Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

237 
 
рождения  на  Земле  четко  разделился  на  два:  на  земледельцев  (Каин)  и  скотоводов  (Авель),  т.е. 
кочевников.  Почему  именно  кочевники  стали  «двигателем»  истории?  Кочевой  образ  жизни  с  его 
постоянными перемещениями из-за экстенсивного типа хозяйствования подталкивает к поиску новых 
земель.  У кочевника  по  сравнению  с земледельцем, у  которого  плоскостный  (двухмерный) взгляд  на 
мир, объемный (с коня) взгляд, сбоку. Такая особенность «ракурса» видения действительности ведет к 
восприятию  всего  подлунного  мира  как    своего,  богом  данного  мира,  где  нет  ничего  чужого  и 
запретного.  Такая  вот  непосредственность  у  «детей  природы»,  такой  вот  «детский  эгоизм». 
Возможность быстрого перемещения и способствует, и подталкивает кочевника к вечному движению 
по  пространству,  благо,  простирается  континент  Евразия  на  с  Востока  на  Запад  на  много  тысяч 
километров.  
В  работах  о  древних  тюрках  стало  традицией,  ограничившись  ссылкой  второпях  на  гуннов  и 
саков,  которые  к  тому  же  почему-то  до  последнего  времени  считались    ираноязычными,  говорить 
подробно лишь о представителях тюркского мира новой эры, начиная с рождества Христова.  Но корни 
тюрков  лежат  глубоко,  в  исторических  пластах  палеолита.  Хорошо  обозначил  научную  проблему  о 
корнях  тюрков  и  перспективу  развития  современной  тюркологии    О.Сулейменов:  «В  сущности,  за 
историю  тюрков  принимается  верхний  пласт  времени,  последний  этап  их  биографии,  когда  они 
двинулись с Востока на Закат, а как, когда и откуда пришли они на Восток? – такой вопрос еще в науке 
не поднимался» [2, с. 83].  
Траектория движения кочевников в обозримом историческом времени ясна. Она прослеживается 
по  письменным  источникам  тех  стран,  где  останавливались  и  ускоряли  их  историю  гунны,  скифы, 
сарматы, кыпчаки, печенеги, половцы – один и тот же народ с разными названиями в разные периоды 
истории  человечества.  «Уже  в  позднем  неолите  четко  просматривается  археологически 
засвидетельствованное движение древних степных кочевых племен на запад континента.  Аналогичные 
миграции по ставшему в истории «классическим» маршруту «Урало-казахстанский регион – Балканы» 
в  последующие  эпохи  совершат  ахейцы  и  дорийцы,  киммерийцы,  скифы,  сарматы,  готы,  гунны, 
болгары,  авары,  печенеги,  половцы  и  др.    хорошо  и  малоизвестные  скотоводческие  родоплеменные 
объединения  Центральноевразийской степи», – пишет казахский историк Ж. Байжумин [3, с. 132].  В 
исторические  необозримые  дали  можно  заглянуть  только  через  артефакты,  которые  в  силу  своей 
«материальности»  подвержены  разрушению временем  и  «антропогенному»  разрушению.  Кроме  того, 
если  даже  располагать  письменными  источниками,  они  отражают  ход  истории  лишь  отрывочно, 
«пунктирами»  (О.  Сулейменов).  А  также  немаловажную  роль  играет  пресловутый  «человеческий 
фактор»:  история  делается  народом, а  пишет-то  о  ней один  (или  несколько)  человек, который  может 
«благоразумно» учесть политические и религиозные пристрастия правителя,  может не знать материал 
в полном объеме.  
А слово нематериально, его не уничтожить, не исказить полностью  времени и человеку. Слово, 
язык – достояние не одного человека, пусть даже правителя Вселенной, а целого народа. «Слово – вот 
чип,  в  котором  закодировано  прошлое  человечества,  маршруты  переселений,  места  обитания, 
философии, верования» [2, с. 79].  Древние тюрки оставили следы по всей Евразии. В данной работе 
мы    говорим  не  о  видимых  следах  (курганы,  городища  и др.), а  о  невидимых,  «вторичных»  следах  – 
отражения пребывания тюрков в слове, языке народов Европы.  
Следы  пребывания  древних  тюрков  на  просторах  Евразии,  начиная  с  доисторических  времен, 
можно  найти  в  первую  очередь  в  языке  тех  народов,  с  которыми  «свела»  кочевников  история.  А  в 
языке «отпечатаны» все стороны жизни, которые с приходом чужаков обогатилась новыми фактами и 
явлениями. Следы древних кочевников в Европе в неполном перечне можно представить так: 
1)
 
В  собственно  языке  автохтонов  Европы  –  сюда  в  первую  очередь  нужно  отнести  топонимику 
(Карпаты    –  «қар»  (снег),  Альпы  –  «алып»  (богатырь),  Едиль  –  «Аттила»,  Балканы  –  «Балқан», 
Азов  –  «Азау»,  Дон,  Дунай,  Днепр,  Днестр  –  корень  «тан»  (вода);  этнонимы  (венгры,  мадьяры, 
албан, киммерийцы, Гомер, кумар); 
2)
 
 В  литературе  –  не  только  в  тематике  (легенды,  предания,  поэмы  и  древнегерманский  эпос  об 
Аттиле), но и в сюжете (сюжет с циклопом в «Одиссее» встречается в «Огузнаме», сюжет «муж на 
свадьбе жены – в «Алпамыс батыре»); 
3)
 
В истории государств – древние тюрки основывали новые государства (Аттила, Аспарух, султан 
Бейбарс, Чингисхан);  
4)
 
 В  быту  –  одежда,  предметы  быта,  еда  и  др.  (брюки,  шуба,  малахай,  кожаные  сапоги,  стремя, 
кожаная посуда); 
5)
 
В военной технике и тактике (лук, боевая колесница, сабля, пушка, партизанская тактика, таран); 
6)
 
В  искусстве  живописи,  музыки  –  произведения  и  музыкальные  инструменты    (наскальная 
живопись в пещерах Альтамир, Ласко идентичны рисункам Каповой, Игнатьевской, Серпиевской 
пещер на Южном Урале:  комуз как прообраз виолончели, жетыген как протоформа лиры, домбра, 
кюи как симфонии); 

238 
 
7)
 
В  курганах  и  погребальных  комплексах,  распространенных  по  всей  степи  северного 
Причерноморья до их родины – Урало-Казахстанской степи (само слово «курган» тюркское, как и 
слово «там» – дом для мертвых)  
8)
 
В  физическом  облике  и  генофонде  народов  Европы  (кровь    прототюрков  течет  в  жилах 
большинства  представителей  почти  всех  народностей  Европы,  например,  по  сведениям 
Ж.Байжумина  со  ссылкой  на  основателя  новой  науки  под  названием  «ДНК-генеалогия»  А. 
Клесова, древние кельты были прототюрками, 95 % современных ирландцев – носители тюркской 
гаплогруппы R1 b [2, с. 53]). 
Приведенный нами неполный перечень следов древних тюрков в Европе еще раз подтверждает 
роль кочевников как катализатора истории народов Евразийского континента.  
На  современном  этапе  развития  науки  истории  все  большую  известность  получает  теория 
диффузионизма  (от  латинского  «разлитие»)  –  теория  культурной  эволюции  человечества.  Главным 
постулатом является «теория культурных кругов» основателя теории диффузионизма Фрица Гребнера, 
который  доказал,  что  сходные  явления  в  культуре  различных  народов  объясняется  происхождением 
этих явлений из одного центра. Так как объектом нашей работы является язык как зеркало истории, мы 
хотим остановиться лишь на одном из перечисленных выше «следов» – на языковом вопросе. 
Древние  тюрки  восходят  своими  корнями  к  шумерам,  в  лексическом  запасе  которых  еще  в  
последней  четверти  прошлого  века  О.Сулейменов  нашел  много  сходного.  В  данное  время  развития 
наук  ученые  всего  мира  находят  сходства  также  в  образе  жизни,  в  верованиях  (бог  «Дингир»  у 
шумеров и бог «Тенгир» у тюрков даже по звучанию одинаковы, солнце у шумеров – «ут» (огонь), у 
гуннов – поклонение солнцу и его земному аналогу – огню), даже во внешнем облике [4, 5, 6]. Много 
интересного  и  нового,  хотя  и  спорного,  о  шумерах  можно  найти  в  книгах  Захарии  Ситчина 
«Двенадцатая планета», «Божество двенадцатой планеты» [7, 8].  
О  языковом  родстве  шумеров  и  древних  тюрков  впервые  заговорил  в  советской  науке 
О.Сулейменов,  принявший  на  себя  все  удары  ортодоксальных  научных  кругов.  Сейчас  эта  теория 
никем  не  оспаривается,  причем  направление  заимствований  изменился  полностью:  не  тюрки 
заимствовали  у  шумеров  их  язык,  а  наоборот,  –  получается,  шумеры  пользовались  прототюркским 
языком.  Приведем  выдержку  из  книги  Ж.Байжумина,  который  осторожно  начинает  с  утверждения 
советского ученого В.И. Авдиева о сходстве этих языков: «Шумерский язык стоял на уровне развития 
яфетических  языков.  Изменения  формы  слов  достигались  не  при  помощи  окончания,  а  при  помощи 
приставок, которые присоединялись к корню. Поэтому шумерийский язык является агглютинирующим 
языком,  который  близок  к  тюркским  языкам»  [3,  с.139].  Далее,  ссылаясь  на  известных  европейских 
ученых  ХIХ  века  Ф.  Ленормана  («Руководство  к  древней  истории  Востока»,  Киев,  1872)  и  Г.Кольба 
(История  человеческой  культуры»,  СПб,  1879),  автор  пишет,  что  они  признали  шумеров  носителями 
архаичного  тюркского  языка  еще    в  ХIХ  веке,  «причем  последний  полагал,  что  и  само  клинописное 
письмо,  как  таковое,  было  изобретением  древнейших  тюрков,  именуемых  им  «туранским  народом» 
или  «финно-татарским  племенем»  [там  же].  На  современном  этапе  тюркоязычными  европеоидами 
считает  шумеров  К.В.Керам  [5],  о  родстве  тюркских  и  шумерских  языков  говорили  и  крупнейшие 
советские историки С.П.Толстов [9], И.М. Дьяконов [10]. Казахский ученый А. Аманжолов приводит 
ссылку на турецкого исследователя О.Н. Туна: «Установлено, что по меньшей мере в 3500 годах до н.э. 
тюрки обнаруживаются в восточной части Турции. Сегодня среди всех живых языков мира тюркский 
язык  обладает  древнейшими  письменными  свидетельствами.  Это  –  заимствованные  слова  на 
шумерских клинописных табличках» [11, с. 141]. 
Таким  образом,  если  существование  шумерской  цивилизации  и  ее  роль  как  фундамента  
современной  цивилизации  уже  не  вызывает  сомнений,  то  тот  факт,  что  язык  шумерский  является 
родственным  тюркскому  языку,  косвенно  (помимо  артефактов  и  исторических  свидетельств) 
подтверждает и правильность теории диффузионизма, и роль древних тюрков в истории человечества. 
Неоднократные  миграции  кочевых  племен  на  Запад,  с  которыми  следует  связать  возникновение 
исторических  памятников,  необычайно  ускорила  размеренный  темп  истории  части  мира,  называемой 
Евразия.  
Литература 
1.
 
Козыбаев  М.К.  Гумилев  и  проблема  степной  цивилизации  //  Идеи  и  реальность  евразийства: 
Материалы  Валихановских  чтений  «Исторические  корни  перспективы  евразийства  как 
социокультурный  и  социополитический  феномен».  –  11  декабря  1998  г.,  Астана.  –  Алматы:  Дайк-
Пресс,1999.– С.100-106. 
2.
 
Сулейменов О. Тюрки в доистории.  – Алматы: Атамура, 2002. – 320с. 
3.
 
Байжумин Ж.  Туран. Взгляд на историю человеческого общества. Тетрадь первая.  – Алматы: Арыс, 
2012. – 170 с. 
 
 

239 
 
ҼОЖ(130.2) 574 
 
ҦЛТТЫҚ МӘДЕНИЕТ ӘЛЕМДІК ӚРКЕНИЕТТІҢ ҚАЛЫПТАСУ НЕГІЗІ 
 
Бегдаулетова Қ.Д., Сералы А. 
Оңтҥстік Қазақстан мемлекеттік педагогикалық институты, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В статье рассматривается национальная культура как основа становления мировой цивилизации 
и формирования собственной системы социальных институтов. 
 
Summary 
The article discusses the national culture as the basis of the formation of the world civilization and the 
formation of their own system of social institutions. 
 
Адам  баласы  халықтардың  бірлесіп  ҧжымдасып  ҿмір  сҥрудің  негізгі  принциптері 
ретіндегі ҽлем мҽдениетіне ҧзақ жолмен келеді. Ҽлем мҽдениеті идеясы ҽр тҥрлі ойшылдардың, 
философтардың,  ақындардың,  мҽдениет  қайраткерлерінің  Қайта  ҿрлеу  заманынан  бері  айтып 
келе  жатқан  ҿзекті  мҽселелерінің  біріне  айналған.  Алайда  бҧл  идеяның  танылуы,  таратылуы 
жҽне  тҧрақталуы  ҥшін  ҽлемдік  ҿркениеттің  қалыптасуының  негізі  ретінде  адамзат  баласы 
ҧлттық мҽдениеттің тарихын терең тҥсінуі қажет.  
Адамзат баласының тҥбірі бір болғандықтан бір - бірін танып, ортақтастықтары бар мега - 
қоғамды  қалыптастыруға  талпынуы  ғажап  қҧбылыс  емес.  Алғашқы  қауымдастықтан  бастап 
бҥгінге дейін адамзат ҽлемнің ҽр тҥкпіріне таралып, сол жер климатына бейімделіп нҽсілдік, бет 
ҽлпеттік,  физиологиялық,  тілдік,  ділдік  жҽне  т.б.  ҿзгерістерге  ҧшырап,  ҿзіндік  бір 
ерекшеліктерге ие болды. Яғни ҽр этнос, ҽр халық ҿзіндік қоғамдық институттар жҥйесін қҧрап, 
эволюцияға ҧшырады.  
Ҽрбір  мҽдениет  қайталанбас  жҽне  ерекшелігі  ҽркелкі  бейнені  береді,  сондықтан  ҧқсас 
мҽдениет  жҽне  қоғам  болмайды.  Мҽдени-ҧлттық  менталитет  пен  кҿркемдік-эстетикалық  іс-
ҽрекеттер  ҿз  тҥп-негізін  сақтап,  ҧлттық  сана-сезім  мен  ҽлемдік  дҥниетанымда  кҿрініс  табатын 
ҿзіндік мҽдениеттің бір саласы болады. А.В. Гулыганың айтуы бойынша, XX ғасырдың соңы – бҧл 
кҿркемдік  ҽмбебаптылық  дҽуірі.  Дегенмен,  ҽмбебаптылық      дегеніміз  –  бір  тҥрлілік  емес.  Қазіргі 
заман  мҽдениеті    -  бірлікте,  біртекті,  сҧхбатқа  дайын,  сонымен  қатар  ҽр  тҥрлі,  немесе 
мҽдениеттердің  біріге  іс-ҽрекет  етуіне,  осы  саладағы  барлық  жетістіктерді  ҿз  бойына  сіңіру 
қабілетіне  негізделеді.  Мҧнда  міндетті  тҥрдегі  сипатталуға  ие  емес  дҽстҥрге  сҥйену  жаңа 
принциптерді ҿңдеудің негізі болып табылады [1].  
Жалпы адамзат қауымы бҥгінгі кҥнде біріге ҿмір сҥретін техногендік жҽне дҽстҥрлік ҽлемдер 
қҧндылықтарына  терең  ене  отырып,  келісім  негізінде  бірлікте  болуы  керек.    Ҿзара  тҥсіністік  пен 
консенсусқа  жетудің  негізі  жҽне  формасы,  қҧралы  ретінде  мҽдениеттер  сҧхбаты  идеясы 
пайдаланылады.  Мҽдениеттердің  сҧхбатқа  басымдылығы,  оның  «тҥпнегіздік»  қҧрамы  сияқты, 
ҽртҥрлі    мҽдениетте    ҽр  тҥрлі  мҿлшерде  кҿрінеді.  Сҧхбатқа  деген  басымдылық  жаңаны  ескіні 
қиратпай  іздеу  барысында  екеуін  байланыстыра  отырып,  ҿзара  тҥсіністік  пен  осы  мҽдениеттің 
екеуіне  де  қатысты  шындықты  мойындау  барысында  туындайды.  Ҽмбебап    сҧхбат  дегеніміз  кең 
мағынада  –  бҧл  біздің  планетамыздағы  адамдардың біріге  ҿмір  сҥруін  ҧйымдастыру  тҽсілі  немесе 
сҧхбатқа  басымдылық  –  бҧл  «бір  біріне  ҽсер  етуші  ҽр  тҥрлі  формалар  мен  барлық  ҿткінші 
кезеңдерге тҽн ҿткен шақ пен болашақты байланыстыра қарастыру, бір-біріне ҽсер ету тҥрі» [2].  
Қазіргі  заман  адамы  –  мҽдениет  адамы  емес  ҿркениет  адамы,  ал,  қазіргі  ҽлемдегі  адамдық 
сипат  бірқатар  ірі  жҽне  ҧсақ  мҽдениеттерден  тҧратын  ҿркениет  кҿрсеткіші  болып  табылады.  Егер 
мҽдениетке  кҿпдеңгейлік,  кҿпжақтылық  сипат  тҽн  болса,  ҿркениет  ҿз  кезегінде  біржақты  немесе 
ҿзіндік  ҿлшемі,  ҿзіндік  нышаны  бар  ҧғым  болып  табылады.  Қазіргі  кездегі  ҿркениет  қоршаған 
ортаны,  ҽлеуметтік  сипаттағы  тҧрмыстық  жағдайды  қайтарымсыз  тҥрде  ҿзгертуде.  Осы  тҧрғыда 
мҽдениет  кҿбінесе  қоғамдық  жаңару  бастауы,  шығармашылық  ҿмірді  қалыптастыру  факторы 
ретінде  кҿрініс  табады.  Мҽдениетті  адамның  ҿзін-ҿзі  жҥзеге  асыру  қҧралы  ретінде  қарастыру 
арқылы, ондағы тарих пен адамға айтарлықтай ҽсер ететін импульстарды анықтай аламыз. Ҽлемдік 
ҿркениетке  жетудің  эвристикалық  қҧралы  идеология,  экономика  немесе  саясат  емес,  мҽдениет 
болып  табылады.  Жер  жҥзінде  ҿзіндік  мҽдениет  нҧсқасын  қалыптастырмаған  халық  жоқ.  Ҿзін-ҿзі 
сезіну, ҿзіндік сананы тҥсіну мҽдениетке ҽу бастан-ақ тҽн, ол адам болмысының ҿлшемсіздігі мен 
тереңдігін  білдіреді.  Адамның  мҽдениетке  деген  қатынасы  оның  ҿмір  сҥруінің  бастапқы  критериі 
болып табылады, адамның ҿмір сҥру аймағын қалыптастырады. 

240 
 
Қазіргі  ҽлемде  рухани  ҿмірдің  стереотиптенуінің  жаһандық  процестері  жҥзеге  асуда, 
сондықтан этнос мҽдениеті ҽлемдік мҽдениет кеңмҽтінінен тыс ҿмір сҥре алмайды.  
Кҥрделі  ҽлемде  ҽрекет  етудің  ҽлдебір  жалпы  ережелерін  тану  жҽне  қабылдау  ҥшін,  бҥгін 
планетамызда не болып жатқанын тҥсіну маңызды. 
Бҥгінгі  таңда  дҥниежҥзінде  200  мемлекетке  жетіп,  мыңдаған  халықтарға  бҿлінген,  саны 
жағынан 7 млрд. жеткен адамзат баласы 2 млн. жуық ҿсімдіктер мен жануарлардың бір тҥрі ғана. 
Адам  баласы  ҿмір  сҥрген  кезден  бастап  мыңға  жуық  ҧрпақ  ауыстырған  екен.  Осынша  халықтың 
ішінде екі адамның бір - біріне мҥлде ҧқсас болмай, ҿзіндік қайталанбас ерекшеліктерінің болуы да 
таңқаларлық  жайт.  Адам  бір  -  бірінен  жеке  тҧлға  есебінде  ерекшеленіп  қана  қоймайды,  сонымен 
қатар  топтық  айырмашылықтарға  да  (жанҧялық,  жыныстық,  жасына,  мамандығына,  ҧлтына  жҽне 
т.б.  қарай)  тҽуелді  болып  келеді.  Осыншама  айырмашылықтар  бола  тҧрса  да  адамзат  баласының 
басын біріктіретін не нҽрсе? Ол - ең алдымен дҥниенің тҧтастығына негізделген «жалпы адамзаттық 
мҽдениет». 
БҦҦ-ның ҽлем мҽдениеті туралы Декларациясының жобасында мынадай анықтама беріледі: 
«ҽлем  мҽдениеті  -  бҧл  жеке  тҧлғалық,  коллективтік  жҽне  институционалдық  сипаттағы  ҿзгерістер 
процессін қамтиды.  Ол  адамдардың  сенімділігінен жҽне  ҽрекеттерінен  қҧрастырылады  жҽне  ҽрбір 
елде нақтылы тарихи, ҽлеуметтік - мҽдени, экономикалық жағдайларға қатысты қалыптасады. Ҽлем 
мҽдениетінің кілті - ортақ қҧндылықтар мен мақсаттарды негізге ала отырып, қатал бҽсекелестікті 
ҿзара кҿмек пен ынтымақтастыққа айналдыру» [3]. 
Адамзат  баласының  басын  біріктіретін  «жаңа  заман  мҽдениетінің»  тағдыры  -  адамзаттық 
қҧндылықтарға,  гуманизмге,  адам  қҧқығын  қорғау  қозғалысын  дамытуға,  ғылыми  білім  мен 
алдыңғы  қатарлы  технологияны  дамытуға,  ҧлттық  мҽдениеттердің  ҿзара  байланысына,  қоршаған 
орта мен ҿмірге, экологиялық қатынасқа тікелей байланысты. 
Адамзат  тарихының  беттерін  ақтара  отырып,  ҽлем  қҧрылықтарында  ҿмір  кешкен  халықтар, 
ғасырлар  бойы  тҽуелсіздік  ҥшін  кҥресіп  келгенін  білеміз.  Еліміздің  дербес,  толық  қанды  ел, 
егеменді  мемлекет  болуы,  халқымыздың  ертеден  бергі  еркіндік  ҥшін,  туған  жері  –  Отаны  ҥшін 
кҥресінің  жемісі.  Бҥгінгі  таңдағы  еліміздің  ҽлемдік  ҿркениет  шеңберінде  ҿз  орны  мен  статусын 
алуға  ҧмтылысы  заңды  қҧбылыс.  Ҿйткені,  ҽр  елдің,  халықтың  ҿзіндік  болмысына  тҽн  мақсат  – 
мҧраты  бар.  Мҧрат  –  алға  жетелейтін,  болашақтан  қол  бҧлғап  шақыратын,  халықтың  арманы, 
мақсаты.  Ал  мақсат  немесе  мҧрат-  ол,  болашақта  қол  жеткізуге  жетелейтін  қоғамдық  -  рухани 
сананың  кҿрсеткіші  -  идеал.  Осы  тҧрғыдан,  Қазақстан  халқының  мҧраты:  еркін  халық  болу; 
ҿзгелермен терезесі тең мемлекет болу; ҿз ішінде береке - бірлік пен ынтымақ орнаған халық болу. 
Бҧл мҧратты жҥзеге асырудың негізгі шарты – ҽрбір Қазақстан азаматының қатардағы қоғам мҥшесі 
деңгейінен мемлекеттің саналы ҽрі белсенді азаматы, ҽрі ҿз Отанының, халқының нағыз патриоты 
дҽрежесіне кҿтерілуі.  
Отансҥйгіштік  -  азаматтық  санамен  қалыптасатын  қасиет.  «Азаматтық  сана»  -  біліммен 
қаруланған, аға ҧрпақтың қалдырған мҽдени - тҽлім мҧраларынан сусындаған, туған жері мен елінің 
рухани  -  материалдық,  мҽдени  қҧндылықтарын  бойына  сіңіре  білген,  ақыл  мен  парасаттылығы 
жетілген,  жеке  мҥдде  мен  болашақ  ҥшін  жауапкершілікті   ҿткен  мен  келешек  ҧрпақ  алдындағы 
парызбен  ҧштастыра  білетін,  ҧлтжанды  саналы  азаматы  болуды  талап  ететін  қҧбылыс.  Қазақстан 
Республикасы этномҽдени білім беру тҧжырымдамасында «Бізге қажетті - жаны да, қаны да қазақы 
халықтың  тілі  мен  дінін,  тарихы  мен  салт  -  дҽстҥрін  бойына  ана  сҥтімен  бірге  сіңірген,  егеменді 
елінің еңсесін кҿтеруді азаматтық парызым деп ҧғатын  ҧрпақ тҽрбиелеу» -  деп атап кҿрсеткендей, 
еліміздің  елдігі   мен  бірлігін  сақтайтын  ҧрпақ  тҽрбиелеу,  білім  берудің  барлық  салаларының 
алдындағы негізгі міндеттердің бірі [4]. 
Халықтың  ҽлеуметтік  ҿмірі,  ҧлттық  сананың  ҽрекет  етуі,  ҧлттық  мҽдениеттің  болмысы  тек 
кҥнделікті  тіршілікпен  шектелмейді.  Қазіргі  ҧлттық  мемлекеттің  модернизациялық  жҽне 
ҿркениеттік  тҽжірибесінде  ҧлттық  сана  мҽдениет  универсалийлеріне  (ҽмбебаптарына)  қатысты 
ерекше  бір  сарапшы  рҿлін  атқарады:  мҽселе  жалпыадамдық  қҧндылықтардың  этностың 
дҥниетҥйсінуіндегі  жаңғырығы  туралы  болып  отыр.  Бҧл  ҽмбебаптарды  сынақтан  ҿткізу  де 
ҧжымдық  сипатқа  ие.  Модернизациялық  процестер  барған  сайын  ашық,  ҿзіндік  дамушы  жҥйеге 
айналады, мҽдени ҧйымдасу мен халық типтері мен ҧстындары пайда болады. Егер сҿз ҿркениеттік 
даму  кеңмҽтініндегі  мҽдениет  туралы  болып  отырса,  онда  мҽдениеттің  адамдарды  тек  қана 
біріктірмей,  оларды  ажырататынын    да  ескеру  керек.  Экономиканың  ашықтығына  ҧқсас,  кҿптҥрлі 
мҽдени  формаларды  ассмиляциялауға  қабілетті,  «қуатты»  ҧлттық  мҽдениеттердің  ашықтығы 
жҿнінде  де  айтуға  болады.  Полиэтникалық  мемлекет  сияқты,  ҽлемдік  қауымдастық  адамзаттың 
бірегей мҧрасы ретінде ҧлттық мҽдениеттердің бҥкіл кҿптҥстілігін сақтауға мҥдделі. 
Ҧлттық  мҽдениет  ҧлттық  мемлекеттіліктің,  ҧлттық  азшылықтардың  қҧндылықтары  мен 
нормаларын,  сонымен  бірге  этноҽлеуметтік  жҽне  жалпыадамдық  мҽдени  бағдарларды  ҿзінде 
жинақтайды. 

241 
 
Ҽр  халықтың  ҿзіне  тҽн,  тарихи  -  ҽлеуметтік  даму  ерекшеліктері  мен  ҿмір  -  тіршілігіне, 
тҧрмыс  -  салтына,  дҽстҥрлеріне  байланысты  дҥниетанымдық,  рухани  -  материалдық,  мҽдени 
қҧндылықтары қалыптасады. Қазақ халқы бай тарихтың иесі. Қазақ даласы ҽлемге «Екінші ҧстаз» 
атанған  Ҽл-Фарабиді,    Ж.  Баласағҧн,  Ахмет  Яссауи,  М.  Қашқари,  Қадырғали  Жалаири  сияқты 
ғҧламаларды  берді.  Олардың  еңбектері  ортағасырдағы  Орта  Азиялық  ренессанс  кезеңінің  мҽдени 
ҿміріне  зор  ҥлес  қосқан  асылдары  болып  табылады.  Ҽсіресе,  Ҽл-Фарабидің  сан-салалы  ғылыми 
еңбектері  тек  Таяу  немесе  Орта  шығыс  ғҧламалары:  Ибн-Сина,  Бируни,  Хорезми,  Омар  Хайям, 
Хафиз  т.б.  сияқты  ғҧламаларының  ой-пірлеріне   ғана  емес,  сонымен  бірге  Европа  ғылымына  да 
ықпал  етті.  Тарих  тҧңғиығынан  Қазақстанның  мҽдени  қазыналарын  тауып,  бҥгінгі  ҧрпақтың  ол 
байлықты  сақтауына,  танып  білуіне,  рухани  -  мҽдениет  саласындағы  білімін  дамытуға  ҧсынған 
еліміздің  ғҧлама  ғалымдарының  қажырлы  еңбектері  -  жастардың  патриоттық  тҽрбиесінің   асыл 
арналары.  Есік  қаласынан  табылған  «Алтын  адам»  ескерткішінен  бастап,  Орхон  -  Енисей  тас 
жазулары, кең байтақ жеріміздің ҽр аймағынан табылып жатқан ежелгі мҽдениет жҽдігерлері, кҿне 
сҽулеттік  ескерткіштер,  халық  шеберлерінің  қолҿнер  туындыларының  ҥлгілері  -  осының  бҽрі 
Қазақстан мҽдениетінің қазынасын байыта тҥсті, ҽрі бҥгінгі ҧрпақтың  рухани білім кҿзіне айналды. 
Еліміздің  егемендігімен  бірге,  халықтық  тҽлім  -тҽрбие  қазыналарын  жинақтап,  оны 
этнопедагогиканың  негізгі  мазмҧнына  енгізсек,  сол  мазмҧнды  жҥзеге  асырудың  басты  қҧралы  - 
этномҽдениет қазыналары. 
Адам  жаңа  нҽрселерді  жаратудан  еш  жалыққан  емес,  себебі  бҧл  дҽстҥрдің  жалғасуы  оның 
тумысынан берілген қасиеті. Ал жаңашылдық - ол тарихтың ҿзегі, мҽдениеттің мҧрасы. 
Бҥгінде  тҽуелсіздік  алып,  ҧлттық  дҥниетаным  ҥлгілерін  жинақтап,  жаңғыртып жатқан  қазақ 
ҧлты ҥшін бҧл мҧраны ҿз бойына сіңіру жҽне келешек ҧрпаққа қалдыру – асыл парыз. Ҽр халық  ҿз 
ғҧламаларын  тану,  дҽріптеу,  насихаттау  арқылы  ғана  шын  мҽніндегі  ҿркениеттілікке  ҥйренбек.   
Егемендікке  қол  жеткізгеннен  соң  жаңа  тҽуелсіз  мемлекеттер  ҿздерінің  ҧлттық  ой  -  сана,  салт  - 
дҽстҥрімен қоса, жалпы мҽдени - рухани  дҥниелеріне зер сала бастады. 
Ҧлттық қоғамдық ойлар ішінде дҽстҥр мен қазіргі уақыт арасындағы қайшылық пайда болды. 
Батыстың  рухани  байлықтарына  тҽнті  болудан  арылып,  ҧлттық  ойдың  ерекшілігін  менгерудің 
уақыты  келді.  Бірақ,  Еуропаға  тҽн  нҽрсенің  барлығынан  бойды  ала  қашудың  қажеті  жоқ.  Қазіргі 
кезде  ҧлттық  жҽне  жалпыадамзаттық  рухани  байлықтарды  тиімді  ҥйлестіру  мҽселесін  алға  қоя 
отырып,  оларды  мҥлдем  жаңа  жағдайда  сабақтасыра  жҥйелеу  қажеттілігі  туып  отыр.  Мҧның  ҿзі 
ҿркениеттіліктің  тіке  жолына  тҥсуге  мҥмкіндік  берумен  қатар,  біздің  қоғамдық-ҽлеуметтік  жҽне 
рухани  ҿміріміздегі  ерекшеліктерді  игеруге  жағдай  жасайды.  Осы  айтылып  отырған  тҧжырым 
жастардың  қазіргі  ҧлттық  санамыздың ҿткенін,  бҥгінгі  игілігін,  болашақ  мақсатын диалектикалық 
тҧтастықта қарастырып, дҥниетанымдарының сапалық нҽтижелерін дамытуға мҥмкіндік береді.   
Халқымыздың  ғасырлар  бойы  жасаған  рухани-материалдық  мҽдениетінің  бай  мҧралары, 
қазіргі  «Этномҽдениет  тҽрбиесі»  негізінде  жастардың  Отансҥйгіштік  тҽрбиесі  міндеттерін  жҥзеге 
асыруда  пайдаланатын  тҽлімдік  қҧрал  болып  саналады.    Олай  болса,  соқпағы  кҿп  тар  жолда 
кҿршілес  елдермен  терезесі  тең  болу  ҥшін  дҧрыс  бағдар  ҧстап,  ҽлемдік  ҿркениетке  ҧмтылу,  ҿз 
халқыңның  жетістігін  ҽлемге  паш  ету  ҽрбір  Қазақстан  азаматының  парызы.  Осыған  орай, 
атқарылған іс, жоспарланған жҧмыстың барлығы ҿркениет ҿлшемдеріне сҽйкес, жемісті де нҽтижелі 
болуы қажет.   

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: