ТРАНСКРИПЦИЯНЫҢ ЖАЛПЫ СИПАТТАМАСЫ
Транскрипция дегеніміз- ДНҚ молекуласындағы генетикалық ақпараттың РНҚ молекуласына
көшіріліп жазылуы, яғни РНҚ синтезделуі болып табылады.
Егер ДНҚ репликациясы жасушаның болінуіне байланысты болатын болса, яғни тек бөлінуші
жасушаларда байқалатын болса, транскрипция үрдісі барық ядролы жасушаларда, бөлінетін және
бөлінбейтін, байқала береді.
Бөлінетін жасушаларда ол митоздық циклдың кез –келген уақытында жүреді және ДНҚ молекуласының
бір учаскелерінің транскрипцияланы көп рет қайталанып жүруі мүмкін.
Транскрипция немесе РНҚ синтезі үшін құрылыс материялдары болып рибонуклеозидтрифосфаттар (а
АТФ, р ГТФ, р ЦТФ, р УТФ) саналады. РНҚ синтезіне қосылған кезде олар 2 фосфат қалдығын пирофосфат
күйінде болып шығарып, босаған энергияны нуклеотидтер арасындағы фосфодиэфирлік байланыстың
түзілуіне жұмсайды.
Еркін р НТФ → р РНҚ тізбегіндегі қалдығы + пирофосфат
РНҚ тізбегінің синтезделуі 5
1
ұшынан 3
1
ұшына қарай жүреді (5
1
→ 3
1
).
РНҚ синтезі промотарлық учаскеден басталып терминаторлық учаскемен аяқталады. РНҚ синтезі жүруі
үшін ДНҚ молекуласының кем дегенде 2 өрімінде ДНҚ жіпшелері бір – бірімен ажырасулары өажет,
ширатылған күйде транскрипция жүрмейді.
РНҚ синтезі ассимятриялық құбылыс, яғни бір – бірінен ажырасқан ДНҚ жіпшелерінің тек біреуі ғана
РНҚ синтезі үшін матрица (қалып) қызмет атқарады.
РНҚ синтезі консервативтік құбылыс, яғни транскрипция аяқталғаннан кейін ДНҚ молекуласы
ширатылып, бастапқы кйіне келеді.
РНҚ синтезі РНҚ-полимераза – ферменті өз бетінше жүреді. Яғни ешқандай ұйытқының қажеті жоқ.
Транскрипция өнімі болып жетілмеген РНҚ-лар.
пре- а РНҚ, пре- т РНҚ, пре- р РНҚ-лар саналады. Олар ядрода пісіп жетіледі (проссинг).
ТРАНСКРИПЦИЯ ФАКТОРЛАРЫ
Гендердің эксперессиялануына көптеген ақуыздар әсер етеді. Соңғы жылдары транскрипциялық фактор
қасиетіне ие көптеген ақуздар анықталады. Олар бір – бірімен, не басқада заттармен (лиганда) әрекеттесіп
гендердің белсенділігіне әсер етеді.
Достарыңызбен бөлісу: |
