ТІЛДІҢ ҚҦҚЫҚТЫҚ МӘРТЕБЕЛЕРІ ЖӘНЕ ТІЛ САЯСАТЫ
А.АБАСИЛОВ, филология ғылымдарының кандидаты, доцент
Қорқыт Ата атындағы Қызылорда мемлекеттік университеті
Адамзаттың барлық әлеуметтік-мәдени тарихы сияқты тілдердің де қарым-қатынастық
иерархиясы кӛбіне арнайы ұйымдастырылмаған түрде (стихиялы) қалыптасқан. Ал тілдердің
заңдылық мәртебелерін адамдар ӛздері береді. Сондықтан да бұл тілдердің субьектілік және
жасанды мінездемесі болып табылады. Алайда тілдердің әлеуметтік лингвистикалық
типологиясында бұл белгі ӛте маңызды, тіл саясатының актісі ретінде ӛте қызық. Сондықтан
оларға жекелей тоқталайық.
Қҧқықтық мәртебе тҥрлері. Тілдердің ӛзара қатынасын заңды түрде реттейтін елдердің
заңдарында тілдердің құқықтық мәртебелері бір, екі немесе үш терминмен анықталады. Алайда
бұл терминдер жиынтығы оннан аса анықтамаларды қамтиды: мемлекеттік тіл, ресми тіл,
ұлттық тіл (ағылшын тілінің national сӛзі «ұлттық» дегеннен гӛрі «жалпымемлекеттік» дегенге
кӛбірек келеді), уақытша мемлекеттік тіл (Үндістан Конституциясындағы ағылшын тілінің
мәртебесі), штаттың ресми тілі (Үндістанның 22 штатының 14 штаты үшін конституцияда
бекітілген термин), одақтас (автономия) республика тілі, ұлттық округ тілі (бұрынғы КСРО мен
одақтас республикалар конституциялары), ұлтаралық қатынас тілі, түпкілікті ұлт тілі,
титулды ұлт тілі, азшылық ұлыстар тілі, кӛпшілік халықтың тілі, ұлыс тілі (бұрынғы
Югославия конституциясында ұлт тілінен айыру үшін қолданылған), жергілікті тілдер т.б..
Бұрынғы КСРО-ның 1989-1991 жылдары қабылданған Тіл туралы заңдарында республикаға
аты берілген халықтардың тілдері жаппай мемлекеттік тіл мәртебесін алды. Мұның алдында, 1978
жылғы одақтас республикалар конституцияларында мұндай мәртебені тек азербайжан, армян,
грузин және абхаз тілдері иеленген болатын. КСРО-ның ыдырауы алдында ұлттық тілдерге
мемлекеттік мәртебе беру қозғалысын балтық жағалауындағы республикалар бастады. Тіл туралы
алғашқы заң Эстонияда (1989 жыл, қаңтар) қабылданды. Одан соң Литвада, Латвияда, 1989
жылдың қыркүйегінде Қазақстанда, қазанда Украинада, 1990 жылдың қаңтарында Белоруссияда
қабылданды. «КСРО-ның халықтары тілдері туралы» (1990 жылдың сәуір айында қабылданған)
заң бойынша орыс тілінің құқықтық мәртебесі КСРО-ның ресми тілі ретінде анықталды. 1991
жылдың қазанында орыс тілі Ресей Федерациясының мемлекеттік тілі мәртебесін алды.
АҚШ-та федералдық деңгейде ағылшын тілінің мәртебесін анықтауға талай мәрте ұмтылыс
жасалған. 1981 жылы АҚШ Сенаты конституциялық тұрғыдан ағылшын тілін мемлекеттік тіл
ретінде тану туралы заңды талқылады, бірақ федералдық деңгейде ол жоба ӛтпей қалған. Алайда
қазіргі күні АҚШ-тың 12 штатында халықтық референдум бойынша ағылшын тілі сол штаттардың
ресми тіл мәртебесіне ие.
Ұлттық тіл, мемлекеттік немесе ресми тіл деген терминдердің нақтылы заңды мәні әртүрлі
елде әр алуан болып келеді. Бұл кейбір елдерде ресми немесе мемлекеттік тілдің біреу, ал
шамамен айтқанда 20 елде екі, тіпті үшеу болуына байланысты. Айталық, Сингапур
Республикасында тӛрт тілге (малай, қытай, тамиль және ағылшын) мемлекеттік мәртебе берілген.
Бұл терминдердің ара жігі ажыратылып кӛрсетілетін мемлекеттер де бар. Мысалы,
Мавритания Исламдық Республикасында «ұлттық тіл» мәртебесі араб тіліне, ал «ресми тіл»
мәртебесі француз тіліне берілген.
Тілдердің дипломатиялық мәртебесі. Дипломатиялық хаттама бойынша халықаралық
басқосулар мен конференциялардың барлық құжаттары, хаттамалары және қорытынды актілері
сол басқосуға қатысқан барлық мемлекеттер тілдерінде берілуі тиіс. Ӛйткені бұлар
дипломатиялық қатынастағы басқосудың ресми тілдері болып табылады. Ал оларға қарағанда
жұмыс тілдерінің шеңбері біршама тар болады. Бұл тілдерде мәмілелер жүргізіліп, баяндама
немесе шешім жобалары жасалады. Егер халықаралық шарт екі немесе бірнеше тілдерде жасалса,
онда соның соңғы баптарында әрбір тілдегі мәтіндер бірдей заңдылық күші бар екендігі
кӛрсетіледі, бәрі де түпнұсқа, бірдей мәнде саналады.
Жоғарыда айтып ӛткеніміздей, БҰҰ-да ресми тіл мәртебелері оған мүше мемлекеттердің
барлығының тілдеріне емес, тек алты тілге берілген. (1945 жылы БҰҰ-ның құрылу кезінде ондағы
ФИЛОЛОГИЯ ҒЫЛЫМДАРЫ
22
ресми тіл бесеу болды: ағылшын, испан, қытай, орыс, француз). Бұл тілдерде БҰҰ-ның Жарғысы
жасалып, қол қойылды. Кейін, 1973 жылы алтыншы ресми тіл болып араб тілі енгізілді.
Ҧлттық-тілдік саясаттың деңгейлері. Қалыптасқан қызмет түріне қарай ұлттық-тілдік
саясаттың ӛзіндік әрекет ету иерархиясы мен логикасы бар. Оның негізгі деңгейлері мынадай:
1) тілдік саясатты идеологиялық қамтамасыз етудің тұжырымдамасын жасау;
2) тілдердің қоғамдағы ӛзара қарым-қатынасын заңмен бекіту;
3) тілдердің ӛзара қарым-қатынасын әкімшілік бақылау және реттеу;
4) тілдік нормаларды кодификациялау;
5) тілдік саясатты қаржы-экономикалық қамтамасыз ету.
Жалпы тіл саясаты дегенімізді тіл қолдануды реттеуге бағытталған барлық саналы әрекеттер
деп түсінген жӛн.
Екі, одан да кӛп тілдік жағдайында тіл саясаты қатар ӛмір сүріп отырған тілдердің қызметі
мен қолданылу салаларын анықтаудан тұрады. Ал біртілді қоғамдағы тіл саясатының нысаны
жазудағы, грамматикадағы, лексика, стилистика, дыбыстаудағы норма болып табылады. Тілді
нормаландыру ауызекі сӛйлеу тілі емес, жазу тіліне бағытталады.
Саясат, оның ішінде тіл саясаты туралы айтқанда белгілі бір мақсатты жүзеге асыруға
бағытталған саналы әрекетті кӛреміз. Тілге қатысты адамдардың қандай саналы әрекеті, мақсаты
болуы мүмкін? Адамдар тілде нені ӛзгерткісі келеді? Әдетте қоғамның қажетіне қарай тіл
ӛздігінен ӛзгермеуші ме еді? Егер тек ӛздігінен ӛзгеріп қана қоймай, адам арқылы ӛзгеруі қалай
жүрмек? Адамдар тілге қалай саналы әсер ете алады, ол қаншалықты іске асады? Тіл саясатын кім
жоспарлайды және кім жүргізеді? Кӛптеген елдерде тіл саясатының субьектісі әр алуан
мемлекеттік және мемлекеттік емес органдар мен институттар болып табылады.
Оларды ӛмірдің үш саласы байланыстырады:
1) мектеп;
2) кітап, кітап бастыру (кейінгі баспасӛз радио, кино, теледидар);
3) қоғамның этникалық қарым-қатынасын реттеу мәселесі.
Адамдардың саналы әрекетін қажет ететін тілдің негізгі үш түрлі саласы мыналар:
1) графика және орфография;
2) терминология;
3) тілдің нормативті-стилистикалық жүйесі.
Тіл саясатын жүзеге асыратын субьектілер тізімі мынадай:
1.Этносаралық қатынастар істері жӛніндегі комитеттер (министрліктер, депортаменттер).
2.Мектеп және арнаулы білім беру мекемелері (министрліктер, депортамаенттер).
3.Масс-медия
4. Ғылыми мекемелер
5.Ана тілі жанашырларының ерікті ұйымдары (қоғамдар мен серіктестіктер т.б.).
Ҧлттық-тілдік идеологияның типтері. Ұлттық-тілдік саясат белгілі бір теориялық және
идеологиялық негіздемелерге сүйенеді. Мемлекет, қоғамдық кластар мен жіктер, партиялар мен әр
түрлі қозғалыстар ұлттық мәселе бойынша белгілі бір тұжырымдамаға, яғни ӛз түсініктерінде
халық, ұлт, ұлыс дегендер кімдер, халықпен (этноспен) тіл, дін, мәдениет, мемлекет қалай
байланысқан; мәдениетте, саясатта, идеологияда этникалық және жалпыадамилық, ұлттық, дінге
сенушілік қалай сипатталады, халақтардың ӛзара қарым-қатынасындағы әділдік пен алға
ұмтылушылықтың (прогресс) мәні не дегендерге сүйенеді.
Гуманитарлық сараптамалық тұрғыдан ұлттық мәселе бойынша әлемдік қауымдастық белгілі
бір басымдылықтар, бағыт-бағдарларға негізделген шарттар жасаған. Бұл шарттар БҰҰ
құжаттарында анық кӛрсетілген. Айталық, «Адам құқығының баршаға ортақ декларациясы (1948)
мен «Адам құқығы туралы Халықаралық биллге (1966) сәйкес этнос пен мемлекет құқығына
қарағанда адам құқығы жоғары басымдылыққа ие. Этнос құқығы этносты құрайтын адамдар
құқығы арқылы жүзеге асады, ал мемлекет этникалық белгілеріне қарамастан барлық азаматтар
құқығын қамтамасыз етуі керек.
Тілдердің қолданылуын заң арқылы реттеу. Тілдердің қоғамда қызмет етуін заңды реттеу,
әдетте, этникалық қостілділік жағдаятына қажет. Ол тілдердің ресми мәртебелерін, қолданылу
құқығы мен салаларын заңдылық тұрғыдан анықтайды.
Кӛптілділік жағдайында заң тілдерге тең немесе тең емес мәртебе беруі мүмкін. Алайда
мәртебедегі заңдылық теңдік не теңсіздік мемлекеттік саясат бағытының шынайылылығын
ҚМУ ХАБАРШЫСЫ
1 (33) 2012
23
кӛрсете алмайды.
Кӛптеген елдерде тіл туралы заңдар жасалу дәрежесіне қарай әр түрлі болып келеді. Кӛп
жағдайда заңдар тілдің ресми (мемлекеттік) салалардағы қолданылуын реттеп, жеке ӛмірдегі тілді
таңдауға, жұмыстағы бейресми қатынастарға араласпайды.
Зайырлы мемлекеттерде тіл туралы заңдар діни бірлестіктер мен ұйымдарға тарамайды.
Заңдар, әдетте сӛз таңдау, сӛз формасы, сӛзді дыбыстау т.б. мәселелерді қозғамайды, бұл
заңдардың немесе билік органдарының міндеті емес, лингвистиканың тіл нормаландыру аймағы,
«ішкі» тілдік саясат, тіл мәдениетінің мәселесі.
Кӛптеген елдердің тіл туралы заңдарында заңдылық тұрғыдан реттелетін обьектілер құрамы
бір-біріне сәйкес келе бермейді. Біршама типті обьектілер мыналар:
1) тілдің ресми (заңдылық) мәртебесі;
2)тілдің қолданылуы мүмкін немесе міндетті болып табылатын әлеуметтік ӛмір салалары;
3)білім беру саласындағы социумның тіл қолдану ерекшелігі мен дәрежесі.
Осыларды қорыта келгенде, бүгінгі қазақ тілінің жағдайына байланысты мыналарды айтуға
болады:
1.Қазақ тілінің қарым-қатынастық рӛлі мен мәні жан-жақты зерттелуі керек. Бұл – оның
бүгінгі кезеңдегі хал-жағдайына әлеуметтік лингвистикалық сипаттама беру деген сӛз.
2.Қазақ тілінің құқықтық мәртебесін нақтылау керек. Бұл - оның мемлекеттік мәртебесін іс
жүзіне асыру деген сӛз.
3.Қазақ тілінің жағдайын жақсарту бойынша нақтылы шаралар белігіленуі қажет. Бұл -
адамдардың тілді саналы түрде дамыту мүмкіндігін іске қосу деген сӛз.
Әдебиеттер:
1. Аврорин В.А. Проблемы изучения функциональной стороны языка: К вопросу о предмете
социолингвистики. –Л.: Наука, 1975.
2. Мечковская Н.Б. Социальная лингвистика. - М., 1996.
3. Никольский Л.Б. Язык в политике и идеологии стран зарубежного Востока. - М.: Наука ,
1986. - 31-б.
4. Хасанұлы Б. Ана тілі – ата мұра. – Алматы: Жазушы, 1992.
Резюме
В статье автор рассматривает вопросы правового статуса языков, акцентирует внимание на
том, что в законах разных стран этот статус определяется неодназначно. Наряду с этим
анализируется уровень национально-языковой политики, типы национально-языковой идеологии
и вопросы функционирования языков, регулируемые законом.
Summary
In the article the author considers the problems of legal status of language, he points out that the
status is determined undefinitely in laws of different countries.
The level of national language politics, types of national language ideology and problems of
language function regulated by law have also been investigated in the article.
УДК 839.6.09
ИННОВАЦИОННЫЕ МЕТОДЫ ИЗУЧЕНИЯ ЛИРИКИ
К.О.АЖИЕВ, кандидат филологических наук,
Р.А.ДОСМАХАНОВА, кандидат филологических наук, доцент
Кызылординский государсвтенный университет им. Коркыт Ата
Не подлежит сомнению, что одна из важных миссий учителя-словесника (во все времена и
особенно сейчас!) - это воспитание эстетически развитого читателя. В нынешних условиях - это
не простая задача.
Сегодня часто высказывается мнение о «конце литературы». Современный
писатель и критик М.Берг утверждает о необходимости фундаментального переосмысления
24
функций литературы в обществе: «Читатель увидел, что ему литература не нужна. Не нужна в той
степени, в которой она нужна ему была несколько лет назад, когда она заменяла ему жизнь»[1,45].
Многие литературоведы считают, что сейчас у нас «непоэтическое» время. Если рубеж Х1Х-ХХ
веков был веком поэзии («серебряный век»), то рубеж ХХ-ХХ1 веков – это «прозаическое время».
Однако роль поэзии в духовной жизни человечества неоспорима.
В современном литературоведении достаточно разработана традиционная методика анализа
стихотворного текста. В работах Б.О.Кормана, М.М.Гиршмана, А.М.Медведева, А.М.Левидова,
Г.Е.Амитирова, Л.Я.Гинзбург, а также в трудах казахстанских исследователей З.Ахметова,
З.Кабдолова, К.Алпысбаева и других так или иначе рассматриваются различные аспекты изучения
и анализа лирического произведения. Реципиент поэзии должен суметь проникнуться
эмоциональным состоянием лирического героя. Безусловно, нет каких-либо готовых рецептов и
заданных схем анализа стихотворения. При изучении лирики продуктивно обращение к
инновационным методикам. В качестве же практического, иллюстративного материала может
послужить литературное наследие великих поэтов и мыслителей Востока. Древняя формула ―С
Востока свет‖ не теряет своей значимости. И хотя современная культура черпает свет из
источников самого различного происхождения, мы не вправе забывать, как много правдивого и
доброго обрело человечество благодаря «свету с Востока». Классическая литература Востока,
прежде всего поэзия, за многие столетия своего существования воплотила в художественной
форме черты гармоничной и активной человеческой личности. Лирическая поэзия Востока
искусно передает тончайшие оттенки любого переживания, детально воспроизводит извечные
споры между сердцем и разумом, создает целостный образ внутреннего мира личности в его
нерасторжимом единстве с миром внешним, с потоком движущейся жизни.
Произведения восточных поэтов, написанные в далекое средневековье и в более позднее
время, объединяют идеи созидания и любви к людям. Восточная классическая поэзия является
средством психологической защиты и внутренней свободы для тех, кто умеет ее правильно читать.
Изучение текстов стихотворений восточных поэтов позволит углубить общую систему знаний по
теории и методике читательского развития личности студента, а так же решить задачи повышения
профессионального мастерства будущего словесника и совершенствования его читательской
квалификации по восприятию поэзии.
Несомненно, студентам придется изучать восточную поэзию по переводам, т.е.
опосредованным путем. Это обстоятельство нисколько не умаляет художественно-эстетической и
культурной значимости творений поэтов разных стран таджикско-персидского, арабского и
иранского Востока, Китая, Японии, Кореи, Индии. В сокровищнице мировой культуры занимают
достойное место высокохудожественные переводы, которые прошли проверку временем.
Одна из основных задач при изучении лирики Востока связана с освоением акме в искусстве
чтения. С этой точки зрения, имеет смысл обращение к методике восприятия художественной
литературы, основанной на многолетнем опыте доцента кафедры социологии и психологии чтения
Санкт-Петербургского государственного университета В.А.Бородиной, являющейся автором
свыше 130 работ, посвященных вопросам психологии чтения и работе с книгой на основе
акмеологического подхода. В. А. Бородина разработала специальную программу читательского
развития личности в учебном пособии «Восприятие поэзии Востока» [2].
Данная программа рассчитана на разные категории читателей в соответствии с их
общеобразовательным и культурным уровнем развития. Предлагаемую методику можно
избирательно использовать в вузовском учебном процессе при изучении лирического
произведения. В. А. Бородина объясняет на основе восточной символики методику
эвристического восхождения к акме: ―Пройти от алифа до кафа‖ означает ―сосчитать до ста‖, т.е.
пройти большой путь, много узнать и пережить. Каф, кроме буквы ―к‖ арабского алфавита,
имеющей значение ―100‖, означает еще мифическую гору, на которой обитают птицы Анка и
Симург - это вещие птицы, птицы- символы. ―Увидеть Симурга‖- значит осуществить
несбыточную мечту. <…> И если даже не удастся осуществить мечту - подняться на вершины
искусства чтения, то, по крайней мере, эти 100 заданий помогут частично одолеть трудный и
радостный путь восхождения к вершинам восприятия восточной поэзии, много узнавая и
переживая‖ [2,117].
С целью развития читательской интуиции и культуры целесообразно предложить студентам
различные тренинги, эксперименты, а так же поэтическую эвристику. Поэтическая эвристика
25
предполагает использование разнообразных заданий, как: восстановление разрушенных стихов,
вставка пропущенного слова, поиск слова в шифрограмме, соединение разрушенных строк в
двустишия, группировка слов и т. п. Так, для лучшего понимания поэзии Авиценны можно
посоветовать студентам выполнить задание, вставив пропущенные слова:
Всему живому свой отпущен _______ .
Имеет время жизни ___________ .
Горячий в детстве, в юности, как ______ .
Он холодней становится с ________ .
У зрелых больше трезвости ______ .
А старость, словно лютая _____ .
Ребенок полон хлипости и _______ .
А юноша – поджарости, _________ .
От полдня до закатного _________ .
Взор тверже, суше, тяжелей _____ .
Для более глубокого восприятия поэзии Бабура целесообразно выполнить задание, как
восстановление разрушенного четверостишия путем подбора к первым частям стихотворных
строк соответствующие части из вторых строк:
Первые части стихотворных строк:
1. Зайди поговорить, попить, -
2.Себя на время от мирских забот
3. Когда войскам веселья дан приказ
4. Усталым воинам труда
Вторые части стихотворных строк:
1. идти в поход;
2. моих гостей возглавь;
3. ты отдых предоставь!
4. вином избавь.
Известно, что использование редифа усиливает эмоциональное состояние и смысловую суть
стиха. В связи с этим можно выполнить задание: вставить в четверостишиях Рудаки
пропущенные окончания-редифы:
Слепую прихоть подавляй - _________
Калек, слепых не оскорбляй - ________
Не благороден, кто на грудь упавшему наступит.
Нет! Ты упавших поднимай - _____
Не обольщайся суетой и без забот _______
Вольнолюбиво дни свои за годом год _______.
И не смотри на тех, кто сыт, доволен и богат,
Средь тех, которые бредут тропой невзгод, _____.
В процессе анализа текстов можно также использовать такое задание, как поиск слов в
шифрограмме.
Так,
в
«зашумленном»
тексте
УРНИДПОЭТЛАВНДШАКСТРО-
ФАКОВЛЭКАЛАМОПИС размещены три слова «поэт», «строфа» и «калам». Такое задание
оттачивает внимание, формирует умение быстро находить информацию.
Соединив разрушенные строки в двустишия, студенты также продемонстрируют, насколько
глубоко они поняли тексты восточной поэзии:
Первые строки:
1. Кто, гневаясь, себя сдержать не может.
2. Кто милосердия путем идет,
3. О потоках крови вспоминаешь редко,
4. Дружбой не умеет властной дорожить.
5. Древо дружбы посади – плод благого зерна принесет.
6. От людей звероподобных ждать привета и добра –
Вторые строки:
1. Ветку злобы сорви – сто страданий она принесет. (Хафиз)
2. Но грустишь, увидев сломанную ветку. (Дехлеви).
3. Все равно, что юной розе пожелать любви козла. (Навои)
26
4. Тем никакое зелье не поможет. (Руми)
5. Чем с высокомерным, лучше с псом дружить. (Дехлеви)
6. Тот вечных удостоится щедрот. (Саади)
Выполнение такого задания, как группировка слов, поможет студентам повысить
читательскую эрудицию. Так, можно предложить им сруппировать следующие слова в
синонимические группы: 1. Крик. 2. Табиб. 3. Розоликая. 4. Избиение. 5. Радость. 6. Лекарь. 7.
Умереть. 8. Манера. 9. Угаснуть. 10. Благость. 11. Глас. 12. Глумление. 13. Повадка. 14. Врач. 15.
Ухватка. 16. Сладкоустая. 17. Счастье. 18. Истязание. 19. Вопль. 20. Замашка. 21. Черноокая. 22.
Скончаться. 23. Терзание. 24. Отдать душу. 25. Речь. 26. Восторг. 27. Целитель. 28. Луноликая.
Аналогично вышеприведенному заданию, студенты могут сгруппировать следующие слова
из поэтических строк в антонимические пары: 1. Миг. 2. Рядом. 3. Рассвет. 4. Сегодня. 5. Раб. 6.
Всегда. 7. Ревность. 8. Свобода. 9. Свидание. 10. Слуга. 11. Бедняк. 12. Рабство. 13. Вечность. 14.
Далеко. 15. Потом. 16. Хозяин. 17. Никогда. 18. Господин. 19. богач. 20. Закат. 21. Доверие. 22.
Разлука.
В результате выполнения заданий, основанных на инновационной методике, студенты не
только получат обширную информацию о творчестве восточных поэтов, но и сумеют познать себя
в качестве читателей. Поэтапная работа студентов в ходе изучения стихотворений восточных
поэтов позволит им осмыслить сам сложный процесс чтения как искусство. Студенты постепенно
освоят навыки глубокого, профессионального (филологического) чтения. Каждый из них сумеет
отойти от стереотипного, шаблонного восприятия читаемого текста и обрести свое собственное
видение и понимание художественного мира того или иного произведения.
Уже со школьной скамьи у студентов имеется определенный опыт восприятия поэзии. Он
приобретается в процессе чтения на уроках словесности. В связи с этим, предлагается
«формирование своеобразной поэтикограммы» студента [3,5], т.е. определенного перечня знаний,
умений и навыков по работе с поэтическим текстом. В ходе эксперимента со студентами
целесообразно использовать основные методики, предлагаемые Г. М. Мучник: регистрация
эмоциональных реакций читающего, методика «срезов», метод творческих продолжений текста,
организация в группе читающих дискуссии по поводу спорных мест текста [4]. Наибольший
интерес представляет читательская дискуссия по поводу спорных мест текста. В качестве примера
Г.М.Мучник приводит известное стихотворение Пушкина «Два ворона». На вопрос «Кого ждет
хозяйка?» аудитория не дает однозначного ответа. (Это подтверждает практика проведения
эксперимента). Всегда есть читатели, стереотипно мыслящие, и читатели, которые отходят от
привычных норм и глубоко понимают текст. Данный эксперимент помогает студентам понять, что
необходимо развивать в себе индивидуально-личностное видение художественного мира и
повышать читательскую культуру.
Литература:
1. Берг М. Проблема присвоения и перераспределения власти в литературе. – М.,2000.
2. Бородина В.А. Восприятие поэзии Востока: Учебно - методическое пособие. - М. –СПб.:
Диля Паблишинг, 2001.
3. Авлова - Шперлинг Т.Г., Краснова Н. В. Тайны словесного искусства (Введение в
поэтику): Кн. для учителя. – М.: Интерпракс, 1994.
4. Мучник Г.М. Методические указания к проведению лабораторных работ по курсу ―Анализ
художественного текста‖. Эксперимент в поэтике. – Алма-Ата, 1986.
Түйіндеме
Мақалада лирикалық туындыны талдауда инновациялық әдістерді қолдану тиімді екені сӛз
болады. Шығыс ақындарының ӛлеңдері негізінде поэтикалық эвристика және эксперимент
тәсілдері арқылы кӛркем мәтінді терең түсінуге болатыны дәлелденеді. Поэзияны оқып, талдай
білу машықтары студенттердің оқырмандық мәдениетін қалыптастырады.
Summary
This article deals with innovation methods of analysis of lyrical work. Productiviti of usage of
27
innovation methods (poetic euristica, experiment) in poetic texts studying process in proved jn the
material of Eastern poets’ works. Deep feeling of lyrics will develop students’ reading culture.
УДК 371.302.2
Достарыңызбен бөлісу: |