Атты студенттердің ІІІ ғылыми-практикалық конференциясының м а т е р и а л д а р ж и н а ғ Ы

35 
 
5.  Зимняя  И.А.  Ключевые  компетенции  –  новая  парадигма  результата  образования// 
Высшая образование сегодня. 2003, №5. С. 34-42. 
6.  Равен  Дж.  Компетентность    в  современном  обществе:  выявление,  развитие  и 
реализация/ Пер.с англ. М.,2002. 396 с. 
7.  Амельченко  В.И.,  Амельченко  Л.Б.  Формирование  педагогической  компетенции 
будущих  специалистов  как  необходимое  условие  повышения  качества  образования// 
Инновационные  технологии  обучения  и  интерактивные  методы  в  высших  учебных 
заведениях:  Материалы  республ.научно-практ.конференции.  –  Уральск,  2006.С.137-
139. 
 
 
 
УДК 
371.595 
КЛАССНЫЙ КОЛЛЕКТИВ КАК ФАКТОР ФОРМИРОВАНИЯ ЛИЧНОСТИ 
МЛАДШЕГО ШКОЛЬНИКА 
 
Р.В. Сагитова  
Государственный университет имени Шакарима города Семей, студентка группы П-126 
Научный руководитель: Е.Н. Андреева, старший преподаватель кафедры педагогики, 
ГУ имени Шакарима города Семей 
 
Изучение классного коллектива и его влияние на личность младшего школьника 
актуально, так как проблема соотношения понятий индивидуального и коллективного 
субъекта  деятельности  –  одна  из  центральных  в  теории  воспитания  и  развивающего 
обучения. 
Человек  становится  личностью  только  в  процессе  социализации,  т.  е.  общения, 
взаимодействия с другими людьми. Вне человеческого общества духовное, социальное, 
психическое развитие происходить не может. [2, 83]. 
Проблемой  влияния  коллектива  на  личность  занимались  ученые,  педагоги  и 
психологи  разных  времен.  Это  такие  как  А.С.  Макаренко,  В.А.  Сухомлинский,  Н.К. 
Крупская,  И.  Г.  Песталоцци,  А.  В.  Мудрик  ,  Л.  И.  Уманский,  Н.  Д.  Хмель,  А.  Н. 
Тесленко,  П.П.  Блонский,  А.В.  Петровский,  В.  М.  Коротов  и  многие  другие.  Особую 
роль в этом отношении сыграли взгляды А.С. Макаренко и В.А. Сухомлинского.  
Н. К. Крупская рассматривала коллектив как среду развития ребенка и придавала 
большое  значение  организационному  единству  детей  в  условиях  коллективной 
деятельности. 
В.  А.  Сухомлинский  ,  усматривая  задачу  школы  в  обеспечении  творческого 
саморазвития  личности  школьника  в  коллективе,  предпринял  и  реализовал  удачную 
попытку  построения  целостного  педагогического  процесса  как  единства  обучения  и 
идейной жизни воспитанников.  
Детский  коллектив  (по  А.  С.  Макаренко)  –  такая  группа  детей,  которую 
объединяют  общие,  имеющие  общественно  ценный  смысл  цели  и  совместная 
деятельность, организуемая для их достижения.  
Коллектив  –  группа    людей  высокого  уровня  развития,  отличающаяся 
сплоченностью, интегративной деятельностью, коллективистской направленностью. [1, 
108]. 
Объединенные  единством  цели  и  деятельности,  члены  коллектива  вступают  в 
определенные  отношения  ответственной  зависимости,  руководства  и  подчинения  при 
безусловном  равенстве  всех  членов  и  их  одинаковой  ответственности  перед 
коллективом. [1, 104]. 

36 
 
Исходя  из  этого,  можно  определить  основные  признаки  коллектива,  к  которым 
относятся[4, 68]: 
- Наличие общественно значимых целей. 
- Последовательное развитие целей в результате совместной деятельности. 
-  Систематическое  включение  воспитанников  в  разнообразную  социальную 
деятельность. 
- Практическая связь коллектива детей с обществом. 
Не  менее  значимы  такие  признаки  коллектива,  как  наличие  положительных 
традиций  и  увлекательных  перспектив;  атмосфера    взаимопомощи,  доверия  и 
требовательности; развитые критика и самокритика, сознательная дисциплина, которая, 
по А. С. Макаренко, укрепляет коллектив.  
Выделяют три воспитательных функций коллектива: 
Организационная  –  детский  коллектив  становится  субъектом  управления  своей 
общественно-полезной деятельностью. 
Воспитательная  –  детский  коллектив  становится  носителем  и  пропагандистом 
определенных идейно-нравственных убеждений. 
Стимулирующая  - коллектив способствует формированию нравственно – ценных 
стимулов всех общественно полезных дел, регулирует поведение своих участников, их 
взаимоотношения. [1, 105]. 
Положения  А.С.  Макаренко  стали  основой  теории  и  методики  коллективного 
воспитания. 
Процесс  становления  коллектива  проходит  через  ряд  этапов,  которые  А.С. 
Макаренко обозначил следующим образом[3, 48]: 
- Сплочение на основе единоличного требования педагога к учащимся. 
-  Включение  метода  «параллельного  действия»  -  основным  проводником 
требований к личности становится не педагог, а актив коллектива. 
- Складывание системы самоуправления коллектива. 
А.С.  Макаренко    выделил  4  стадии  развития  коллектива  по  характеру 
предъявляемых педагогом требований и позиций педагога. 
1.  Первая  стадия  характеризуется  тем,  что  педагог  организует  жизнь  и 
деятельность  группы,  объединяя  цели  и  смысл  деятельности  и  предъявляя  прямые, 
ясные, решительные требования. Преобладают развивающиеся личностные отношения, 
они  еще  очень  подвижны,  нередко  конфликтны.  Отношения  с  другими  коллективами 
складываются  только  в  системе  личностных  отношений  членов  разных  коллективов. 
Заканчивается первый этап формированием актива. Субъект воспитания - воспитатель. 
2.  Вторая  стадия  -  требование  педагога  поддерживаются  активом,  это  наиболее 
сознательная  часть  группы  предъявляет  их  к  товарищам,  требование  воспитателя 
становятся  опосредованными.  Актив  становится  опорой  педагога  и  авторитетом  для 
других  членов  коллектива.  Педагог  способствует  укреплению  позиции  актива  и 
расширению  его  состава,  вовлекая  всех  детей  в  совместную  деятельность.  Субъект 
воспитания - актив. 
3.  Третья  стадия  -  большая  часть  членов  группы  предъявляет  требования  к 
товарищам и себе и помогает педагогам корректировать развитие каждого. Требования 
предъявляет  коллектив  в  форме  общественного  мнения.  Общественное  коллективное 
мнение представляет собой совокупное оценочное суждение, выражающее отношение 
коллектива к различным событиям и явлениям в жизни общества и данного коллектива. 
Субъект воспитания - коллектив. 
4. Четвертая стадия  - педагог поддерживает самоуправление и интерес к другим 
коллективам.  Происходит  побуждение  всех  членов  коллектива  к  самовоспитанию, 

37 
 
создаются  условия  для  развития  творческой  индивидуальности  каждого  члена 
коллектива. Каждый воспитанник сам предъявляет к себе определенные требования. 
По мнению Л. И. Уманского, изучавшего детский коллектив уже на современном 
этапе, детская группа в своем развитии на пути к коллективу проходит пять основных 
этапов: 
1)Номинальная  группа.  Это  начало  формирования  группы,  первые  шаги  ее 
социально-психологического развития. Номинальная группа представляет собой лишь 
формальное  объединение  друг  с  другом  ранее  не  знакомых  людей.  Здесь 
осуществляется  общее  знакомство  людей,  возникают  симпатии  и  антипатии, 
происходит первичное распределение обязанностей в совместной работе, приводящее к 
появлению лидеров. 
2)Группа  -  ассоциация.  Эта  группа  имеет  общую  цель,  официальную  структуру, 
но  не  действует  как  единое  целое.  В  ней  еще  нет  организационного  единства, 
психологической  коммуникативности.  Переход  группы  на  этот  этап  развития 
происходит  после  знакомства  учащихся  друг  с  другом  и  связан  с  выработкой  более- 
менее устойчивых взаимных оценок, стабилизацией взаимоотношений. 
3)Группа  кооперация.  Такая  группа  отличается  установившейся  структурой, 
высоким уровнем подготовленности к решению необходимых задач, сотрудничеством. 
Жизнь  таких  групп  разнообразна,  они  активно  включаются  в  дела  школы,  лагеря. 
Однако их работа в целом отличается неритмичностью и повышенным эмоциональным 
напряжением. 
4)Группа  -  автономия.  На  этом  этапе  группу  отличает  достаточно  высокий 
уровень  развития  по  многим  параметрам,  особенно  по  психологическому  единству. 
Такой  группе  свойственны  внутренняя  сплоченность,  спаянность,  отсутствие 
группировок  по  симпатиям  и  антипатиям.  Многие  ребята  таких  классов  собираются 
вместе и в каникулы, занимаются сообща теми делами, которые их интересуют. 
5)Группа  -  коллектив.  Это  высший  уровень  развития  контактной  группы.  Ей 
свойственны  единые  интересы,  организованность,  подготовленность.  Группам, 
достигшим уровня коллектива, присущи гармония личных, групповых и общественных 
интересов, инициатива и активность в достижении общественно полезных целей. . [1, 
110-111]. 
Заслуживает внимания и характеристика различных уровней развития коллектива 
по А.Н. Лутошкину: «Песчаная россыпь», «Мягкая глина», «Мерцающий маяк», «Алый 
парус», «Горящий факел». 
Классификаций  этапов  развития  коллектива  существует  множество  ведь 
педагогическая  наука  не  стоит  на  месте.  Но  не  стоит  забывать,  что  уровень  развития 
всего  коллектива  зависит,  в  первую  очередь,  от  классного  руководителя,  его 
деятельности и методов работы. 
Основные условия развития детского коллектива : 
- Педагогическое требование 
- Общественное мнение в коллективе 
- Организация самоуправления 
- Накопление и укрепление традиций. 
Детский  коллектив  —  основная  база  накопления  детьми  позитивного 
социального  опыта.  Опыт  приобретается  воспитанником  в  семье,  через  общение  со 
сверстниками  в  неорганизованных  внешкольных  условиях,  через  средства  массовой 
информации,  чтение  книг  и  другие  источники.  Однако  только  в  коллективе  его 
освоение  специально  планируется  и  направляется  педагогами-профессионалами. 
Ребенок  с  поступлением  в  школу  становится  членом  многих  коллективов,  часть  из 
которых  он  выбирает  самостоятельно  (кружки,  секции  и  т.п.),  а  членом  других,  и 

38 
 
прежде всего классного коллектива, он становится в силу определенных условий. Как 
член  общества  и  коллектива,  воспитан­ник  вынужден  принимать  те  правила  и  нормы 
взаимоотношений, которые свойственны тому или иному коллективу. Он не может их 
игнорировать  или  пренебрегать  ими  уже  потому,  что  хочет  быть  принятым 
коллективом,  занять  в  нем  удовлетворяющее  его  положение  и  эффективно 
осуществлять  свою  деятельность.  Это  вовсе  не  означает,  что  школьник  должен 
пассивно  приспосабливаться  к  сложившимся  или  складывающимся  отношениям. 
Коллектив  открывает  возможности  накопления  опыта  коллективного  поведения  в 
позициях не только подчинения, но и активного противопоставления и руководства. В 
конечном  итоге  это  приводит  к  формированию  таких  социально  ценных  качеств,  как 
гражданственность, 
гуманизм, 
инициативность, 
ответственность, 
социальная 
справедливость  и  др.  Только  в  коллективе  формируются  такие  существенные 
личностные характеристики, как самооценка, уровень притязаний и самоуважение, т.е. 
принятие или неприятие себя как личности. 
Одним  из  основных  принципов  реализации  теории  коллектива  в  педагогике 
является  принцип  формирования  личности  в  коллективе.  Данный  принцип  был 
разработан  Н.К.  Крупской  и  А.В.  Луначарским.  Он  провозглашает  основной  целью 
коллектива «всестороннее развитие такой личности, которая умеет жить в гармонии с 
другими,  которая  умеет  содружествовать,  которая  связана  с  другими  сочувствием  и 
мыслью социально» [5, 22]. 
Ничем не заменима роль коллектива в организации трудовой деятельности детей. 
При  ее  организации  в  условиях  коллектива  она  стимулирует  проявление 
взаимоответственности за конечные результаты труда, взаимопомощи. Через участие в 
трудовых  делах  воспитанники  включаются  в  экономические  отношения  и  становятся 
их  активными  участниками.  Познание  практической  экономики,  соединенное  с 
участием в труде на предприятиях,  обеспечивает воспитание у детей коллективизма и 
творческого отношения к труду. 
Коллективная 
жизнедеятельность 
школьников 
открывает 
практически 
неограниченные  возможности  для  реализации  физического  и  художественного 
потенциала  личности.  Физкультурно-оздоровительная  и  художественно-эстетическая 
деятельность способствует эмоциональному развитию воспитанников, вызывая чувства 
коллективного  сопереживания,  сочувствия,  совместного  ощущения  эмоционально-
нравственной атмосферы и ее сотворчества. 
Роль  коллектива  в  развитии  личности  состоит  и  в  том,  что  он  открывает 
возможности 
практического 
освоения 
демократических 
форм 
организации 
жизнедеятельности. Прежде всего это реализуется через активное участие в школьном 
самоуправлении и многообразной общественной жизни. [1, 102-104]. 
У  детей  младшего  школьного  возраста  взаимоотношения  со  сверстниками 
строятся  на  основе  установленных  правил  поведения  для  детей  этого  возраста. 
Доминирующими основаниями оценок друг друга являются ролевые, а не личностные 
характеристики.  В  процессе  учебной  деятельности  ученики  демонстрируют  свои 
возможности и получают общественную оценку со стороны учителя и одноклассников. 
Взаимооценки  в  основном  зависят  от  того,  как    к  тем  или  иным  ученикам  относится 
учитель. 
Согласно  данной  теории,  роль  коллектива  в  развитии  личности  проявляется  в 
следующих моментах: 
-  Коллектив  является  основной  базой  накопления  детьми  позитивного 
социального опыта, поскольку только в школьном коллективе его освоение специально 
планируется и направляется. 

39 
 
-  Коллектив  обеспечивает  воспитаннику  возможности  самовыражения  и 
самоутверждения  как  личности.  Только  в  нем  формируются  самооценка,  уровень 
притязаний и самоуважение. 
-  В  коллективе  формируются  общественно  значимые  умения  и  навыки, 
нравственные ориентации, гражданская позиция воспитанника. 
-  Трудовая  деятельность  в  условиях  коллектива  стимулирует  проявление 
ответственности за результаты труда. 
-  Коллективная  деятельность  открывает  возможности  для  реализации  и  развития 
физического и творческого потенциала воспитанников, их эмоционального развития. 
-  Коллектив  играет  очень  важную  роль  в  жизни  каждого  воспитанника.  В  нем 
также  удовлетворяются  естественные  потребности  человека  в  общении,  в 
принадлежности  к  группе  себе  подобных;  в  коллективе  человек  может  обрести 
поддержку и защиту, а также признание своих достижений и успехов. 
-  Коллектив  способен  изменять  человека.  Поскольку  ему  приходится  учиться  и 
жить в окружении других людей, он вынужден приспосабливать к ним свои желания, 
стремления, интересы. В коллективе человек имеет возможность по-новому взглянуть 
на себя со стороны, оценить себя и свою роль в обществе. Коллектив в значительной 
мере  стимулирует  творческую  активность  большинства  своих  членов,  пробуждает  в 
них стремление к совершенствованию, к первенству[6, 186]. 
Детский  коллектив  –  важнейший  фактор  целенаправленной  социализации, 
воспитания личности. [1, 111]. 
Становление  личности  невозможно  вне  коллектива,  поскольку  ее  стержневым 
образованием  является  самооценка,  основанная  в  значительной  степени  на  оценках, 
которые  дают  человеку  другие  люди.  Поэтому,  исходя  из  вышеизложенных  фактов, 
влияние  коллектива  на  личность  не  вызывает  сомнений.  Полноценное  формирование 
личности может происходить только в коллективе.  
 
Литература 
1.
 
Сластенин В. А., Исаев И. Ф., Шиянов Е. Н. Общая  педагогика: Учеб. пособие 
для  студ.  высш.  учеб.  заведений/  Под.  ред.  В.  А.  Сластенина:  В  2  ч.  – 
М.:Гуманит. изд. центр ВЛАДОС, 2003. – Ч. 2. – 256 с. 
2.
 
Подласый И. П. Педагогика. Новый курс: учеб.  для студ. высш. учеб. заведений: 
в  2  кн.  –  М.:  Гуманитар.  изд.  центр  ВЛАДОС,  2004.  –  Кн.1.Общие  основы. 
Процесс обучения. – 574 с.: ил. 
3.
 
Макаренко А.С. Коллектив и воспитание личности. - М.: Педагогика, 1972. - 334 
с. 
4.
 
Проблема  детского  коллектива  в  русской  и  советской  педагогической  мысли.  / 
Под ред. А.Ю. Гордина, Л.И. Новиковой. - М.: Педагогика, 1973. - 318 с. 
5.
 
Луначарский А.В. О воспитании и образовании. - М.: Педагогика, 1976. - 640 с. 
6.
 
Немов  Р.С.,  Кирпичник  А.Г.  Путь  к  коллективу:  Книга  для  учителей  о 
психологии ученического коллектива. - М.:Педагогика, 1988. -144с. 
7.
 
Тесленко  А.  Н.  Педагогика:  Учеб.  пособие  для  магистрантов  –  Астана:  ЕАГИ, 
2010. – 465 с. 
8.
 
Сухомлинский,  В.А.  Методика  воспитания  коллектива/  В.А.  Сухомлинский.  – 
М.: Просвещение, 2000.-53c. 
 
 
ӘОЖ 37.035.6 
ОҚУШЫЛАРҒА ХАЛЫҚТЫҚ ПЕДАГОГИКА НЕГІЗІНДЕ ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ 
БЕРУ 

40 
 
 
А.О. Ұлыбаева 
Семей қаласындағы «М.О.Әуезов атындағы педагогикалық колледжі» КҚМК, 202ә топ 
білім алушысы 
Ғылыми жетекші: Г.К. Сарсекова, Семей қаласының «М.О.Әуезов атындағы 
педагогикалық колледжі» КҚМК, Педагогика және психология пәндерінің оқытушысы 
 
             XXI  ғасырдың  жан-жақты  зерделі,  дарынды,  талантты  адамын  қалыптастыру 
бағытындағы  білім  беру  мәселесі  мемлекетіміздің  басты  назарында  екенін  ескерсек, 
қазіргі  кездегі  мемлекеттің  негізгі  міндеті  заман  талабына  сай,  жан-жақты  дамыған, 
туған  жерін,  Отанын  сүйетін,  ұлтжанды,  саналы,  ғылым  мен  білім  негізін  бойына 
дарытқан, бәсекеге қабілетті тұлға тәрбиелеп шығару.  
 
Жас  ұрпаққа  тәрбие  және  білім  беру  -  педагогика  ғылымының  негізгі 
катагориялары. Бірақ осы екі ұғымды бірге   алып қарастырғанда ғана өздерінің толық 
мәнін мақсатын айқын аша алады, себебі, осы екі категорияның басты нышаны - Адам. 
 
Білім  мен  тәрбиенің  өзара  үйлесімді  жүргізілуі  нәтижесінде  ғана  оқушыны 
білімдар,  тағылымы  мол,  ақыл-парасаты  биік  азамат  етіп  қалыптастыра  аламыз.  Олай 
болса, бүгінгі күн талабында педагогиканың қуатты рухани қазынасы тәрбие процесін 
әрбір  пәнді  оқыту  кезінде  тиімді  пайдалану  –  жас  ұрпақтың  бойында  мәдени 
қалыптастыруды  көздейді  «туған  кезінде  болмайтын,  өсе  келе  бізге  керек  болатын 
қасиеттердің  бәрі  тәрбиемен  келеді»  -  дегендей,  дамуы,  жаңаруы  жағдайында 
оқушыларды ұлттық рухта тәрбиелеудің маңызы ерекше.  
 
Бiлiмдi,  жан-жақты  қабілетті  ұрпақ  -  ұлтымыздың  баға  жетпес  қазынасы.   Ал, 
қазақ халқының ұлттық тәжірибелері мен тағылымдарының мол қазынасы – халықтық 
педагогика.  
 
Бүгiнгi  қазақ  мектептерінің  алдында  тұрған  басты  мiндет  –  оқушының  ұлттық 
сана-сезiмiн  оятып,  тәрбиелеп  қана  қоймай,  оның  бойына  халықтық  педагогиканы, 
ғасырлар  бойы  қалыптасқан  тiл,  дiн,  тәрбие,  ұлттық  салт-дәстүр,  үлгi-өнегенi  сiңiрту, 
яғни тәрбие беру мен оқыту әдістемелерінің түрлерi көп.  
 
Ұлттық  тәлім  тәрбиенің  іргетасын  дұрыс  қалай  бiлу  мұғалiмдердiң,  ата-
аналармен қосылып  жүргiзген  шараларына  байланысты,  өйткенi,  бiрiншi  ұлттық 
тәрбиенің  ошағы  -  отбасында,  екiншiден,  мектепте  болғандықтан,  ата-ана  мен  мектеп 
болып бiрiгiп жұмыс атқару - біздің басты мiндетiмiз.  
 
Халқымыздың  тiлiн,  тарихын,  ұлттық  дәстүрін,  ата  салтын  үмыта  бастаған 
бүгiнгi  ұрпақты  тәрбиелеуге  ат  салысу  жалпы  ұлтымыздың  мiндетi.  Халқымыздың 
асыл  қазынасын  тиiмдi  пайдалану,  оның  салт-дәстүрі  мен  мәдениетіне  құрметпен 
қарауға үйретуi сөзсiз.  
 
Жас ұрпаққа сапалы біліммен бірге саналы тәрбие беру қай кезде де өзектілігін 
жоғалтқан  емес.  Қазірде  солай.  Арғы  ата-бабаларымыз  жас  өренді  елін,  жерін  сүюге 
үндеп,  ұлттық  салт-дәстүрмен  сусындатуды  мұрат  тұтқан.  Сол  рухани  үндеу  бүгінгі 
күнге жеткізді. Жаңа ғасырлардың белесінде өзінің 20 жылдық тарихына табан тіреген 
Қазақ  елінің  патриоттардың  мекеніне  айналуы  өзгеге  үлгі,  өзімізге  медеу.  Сондықтан 
да  болар,  мемлекет  тарапынан  отансүйгіштікті  дамыту,  сапалы  білімге  жол  бастау 
бағытында  келелі  шаралар  атқарылып,  көлемді  бағдарламалар  жасалып  жатқаны 
қаншалық  деген сұрақ ойға оралады. Соңғы 20 жыл ішіндегі  өзгерістер, шыққан биік, 
қайта оралған құндылықтар, өлмес-өшпес мұра, тапқан табыстарды тілге тиек етсек, әр 
қазақстандықтың  жүрегіне  қуаныш  пен  мақтаныш  келер  күнге  деген  сенім  ұялатады. 
Осындай  жетістікке  жетуіміз  –  халқымызды  жасампаздыққа  жұмылдырып,  еліміздің 
тарихтағы жаңа орнын айқындаған елбасы Н.Ә. Назарбаевтың еңбегі. Бұл жетістіктер – 
бүкіл қазақстандықтардың мақтанышы. Бір сөзбен айтқанда, бүкіл қазақстандықтар өз 

41 
 
елінің,  жерінің  өткенін  сезінбей,  оның  ерлікке,  адамгершілікке  толы  тарихын,  өнерін 
жете ұғынбай, отаншылдық сезімді қалыптастыру мүмкін емес.  
 
Рухани  тәрбиемен  нұрланбаған  адам  өзінің  алған  білімін  қара  басының 
пайдасына  жұмсап,  өз  мүддесі  үшін  адамзатқа  апат  әкелуі  мүмкін.  Оның  мысалы 
тарихта  аз  емес.  Тек  сол  арқылы  ғана  халқымыздың  ғасырлар  бойы  жинақталған  бай 
рухани  мұрасымен  жастардың  бойына  адамгершілік  ізгі  қасиеттерді  қалаыптастырып, 
сіңіртіп,  өзінің  Отанына  адал  азамат  етіп  тәрбиелеу  ата-ана  мен  ұстаздар  қауымына 
жүктеледі  
 
Оқу  мен  тәрбиелеудің  үлкен  ортасы  –  мектеп  екені  белгілі.  Ондағы  жоспарлы 
тақырыптық  сабақтармен  қатар,  сынып  сағаттары,  тәрбие  сағаттары,  пәндік 
олимпиадалар,  ғылыми  жобалар  оқу  мен  тәрбиенің  ең  негізгі,  ықпалдастығы  болып 
отыр. Бүгінгі таңда, ұрпағымыздың азамат болып қалыптасуы барысында біз олардың 
жаhанданудың теріс ықпалдарына қарсы тұруын ескеруіміз қажет. Бұл жағдайда тәрбие 
жұмысының тиімділігі ата-ана мен мектептің өзара байланысынан көрінеді.  
 
Өскелең  ұрпаққа  адамзат  тарихында  ұрпақтан-ұрпаққа  жалғасып  келе  жатқан 
патриоттық тәрбиені, отаншылдықты, сапалы білімді дарыту – қазіргі кезде көкейкесті 
мәселенің бірі болып отыр. Ақиқатында, осынау мәселе еліміздің тұтастығын, оны ішкі 
және  сыртқы  күштерден  сақтау  міндетінің  өзі  жастарды  отаншылдық,  елжандылық, 
патриоттық рухта тәрбиелеуді жүктейді. Өйткенін білмеген халқының қадірін білмейді, 
халық нені бастан кешірді, бүгінге қол жеткені ненің арқасы, халық өз тарихын жасау 
үшін тер төгіп, азап шекті,  тар жол, тайғақ кешуден өтіп, жерін қорғап, елін сақтады. 
 
Отансүйгіштік  сезімнің  нысаны  мен  қайнар  көзіне  Отан,  туған  жер,  табиғат, 
оның  байлықтары,  тіл,  дәстүр,  тарихи  ескерткіштер,  туған  өлкедегі  ұлттық 
құндылықтар жатады.  
 
Ұлттық  сезім  –  өзінің  ұлттық  өкілділігін  мойындай  отырып  ұлтына  деген 
сүйіспеншілік,  жанашырлық,  халық  мұраларын  бағалай  білу.  Әрбір  адам  өз  Отанына 
деген  мақтаныш  сезімі,  өз  ұлтын  терең  сүюі  арқылы  басқа  ұлттарды  танып, 
құрметтеуге тиіс.   Ұлттың сана-сезімімен ана тілін білу де, жері елінің тарихына зер 
салу,  төл  мәдениетін  игеру  де  туындайды.  Ана  тілін  білмейтін  адам  өзінің  де,  ел-
жұртының да қадір-қасиетін жетік біліп, бағалай алмайды. Жалпы, патриоттық сезімнің 
қалыптасуы отбасынан бастау алады.  
 
Патриоттық тәрбие, ұлттық намыс, ұлттық сана-сезім рухани байлықтан көрініс 
табады.  Олай  болса,  рухани  байлыққа,  ең  алдымен,  тілімізді,  дінімізді,  салт-
дәстүрімізді  жатқызсақ,  тіл  –  қазақ  болуымыз  үшін,  дін  –  адам  болуымыз  үшін,  салт-
дәстүр – ұлт болуымыз үшін қажет.  
 
Бүгінгі таңда ХХІ ғасыр табалдырығын еркін аттаған азат ұрпаққа тәлім-тәрбие 
мен  білім  беруді  жетілдірудің  басым  бағыттарын  айқындап,  педагогика  ғылымында 
ұлттық  сананы  қалыптастыру  көкейкесті  мәселелердің  бірі  болып  отырғаны  анық. 
Сондықтан  келешек  ұрпақты  ұлттық,  халықтық  тұрғыдан  тәрбиелеу  қажет.  Жас 
ұрпаққа  ұлттық  тәрбие  берудің  негізгі  бағдарлы  идеялары  еліміздің  Президенті 
Н.Ә.Назарбаевтың  «Қазақстан  -  2030»  халыққа  жолдауында  былай  деп  жазылған: 
«Толық  өркениетті  ел  болу  үшін  алдымен  өз  мәдениетімізді,  өз  тарихымызды 
боиымызға сіңіріп, содан кейін өзге дүниені игеруге ұмтылғанымыз жөн».  
 
Олай  болса,  басты  мақсат  –  жас  ұрпақты  ұлттық  игіліктер  мен  адамзаттық 
құндылықтар, 
рухани-мәдени 
мұралар 
сабақтастығын 
сақтай 
отырып 
тәрбиелеу. Ұлттық  құндылықтарымызды  әлемдік  деңгейге  шығаруға  қабілетті  тұлға 
тәрбиелеу үшін:  
- оқушылардың ұлттық сана-сезімін қалыптастыру;  
- жас ұрпақ санасына туған халқына деген құрмет, сүйіспеншілік, мақтаныш сезімдерін 
ұялату, ұлттық рухын дамыту;  

42 
 
-  ана  тілі  мен  дінін,  оның  тарихын,  мәдениетін,  өнерін,  салт-дәстүрін,  рухани-мәдени 
мұраларды қастерлеу;  
- жас ұрпақ бойында жанашырлық, сенімділік, намысшылдық тәрізді ұлттық мінездерін 
қалыптастыру сияқты міндеттерді орындағанда ғана басты мақсатқа жетеміз.  
 
Ұлттық  тәрбие  қазір  елімізде  орын  алып  отырған  көптеген  мәселелерді:  ана 
тілін,  ата  тарихын,  ұлттық  салт-дәстүрін  білмейтін  жастар,  тастанды  жетім  балалар, 
«қиын»  балалар,  қарттар  үйлеріндегі  әжелер  мен  аталар,  нашақорлыққа  салынған 
жастар,  тағы  басқаларды  бірте-бірте  жоюдың  және  олардың  алдын  алып, 
болдырмаудың негізгі жолы.  
Ұлттық тәрбие алған ұрпақ дені сау, білімді, ақылды, 
ұлтжанды, еңбекқор, сыпайы, кішіпейіл болып өседі. Сондықтан да ұлттық тәрбие – ел 
болашағы. Қазақ халқының ғасырлар тұңғиығынан бері тарихымен біте қайнасып келе 
жатқан  ұрпақ  тәрбиелеудегі  тәжірибелері  бізге  сол  рухани  мәдениет,  этикалық, 
эстетикалық  құндылықтарын  құрайтын  ұлттық  әдет-ғұрып,  салт-дәстүрлер,  әдеби, 
музыкалық,  кәсіби,  тұрмыстық  фольклорлар  мазмұны  арқылы  жетіп  отыр.  Сонымен 
бірге  ұрпақ  тәрбиесіне,  жалпы  халықтың  рухани  дамуына  байланысты  ұлттық  тәлім-
тәрбиелік  ой-пікірлерді:  Қорқыт  ата,  Әл-Фараби,  Қожа  Ахмет  Иассауи,  Мұхамед 
Хайдар  Дулати,  Жүсіп  Баласағұн,  Махмұт  Қашқари,  Асанқайғы,  т.б.  қазақ  ақын- 
жырауларының мұраларынан, билер мен шешендердің тәлімдік сөздерінен көреміз.  
 
Қазақ  отбасында  балаға  тілі  шығып,  анық  сөйлей  бастаған  кезден-ақ,  ағайын 
туысты,  нағашы  жұртын,  ата-тегін,  руын,  ел  жұртын  білдіруге  ерекше  көңіл  бөлген. 
«Жеті  атасын  білу»  заң  болған.  Ата-бабаларымыз  өз  тегінің  шығу  тарихын  білуді  әр 
азаматқа  парыз  деп  ұққан.  «Жеті  атасын  білмеген  ер  жетім»,  «Жеті  атасын  білген  ұл, 
жеті жұрттың қамын жер» деген аталы сөз содан қалса керек. Баланың өзі шыққан тегін 
білуі  оның  азаматтық,  елжандылық,  отансүйгіштік  қасиеттерін  қалыптастырады  деп 
есептеген.  Отбасы  мүшелері  балаға  тек  жеті  атасына  дейінгі  бабаларының  атын 
жаттатып қана қоймаған. Олардың қандай адам болғанын, өнегелерін үлгі етіп отырған. 
Әрі  сол  арқылы  отбасы  шежіресін  жалғастыруға  баулуды  мақсат  еткен.  Қазіргі 
медицина  ғылымы  дәлелдегендей,  жеті  атаға  дейін  қыз  алыспай  қанның  тазалығын, 
яғни  ұлттың  таза  болуына  әкеледі  екен,  екіншіден,  қазақ  ұрпағы  жеті  атасына  дейін 
араласып,  ынтымағы  бір  болсын  дегеннен  болса  керек.  Мектеп  қабырғасында 
тәрбиеленіп  жатқан  жас  ұрпақтарға  білімді  өз  бетінше  ізденуіне  ,  ұлттық  тәрбиені 
сіңіріп, оның ерекшелігін терең білуге, құрметтеуге, үйретуге тиіспіз.  
 
Қазақ  халқының  салт-дәстүрінің  ұрпақ  тәрбиесіне  қосар  үлесі  аса  зор,  мәні 
үлкен.  Ендеше  ата-аналарымызға,  ұстаздарымызға,  оқушыларымызға  білім  беру 
барысында ұлттық салт-дәстүрлерді пайдалану олардың ұлттық рухты қалыптастыруға 
мол  үлесін  қосу  қажет.  «Баланы  жастан»  демекші,  мектеп  оқушыларының  санасына 
халқымыздың  тәрбие  негізі,  асыл  қазынасы  –  салт-дәстүрлерін  дұрыс  жеткізе  білсек, 
ертеңгі  күні  олардан  зор  ұлтжанды  қазақ  азаматы  шығатынына  кәміл  сенуге 
болады. Қазақ  отбасының  осындай  өнегелері  жеке  бастың  мінез-құлқы  мен  рухани 
мәдени құндылықтарын қалыптастырудың баспалдақтары болады.  
 
Ата-бабаларымыздың  сан  ғасырлар  бойы  ұрпағына  азық  болған  ақыл-кеңес, 
өсиеттері,  асыл  мұрасы  ұлттых  рух,  ұлттық  мақтаныш,  ұлттық  намыс,  ана  тілі  мен 
ұлттық мәдениетін қалыптастыру сезімін ояту – баршамыздың парызымыз. Сонда ғана 
ұлттық сана-сезімі толыққанды жетілген, туған тілін еркін білетін, ұлттық сипаты мен 
ұлттық  рухын  жоғалтпаған  ұрпақ  тәрбиелей  аламыз.  Адамзат  баласының  алға  қарай 
сатылай өркениет өріне жетуі әр адамның дұрыс ой түйіп, өнеге ге жол сілтеуі, рухани 
күшін  нығайтуға,  аға  буын  өкілдеріне  ізет  көрсету  отансүйгіштік  тәрбенің  бастамасы 
болып табылады.  

43 
 
 
 «Адамға  ең  бірінші  білім  емес,  тәрбие  берілуі  керек,  тәрбиесіз  берілген  білім 
адамзаттың  қас  жауы»  -  дейді  Әбу  Насыр  әл-Фараби  өз  қағидасында.  Яғни,  оқу  мен 
тәрбие егіз. Оқу мен тәрбие ықпалдастығы бірін-бірі толықтырып отырады.  
 
Халқымыздың  маңдайына  біткен  ұлттық  құндылықтарымызды,  сонау  өткен 
ғасырлардан  өшпес  мұра  болып  қалыптасып  келе  жатқан  дархан  халқымыздың 
таратқан үлгі  насихаты асыл мұраларымызды  дәріптеп, білімге ден қойып көп ізденіс 
жасамайынша оқыту мен тәрбиені бірге ұштастырып, ықпалдастыру мүмкін болмайды. 
Оқыту  мен  тәрбиені  ықпалдастырып  қажымай  еткен  еңбек  арқасында  әлемдік 
деңгейдегі дарынды да, тәрбиелі оқушы тұлға шығатыны сөзсіз. 
 

жүктеу/скачать 2,89 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: