1996 жылдан бастап шығады Основан в 1996 году

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
125
 ~ 
 
Современные  солидные  организации  создают  свои  PR-службы  и  нанимают 
специалистов  по  media  relations,  тем  самым  отказываясь  от  любительства  в 
организации PR-деятельности. Идет профессионализация PR-деятельности. 
Безусловно,  работа  по  связям  с  общественностью  имеет  много  аспектов,  и 
требования к ним разнообразны. Но, как свидетельствует практика, взаимодействие 
со  средствами  массовой информации  оказывается для  всех  обязательным.  Для  тех 
PR-специалистов, которые обладают умением писать, это может проявляться в том, 
что они самостоятельно будут готовить тексты для СМИ. 
Теми 
сотрудниками, 
которые 
демонстрируют 
способности 
к 
исследовательской  работе,  взаимодействие  со  СМИ  будет  реализовано  на  уровне 
проработки  темы,  подготовки  публикации  для  печати.  Для  тех  же,  кто  обладает 
творческой  изобретательностью,  сотрудничество  со  СМИ  превратится  в  процесс 
созданий увлекательной и динамичной PR-программы [1, с.13]. 
Таким образом, организации добиваются своей цели с помощью различных 
возможностей  своих  сотрудников.  Следует  упомянуть  особый  статус  масс-медиа  и 
при работе с ними следует учитывать их особенности. 
Американские  исследователи  называют  следующие  принципиальные 
особенности  масс-медиа,  во  многом  определяющие  подход  к  ним  как  к 
инструментарию PR: 
1)Массовая  коммуникация  воздействует не  сразу. Только  многократное  обращение 
масс-медиа  к  данному  вопросу  может  привести  к  изменениям  в  поведении, 
сформировать то или иное отношение, тот или иной стереотип. 
2)Масс-медиа  сообщают  нам,  в  первую  очередь,  о  существовании  вокруг  нас 
продуктов,  услуг,  компаний,  идей.  Это  важно,  поскольку  нельзя  принимать 
решения, вообще не зная об их существовании. 
3)Масс-медиа  предпочитают  негативные  события  типа  аварий,  инцидентов, 
скандалов,  ошибок.  Следует  признать,  что  в  целом  это  не  столько  «странность» 
масс-медиа,  сколько  читательский  интерес  к  более  яркому  и  более  зрелищному 
событию,  в  котором  всегда  заложен  конфликт,  противоборство  сторон.  Сами 
читатели в соотношении 7:1 предпочитают «плохие» новости «хорошим». И в этом 
случае  возникает  очень  серьезная  проблема  для  PR-менов,  которые  как  раз  и  не 
являются  поставщиками  плохих  новостей.  Все  это  требует  особого  искусства  в 
создании таких новостей, которые могут быть не только интересны для масс-медиа, 
но и важны для PR [2]. 
Взаимоотношения,  установленные  PR-службами  с  работниками  средств 
массовой  информации  должны  быть  эффективными,  ведь  образ  компании  будет 
зависить  от  их  интерпретаций,  правил  и  анализов,  которые  распространяют  масс-
медиа.  Поэтому  PR-специалистам  следует  не  только  выстроить  честные 
взаимоотношения  с  журналистами,  но  и  предоставлять  им  качественный 
информационный материал, обеспечить открытость информации. 
И в основные функции PR-специалиста входит: 
1)содействие  созданию  и  укреплению  позитивного  общественного  мнения  в 
отношении организации; 
2)участие в антикризисном управлении; 
3)разработка  и  реализация  мер  по  нейтрализации  случайно  возникающих  или 
преднамеренно создаваемых конкурентами слухов и провокаций («черный пиар»); 
4)укрепление корпоративной культуры и внутрифирменных связей персонала как по 
вертикали, так и по горизонтали. 
Перечисленные функции PR-специалиста определяют его задачи: 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
126
 ~ 
 
5)выявление  либо  создание  информационных  поводов  для  выигрышных  в 
отношении имиджа организации сообщений в СМИ; 
6)разработка  и  осуществление  мероприятий  по  укреплению  имиджа  лидера-
руководителя; 
7)изучение  сущности  бизнеса,  а  также  деятельности  своей  организации.  Знание 
ассортимента, главных конкурентных преимуществ фирм, ее товаров и услуг; 
8)анализ  ситуации  на  данном  рынке,  в  сфере  деятельности  своей  организации; 
глубокое  изучение  преимуществ  и  недостатков  своей  организации;  глубокое 
изучение преимуществ и недостатков ближайших конкурентов своей компании; 
9)четкая ориентация на рынке СМИ, в уровнях цен на медианосители. Знать в лицо 
ключевые  фигуры  своего  профильного  информационного  поля,  влиятельных 
журналистов и главных редакторов. Стремиться к тому, чтобы они знали самого PR-
специалиста; 
10)изучение  редакций  целевых  изданий  и  медиаканалов  для  определения  их 
учредителей, а также политических и финансовых группировок, стоящих за ними; 
11)формирование 
четкого 
представления 
о 
том, 
какие 
СМИ 
являются 
дружественными,  нейтральными  либо  враждебными  по  отношению  к  своей 
организации; 
12)распространение  информации  для  СМИ  в  виде  имиджевых  проспектов, 
бюллетеней, годовых отчетов, пресс-релизов; 
13)организация ответов на запросы представителей СМИ; 
14)подготовка материалов для пресс-конференций с обязательным контролем за их 
результатами; 
15)отслеживание  текущих  сообщений  о  данном  рынке  или  сфере  деятельности 
своей  организации,  последние  –  оперативно  доводить  до  сведений  первых  топ-
менеджеров.  В  самом  пресс-центре  нужно  вести  подшивку  всех  получаемых 
материалов прессы; 
16)принятие  необходимых  мер  к  исправлению  ошибок  в  заявлениях,  а  также 
выступление с соответствующими опровержениями; 
17)следует  проявлять  повышенное  внимание  к  влиятельным  журналистам  и 
редакторам  изданий,  теле-  и  радиопрограмм,  напоминая  о  себе  тем  или  иным 
способом; 
18)непременное участие в информационных конференциях по проблемам СМИ; 
19)чаще  вращаться  в  кругах  СМИ,  как  в  официальной,  так  и  неофициальной 
обстановке; 
20)снабжать  журналистов  интересной  для  них  информацией  и  фактами  из  любых 
сфер; 
21)готовить  материалы  для  публикаций  в  специализированных  и  отраслевых 
изданиях,  а  также  для  выступлений  своих  руководителей  на  общественных 
мероприятиях различного ранга; 
22)организовывать  опросы  общественного  мнения  как  среди  внешней  по 
отношению к организации аудитории, так и внутренней; 
23)содействовать двусторонней связи администрации и персонала; 
24)систематический  анализ  работы  пресс-центра  компании,  используя  регулярный 
опрос журналистов [3]. 
Таким  образом,  в  задачи  PR-менов  входит  не  только  налаживание 
взаимоотношений  с  масс-медиа,  но  и  приспособление  настроений  масс  к  своим 
целям, а именно поддержание и повышение своего имиджа  и деловой репутации в 
глазах общественности. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
127
 ~ 
 
И 
решая 
свои 
задачи, 
PR-службы 
должны 
прибегать 
к  таким 
организационным  формам  отношений  с  масс-медиа,  как  пресс-службы,  пресс-
центры,  пресс-бюро  и  т.д.  и  использовать  такие  средства  информации,  как 
телевидение, радио, журналы и газеты, интернет. 
Также  следует  помнить,  что  каждое  средство  информации  имеет  свои 
слабые и сильные стороны. 
Если взять телевидение, то оно позволяет PR-специалисту дать информацию 
общественности  благодаря  изображению,  звуку,  свету  и  цвету,  различным 
движениям. 
Поскольку  телевидение  –  в  основном  визуальное  средство,  при  подготовке 
передачи  надо  уделить  серьезное  внимание  тому,  чтобы  материал  или  известная 
личность  были интересны  и  привлекательны.  С  точки  зрения  PR это  означает,  что 
необходимо  с  величайшей  осторожностью  выбирать  людей  для  телевизионных 
интервью,  потому  что  зрители  будут  смотреть  и  на  внешний  вид,  и  на  модели 
одежды, а также слушать, что они говорят. Телевидение может развенчать любого, 
кто не вписывается в его рамки [4, с.106]. 
Радио – эффективное средство для проникновения в любой слой аудитории 
и оно тесно связано с человеческим голосом, голосом ведущего, привлекательность 
которого очень важна. Люди слушают голос, который им нравится, пусть даже они 
не знают как выглядит обладатель этого голоса. 
Материал для программы может быть подготовлен очень быстро и дешево, а 
для  радиопередач  по  телефонным  звонкам  –  вообще  мгновенно.  Срочное 
уведомление  может  быть  передано  в  одной  из  сводок  новостей,  которые 
передаются  регулярно.  Переносимые  радиоприемники  и  проводное  радиовещание 
несут  радио  миллионам  людей,  в  том  числе  и  неграмотным  в  развивающихся 
странах. 
Однако,  у  этого  медиа  есть  и  недостатки.  Например,  из-за  мимолетности 
радиопередач  слушателю  трудно  делать  по  их  ходу  какие-то  пометки  по 
заинтересовавшим  его  вопросам.  Не  всегда  под  рукой  есть  и  магнитофон,  чтобы 
записать важную информацию [4, с.102]. 
При  огромном  количестве  журналов,  пишущих  о  любых  мыслимых  вещах, 
это  средство  не  имеет  себе  равных  в  достижении  специализированных  сегментов 
общества.  В  отличие  от  вещательных  сообщений,  которые  длятся  30-60  секунд, 
журнальная публикация живет долго и дает читателю время обдумать информацию. 
Фактически  журнал  читается  в  несколько  приемов,  поэтому  публикуемая 
информация  имеет  шанс  быть  прочитанной  несколько  раз.  Если  для  лучшего 
восприятия  информации  важно  изображение,  то  журналы,  как  никакое  другое 
средство, обеспечивают самое высокое качество воспроизведения.  
Одна  из  самых  больших  проблем  при  использовании  журнальной 
публикации  –  большое  время  от  момента  ее подачи  до появления.  Как  правило,  в 
ежемесячном журнале она появляется через месяц со дня события [1, с.94]. 
В  отличие  от  журналов  газеты  обладают  немедленным  воздействием, 
собирая,  как  правило,  всю  свою  аудиторию  в  один  день.  Такая  оперативность 
средства  массовой  информации  необходима  для  срочной  информации.  Газета  – 
действенное  средство  массовой  информации,  из  нее  читатели  узнают  не  только 
новости,  но  и  черпают  информацию  о  продажах,  просматривают  рубричные 
рекламные объявления и т.п. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
128
 ~ 
 
В  общем,  газеты  охватывают  неоднородные  группы  людей  (если  это  не 
специализированные,  а  общественно-политические  издания),  имеют  слабо 
разграниченную аудиторию [1, с.94]. 
Маркетинговая  деятельность тесно  связана  с  деятельностью  СМИ, поэтому, 
говоря об Интернете, сразу нужно упомянуть о его информационных возможностях, 
которыми  он  обладает,  а  также  сравнить  его  с  основными  конкурентами  – 
традиционными  средствами  информации,  выявить  какие  у  Сети  достоинства  и 
недостатки  по  отношению,  скажем,  к  печати  или  телевидению,  как  СМИ 
взаимодействует с ней. 
Интернет – открытая система, теоретически имеющая выход везде, где есть 
какая бы то ни было инфраструктура связи, не очень важно какая. Также интернет 
–  это  дешевизна  и  оперативность  доставки  информации  потребителю,  свобода 
выбора  информации,  огромный  объем  информации,  возможность  оперативного 
получения  обновленной  информации,  широкие  возможности  индивидуализации 
процесса доставки информации конечному потребителю [5]. 
Итак, реалии сегодня таковы, что каждая организация серьезно занимается 
PR-деятельностью, видя в ней перспективы и серьезный аргумент в формировании 
своего  имиджа.  Объединив  свои  усилия  со  средствами  массовой  информации, 
эффективно  используя  такие  средства  масс-медиа,  как  телевидение,  радио, 
журналы и газеты, интернет, организации начинают овладевать информационными 
технологиями  media  relations  и  налаживать  связь  с  окружающей  ее  социальной 
средой,  обеспечивают  ее  качественной  информацией,  добиваются  определенного 
уровня  взаимопонимания,  что  способствует  росту  внимания  к  организации, 
поддержанию и повышению своего имиджа и репутации. 
 
Список литературы 
1. Коханова Л.А. Медиарилейшнз Что это такое. – М.: Изд-во «РИП-холдинг», 2006. 
– 328с. 
2.  Почепцов  Г.  Паблик  рилейшнз  для  профессионалов.  –  Киев:  Изд-во  РЕФЛ-бук, 
Ваклер, 2005. – 640с. 
3.Тимофеев М.И. Связи с общественностью (паблик рилейшнз): Учеб.пособие. – М.: 
Издательство РИОР, 2005. – 158 с. 
4.Фрэнк Джефкинс, Дэниэл Ядин. Паблик рилейшнз. – Учебное пособие для вузов. 
Перевод  с  английского  под  редакцией  Б.Л.  Еремина.  М.:  Юнити-Дана,  2003.  –  348 
с.: E-Book. 
5.Минаев  А.  Интернет  как  инструмент  продвижения  проектов:  www.pr-
club.com/PR_Lib/dipl.shtm. 
6.Измерения  медиарилейшнз:  как  оценить  вклад  PR  в  успех  компании  /  Ральф 
Ляйнеманн. Елена Байкальцева: пер. с англ. яз. [: А.В. Болдышева, И.И. Малкова], 
2005. – 248 с. 
7.Шомели  Ж.,  Уисман  Д.  Связи  с  общественностью.  9-е  изд.  /  Пер.  с  франц.  Под 
ред. Г.Е. Алпатова. – СПб.: Издательский дом Нева. 2003. – 128с. 
8.Королько В.Г. Основы паблик рилейшнз. М., Рефл-бук. К.: Ваклер - 2000. – 528с. 
 
Түйіндеме 
Мақалада  PR-мамандардың  жұмысы  мен  PR-қызметінің  бұқаралық  ақпарат 
құралдарымен қарым-қатынасы туралы баяндалады. 
 
 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
129
 ~ 
 
Summary 
In  "Media  relations  as  a  means  to  maintain  the  image  and  reputation  of  the 
organization" deals with the interaction of PR-service relationship with the media, as the 
functions 
and 
tasks 
of 
PR-specialists, 
particularly 
media 
relations. 
 
 
ӘОЖ 82.09 
Ж.Е. Есқалиева  
Х. Досмұхамедов атындағы Атырау мемлекеттік университеті 
 
Қ.МЫРЗАӘЛІ ШЫҒАРМАЛАРЫНДАҒЫ  ФОЛЬКЛОРЛЫҚ АРНА 
 
Андатпа 
 
Бүлдіршіндердің  сүйікті  ақыны  Қадыр  Мырзаәлінің  балаларға  арналған 
жырлары фольклорлық шығармалар үлгісінде жазылған. 
 
Талантты  ақынның  шығармасы  ұлттық,  әрі  фольклорлық  негізде 
жазылғандықтан,  балаға  түсінікті, жатық,  мазмұны айқын,  сөз  айшықтары  баланың 
жас шамасына лайықты.  
Негізгі сөздер: 
шығармалары, фольклор, арна, поэзия, әдебиет, ұлттық, дәстүр. 
 
Балаларға  арналған  тағылымдық  поэзияның  поэтикалық  дәстүрлі  тамыры 
ежелгі  дәуірлердегі  дидактикалық  дастандар  мен  жыраулардың  заман,  өмір,  адам 
жайындағы  толғау  жырларында,  ХIХ-ХХ  ғасырдағы  ағартушы-демократтар  мен 
ағартушы  ақындар  поэзиясындағы  озық  ғылым  -  білімге,  жалпы-адамзаттық 
мәдениетке, адамгершілікке үндеген өлеңдерде жатыр.  
 
Бүгінгі  балалар  әдебиеті  түп негізін халық ауыз  әдебиетінен  алғандығын  әр 
қаламгер  шығармасынан  көруге  болады.  Қазақтың  ХХ  ғасырға  дейінгі  өмірінде 
фольклор  елдің  рухани  қажеттілігін түгелімен  атқарды,  бүкіл  тіршілігінің  ажырамас 
бөлігі  болды.  Сол  себепті  ХIХ  ғасырдағы  әдебиетте  фольклордың  тілі,  поэтикасы, 
стильдік құрылымдары мейлінше мол.  
Ал,  ұлы  Абай  мен  Ыбырайдан  бастау  алатын  жазба  әдебиет  фольклорға 
саналы түрде барды, қажетті дәрежеде арқа сүйеді. 
Әдебиет  пен  фольклордың  байланысы  -  әлем  мәдениетінің  дамуындағы 
басты  заңдылықтардың  бірі.  Жер  жүзіндегі  қай  халықтың  әдебиетін  алып  қарасақ, 
оның  бастау  алған  көзі  – фольклор  екенін  көреміз.  ХХ  ғасырдың  соңғы  ширегі мен 
ХХI  ғасырдың  басында  дүниеге  келген  біраз  туындыларда  фольклорды  пайдалану 
мүлде  жаңа  үрдісте, жаңа  сипатта  көрінеді.  Екінші сөзбен  айтқанда,  романдар мен 
повестерде,  әңгімелер  мен  поэмаларда    фольклорлық  сана,  кейіпкерлердің 
санасынан көне жәйттар, фольклорлық – мифологиялық ұғым - түсініктер, түйсіктер 
кең  пайдаланылады.  Ал,  бұл  жағдай  әдебиет  пен фольклор жаңа  дәуірде жаңаша, 
жаңа  деңгейде  байланыс  жасауда  деген  ойға  жетелейді.  Жиырмасыншы 
жүзжылдықтың алғашқы ширегінде жазылған әдеби шығармалардан жазба әдебиет 
өкілдерінің  фольклордан  қол  үзіп  кетпегенін  көреміз.  Ш.Құдайбердіұлының, 
С.Торайғыровтың,  Т.Жомартбаевтың  т.б.  ақын-жазушылардың    үлкенді-  кішілі 
туындылары,  әсіресе,  романдары  фольклорлық  қазынамыздан  мол  сусындап, 
соларға негізделген. 
1920-30  жылдарда  жазылған  М.Жұмабаевтың  «Қорқыт»,  «Қойлыбайдың 
қобызы»,  «Батыр  Баян»  поэмалары,  С.Сейфуллиннің  «Көкшетау»,  С.Мұқановтың 
«Сұлушаш»,  І.Жансүгіровтің  «Дала»,  «Күй»  сияқты  шығармалары  түгелімен 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
130
 ~ 
 
фольклордың  негізінде  жазылған.  Бұның  себебі  -  әдебиеттің  балаңдығынан,  не 
болмаса ақындардың талантының таяздығынан емес-ті. Ең басты себебі – дәуірдің, 
қоғамның,  жаңа  әдебиеттің  талабы  мен  рухани  өмірдің  маңызының  артқаны 
болатын. Бұл туындыларға фольклорлық сюжеттер арқау болғанын  және олар сол 
кез үшін емес, бүкіл  
ХХ ғасыр қазақ әдебиетінің классикасы екенін айту жеткілікті.  
Рухани Тәуелсіздік тұсындағы қазақ поэзиясында исламдық діннің жанданып, 
жаңғыруы нәтижесінде туған арнау өлеңдердің өзі бір арнаны құрайды. Бұл орайда 
ақындар К.Ахметованың «Мінәжат» өлеңін, Қ.Мырзаәлінің: 
 
О, жасаған! 
 
Қанатымды қайырма! 
 
Қайырма һәм қаңылтырдай майырма! 
 
Қанағатым – жырымдағы қайырма 
 
О, жасаған! 
 
Шүкірліктен айырма! –  
деген өлеңінде жаратушыдан шүкіршілік, тәуба тілейді. 
 
Қ.Мырзаәлінің  «Жаралы  жолбарыс»  пьесасы  М.Өтемісұлының  трагедиялық 
өлімін  суреттеуге  арналған.  Мұнда  қаламгер  байырғы  классикалық  эпостың  жеке 
батырды  бәрінен  жоғары  қоятын  көркемдік  үрдісін  қолданады.  Батыр  ешуақытта 
өлмейді, өйткені, оның жаратылысында, іс-әрекетінде тылсымдық құдіреттің қасиеті 
бар  дейтін  эпикалық  сана  дәстүрін  драматург  Махамбет  образында  қайта 
жаңғыртқан. Әрі елі үшін туған жерін жадынан шығармайтын халық эстетикасының 
тарихын пайдаланған. 
 
А.Байтұрсыновтың:  »...бұрынғы  жаугершілік  заманда  халық  тән  есебінде 
болған  да,  батырлар  жан  есебінде  болған.  Сондықтан  батырлар  туралы  әңгіме  - 
халықтың жаны, рухы турасында. Батырлары қандай болса, халықтың рухы сондай 
болған» - дейтініндей, Махамбет ерлігі қазақ даласындағы батырлық рухтың ақырғы 
тұяқ  серпілісінің  бірі.  [1.213]  Жалпы,  «Жаралы  жолбарыс»  трагедиясының  негізгі 
оқиғасы жақсылық пен зұлымдықтың тартысы арқылы өтеді. Ал, Махамбет рухының 
мәңгіліктілігін аруақ дауысы арқылы: 
 
Тағы айтамын: 
 
Қорқытпайды мені өлім! 
 
Халық үшін бәріне де көнемін, 
 
Халық үшін бәріне де төземін. 
 
Келе жатқан бір дәуірді сеземін, 
 
Азаттық деп өртенеді өзегім! 
Жақсылық символы – Махамбеттің дауысы:  
 
Жендеттікпен жете алмайсың мұратқа! 
 
Мініп кеттім мен бір ақбоз пыраққа! 
 
Доссыз өмір сүре алады мықтылар, 
 
Қассыз өмір сүре алмайды бірақ та! 
Осындағы  «ақбоз  атқа  міну»  ұғымы  да  Махамбет  рухының  өлмейтіндігін  білдіретін 
көркемдік  тәсіл.  Алайда,  ол  көне  фольклорлық  таным  -түсініктерінен  фольклорлық 
поэтикаға айналған. Драмадағы өзі өлсе де, ақбоз атқа мініп кеткен Махамбет рухы 
мәңгі биік. 
 
Қазіргі  қазақ  балалар  поэзиясының  тамыры  тереңнен  фольклорлық 
мұралардың  қатпар-қатпар  қойнауларынан  кәусар  тартып    жатыр.  Негізгі  жанрлық 
түрлері  де  сол  кезден-ақ  қалыптасқан.  Ертегі,  жұмбақ,  жаңылтпаш,  мазақтама, 
мақал-мәтел, санамақ толып жатқан жыр үлгілері-халық әдебиетіндегі қаншама кең 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
131
 ~ 
 
таралып, дамығандықтың айғағы. Мұндай шығармаларда көбінесе халықтың тұрмыс 
сипатындағы,  содан  қалыптасқан  ұлттық  психологиялық  өзіндік  реңктер  қанық 
көрінеді. 
 
«Ата-асқар  тау.  Ана-бауырындағы  бұлақ.  Бала-жағасындағы  құрақ»  деген 
мәтелдегі  балама  ұғымдар  дала  қойнауында  тауда  ойнап,  бұлаққа  сусындап, 
құраққа қунап өскен жан ғана танып, бағалайтынын білдіреді.  
 
Тілге  ниет  бұрып,  тілге  иек  сүйегендіктен  де  шығар  қазақ  тілі  бейнелі, 
кестелі,  әуезді  болып  келеді.  Бесік  жырынан  бастап,  ірі-ірі  дастандарға  дейінгі 
өзгеше сипат әуезділік, поэтикалық мәнер ағын суындай өріліп, өршіп отыратын саз. 
Ойнақы әуен, ойлы образ қазақ балалар поэзиясының әріден сіңген мінезі, қанымен 
қалыптасқан эстетикалық текті дәстүрі. 
 
Оқиғалы  баллада,  ертегілердің  сан  алуанын  «Қазақ  балалар  поэзиясының 
антологиясынан» көп кездестіреміз. Бұл - қазақ әдебиетіндегі балалар поэзиясының 
тұңғыш  антологиясы.  Ақындар  баланың  мінез  -  құлқы,  ішкі  жан-дүние  құбылысын, 
психологиялық  күй-жайының  нәзік  қалтарыстарын  суреттеу  арқылы,  жан-дүние 
диалектикасын  поэзияда  өрнектеуде  көптеген  қаламгерлер  Қ.Ыдырысовтың 
«Ерланның жауабы», «Алғашқы сыйлығым», Қ.Мырзаәлінің «Ақыл», «Ішік», «Досым 
екеуміз» сияқты көптеген өлеңдері осы орайдағы ізденіс мәуелері.    
 
Қазақ  балалар поэзиясын  құрайтын  үлкенді-кішілі шығармаларды  көркемдік 
мазмұн  мен  тақырыптық  идеялық  ұқсастықтары  бойынша  топтастырып,  бүгінгі 
ұлттық балалар поэзиясының даму эволюциясын бағалауға болады. 
 
Бұл  орайда  ғалым-жазушы  Р.Нұрғалидың  жанрға  байланысты:  «Даму 
процесінде  жанрлар  өзара  ықпал  етеді  де  бірін-бірі  байытады;  кейбірі  жаңғырып 
өссе,  кейбіреулері  өшеді.  Бұл  талап  ескерілмесе,  шығарма  көркемдігі  жойылады» 
деген болатын. [2. 92] 
 
Осы  тұрғыдан  келген  кезде  қазақ  балалар  поэзиясының  көркемдік  - 
эстетикалық  және  тәрбиелеушілік  деңгейін  айқындайтын  тақырып,  проблема, 
көркемдік мазмұн, идея жағынан бірнеше түрлерге топтастырылады:  
1) қаһармандық (патриоттық) поэзия; 2) дәстүрлік яки тұрмыстық поэзия;  
3) тағылымдық (дидактикалық) поэзия; 4) қиял-ғажайып поэзия;  
5) пейзаждық; 6) танымдық; 7) юморлық; 8) мысал; 9) ойын поэзиясы. 
 
Дәстүрлік поэзияға тән сияқты балалар поэзиясының барлық кезеңіне етене 
түр-тағылымдық поэзия. Жалпы жас ұрпаққа арналған әдебиетте ұлағат-ғибраттық 
мазмұнға құрылған, тәрбиелік мақсаттағы поэзияның болуы заңды құбылыс. 
Бүгінде  балалар  әдебиетіне  ғана  тән  түр-ойын  поэзиясы.  Бұл  түрдің  түп 
негізі  балалар  фольклорында  жатыр.  Өйткені,  ойын  поэзиясы  балаларды  ойната 
жүріп тәрбиелеуге,  ойландыруға,  олардың  бойында  қандай  да  бір жақсы  дағдылар 
мен  әдеттерді  қалыптастыруға,  балалардың  тән  жаратылысының  жетілуіне 
септесуге бағдар ұстанады. 
Ойын  поэзиясы  халықтық  дәстүрді  жаңа  мазмұнда  жаңғыртқан  шығармалар  түзсе, 
екіншіден, авторлық ойын, өлеңдер, тақпақтар, шарадалар құрайды. 
Халықтық  дәстүрдегі  ойын  поэзиясы:  санамақ,  қаламақ,  сұрамақ,  жаңылтпаш, 
жұмбақ жанрларынан тұрады. 
Қазақ балалар әдебиеті тарихында шығармашылық ғұмырын балаларға өлең 
жазуға арнаған, бүлдіршіндердің сүйікті ақыны - Қадыр Мырзаәлі.  
Ақынның  балаларға  арналған жырлары  фольклорлық  шығармалар  үлгісінде 
жазылған.  «Онға  шейін  санау»  өлеңі  қазақ  балаларына  етене  таныс,  «Қуырмаш» 
өлеңінің жалғасындай. 

Х.Досмұхамедов атындағы Атырау МУ Хабаршысы 
 № 1 (28), 2013 
~ 
132
 ~ 
 
 
Жоғарыда  аталған  өлеңдердің  әр  шумағы  оқуға  да,  жаттауға  да  жеңіл. 
Талантты  ақын  балаларға  арналған  өлеңдерінде  танымдық,  білімдік,  тәрбиелік 
мәнге  назар  аудара  отырып,  балалық  шақтан  бастап  жағымды  қасиеттердің 
қалыптасатынын оқырманға «Апам ауырып қалғанда» өлеңінде: 
 
Сыздап, шаншып бауыры 
 
Апам қалды ауырып. 
 
Болдық әбден әбігер. 
 
Жетті жедел дәрігер. 
 
Мереке ше, мереке?! 
 
Қашты мүлдем береке! 
деген  жолдар баланың анаға деген махаббатын шынайы көрсеткен. Мұндай өлеңді 
тебіренбей,  сезімсіз  оқу  мүмкін  емес.  Әдебиетте  Ана  -  мәңгілік  тақырып.  Ақын 
өлеңінің құдіреті - аз сөзбен көп мағына беретін ойлылығында. 
 
Қадыр  Мырзаәлі  шығармалары  -  ұлттық,  этнопедагогикалық,  фольклорлық 
негізде,  баланың  ойына  түсінікті,  жатық,  мазмұны  айқын,  сөз  айшықтары  баланың 
жас  шамасына  лайықты.  Сондықтан  да  балаларға  арналған  шығармалары  табиғат 
таңғажайыбы, елдің тұрмыс - тіршілігімен үндеседі. «Баспалдақ», «Әр нәрсенің орны 
бар»,  «Атамның  ақылы»  өлеңдері  зеректікке,  тапқырлыққа,  байқампаздыққа 
тәрбиелеуде  маңызы  зор.  Ал  «Шеге  қағу»  өлеңі  арқылы  әр  істі  жауапкершілікпен 
тындыруға болатынын аңғартады:  
 
Үлкен өнер - шеге  қағу. 
 
Қақтың екен өткізіп қақ 
 
Жетесіне жеткізіп қақ! – деп аяқтайды.  
Сонымен  қатар  «Дана»,  «Сахара  суреті»,  «Күздің  ұзақ  жауыны»  өлеңдерінің  тіл 
көркемдігі, үйлесім ырғақтары бүлдіршінді сөз өрнектеріне еріксіз еліктіреді:  
 
Тіл табыстық келістік. 
 
Құшақтастық, өбістік. 
 
Толқынсыз түз теп -тегіс 
 
Шетсіз- шексіз кеңістік. 
Қадыр  ақынның  шығармалары  -  бүлдіршіндердің  дүниетаным  әліппесін  үйрететін 
өнеге  мектебі.  Мұғалімдер,  тәрбиешілер  мен  ата-аналардың  міндеті-ақын  жанын 
түсініп,  оның  жырларынан  ғибрат  алатын  ұрпақ  өсіру  және  оны  кейінгі  ұрпаққа 
аманаттау. 
 
Қазақ  жыры  -  дәстүрі  тереңнен  тамыр  тартқан  құнарлы  жанр. 
Стилистикалық,  көркемдік  дәстүр  арналарын  айтпағанда,  өмірді  жырлау,  уақыттың 
екпінімен жарысқан өр үнді поэзия дәстүрі арнасын кеңейте берері даусыз. 
 

жүктеу/скачать 3,23 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: