Қазақ тілді оқулықтың сапасына сын айта тындар көбіне мәтіннің ауырлығы мен
жүктеу/скачать 4,21 Mb. Pdf көрінісі
|
| ЖОҚ – Қазақ тілді оқулықтың сапасына сын айта тындар көбіне мәтіннің ауырлығы мен ондағы көне сөздерді алға тартады. Бірақ ол үшін оқулықтың бәрін сапасыз деп айтуға келмейді. Егер осыдан 30 жыл бұрынғы бала болса, оның түсінігі, ескі өмірге жа қын дығы бар болар еді. Не айтылып жат қанын қиындықсыз түсінер еді. Ал қазіргі балаларға бұның белгілі мөлшерде қиын дық келтіретіні рас. Ал енді қиындық келті реді екен деп, күнделікті қолданыстағы сөздерді ғана беретін болсақ, оқушының қазақы сөздік қорынан мақұрым қалатыны да рас. Сондықтан мейлі оқулықта болсын, мейлі сыныпта болсын, ұлттық нақыштағы сөз дерді азаздан беріп тұрмасақ, олардың тілі жетім қалады. Оқулық дайындаған кез де, авторлар кейде сөзді сұрыптай алмай қа лады. Олар мәтінді оқушыға бейімдеп, же ңілдетуді ойламайды емес. Бірақ ақын жазу шылар біздің жазып қойған алтын дүниеміздің бытшытын шығарыпты деп айтуы да мүмкін ғой. ИӘ – Қазіргі уақытта мектеп оқулықтары ның сапасы — жиі сөзге ілігіп жүрген қиын да, қүрделі мәселе. Тәуелсіз Қазақ стан ның ұрпақ тәрбиелеудегі қадамы ауыз толтырарлықтай емес деуге батылың бар майды, бірақ шындықтан айналып кете алмайсың. Айталық, енді ғана «Әліппені» тауысып, әріптерді кеше ғана қосып үй рен ген балдырғанға олар түгілі, ересек ба лаларға қиын түсетін мәтіндердің, жат таулардың берілуі ақылға сыймайды. 1сыныптан бастап 3сыныпқа де йін гі жеңіл сөздермен берілуі тиісті мате риал дар қазақ тілінің қойнауында жатқан күрделі сөз орамдарымен беріледі. Әу бас тан ойын сатылай дамытып, жүйелі бі лім алмаған баладан сауатты азамат шы ғады деу қиындау... Қалай айтсақ та, «ә» дегеннен бала түгілі, үлкен адамның тіл күрмеуіне келмейтін күрделі ұйқаспен құ рылған өлеңдерді оқыпжаттауы қай баланың болсын оқуға, білім алуға деген қызығушылығын емес, жиіркенішін тудыра ды. Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық газет Альберт МАкАшОв, ресейлік саясаткер: «Арменияның Ресейге жақын дай түсуі жақсы. Бірақ бір жаманы, ол жақта кілең армяндар тұрады». (www.perly.ru сайтынан) №63 (63) 28 сәуiр сейсенбi
2009 жыл
дiм-ай, а у! 3-бетте Жұмабай ҚАЙРАНБАЙ, «Атамұра» баспасының жетекші редакторы: Бекболат ТІЛЕУХАН, Мәжіліс депутаты: БА СТ А м А 4-бет 5-бет 7-бет ОйкөкпАР «Қайрат» Еуропадан қола жүлде еншіледі мағжаннан маржан тереміз Трансконтиненталдық көлік орталығына айналудың күнгейі мен көлеңкесі
С ЕНА Т ДАТ! 6-б етте Асылы ОСМАН: ӘйЕл ТЕңдігіН Биік ұСТАғАН, ӘйЕлді ұлыҚТАғАН, АялАп АлАҚАНыНА САлғАН ҚАзАҚТАй ұлТ БОлғАН ЕмЕС жӘНЕ БОлмАйды дА Республикалық қоғамдық-саяси ақпараттық күнделікті газетке 2009 жылдың екінші жартыжылдығына жазылу басталды. Жеке және заңды тұлғалар үшін: индекс – 64259. «Қазпошта» АҚ-тың барлық бөлімшелерінде жазылуға болады жалпы, кейінгі кезде ірі қалалардағы базарлар дың өрте ну оқиғасы жиілеп кетті. Осы айдың басын да Алматыда «Барыс» базары да өртеніп, кәсіп кер лерге ірі шығын келтірген болатын. Базар өр теу оқиғаларының артында қандай түйткіл бар? Қа рапайым қауіпсіздік ережесін сақтамау ма, әлде қыл мыстық топтардың қасақана әрекеті ме? Аққа ра сын анықтап, кінәлілерді жауапқа тартпайынша, мұндай оқиғалардың тағы қайталанбасына кім кепіл?! ОҚО төтенше жағдайлар департаменті баспа сөз қызметінің жетекшісі Арман Әсібековтің ха бар лауынша, мәлімет түскен бойда аталған ба зар ға 20 негізгі, 3 арнаулы өрт сөндіру көлігі жі беріліп, басаяғы 135 адам жұмылдырылған. Бұ лардан бөлек оқиға орнына ішкі істер органдары мен медициналық қызмет, газ шаруашылығы мамандары шұғыл жетті. өрт сөндірушілер ойқастаған отпен 1 сағаттай алысып, сағат 12ден аса өшірді. Алайда жалынды толықтай сөндіру шаралары бұдан кейін де жалғасты. Апат кезінде қолынан жарақат алған бір азамат ауруханаға жөнелтілген. «Тілсіз жау» базардың сауда павильонындағы жалпы алаңы 5 500 шаршы метрді шарпыған. өрт кезінде 2 газ баллоны жарылды. өрт сөндірушілердің жанкештілігінің арқасында жалын арасынан тағы 13 газ баллоны сыртқа шығарылды. Қазір өрттің шығу себептері мен одан келген шығынның көлемі анықталып жатыр. медальдің екі беті бары секілді, бұл оқиғаның да екінші, күңгірт жағы бар. Тауарларынан айы рыл ған саудагерлердің сөзіне сенсек, жанған зат тармен қатар, жоғалған дүниелер де бар көрінеді. Тауар иелерінің көңілі осындай күпті сауалға толы. Оның үстіне өрт базардың тазалық күніне, яғни демалыс күнге тұспатұс келіп тұр. демек, оқиға ұйымдастырылмаған ба екен деген ой сананы сығалайтыны сөзсіз. Саудагерлер бірқатар тауарлардың от лаулай бастағанда қолды болғанын да алға тартады. Бұл — енді тиісті орындардың құзырындағы жағдай. Біздікі болжам ғана. Оңтүстік Қазақстан облысы шығыста қазақ тіліне шырай кірді ЖұМыССыздыҚ ҚыЛМыССыздыҚпЕН ҚАТыСТы БОЛСА... «мемлекет басшысы дағдарыстан шы ғудың, және әлеуметтікэкономика лық дамудың ең
маңызды құралы – жұмыспен қамту стратегиясы деп атап көрсеткен болатын». Осылай сөз бастаған министрдің мәліметіне қа ра ғанда, өткен жылдың төртінші тоқ санында еңбек нарығындағы жағдай өте нашарлап кетіпті. Соның салдарынан жұмыспен қамтылғандардың саны өткен 2008 жылдың қазан желтоқсан айлары аралығында 126 мың адамға қыс қарған. Биылғы жылдың қаңтар айында бұл сан еселеніп, тағы да 40 мың адам жұмыссыз қалған. 1 сә уір дегі мәліметке сай еліміздегі жұмыс сыздардың саны 589 мың 6 жүз адамға жеткен.
Тұңғыш
рет өскеменде өтіп отырған басқосу негізі мем лекеттік тілді үйренудің сылтауымен қаржыны желге ұшыруды тоқтатуды көздейді. Сондайақ ұраннан нақты іске көшетін кез келгенін тағы бір еске салды. Бір қызығы, бұл әңгіме өзге ұлт өкілдерінің аузынан шықты. зырян аудандық мемлекеттік тілді үйрету орталығының жетекшісі Светлана мнацаканова форумда «қазақ тілін үйреніңдер» деген тілекті жастарға арнады. Туып өскен жері мен өз мемлекетінің тілін құрметтеп, насихаттаумен айналысып жүрген Светлана қазір шенеуніктер арасында бұл маңызды істің құр айқайға ай налып бара
жатқанына қынжылыс білдірді. «кейбір мемлекеттік қыз меткерлер тіл үйірмесіне «міндетінен құтылу» үшін келеді. Шын талпынып, жігерлілік танытып жатқандар әлі де болса аз», — деген ол жаттандылықтан арылудың бір жолы – ынталандыру екенін қадап айтты. Соның ішінде «қазақша сауатты сөйлеу мен жазуды меңгерейін» деп ниеттенетін өзге ұлт өкілдері үшін қосымша гранттар бөлуді ұсынды. (Жалғасы 2-бетте) Болатбек МұХТАРОв дүйсенбі күні шымкенттегі ірі сауда орындарының бірі — «Самал» автобекетімен қаптарлас жатқан осы аттас базардан өрт шығып, көк аспанға қара түтін будақтады. Бұл туралы мәлімет өрт сөндіру бөліміне күндізгі сағат 11-ден 16 минут өткенде түскен. шадияр МОЛдАБЕк шығыс Қазақстанда өзге ұлттар жалпы жұртты мем- лекет тік тілде сөйлеуге шақырып отыр. «Тіл тұтастығы – ел тұтастығы» деп аталған форум ана тіліне немқұрайды қарайтын қазақтарға сабақ болмақ. 2 РеспубликалыҚ ҚоҒамдыҚ-саяси аҚпаРаттыҚ газет №63 (63)
СаяСи бюро Бастама жиын
сенат Сая Саттың алты ауызы Министр ханым мүшкіл мәселені шешпек алМазбек байкенің ҚұрМанбек байкеге шаМаСы жете Ме? айырқалпақтылар елінде 23 шілдеде өтетін президенттік сайлауға қызу дайын дық басталып та кетті. Қырғыз оппозициясы үкілеп қосқан алмазбек атамбаев – бұған дейін екі мәрте президенттік сайлауда бақ сынаған саңлақ саясаткер. Ол 2000 жылғы сайлау додасында сайлаушылардың 6,02 пайыз дауысына ие болып, асқар ақаев (74 пайыз) пен Омурбек текебаевқа (13 пайыз) жол берді. ал 2005 жылғы сай лауда Бакиев пен Кулов тандемінің шығуына байланысты, өз кандидатурасын алып тастаған болатын. атамбаев ас қар ақаевтың билігі кезінде «Форум» өнеркәсіптік тобын басқарды. 2005 жылғы «наурыз бүлігіне» белсене атсалысып, Феликс Кулов үкіметінің құрамында өнер кәсіп министрлігінің тізгінін ұстады. ар тынан Құрманбек Бакиевпен тіл табыспай, онымен ат құйрығын үзісіп тынғанды. Кейін оппозицияның тегеурінімен 8 ай бойы премьерминистр де болды. сол себепті Құрманбек Бакиевтің қарсыласы оңай шағылатын жаңғақ емес екені аң ғарылды. алайда Құрманбек байке мен алмазбек байкенің арасалмағы тең емес. Құрманбек байкенің қолында әкімшілік саяси, қаржымедиа, күштік ресурс бар. ала бизнесте тасы өрге дома ла ған алмазбек атамбаевтың басқа оппо зиционерлерден артықшылығы қалта сында — ақша, артында ерген жұрты бар. Күні кеше сәуірдің 26сында оппозиция құрылтайында сөз сөйлеген алмазбек атам баев: «мен халқымның алдында, Құдай дың алдында өз халқымды еш уақытта сатпауға ант етемін! елдің келешегі мен Қырғызстанның бүкіл халқы үшін өзімді құрбан етуге даярмын. Құдайдан басқа еш нәрседен қорықпаймын. ешқа шан алдамаймын және күнтүн демей жұмыс істеймін», – деп антсу ішті. Өзін төбеге көтерген құрылтайда сөйлеген сөзінде: «журналистер маған «оппозицияның артында қай ел тұр» деген сұрақты көп қояды, мен айтар едім, «оппозицияның артында Құдай тұр. Құдай бізбен бірге!» – деп кесіп жауап берді. Президенттікке үміт кер алмазбек атамбаевтың пікірінше, ел қасіреті әлемдік дағдарыста емес, биліктің өзінде жатыр. атаМбаев жарМахан тұяҚбайдың кебін киМей Ме? сарапшылардың арасында атамбаев қа қатысты күдік те жоқ емес. саясаттанушы марат Қазақбаевтың ойынша, бірде — би лікте, бірде оппозиция сапынан табы латын
атамбаевтың кандидатурасы сәт сіз таңдалған секілді. сөйтіп, ол да екі кеменің құйрығын ұстап, жармахан тұяқбайдың кебін киюі мүмкін. Қырғыз оппозициясының лагерінде Омурбек те кебаев сияқты билікпен саудаласпайтын, одақтастарын сатып кетпейтін, принципке мығым оппозиция серкелері баршылық. алайда көпшілік алмазбекке бек сеніп отыр. Қырғыз оппозициясы 10 мамырдан кейін бүкіл елде «Біз таза сайлау үшін» және «Бакиевсіз сайлау» деген ұранмен митинг ұйымдастырмақшы. «Қызғалдақ төң ке рісінен» соңғы төрт жылда Құрман бек Бакиев қарсыластарының қарасы кө бейгені жасырын емес. Бакиев режимінен тепкі көргендер мен қазасы жұмбақ кей бір тұлғалар арасында экспремьер алмазбек атамбаев, эксбас прокурор азимбек Бекназаров, Бішкектің эксмэрі Равшан жеенбеков, бұрынғы сыртқы істер министрі аликбек жексенқұлов, бұрынғы қорғаныс министрі исмаил исақов, бұрын ғы сайлау комиссиясының төрайымы Кла ра абилова, бұрынғы құрылыс және архитектура мемлекеттік комитетінің бастығы ишенбай Кадырбеков, бұрынғы жоғарғы сот төрағасы Құрманбек Осмо н ов, президент әкімшілігінің бұрынғы же тек шісі медет садырқұлов, депутаттар Рыс бек, тынышбек акматбаевтар, айбек алимжанов, Кубатбек Байболов, жүсіпжан жиенбеков, жырғалбек сурабалдиев, Руслан Шаботоев, Баяман еркинбаевтар аталады. аҚШта шығатын Foreign Policy журналы айкүннің аманында бұрынғы президент әкімшілігінің жетекшісі медет садырқұловтың автокөлік апатына ұшырауына кінәлі деп билікті айыптайды. жоғорғұ Кеңештің депутаты санжарбек Қадыралиевтің өлімі жұмбақ күйінде қалды. Қырғыздың президенттік «ақ жол» партиясы төрағасының орынбасары Эльмира ибраимова президент Құрманбек Бакиевтің атына сын айтқаны үшін партия қатарынан шеттетілді. Бұл келеңсіз жайттар Бакиевтің сайлауалды науқанында саяси ұпай жинауға кедергі жасайтыны анық. Президенттік «ақ жол» партиясының сая си кеңесі алдағы 1 мамырда өтетін съез де сайлауға үміткерін бекітпек. Қыр ғызстандағы президент сайлауының гео сая си астары да жоқ емес. аҚШты «манастан» қуған Бакиев Ресей арқылы өз позициясын нығайтып алды. Қырғыз еліне 2 миллиард доллардан несие беруге уағда еткен Ресейге Бакиев қана керек. алайда аҚШтың шашбауын көтеріп жүрген ЮсаиД, ұлттық демократиялық институт, республикалық институт және еуразия қоры секілді ұйымдар қол қусырып отырған жоқ. тек ЮсаиД аясындағы бағ дарламалар үшін 400 миллионнан ас там доллар жұмсалыпты. сондықтан алдағы сын сәтте Құрманбек Бакиев бүгін өтетін аралды құтқару халықаралық қорының саммитінде Орталық азиялық әріптестерінен қолдау сұрап, қолқа салуды ұмытпайтыны анық. ал Орталық азияға асау қырғыздың тыныштығы қажет.
Қазір Шығыс Қазақстан ай ма ғында медицина және педагогика саласының қазақ тілін білмейтін мамандарын оқытуға 200 грант бөлінген. енді форумда с.мнацаканованың ұсыны сынан кейін облыс басшысы Бердібек сапарбаев мемлекеттік тілді жетік білгісі келетін өзге халық өкілдері үшін тағы 20 грант берілетінін жеткізді. тарихқа көз жүгіртсек, алаш жұрты Кеңес Одағы құрамындағы ел болып іргеленгеннен ке йін, 1925 жылы қазақ тілі мемлекеттік тіл ре тін де бекітілді. сол кезеңде іс жүргізу мен өн дірісте қазақ және орыс тіл де рін қатар алып жүру мәселесі жол ға қойылды. Кейбір деректер бо йынша, интернационалистік саясат шеңберінде елімізде тұратын түрлі халықтың мемлекеттік тілді үйренуіне жағдай жасалған, арнайы сауат ашу мектептеріне қаржылай қолдау көрсетілген. Бірақ отаршылдықтың оты бұл істі тұншықтырып тастады. Де генмен еліміздегі өзге ұлттарды қазақ тілін үйренуге ынталандырудың маңызды бастама болғаны ақиқат. Шығыс Қазақстан облысының жаңа басшысы тарихи үрдісті жандандырып отыр. —Қазақ тілін оқып үйренсеңдер, еш ұтыл май сыңдар. Керісінше, алдарыңнан көп мүмкіндік ашы лады. мемлекеттік тілді меңгеруден ерінбегенде ғана талай белесті бағындыруға болады», — деді Б.сапарбаев. Шығыста қазақ тіліне шырай кірді Украина жеңіс күнін ескіше тойлауға қарсы ақан бижанов, сенатор: «Энергетикалық әріптестікті нығайту шеңберінде уранды бейбіт мақсатта пайдалану мәселесі маңызды болып табылады. Қазақстан уран өндіруден әлемде бірінші орында тұр. сонымен бірге уран мәселесінде Қазақстан мен жапония арасында 20072009 жылдары үш раундты құрайтын келіссөздер, бірқатар ресми емес кездесулер жүргізілді. мұнда шешімін таппай отырған проблема да бар. атап айтқанда, тараптар құжат мәтінінде халықаралық конвенцияға сілтеме жасайтын баптар бойынша ортақ мәмілеге келе алмай отыр. Өйткені Қазақстан тура сондай ха лықаралық конвенцияға қатысушы мемлекет емес».
саммиттің күн тәртібінде арал эколо гия лық аймағын қалпына келтіру жә не дамыту мақсатында қордың қыз ме тіне қатысты, оның жарғылық ор ган дарының – Басқарма, атқару комитеті мен тек се ру комиссиясының жаңа құрамын қа лыптастыру, оның халықаралық ұйым дар мен, қаржылық құрылымдармен жә не донорлармен ынтымақтастығын жан дандыру мәселелері талқыланатын болады. Қордың құрылтайшы мемле кеттер басшыларының былтырғы жылы қабылданған шешіміне сәйкес, үш жылдық кезеңде (20092011) ХаҚҚ төрағалығы міндетін Қазақстан Республикасы атқара тын болады. Халықаралық аралды құт қа ру қоры 1993 жылы Орталық азия мемлекет басшыларының шешімімен арал теңізі бассейніндегі экологиялық ах уал ды жақсарту жөніндегі бірлескен іс қимыл жоспарлары мен бағдарламаларын қаржыландыру мақсатында құрылды. Қордың құрылтайшылары Қазақстан, Қыр ғызстан, тәжікстан, түрікменстан және Өзбекстан мемлекеттері болып табылады. 2008 жылдың желтоқсан айында БҰҰ Бас ассамблеясы Халықаралық арал ды құтқару қорына ассамблеяға бақы лау шы мәртебесін беру туралы қарар қабылдады. Кезінде арал теңізі әлемде көлемі жағынан төртінші орын алатын ішкі су бассейні саналды. алайда соңғы 40 жылда сырдария мен Әмудария өзен дерінің құймауынан, теңіз тартылып қалды. 1995 жылы арал теңізі төрттен үш бөлігін жоғалтты, 19 метрге тайыздады. соңғы 30 жылда теңіз жағалауы150 шақырымға шегініп, маңайдағы 30 мың шаршы шақырым жер құмға айналды. арал теңізі құқықтық тұрғыдан Қа зақстан мен Өзбекстан территориясына Кіші арал және Үлкен арал болып бөлін ген.
аралды құтқару мақсатында Бүкіл әлем дік банк «сырдария өзендерінің салаларын реттеу және арал теңізінің сол түстік бөлігін сақтау» жобасын қар жы ландырып келеді. Бірнеше кезеңнен тұратын бұл жобаның бірінші кезеңіне 85,79 миллион доллар бөлінген. Бұл ке зеңде Бүкіләлемдік банк 64,5 миллион дол лар қарастырса, Қа зақ стан жағы 21,29 мил лион доллар бөлді. ал 2009 жылдан басталатын жобаның екін ші кезеңіне 250 миллион доллар бөлу жос парланып отыр. жүктеу/скачать 4,21 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|