§ 2, Туйсіктің физиологиялык, негіздері

19-сурет Ми қабығының локализациясы, яғнн орталықтардың функционалдық қызметтерге бөлінуі. 0000 – көру
орталықтарының бөлімі. ΔΔΔΔ – қозғалыс ◙ ◙ ◙— иіс ,дәм, ○○○ – тері, + + + – есту, ●●● – ішкі
1.Жұлын мен ішкі ми аймағы 2. Көру төмпешігінің аймағы, III Мн жарты шарлары.
1. Көз,2 Кұлак, 3 Тері, 4 . Иіс мүшес, 5 Дәм мүшесі,6. Бұлшық еттер мен сіңірлер, 7 Ішкі орган рецепторлары.
Бірінші бөлік — рецепторлар — түрліше құрылған жүйкелік аппараттар. Олардың атқаратын қызметі-сырттан
келген физикалық, химиялық тітіркендіргіштердің күшін жүйкелік қозуға айналдыру. Талдағыштардың бұл сатысында
әсерді тек қарапайым түрде ғана талдау іске асырылады. Екінші бөлік — өткізгіш-бөлік — сырткы қуаттың сезімтал
жүйке талшықтарынын ұшынаа қозуын екі жолмен жоғарғы және төменгі бағытқа жайып отырады. Орталыққа баратын
талшықтар арқылы қозуды бірінші жолмен жұлын мен ми бағанасына және ми қабығындағы алқаптарға жеткізеді.
Орталықтан тебетін талшықтар арқылы мидағы қозу толқынын екінші жолмен әр түрлі органдарға өткізеді, Жүйке
талшықтарының бойымен қозу бір секунтта 120 метрдей жылдамдықпен өтіп жатады. Үшінші бөлік — мидағы
орталықтар. Бұл — талдағыштардың негізгі бөілімі.
105

Жүйке жүйесіндегі басқа бөлімдер клеткаларының құрылысымен салыстырғанда осы орталықтағы клеткалар
құрылысы әлдеқайда ерекше әрі күрделірек. Организмнің тиісті ортаға, жағдайға икемделіп әсерленуін дәлірек
қамтамасыз етіп, нәзік талдау жасай алатын мүше — мидары осы орталықтар.
Функциялардық динамикалық орналасуы мидың бір жерінде бұлжымай қалған алқап емес, олар күрделі түрде бір-
бірімен қаръш-катынаста, өзара тығыз байланыста болады .Ортаның әсері мен талабына орай ми алаптары бірінің орнын
бірі басып отыруға, сөйтіп бір нёйрондардың қызметін екіншілері атқаруға қабілетті екендігін көрсетеді. Ми қабығының
мұндай қызметі психология ғылымында компенсаторлық әрекет деп аталады
Түйсік жайында түрлі бағдар ұстанған бірқатар философтар мен психологтар адам түйсігі заттардың обьективтік
қасиеттерін бейнелемейді, олар тек осы заттардың әсерінен сезім мүшелерінде пайда болатын өзгертерді ғана бейнелейді
деген қате пікірлерді уағыздайды Түйсікке қатысты мәселеде Беркли, Юм, Мах т б түйсік дүниедегі заттар мен
құбылыстардын қасиеттері не байланысты емес, ол түгелдей сезім мүшелерінің өз дерінід жұмыс істеу қасиеттерімен
белгіленетін болады дейді. Осы тұрғыдан келгенде, түйсік сыртқы дүниедегі заттардың бейнесі емес, қайдағы бір
шартты белгілер мен -иероглифтер, символдар болып шығады. Түйсікті мән-жайын мұндай түсінік бойынша айқын
түсіндіру өте қиын
XIX ғасырдың басында түйсікті идеалистік тұрғыдан түсіндіруге тырыскан И Миллер сезім мүшелерінің ерекше
энергиясы деген заң шығарып, әр сезім мүшес кез-келген тітіркендіргішке осы мүшеде бар энергия арқылы жауап береді
дейді. Ол түйсік зат пен тітіркекдіргіш қасиетін бейнелемейді, бұл — сезім мүшесіне тән
энергияның еркіндік алу нәтижесі және соған ғана тәуелді болады-мыс деген қорытынды жасайды. Миллердің
мұндай тұжырымы “физиологиялық идеализм” деген атқа ие болып, ол философиялық идеализмнің “түйсік организмді
сыртқы дүниемен байланыс-тырмайды, қайта тірі организмді қоршаған ортадан бөлетін қабырға болып саналады” деген
қате тезисіне сай келді.
Мұндай көзқарастардьщ шындыққа жанаспайтындығын
В. И. Ленин материалистік ілім тұршсынан дәлелдеп, сынға алды. Адам түйсігінің ерекше дамуына еңбек пен
тарихи-әлеуметтік жағдайлар, екінші сигнал жүйесінің шығуы (дыбысты анық тіл) күшті ыкпал еткендігі, адамның
сыртқы бес сезім мүшесінін жетілуі бүкіл әлемдік тарихи дамудың жемісі екені ақиқат.
106

жүктеу/скачать 0,87 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: