Conclusions:
1. A method of comprehensive assessment of rocks condition allows to consider the features of the ge-
ological structure of the undermined strata and thus to enhance the quality of geometrical maintenance of
mining operations. In turn, the results of geo- mechanical forecasts give the possibility to determine the most
dangerous sites, calling for regime geo-physical and geodetic surveying observations to localize the anthro-
pogenic impacted areas.
2. The method of geodetic observation on the monitoring station profile lines using new generation
modern devices and tools, developed by the author to improve the accuracy and productivity of the field
measurements.
3. .The method for measuring the mines roof sag allowing the operational control of the underground
workings stability and to increase the safety of the mining operations.
4. To ensure the industrial safety and to prevent further progressive fracture of pillars, the composi-
tion, produced of the mining waste.
Application of the methods to strengthen the slope ledges and dump surfaces has improved the geo-
mechanical situation in the board areas and to ensure the environmental safety of the mineral resources de-
velopment.
REFERENCES
[1] Rock burst and seismicity in mines proceedings.-Australia: Australian Centre for Geo-mechanics, 2005.
[2] V.John Simmons (2012). Geotechnical risk management in open pit coal mines. Australian Center for Geo-
mechanics, Newsletter, 2004.-V№22. рр.1-4.
[3] K.N. Trubetskoy, I.V. Miletenko, (2012). Analytical estimation of anthropogenic fracture of protective pillar.
М.:RICEMR RAS,pp 20-25
[4] M.B. Nurpeisova, K.B. Rysbekov, G.M. Kyrgizbaeva.(2015) Innovational methods of monitoring on the geo-
dynamic field test sites.- Almaty, KazNTU, p.324.
[5] Innovative patent of RK, No 0-2963 ‘Permanent ground benchmark, used in geo-monitoring the Earth
surface”/ M.B. Nurpeisova, G.M. Kyrgizbaeva, D.M. Bek, A.A. Bek. Published, March, 16, 2016.
[6] Utility model RK No 10-2982 “The measuring of the roof displacement in mines / M.B. Nurpeisova, G.M.
Kyrgizbaeva, K. Kopzhasaruly, A.A. Bek. Published, March, 31, 2015.
[7] Utility model RK No 10-20781. “Composition for strengthening of the fractured rocks”/ M.B. Nurpeisova,
G.M. Kyrgizbaeva, K. Kopzhasaruly, A.A. Bek. Published, January, 02, 2016.
Нұрпейісова М.Б., Сандибеков М., Копжасарулы К., Бек А.
Кеніштердегі өндірістік қауіпсіздікті қамтамасыз етудің инновациялық әдістері
Түйіндеме. Жер қойнауын игерудің өндірістік және экологиялдық қауіпсіздігіне қамтамасыз етуде тау
жыныстары массивінің жай-күйі туралы сенімді мәліметтер алу маңызды мәселе. Онсыз нақтылы кен-
геологиялық жағдайдағы геомеханикалық процестерге әсер ететін басты факторларды ерекшелеу мүмкін емес.
Мақалада Ақбақай кенішіндегі геомеханикалық процестерді зерделеу және басқарудың нәтижелері келтірілген.
Түйінді сөздер: геомеханикалық процетер, мониторинг, инновациялық әдістер, ба қару тәсілдері.
Нурпейсова М.Б., Сандибеков М., Копжасарулы К., Бек А.
Инновационные методы обеспечения производственной безопасности на рудниках
Аннотация. Для обеспечения промышленной и экологической безопасности освоения недр, актуальной
проблемой является получение достоверной информации о состоянии массива горных пород в недрах. Без них
невозможно выделить доминирующие факторы, оказывающие существенное влияние на геомеханические про-
цессы в конкретных горно-геологических условиях. В статье приведены результаты по изучению и управле-
нию геомеханических процессов в условиях рудника Акбакай.
Ключевые слова: геомеханические процессы, мониторинг, инновационные методы, средства управления.
●
Науки о Земле
№1 2017 Вестник КазНИТУ
14
УДК 539.216; 620.3
И. Бекмухамедов, А. Шахизат
(КазНИТУ им. К.И.Сатпаева, Алматы, Республика Казахстан,
Beckmuhamedov1924@gmail.com)
ИССПОЛЬЗОВАНИЕ ГЕОПОРТАЛОВ ДЛЯ ОТОБРАЖЕНИЯ
ГЕОГРАФИЧЕСКОЙ ИНФОРМАЦИИ
Аннотация. Рассматриваются географические информационные системы (ГИС) и отображение ГИС по-
средством геоинформационных Web-сервисов, позволяющих визуализировать и интегрировать пространствен-
ную информацию различного рода, осуществлять доступ к данным и их публикацию. Современное общество
давно прониклось симпатией к многочисленным электронным гаджетам: смартфонам, планшетам, ноутбукам,
навигаторам, и многие уже чувствуют себя без них не уютно. Интернет также стал для многих из нас источни-
ком новостей, справочной информации, бюллетеней и даже развлечений. Ключевым же преимуществом про-
фессионала стало умение оперативно находить и анализировать невероятные объёмы данных. Наступила ин-
формационная эпоха, когда высоко ценится умение своевременно и систематизировано собирать знания.
Ключевые слова .Ддистанционное зондирование земли, геоинформационные системы, геопортал.
Введение. В настоящее время значительное внимание уделяется вопросам охраны окружающей
среды и рационального использования природных ресурсов. Для их решения необходим
комплексный подход, который требует использования больших объемов экологической,
картографической и другой количественной информации о состоянии компонент природной среды,
что практически невозможно без применения развитых методов и средств информатики. Наиболее
перспективными методами обработки и усвоения подобных объёмов информации, на сегодняшний
день, являются методы, основанные на использовании компьютерных геоинформационных
технологий.
Использование
геоинформационных
систем
(ГИС),
позволяющих
проводить
одновременный анализ многомерных данных с использованием цифровых карт, упрощает процедуры
экологического прогноза и оценку комплексного воздействия на природную среду, делает
возможным оперативное выявление аномалий и принятие необходимых мер для их устранения .
Рис 1. Архитектура геопортала
Можно выделить следующие общие тенденции развития и использования ГИС:
- применение в области моделирования пространственных объектов и территории теории
фракталов, катастроф, хаоса, нейронных сетей в целях прогнозирования развития ситуации;
- развитие объектно-ориентированных моделей в ГИС;
- совершенствование систем управления базами пространственных данных и знаний,
разветвленных пользовательских систем и сетевых структур (переход от персональных компьютеров
●
Жер туралы ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017
15
и настольных ГИС к рабочим станциям и сетевым ГИС, развитие интуитивного и стандартизованного
пользовательского интерфейса);
- «интеллектуализация» ГИС (интеллектуальный анализ данных, основанный на применении
методов искусственного интеллекта в полномасштабных системах поддержки принятия решений,
обеспечивает моделирование альтернативных решений на разных этапах принятия решений, их
анализ и выбор вариантов, удовлетворяющих, поставленным условиям);
- интеграция ГИС и мультимедиа технологий, технологий трехмерного моделирования и
виртуальной реальности;
- интеграция ГИС и Интернет;
- совершенствование фундаментальных понятий в области теоретических аспектов
геоинформатики;
- использование ГИС технологий в государственном управлении;
- развитие национальной инфраструктуры пространственных данных (РИПД);
- развитие нормативно-правовой базы, регламентирующей создание и использование ГИС и
геоинформации;
- совершенствование учебных программ и методик подготовки специалистов и пользователей в
области ГИС.
Рис 2. Отображение плотности населения на территории РК
Геопортал – это электронный географический ресурс, размещенный в локальной сети или сети
Интернет. Часто под геопорталом понимают любой опубликованный картографический документ. Но
понятие геопортала намного шире – это каталог геоданных (картографической и описательной ин-
формации), сопровождаемый базовыми или расширенными возможностями геоинформационных си-
стем (просмотр, редактирование, анализ пространственных данных), доступный пользователям через
web-обозреватель. Геопорталы стали общепринятой платформой для создания национальных инфра-
структур пространственных данных (ИПД). Под инфраструктурой пространственных данных (ИПД)
понимается «информационно-телекоммуникационная система, обеспечивающая доступ граждан, хо-
зяйствующих субъектов, органов государственной и муниципальной власти к распределенным ресур-
сам пространственных данных, а также распространение и обмен данными в общедоступной гло-
бальной информационной сети в целях повышения эффективности их производства и использова-
ния». Пространственные метаданные (геометаданные) это данные о пространственных данных в виде
стандартизованного набора сведений об их существенных свойствах, доступные для поиска, оценки и
просмотра на геопорталах. Этим минимальным набором, определяющим суть и уникальность геопор-
талов, их функции не исчерпываются: метаданные для возможности поиска должны быть подготов-
лены и зарегистрированы в службе каталогов геопортала или автоматически найдены сборщиком. В
геосервисах реализованы и иные функции: вычислительные, расчетно-аналитические; данные могут
быть визуализированы средствами Web-картографирования, обработаны средствами ГИС, приобре-
тены средствами электронной торговли. Это площадка для взаимодействия поставщиков простран-
ственных данных (производителей, правообладателей) и пользователей.
●
Науки о Земле
№1 2017 Вестник КазНИТУ
16
Первый большой геопортал в «классическом» его понимании создается в США с конца 90-х
годов под руководством федерального комитета по геоданным (Federal Geospatial Data Committee -
FGDC) в рамках развития национальной инфраструктуры пространственных данных НИПД NSDI
Clearinghouse Network. В 2003 году в США стартовал геопортал Geospatial One-Stop (GOS), создан-
ный в рамках инициативы «электронное правительство» и построенный вокруг централизованной
базы каталогов метаданных, которые связывают клиентов с поставщиками геоданных и геопродук-
тов. Пользователь геопортала GOS может использовать стандартную программу-браузер или «про-
смотрщик»
(«тонкий
клиент»)
или
связываться
через
ГИС
(«толстый
клиент»)
[5].
В последние годы направление геоинформатики, связанное с созданием и применением ге-
опорталов, стремительно развиватеся. Примерами различных типов геопорталов являются геопортал
ИПД Европейского Союза INSPIRE, геопортал ИПД ООН UNSDI, специализированный (или темати-
ческий) геопортал по контролю выбросов углекислого газа в США NatCarb и др. Сегодня практиче-
ски все развитые страны Европы, Америки и Азии имеют национальные геопорталы ИПД.
Типы геопорталов.Сообразно уровням ИПД, геопорталы принято делить на национальные,
региональные и локальные. Среди них особое место занимают национальные геопорталы; они играют
ту же роль, какую играли и продолжают играть национальные атласы в бумажном или электронном
исполнении, роль атрибута государственности, «фасада» нации, свидетельства успехов в географиче-
ском изучении страны, свода ее национальных информационных ресурсов в части пространственных
данных. Опираясь на современные тенденции в деле развития российской ИПД и предвидя близкие и
отдаленные их перспективы, следует ожидать формирования развитой системы геопорталов, пред-
ставляющих и объединяющих геоинформационные ресурсы разного уровня и пространственного
охвата от национальных до ультралокальных, различной предметной специализации и ведомственной
принадлежности от тематически универсальных до специальных. И, наконец, тип геопортала опреде-
ляется набором функций, которые он способен поддерживать, и балансом между ними.
Различают несколько видов порталов, в том числе:
по архитектуре:
- вертикальный (имеет узкую тематическую направленность),
- горизонтальный(обслуживает различные темы, например, поисковые системы),
- смешанный;
по географическому охвату:
- региональные (Яндекс),
- национальные,
- локальные (геопорталы городов)
по специализации и доступности:
- публичные (общедоступные), ориентированы на всех Web-пользователей, являются Интернет-
эквивалентом публичных библиотек (Yahoo!, MSN).
- корпоративные, ориентированные на специфичный тип пользователей, могут иметь и внеш-
ний интерфейс для публичного использования.
Рис 3. Геопортал станции контроля качества атмосферы.
●
Жер туралы ғылымдар
ҚазҰТЗУ хабаршысы №1 2017
17
ЛИТЕРАТУРА
[1] Понамарчук А.И. и др. Дистанционное зондирование в картографии. Перьм , 2013. –с. 100 .
[2] Савиных В.П. Геоинформационные анализ данных дистанционного зондирования. М.:Картгеоцентр,
2001. –с.228
[3] Демиденко А.Г. Формирование межевого плана средствами ГИС «Карта 2008» // Геопрофи. — 2009.
— № 1. — С. 28–31.
[4] Кошкарев А. В. Геопортал как инструмент управления геоинформационными ресурсами
// Тематическое картографирование для создания инфраструктуры пространственных данных. Материалы
IX научной конференции по тематической картографии (Иркутск, 9–12 ноября 2010 г.). Т. 1. Иркутск: Изд-во
ИГ им. В. Б. Сочавы СО РАН, 2010. С. 108–109.
[5]
Koshkarev AV Geoportal as a geographic information management tool // Thematic mapping to create a spa-
tial data infrastructure. Proceedings of the IX scientific conference on thematic cartography (Irkutsk, 9-12 November
2010). T. 1. Irkutsk: Izd IG them. VB Sochava SB RAS, 2010. P. 108-109.
[6] Герасимов А.П. Местные системы координат // Геопрофи. — 2009. — № 4. — С. 32–34.
[7] Ссылка:
http://gis-lab.info/
.ДЗЗ и обработка снимков.
[8] Ссылка:
http://studopedia.su/1_27640_primenenie-gis-tehnologiy.html
.ГИС технологии.
[9] Ссылка:
http://pandia.ru/text/77/223/18300.php
. ГИС технологии
Beckmuhamedov I., Shakhizat A.
Using the geoportals for displaying the geographic information.
Annotation. In the present article deals with the geographic information system (GIS) mapping and GIS geo-
graphic information through Web-services that allow to visualize and integrate spatial information of various kinds,
access to data and their publication.
Modern society has long been imbued with sympathy for the many electronic gadg-
ets: smartphones, tablets, laptops, navigators, and many already feel uncomfortable without them. The Internet has also
become for many of us a source of news, background information, newsletters, and even entertainment. A key ad-
vantage is the ability to become a professional quickly find and analyze the incredible amounts of data. There was an
information era when highly valued skills in a timely and systematic way to collect knowledge.
Key words. Remote Earth sensing, GIS, Web-services, Geography portal.
Бекмұхамедов І., Шахизат Ә.
Геопорталды пайдалануды көрсету үшін географиялық ақпарат
Түйіндеме. Мақалада географиялық ақпараттық жүйесі(ГАЖ),картографияны бііктіруге мүмкіндік бере-
тін қызметтер және web деректерге жариялау және қол жеткізу. Бүгінгі қоғам көптен бері прониклось симпа-
тией к көптеген электрондық гаджетам: смартфондарға, планшеттерге ме, ноутбуктердің, навигаторам, және
көптеген қазірдің өзінде сезінеді оларсыз ыңғайсыз. Интернет, сондай-ақ болды көптеген көзі таспасы, анықта-
малық ақпарат, бюллетендер және тіпті ойын-сауық. Маңызды бір артықшылығы-кәсіпқой болды білу жедел
табу және талдауға керемет көлемі деректер. Басталған ақпараттық дәуірі, қашан өте жоғары бағаланады білу
уақтылы және систематизировано жинай білу.
Түйін сөздер: Геоаппаратық жүйелер (ГАЖ),жүйелер, технологиялар, пайдалану,мүмкіндігі.
УДК 5.55.556
Б.Б. Елбасиева, Г. Оспан, К.М. Арықбаева
(Гумилев Л.Н. атындағы Еуразия ұлттық университеті,
Астана, Қазақстан Республикасы,
baljan_2303@mail.ru
)
НҰРА ӨЗЕНІНІҢ ЖЫЛДЫҚ АҒЫНДЫСЫНЫҢ БҰЗЫЛУ СӘТІН АНЫҚТАУ
Түйіндеме.
Нұра өзені - Нұра-Сарысу бассейнінің ең ірі өзені. Өзен бассейні екі облыс: Қарағанды және
Ақмола аумағында жатыр. Нұра өзені жоғарыда аталған екі облыстың индустриялдық және ауыл шаруашылық
бағыттарында маңызды рөл атқарады. Нұра өзені бойында орналасқан 11 гидрометео бекеттерден мәліметтер
1931-2011 жыылға дейін жинақталып, өңделді. Мәліметтер жетіспеген не болмаса жоқ болған жыл немесе жыл-
дардың мәліметтері графоанлитикалық әдіспен қалпына келірілді. Мәліметтер Фишер, Стьюдент және Вилкок-
сан өлшемдері бойынша қатар біртектілігіне тексерілді. Жұмыс барысында өзеннің әр учаскесінің табиғи ағын-
ның бұзылу сәті анықталды.
Түйіндеме сөздер: Нұра, Стьюдент өлшемі, Фишер өлшемі, Вилкоксан өлшемі, қатар біртектілігі, мәлі-
меттерді қалпына келтіру, табиғи ағын, реттелген ағын.
●
Науки о Земле
№1 2017 Вестник КазНИТУ
18
Кіріспе. Сарыарқа герциндік және альпілік орогенездің каледондық қатпарының нәтижесінде
қалыптасқан. Сарыарқаның қазіргі жер бедері герцин тауларының ұсақ денудациясының нәтижесінде
пенеплен-жазық жағдайына (қалдық таулар және шоқылардан) жетуіне дейінгі әсерінен пайда болған.
Күмбез және конус тәріздес шыңды шоқылар жапсарлас жазықтан 30-40 м, ал кейде 80-100 м жетеді.
Аймақтың негізгі су артериясы – Нұра өзені. Ол Сарыарқаның орталық бөлігіндегі Қарқаралы
тауларында 1060 м абсолюттік биіктіктерден басталып, 304,4 м деңгейіндегі ағынсыз Теңіз көліне
құяды. Өзеннің ұзындығы 978 км. Алабының ауданы 55100 км
2
. Жалпы құламасы 756 м, орташа еңіс-
тігі 0,77
0
/
00
.
Нұра өзені алабының күрделі геологиялық құрылыммен көзге түседі. Мұнда палеозойға дейінгі
кезеңнен төрттік кезеңге дейінгі барлық жыныстар кездеседі. Барлық көптеген шөгінділерден басым
бөлігі шөгінді және эффизивті түрге тән. Интрузивті және метаморфизикалық құрылымдар
мардымсыз [1].
Нұра өзені алабының өзен аңғарынан көл қазаншұңқырлары күшті қалың аллювиалді және
төрттік кезең шөгінділерінен құралған. Бұл ауданда қазіргі аңғарларындағы құмтас, малтатас, қойтас
шөгінділерінің қалыңдығы 15-20 м асады.
Жыл ішінде ауа температурасының ауытқуы өте үлкен, жылдық абсолюттік өзгеріс шамасы -
88
ᴼ
С. Қаңтар және шілде айларының орташа температура айырмашылығы 38
ᴼ
С болады.
Қар жамылғысының тығыздығы қыстың басында, әдетте 0,15-0,20 м
3
аспайды, бірақ қыс кезінде
біртіндеп ұлғаяды және көктемнің басындағы қар ерудің басталуы алдында орташа шамамен 0,25-
0,35 м
3
құрайды.
Қар жамылғысының орташа биіктігі 10-30 см дейін жетеді.
Алаптың климаттық ерекшеліктеріне сәйкес, мұнда жүйелі өзендерден мезгілдік ағынсулар
басым болып келеді. Жүйелі өзендердің тығыздығы алапта 0,16-1 км
2
келеді. Сондай-ақ алап ай-
мағында ағынсыз, тұйық жекеленген кішігірім алаптар көптеп кездеседі. Мұндай аймақтар Нұра өзе-
нінің алабында орташа сулы жылдары 12 % құрайды [2].
Нұра өзені бойында Бесоба, Новостройка, Шешенқара, Балықты, Ақмешіт, Қошқарбаев және
т.б. гидрометеорологиялық бекеттер орналасқан Нұра өзені бойында орналасқан гидрометеорология-
лық бекеттерден жылдық орташа су өтімі мәндері жылнамадан, яғни ГГИ алынды. Жинақталған бас-
тапқы мәндер, яғни көпжылдық орташа су өтімдері мәндері топтастырылып ол бойынша өзеннің
зерттелгенділігі жайлы ақпарат жасалды [3].
Бес-оба, Шешенқара, Балықты, Қошқарбаев бекеттері. Бес-оба бекетінің су өтімінің бақылау
қатары 53 жыл, яғни 1959-2011 жылдар аралығына сәйкес. Шешенқара бекетінің бақылау қатары 61
жыл, яғни 1951-2011 жылдар аралығына сай. Балықты бекетінің бақылау қатары 78 жыл, яғни 1934-
2011 жылдар аралығы болып табылады. Қошқарбаев бекетінің бақылау қатары 80 жыл, яғни 1934-
2011 жылдар аралығына сәйкес [4].
Пролетарский, Колхозный, клх. 40 лет Октября, Рождественка (Рождественское) бекеттерінде су
өтімдеріне бақылау жүргізілмеген. Оның себебі жоғарыда аталған бекеттер шаруашылық салалардың кей
қажеттіліктеріне байланысты бұл бекеттер уақытша жұмыс жасаған, яғни экономиканың белгілі салалары-
ның қажеттіліктерін қанағаттандырып болғаннан соң бұл салалар өз жұмыстарын тоқтатты [5].
Есептеулер нәтижесі. Қолда бар мәміметтер бойынша барлық бекеттер мәліметтері қалпына
келтірілді. Қалпына келтірілгеннен кейінгі су өтімінің қателіктері нормадан аспады [6]. Ол 1-кесте
берілді.
1-кесте. Нұра өзенінің қалпына келтірілген су өтімдерінің сандық сипаттамалары
Бекеттер
Q
орт
σ
C
v
Δ
Қошқарбаев
18,7
14,4
0,77
1,61
Шешенқара
3,07
2,57
0,84
0,29
Чкалова
9,64
4,47
0,46
0,50
Ақмешіт
12,7
7,91
0,62
0,88
Балықты
7,13
4,88
0,68
0,55
Теміртау
4,54
4,01
0,88
0,45
Меркеле
11,7
4,75
0,41
0,53
Алмаз
9,30
11,0
1,18
1,23
Бес-Оба
0,52
0,35
0,67
0,04
Волковский
13,2
10,3
0,78
1,15
Пролетарский
2,71
2,73
1,01
0,31
|