отырады да, оның танымдық өресін кеңейтеді. СөЦ тіп, оның сезіну қызметінің өзгеруі бас миыньщ жетіліпз көлемінін, арта түсуіне колайлы жағдай тудырады. Бас миында колдын, зрекетін реттейтін орталыктың жасалуі адамның пскхикасы мен әрекетініи барынша күрделенія| отыруына пайдалы әсерін тигізіп, дүниенің сырын неғұр-лым терең танып білуге баулиды. Мұндай жетістіктер-] дің бәрі — адамның едбек әрекетінің жемісі. Еңбек егуі нәтижесінде адамзаттың қоғамдық" өмірі құрылды, рым-қашнас жасаудың жоғары формасы — олардьщ ! дыбысты тілі жетіліп, адам сана аркылы болмыстын шындығын тепе-тең етіп бейнелей алатын болады. Енбск| процесінде адамнық саналы әрекеті калыптасып, бейне-леу формалары жетіле түсті. Тарихй даму продесінде екі шешуші фактор — енбекі пен дыбысты тіл арқылы адамзат орасан зор табыстарға] 1 жетіп, осы заманғы материалдық және рухани мәдение-"-ті меңгерді. Сана — йсихика дамуының еа жоғары сатысы. Ол -гек ақыл иесі — адамдарға ғана тән қасиет. 47 |