Сборник III республиканской научно-практической конференции магистрантов

100

тің қауіпсіздігін қамтамасыз ететін күшті, заманауи, қорғанысқа қабілетті әскерді, пәрменді 

құқық қорғау жүйесін құрдық.

Біз 140 этнос пен  17 конфессияның өкілдері тұратын елде ішкі саяси тұрақтылық пен 

ұлттық бірлікті сақтап, нығайттық.Біздіңсаясатымызтабыстыболды.

Біз  демократиялық даму үлгісі негізінде азаматтық қоғам институттарын дәйекті түр-

де  қалыптастырдық.  Адам  құқықтары  жөніндегі  Омбудсмен  институты  құрылды.  Бізде 

бұрын  ешқашан  көппартиялылық  болмаса,  қазір  еліміздегі    күллі  саяси  спектрді  көрсе-

тетін партиялар жұмыс істейді [3]. Бізде көппартиялы Парламент, парламенттік көпшілік 

қолдаған Үкімет бар. Азаматтық қоғам дамуда, тәуелсіз БАҚ жұмыс істеуде. Түрлі бағыт-

тағы  18 мыңнан астам үкіметтік емес ұйымдар жұмыс істейді. 2,5 мыңдай БАҚ  бар, оның  

90%-ы – жеке иелікте. Қазақстан бүгінде  мәдениетаралық және конфессияаралық үнқаты-

судың халықаралық орталығына айналды. Әлемдік және  дәстүрлі діндердің алғашқы төрт 

съезі  нақ біздің елімізде  өтті. ХХІ ғасырда Қазақстан Шығыс пен Батыстың үнқатысуы мен 

өзара іс-қимылының  көпірі болуға тиіс [5].

Біз  дамудың нақты, орнықты және үдемелі қарқынына қол жеткізу міндетін қойдық. Біз 

осы міндетті тарихи тұрғыдан алғанда  аса қысқа мерзімде шештік.

Дәл осы «Қазақстан-2030» Стратегиясында  басты назар экономикалық өсуге аударылды. 

Нәтижесінде, 15 жыл ішінде ұлттық экономиканың көлемі  1997  жылғы 1,7 триллион тең-

геден 2011 жылы  28 триллион теңгеге  өсті. Елдің ІЖӨ  16  еседен астам өсті.  1999 жылдан 

бастап Қазақстанның ІЖӨ-нің жыл сайынғы  өсуі  7,6%-ды құрап,  алдыңғы қатарлы  ел-

дерді басып озды. Жан басына шаққанда ІЖӨ 1998 жылғы 1500 доллардан 2012 жылы 12 

мың долларға жетіп, 7 еседен астам өсті. Қазақстан әуел бастан жан басына шаққанда тар-

тылған тікелей  шетелдік инвестициялардың көлемі жағынан ТМД-да көшбасшы болды. 

Бүгін бұл 9200 АҚШ долларына жетті. Біз сыртқы сауданың – 12 есе өсуіне, ал өнеркәсіп 

өнімін өндіру көлемінің 20 есе өсуіне қол жеткіздік. Осы жылдар ішінде мұнай өндіру – 3 

есе,  табиғи  газ  өндіру  5  есе  ұлғайды.    Біз  шикізат  ресурстарынан  түскен  кірісті Ұлттық 

қорға  жібердік.  Бұл  –  ықтимал  экономикалық  және  қаржылық  сілкіністерден  қорғайтын 

сенімді қалқанымыз. Бұл – бүгінгі  және болашақ ұрпақ қауіпсіздігінің кепілі.Үдемелі ин-

дустрияландыру  бағдарламасы аясында 2010 жылдан бастап жалпы құны 1 797 млрд. теңге 

болатын 397 инвестициялық жоба іске асырылды, 44 мыңнан астам жұмыс орны ашылды.

«Бизнестің  жол  картасы-2020»  бағдарламасы  іске  асырылған  екі  жыл  ішінде    жалпы 

көлемі   101,2 млрд. теңге сомасындағы кредит болатын 225 жоба мақұлданды. Біз – бүгін  

халқының табысы орташа деңгейдегі және серпінді дамитын экономикасы бар елміз [1].

Қазіргі таңда «Қазақстан-2050» Стратегиясы – «Қазақстан-2030» Стратегиясының жаңа 

кезеңдегі үйлесімді дамуы. «Біз кімбіз, қайда барамыз және 2050 жылға қарай қайда болғы-

мыз келеді?» деген сұрақтарға жауап осы. 

«Қазақстан 2050» Жаңа стратегиялық бағытын жүзеге асыруда бізге – қазақ халқына ай-

рықша жауапкершілік жүктеледі. Тағылымы мол тарихымызбен, ұлы бабалардың ұлағатты 

өмірінен алар тәлімімізбен біз алдағы асулардан алқынбай асамыз.

Үдеудің сыры – бірлікте,

Жүдеудің сыры – алауыздықта [2].

Осыдан 3 ғасыр бұрын Аңырақайда болған ұлы шайқаста ата-бабаларымыз бірліктің құдіреті 

қандай боларын өзіне де, өзгеге де дәлелдеген. Сын сағатта туған елге деген перзенттік парызды 

бәрінен биік қоя білген. Сол шайқаста төгілген қан барша қазақтың тамырында бар. 

Стратегияның жүзеге асырылуы негізгі қабылданған үш жылдық, бес жылдық, он жыл-

дық  даму  бағдарламалары  арқылы  жүзеге  асырылып  отырылады.  Қазақстанның  дамуы 

үшін маңызды саналатын 2030, 2050 жылға дейін даму сратегиясын талдау арқылы оның 

негізгі экономикалық мақсаттарын ашу және танып білу керек. Қазақстанның қазіргі күнде 

атқарып жатқан қызметтері осы даму стратегияларына негізделіп жүргізіледі. Мемлекеттің 

дамуындағы бұл стратегияның орны ерекше және маңызды болып саналуы тақырыптың 

101

бүгінгі таңдағы маңыздылығын арттыра түседі. Қазақстанның дамуы үшін бұл қабылданған 

стартегиялардың маңызы зор. Себебі біздің әсем мемлекетіміздің дамуына және мақсатта-

рын айқындауына ең қажетті осы стратегиялар болып табылады. Себебі бұл стартегияларда 

қарастырылған әрбір басымдылыққа ие бағыттар экономиканың өсуіне, халықты өркениет-

тілікке жеткізуге, экономканың өзекті мәселелерін шешуде, жалпы Қазақстанды алдыңғы 

қатарлы елдердің қатарынан көруімізге зор ықпалын тигізеді [4].

Қолданылған әдебиеттер:

1. «Қазақстан 2030» стратегиясы

2. «Қазақстан 2050» стратегиясы

3. Қазақстан республикасының президенті-елбасы н.ә. назарбаевтың қазақстан халқына 

жолдауы. Әлеуметтік экономикалық жаңғырту – Қазақстан дамуының басты бағыты. 2012 

жылғы 27 қаңтар

4. Қазақстан Республикасының Президенті Н.Назарбаевтың Қазақстан халқына Жолда-

уы. 2014 жылғы 11 қараша. Нұрлы жол – болашаққа бастар жол

5. www.stat.gov.kz

Толенбек М. Т. – студент, специальность «Менеджмент», кафедра «Экономика и Менед-

жмент», АО «Финансовая Академия», г. Астана

mk11_fa@mail.ru 

Научный руководитель: м.э.н., Имангожина З. А.

АНТИКРИЗИСНАя ПОлИТИКА РеСПУБлИКИ КАЗАХСТАН 

НА СОВРеМеННОМ ЭТАПе

Современный  финансовый  кризис,  это  состояние  глубокого  расстройства  финансовой 

системы государства, сопровождающееся разрушением банковской системы, девальвацией 

национальной валюты, инфляцией, ростом безработицы, кризисом ликвидности, обвалами 

на фондовых рынках, снижением уровня потребления. Причем, финансовый кризис на дан-

ном этапе является не только серьезной помехой в развитии и функционировании крупного, 

но среднего и малого бизнеса и не только в стране, но и практически в каждом регионе. 

Несмотря на усилия правительства, финансовый кризис в Казахстане привел страну к 

упадку малого сектора предпринимательства. Последствия сегодняшнего финансового кри-

зиса – это уже начавшийся кризис реального сектора экономики, или экономический кризис.

В Послании Президента Н. Назарбаева, он предупредил о надвигающемся «настоящем 

кризисе», хотя многие представители исполнительной власти делали успокаивающие за-

явления об удовлетворительном состоянии экономики. Новым фундаментальным инстру-

ментом  развития  экономики  Казахстана,  должна  стать  госпрограмма  «Нурлы  Жол».  Она 

рассчитана на 5 лет и совпадает со второй частью программы форсированного индустри-

ально-инновационного развития.

Президент объявил, что её поддерживают более 100 стран и, в будущем, выделят на неё 

порядка 5,1 трлн тенге. ЕБРР, АБР, с которыми правительство уже провело переговоры, уже 

готовы выделить порядка 9 млрд. долларов. Еще 900 млрд. тенге (или 15%) выделит на неё 

государство. Программа будет стимулировать рост экономики в краткосрочной и средне-

срочной перспективе. 

Напомним,  что  год  назад  президент  поручил  подготовить  программу  «Нурлы  Жол»  в 

качестве упреждающей меры, чтобы не допустить кризисных явлений. В феврале 2015 года 

эту программу дополнили новыми антикризисными мерами. То есть появилось понимание, 

что избежать кризисных явлений всё же не удастся и имеют долговременный характер. В 

августе глава государства призвал к режиму всеобщей экономии. Ну, а теперь факт кризиса 

102

в Казахстане получил, наконец, полное признание, и о его масштабе говорит цифра, приве-

денная президентом: «По причине снижения цен на нефть, поступление доходов в бюджет 

сократилось на 40%». Впрочем, при таком обвале стоимости нефти, неизбежно приведут к 

сокращению государственной помощи экономики.

И это не просто вынужденная необходимость, а новая антикризисная стратегия – прекра-

щать субсидирование неэффективных предприятий, финансирование новых производств за 

счет Национального Фонда РК. 

При этом государство отдает себе отчёт в том, что это может привести к падению доход-

ности и сокращению рабочих мест, но готово оказать помощь, чтобы не допустить снижения 

социального самочувствия граждан. Так же, в последствии, на 40% произойдет сокращение 

доходов семейных бюджетов, что повлечёт сжатие потребительского спроса и  закручива-

ние кризисной спирали.

Чтобы принять антикризисные меры в Казахстане, надо связать проблемы внутри страны 

с мировым кризисом и проблемами на ведущих рынках. 

Таблица – 1. Рост ВВП стран за 2015 год

Рейтинг страны в 

мире

Страна

Рост ВВП по сравнению с 

предыдущим годом(%)

14

Индия

7.00.

19

Китай

6.90.

20

Узбекистан

6.80.

68

США

4.00

118

Япония

2.10

58

ЕС

1.50

213

Россия

-3.90.

Например, экономика Китая по итогам 2015 выросла на 6,9% в годовом выражении, а 

ВВП увеличился на 7%. Следует учесть, что экономика Китая за минувшие годы достигла 

огромных размеров в абсолютном значении (в пересчёте на основе паритета покупатель-

ной способности она крупнейшей на планете), и поэтому замедление её роста – естествен-

ный процесс. Двузначные цифры роста ВВП уже не нужны такой гигантской экономике, 

поскольку влекут больше проблем, чем преимуществ. Китайская экономика сейчас меняет 

свою модель, переключаясь с экспорта на внутренний рынок, что является сложным и бо-

лезненным процессом. 

Японская  экономика  снизилась  в  третьем  квартале,  но  в  годовом  измерении  показала 

рост 2,1%. В США годовой рост ВВП составляет почти 4%, дефицит бюджета снизился 

до минимальной отметки за 8 лет. В ЕС экономика во втором квартале выросла на 0,4%, 

по итогам года 1,5% - это немного, но для огромной европейской экономики пребывание в 

плюсовой зоне уже является хорошим знаком. К тому же ведущие экономики региона ра-

стут быстрее среднего показателя. 

Помимо этих стран, например, можно отметить рост ВВП Индии по итогам 2015 года на 7%.

Таким образом, круг стран, испытывающих проблемы, сужается до тех, у кого экономики ори-

ентированы на экспорт сырья. В частности, это Россия и Бразилия, которые уже вошли в рецес-

сию, Нигерия и Ангола, вдвое замедлившие темпы роста. К этой категории относится и Казахстан. 

Наши государства строили свою модель успеха на растущих доходах от сырьевого экспорта. Поэ-

тому очевидно, что проблемы вызваны особенностями структуры наших экономик. 

Кризис связан с неконкурентоспособностью экономики, а исчезновение единственного 

конкурентного преимущества – высоких цен на сырьё – стало лишь его катализатором. По-

103

этому меры по снижению господдержки неэффективных предприятий экономики и других 

расходов, безусловно, важны, но недостаточны.

Нужно избавиться от других причин низкой конкурентоспособности – завышенных про-

изводственных и непроизводственных издержек. 

Во-первых, все эти годы улучшение бизнес-климата было косметическим. Мы двигались 

в сторону улучшения формальных показателей, чтобы улучшить позиции в рейтингах. Но 

на самом деле сокращение сроков регистрации юридического лица или прав на недвижи-

мость на несколько дней не критично для бизнеса. Гораздо важнее другое – доступ к земель-

ным участкам, коммуникациям, разрешение на строительство, а также доступ к кредитным 

ресурсам. А в этой сфере не было сделано фактически ничего.

Во-вторых, нужна тотальная реформа естественных монополий. Стоимость электроэнер-

гии  для  юридических  лиц  в  Казахстане  выше,  чем  в  США,  Австралии,  Бельгии,  Нидер-

ландах, Франции. Цены на бензин, которые объявлялись якобы одними из самых низких в 

мире, с учётом покупательной способности являются, напротив, одними из наиболее высо-

ких.  Тарифообразование  является  совершенно  непрозрачным,  особенно  инвестиционные 

затраты монополистов.

В-третьих, нужны реальные меры по снижению теневой экономики и снижению крими-

нализации в госзакупках (иначе это уже не назовешь). В бизнесе отсутствуют равные пра-

вила игры. То, что кому-то дозволяется уклоняться от налогов, игнорировать требования об 

использовании платежных терминалов, необоснованно получать подряды, разрушает кон-

куренцию и подрывает экономику. 

Нурсултан Назарбаев также подчеркнул, что, даже несмотря на кризис, пенсии и зарпла-

ты в ближайшее время понижаться не будут. Кризис будет, но у Казахстана есть все возмож-

ности для выхода из него. 

Список литературы:

1. Послание Президента  Республики   Казахстан   Лидера  Нации Н.А. Назарбаева наро-

ду Казахстана. Январь, 2016 г.

2. Программа «Занятость-2020»; от 31 марта 2011 г. 

3. Программы «Дорожная карта бизнеса 2020», с изменениями и дополнениями по состо-

янию на 27.03.2012

4. Оппенлендер К.Х. Необходимость и предпосылки новой инновационной политики. //

Вопросы экономики. – 2011 – № 10.

5. Е. Платонова. Экономические системы и их трансформация.// МЭиМО, 2013, № 7, с.З0-40.

6.  Для  подготовки  данной  работы  были  использованы  материалы  с  сайта  http://www.

ef.wwww4.com/

7. Корнаи. Я. Дефицит. М., 2014 г; 

8. Гайдар Е. Экономические реформы и иерархические структуры. М., 2011 г.

Төребаев У. А. – «Қаржы» мамандығының студенті

«Қаржы академиясы» АҚ, Астана қ.

ulan.555@mail.ru 

Ғылыми жетекші – м.э.н., Буткенова А.К.

елІМІЗДегІ ЖАлАҚЫ ЖӘНе ОНЫҢ ҚҰРАМДАС БӨлІКТеРІ

Нарықтық жағдайда еңбек ету барысында түрлі экономикалық түсініктердің, тәртіптердің 

мағынасы өзгерді. Бұл жалақыға да қатысты. Еңбекақы – бұл жұмысшының біліктілігіне, 

атқарылған жұмыс шарттарының саны мен сапасының қиындығына байланысты еңбегіне 

ақы төлеу, сонымен бірге өтемдік және ынталандыру сипатындағы төлемақылар. Ал жұмыс 

104

беруші үшін еңбек өндіріс факторының бірі болса, жалдамалы жұмысшылардың еңбекақы-

сы өндіріс шығындары элементтерінің бірі болып табылады. Меншік нысандарының транс-

формациялануы және әлеуметтік-еңбектік қатынастардың екі жаңа субъектілері – жұмыс 

берушілер мен жалдамалы жұмысшылардың қалыптасуы сияқты белгілермен сипатталатын 

Қазақстан Республикасындағы нарықтық өзгерістердің жаңа кезеңі еңбек ақы сияқты көпте-

ген экономикалық категорияларға дәстүрлі қалыптасқан көзқарастарды қайта қарастыруды 

талап етеді. Сондықтан бүгінгі таңдағы қалыптасқан жағдайларда еңбек ақыны реттеудің 

нарықтық механизмдерін қалыптастыру проблемасы нарықтық жағдайлардағы еңбек ақы-

ның мәнін және оның мөлшерін дифференциациялаудың объективті факторларын анықтау 

қажеттілігін туындатады [1].

Еңбекақы кәсіпорын қызметкерлері үшін маңызды ынта және еңбек төлемінің нышаны бо-

лып табылғандықтан ұдайы өндірістік және уәждемелік қызмет атқарады. Еңбекақы төлеудің 

ақшалай және заттай нышандары бар. Еңбекақы төлеу негізгі және қосымша түрлерге бөлінеді.

Негізгі еңбекақыға мынадай төлемдер жатады: 

– мерзімділік, үдемелі және кесімді еңбекақы төлеу кезінде орындалған жұмыстың сапа-

сы және мөлшері үшін, пайдаланылған уақыт үшін төлемдер;

– еңбектің қалыпты жағдайынан ауытқуымен байланысты төлемдер, яғни мерзімнен тыс 

жұмыстар  үшін,  түнгі  уақыттарға,  мереке  күндерде  және  т.б  күндерде  жұмыс  жасағаны 

үшін төленетін төлемдер; 

– қызметкердің кесірінсіз тоқтап қалулар үшін төлемдер; 

– сыйлықтар, сыйлықақылы үстемелер және т.б. 

Қосымша еңбекақыға ұжымдық келісім шарттарда және еңбек туралы заңдарда қарасты-

рылған, жұмыс жасалмаған уақыттар үшін төлемдер жатады:

– демалыс уақыттарына ақы төлеу; 

– мемлекеттік және қоғамдық міндеттерді орындаған уақыттары үшін ақы төлеу; 

– кішкентай балалары бар аналарға жұмыстағы үзілістері үшін ақы төлеу; 

– жас өспірімдерге белгіленген жеңілдік сағаттарға ақы төлеу.

Өнеркәсіп  кәсіпорындарында  тарифтік  жүйені  қолдану.  Жұмыстың  негізгі  түрлерінің 

толық сипаттамасынан тұратын және өнеркәсіптің әрбір саласын құрастырылған тарифтік 

біліктілік  анықтамасының  негізінде  жүргізіледі.  Анықтаманы  және  оның  қолданылу 

тәртібін Қазақстан Республикасының Үкіметі бекітеді. Тарифтік мөлшерлеме – бұл жұмыс 

уақытының бірлігі үшін, (сағат, күн, ай) біліктіліктің айқын күрделілігінде еңбек нормасын 

орындаған қызметкердің еңбекақысының белгіленген мөлшері. 

Тарифтік  тор  –  бұл  разрядтардың  және  оған  меншіктелінген  тарифтік  коэффициент-

тердің  арақатынас  мәкілі.  Тарифтік  тордағы  разрядтардың  саны  және  тарифтік  коэффи-

центтер арасындағы алшақтықтар әртүрлі және олар өнеркәсіптің әр түрлі саласында орын 

иемденген нақты ерекшеліктермен және бөлінісінің дәрежесімен анықталған. Лауазымды 

жалақы қызметкерлердің атқаратын қызметтеріне байланысты бекітілген еңбекақының аб-

солюттік мөлшері. – қызметкерді босату кезінде жұмыстан шығардағы жәрдемақыны төлеу. 

Кәсіпорында еңбекақыны төлеуді ұйымдастыру үш өзара байланысты және өзара тәуелді 

элементтермен анықталады:

1) тарифтік жүйе; 

2) еңбекті нормалау; 

3) еңбекақы төлеудің нышаны.

Тарифтік жүйе әр түрлі топтағы және категориядағы қызметкерлердің еңбектерінің сапа-

лық сипаттамасына тәуелді олардың еңбекақыларын саралауды және реттеуді жүзеге асыра 

алу мүмкіндігін қамтамассыз ететін норматифтердің жиынтығын көрсетеді. Тарифтік жүйеге: 

1) сағатына немесе күніне еңбекақы мөлшерін анықтайтын тарифтік жүйе; 

2)  еңбекақы  төлеудегі  жұмыстың  және  жұмысшылардың  әр  түрлі  разряд  арасындағы 

арақатнастарын көрсететін тарифтік тор;

105

 3) тарифтік тормен сәйкес жұмысшылардың және жұмыстың разрядтарын анықтауға 

болатын тарифтік біліктілік анықтамалар кіреді.

Қазіргі әлемдік тәжірибеде жалақысын реттеу және құру, еңбек уәждемесі жүйесі болып 

екі деңгейде бөлінеді: сыртқы және ішкі негізделген деп аталатын икемділік жалақы. Икемді 

жалақы білдіреді, ол өзгерістерге ұшырауы әсерінен сыртқы және ішкі факторлар. Мұндай 

жалақы бастан әсері, бәсекелестік, нарықтық тетіктерін, оның ішінде жұмыс күші нарығында.

Икемді жалақы сыртқы факторларды білдіреді және өзгерту оның бұлай өзгеруіне бай-

ланысты  макроэкономикалық  көрсеткіштердің  елдің  дамуы  сынды  жалпы  ұлттық  өнім, 

қоғамдық еңбек өнімділігі, инфляция, сыртқы сауда балансы. Икемділік жалақының ішкі 

факторлары білдіреді, бұл оның өзгеруіне жүреді нәтижелеріне байланысты кәсіпорынның 

қызметі мен жеке жетістіктерінің қызметкердің. Икемді жалақы қол жеткізуге мүмкіндік 

береді және сақтауға, тепе-теңдік және экономикалық тиімділігін арттыру.

Сыртқы икемділік жалақының ең алдымен мемлекеттік ең төменгі жалақы, ол, өз кезе-

гінде, жоғарыда айтылғандай, байланысты көптеген құрамдас. Кейбір елдерде жеке белгіле-

неді деңгейі орташа жалақы ересектер үшін қызметкерлер мен жұмыс істейтін жастар үшін, 

оның бірінші деңгейі кейде бірнеше жоғары екінші.

Шет  елдерде  мемлекеттік  жалақы  мөлшерін  қайта  қаралады  және  тұрақты  инфляция 

деңгейін ескере отырып, және кейбір басқа да факторлар. Мысалы, Францияда әзірленген 

тетігін көздейтін автоматты түрде өсуі ең төменгі бағалардың өсуі кезінде 2% – ға. АҚШ-та 

орташа жалақы қажеттілігіне қарай қайта қаралады; заңнамада қарастырылмаған бойынша 

қайта қарау [2].

Реттеу ең төменгі жалақыны заңдардың негізінде жүзеге асырылады (АҚШ, Франция, 

Испания және т. б.) және келісімдер (Ұлыбритания, ГФР, Италия және т. б.). Белгілі бір әсер 

ететін кірістерді еңбекші көрсетеді қорларды тұтыну, т.е. тиісті әлеуметтік аударымдарды 

немесе әлеуметтік қорларға мемлекет және кәсіпорындар.

Ішкі,  микроэкономикалық  икемділік  жалақы  жұмысының  нәтижелерімен  байланысты 

кәсіпорын, яғни оның табысы мен рентабельділігі, сондай-ақ жеке көрсеткіштермен жұмыс 

істеуін. Қазіргі уақытта шамамен 80% жұмыс экономикалық дамыған елдердің еңбекақы 

мен белгіленген нормасы әзірленген. Сондықтан, жеке еңбек бейнелейді ретінде мамандық 

ерекшеліктері, сондай-ақ жеке себептері бойынша еңбекке әсер ететін баға. Ауырлық орта-

лығы анықтау мөлшерін ауыстырылды кәсіпорын деңгейі. Сол сәттен бастап жалға беруші 

ұмтылады даралау жұмыс берушіге. Жеке көзқарас, арттыру жалақы құрылады ескере оты-

рып, мынадай негізгі ережелер жүйесін құрайды:

1) анықтау ең төменгі жылдық жалақы әр санаты үшін ескере отырып, қызметкерлердің 

барлық төлемдер;

2) ұқсастық емес арттыру шеңберінде жалақыны алдын ала берілген өсімінің жалпы жа-

лақы қоры;

3) бас тарту индексации еңбекақыға қарай бағаның өсу көшу және оның ұлғаюына бай-

ланысты жеке сіңірген қызметкер;

4) есепке алу сіңірген қызметкер емес, жұмыс өтілі туралы мәселені шешу кезінде дербес 

қосынды жалақы;

5) анықтау бағалау әдістерін жеке сіңірген қызметкер.

Қазақстандағы айлық есептік көрсеткіштер;

Айлық есептiк көрсеткiш (АЕК) –  бюджетті жоспарлау барысында алдағы жылғы бол-

жамды инфляцияның шамасына қарай есептеледі.

АЕК кәсіпкерлердің қызметі үшін өте маңызды. Өйткені айлық есептiк көрсеткiш:

– әкімшілік құқық бұзушылық істері бойынша төленетін айыппұл мөлшерін;

– кейбір салық түрлерін (мысалы, мүлік, жер, автокөлік салықтары);

– мемлекеттік баж, тіркеу алымдарын, лицензиялық алымдарды;

– заңды тұлғалардың жарғылық капиталының минималдық мөлшерін;

106

– жәрдемақыны және өзге де әлеуметтік төлемдерді;

– шағын, орта және ірі кәсіпкерлік субъектілері мәртебесін анықтауды есептеу үшін қол-

данылады.

Қазақстан Республикасының республикалық бюджет туралы 2016 жылғы заңына сәкес 

еңбекақы мен төлемақыларды ұйымдастыруда регламент төмендегідей:

1) жалақының ең төмен мөлшерi – 22 859 теңге;

2) мемлекеттiк базалық зейнетақы төлемiнiң мөлшерi – 11 965 теңге;

3) зейнетақының ең төмен мөлшерi – 25 824 теңге;

4)  жәрдемақыларды  және  өзге  де  әлеуметтiк  төлемдердi  есептеу,  сондай-ақ  Қазақстан 

Республикасының заңнамасына сәйкес айыппұл санкцияларын, салықтарды және басқа да 

төлемдердi қолдану үшiн айлық есептiк көрсеткiш – 2 121 теңге;

5) базалық әлеуметтiк төлемдердiң мөлшерiн есептеу үшiн ең төмен күнкөрiс деңгейiнiң 

шамасы 22 859 теңге болып белгiленсiн [3].

2016  жылғы  1  қаңтардан  бастап  азаматтық  қызметшiлерге  еңбекақы  төлеу  жүйесiнiң 

жаңа моделi бойынша еңбекақы төлеу, сондай-ақ оларға лауазымдық айлықақыларына ерек-

ше еңбек жағдайлары үшiн 10%  мөлшерiнде ай сайынғы үстемеақы төлеу белгiленген.

2016 жылғы 1 қаңтардан бастап әскери қызметшілерге (мерзiмдi қызметтегі әскери қызмет-

шілерден  басқа)  және  арнаулы  мемлекеттік  және  құқық  қорғау  органдарының,  мемлекеттік 

фельдъегерлік қызметтің қызметкерлеріне тұрғынжайды күтіп-ұстауға және коммуналдық қыз-

меттерге ақы төлеуге ақшалай өтемақының айлық мөлшерi 3 739 теңге сомасында белгiленген.

Кесте 1 – Республикалық бюджет туралы заңмен бекітілген көрсеткіштері

 

Атаулары:

2012

2013

2014

2015

2016

Ауытқу 

2012/2016 

(%)

Ең төменгі жалақы 

17439

18660

19666

21364

22859

131,08

Мемлекеттік базалық зейнетақы 

төлемінің мөлшері

8720

9330

9983

11182

11965

137,21

Ең төменгі зейнетақы

17491

19066

 20782

23692

25824

147,64

Есептеу үшін айлық есептік 

көрсеткіш (АЕК)

жәрдемақы және басқа да 

әлеуметтік төлемдер, сондай-ақ

айыппұл санкцияларын, 

салықтар мен сәйкес өзге 

де төлемдер Қазақстан 

Республикасының заңнамасы

1618 

1731

1852

1982

2121

131,08

Арналған ең төмен күнкөріс 

деңгейі базалық әлеуметтік 

төлемдер есептеу

17439

18660

19666

21364

22859

131,08

Қазақстан Республикасының республикалық бюджет туралы заңы негізінде, жоғарыда 

көрсетілген әр жылға арналған есептеудің минималды көрсеткіштердің өсу қарқыны 2016 

жылы 2012 жылмен салыстырғанда 30% – шамасында арттырып отыр. Ең төменгі жалақы-

ны бекітудің негізгі мақсаты еңбеккерлердің еңбек құқығын қорғау және әлеуметтік баланс 

ұстау болып табылады.

Мемлекеттік саясат халықтың жұмыспен қамтылуын көтеруге, лайықты жалақыға, қа-

уіпсіз жағдайларды қамтамасыз етуге және еңбекті қорғауға бағытталған. Сол себепті де 

нарықтық қатынас жағдайында қызметкерлердің еңбек ақысын дұрыс төлеу негізгі рөл ой-

найды. Президенттің жолдауына cәйкес: «Жалақының орта айлық көрсеткіші 5 есе, ал зей-

107

нетақының орташа өлшемі 3 есеге өсті. Күнкөрістің ең төменгі деңгейінен аз табысы бар 

халық саны 4 есеге азайғаны атап көрсетілді (50 % дан 12%)» [4].

Пайдаланылған әдебиеттер тізімі:

1. Жолдасбаева Г.Ө. «Кәсіпорын экономикасы» Оқу құралы Алматы «экономика» – 2003

2. Мейірбеков. А.Қ, Әлімбетов. К.Ә. – “Кәсіпорын экономикасы”. Алматы, 2003

3. Рахметов Б.А., Байнеева П.Т., Қалманова Н.М. Кәсіпорын экономикасы: Оқу құралы – 

Шымкент: ОҚМУ, 2009

Қазақстан Президентінің халыққа Жолдауы, 2016 ж

жүктеу/скачать 3,92 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: