Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

226 
 
очередь  с  декоративно-прикладным  искусством,  где  в  соответствии  с  бытовыми  условиями  жизни 
казахского  народа,  самое большое значении  имел  орнамент.  Тематика мотивов  казахского  орнамента 
многообразна. Здесь отразилось эстетическое отношение к окружающей действительности – природе, 
труду.  В  орнаментальных  узорах  имеются  космологические,  зооморфные,  растительные  и 
геометрические  мотивы.  Самым  распространенным  является  «Қошқар  мҥйіз»  («Бараний  рог»), 
«Шықан  кҥн»  («Восход  солнца»),  «Жулдҥз  гҥл»  («Цветок  звезды»),  «Тумарша»  («Треугольник»), 
«Бҥркіт  тырнақ»  («Когти  орла»)  и  многие  другие.  Мотивы  рогов  и  следы  скота  имели  магическое 
значение.  Именно  эти  орнаментальные  узоры  специфически  воспроизводятся  в  сохранившемся 
традиционном  казахском  фольклоре,  не  только  в  рисунке  построения  танца,  но  и  в  отдельных 
движениях рук  и  ног.  Так,  например, в  танце  «Шалқыма»  (Сҥгір)  мелкие  движения  ног  повторяют  и 
воспроизводят орнамент «Қошқар мҥйіз». Нельзя не согласиться с мыслью. П. Сарыковой, в том, что: 
«Старинные  народные  пляски,  следы  которых  удалось  обнаружить,  являлись  «не  зачатками 
примитивного  танца»,  как  часто  называют  их  в  наше  время,  и  не  элементами  танцевальности,  а 
самобытным  танцевальным  искусством,  выразительные  средства  которого  определялись  уровнем 
культуры патриархально-феодального общества». В женском бытовом танце особенно ярко проявилась 
лирическая  тематика,  способствующая  развитию  оригинальной  техники  движения  рук,  мелких 
движений ног, изгибов корпуса, перегибов спины, контрастирующих ракурсов, сложной координации. 
Пластической основой для импровизации этих движений служили и могут служить образы птиц «Ақ 
қу»  А.  Жубанова  в  постановке  Б.  Аюханова,  образ  воды,  нежно  пробегающей  в  устье  реки 
«Ойтолқыны»  музыка  народная,  в  постановке  автора  диссертационного  исследования,  свадебный 
обряд «Кантасу» (Прощание невестки с подругами), в постановке Д. Абирова и многие другие мотивы 
лирического  женского  фольклора.  «Шолпы»  украшение  для  кос  З.  Райбаева,  «Коз  қатар»  («Гусиный 
ряд»). 
Таким  образом,  тематическое  разнообразие  традиционного  казахского  фольклора  помогает  в 
ценностной ориентации педагогической готовности будущего учителя-хореографа, а именно в выборе 
темы,  идеи,  задач  самостоятельной  постановочной  работы,  ориентированной  на  нравственное 
воспитание школьников  средствами национальной  хореографии. На  темах  лабораторно-практических 
занятий  «Хореографические  постановки  ведущими  балетмейстерами  Казахстана»  изучаются 
хореографические  постановки  Ш.  Жиенкуловой,  О.  Всеволодской-Голушкевич,  Д.  Абирова,  З. 
Райбаева,  Б.  Аюханова,  Г.  Бейсеновой;  хореографические  постановки  балетмейстерами  Южно-
Казахстанской  области:  С.  Балбараковой,  Б.  Тлеубаевой,  З.  Ажибековой,  автором  диссертационного 
исследования.  
Главная задача лабораторно-практических занятий элективного курса «Традиционный казахский 
фольклор»  состоит  в  том,  чтобы  выработать  у  будущих  учителей-хореографов  пластические  навыки 
профессиональной  готовности  к  нравственному  воспитанию  школьников  средствами  национальной 
хореографии по четырем компонентам: 
-  освоение  теории  и  методики  исполнения  образцов  традиционного  казахского  фольклора,  методики 
построения хореографических номеров; 
- накопление практических навыков по сочинению этюдов; 
- представление законченных хореографических произведений с целью оценки качества.  
Кроме того, предполагалось провести анализ студентами профессиональной готовности работы 
будущего учителя-хореографа в специализированных школах танца («Би таны», школа искусств).  
Содержанием  первого  и  второго  лабораторно-практического  занятия  явилось  приобретение 
испытываемыми  определенных  практических  навыков  в  работе  с  образцами  выдающихся 
балетмейстеров  Казахстана,  а  также  постановщиков  Южно-Казахстанской  области,  реализации 
мотивационного  содержательного,  пластического  и  результативно-оценочного  компонентов.  В 
процессе  занятий  преподаватель  (в  данном  случае  автор  диссертационного  исследования)  знакомит 
студентов с историческими условиями возникновения народных танцев, в которых сформировались их 
самобытные  черты,  с  характером  и  стилевыми  особенностями  исполнения,  а  также  с  музыкой  и 
костюмами.  Лабораторно-практические  занятия  состоят  из  двух  разделов:  практическая  работа 
преподавателя  со  студентами  по  изучению  образцов  традиционного  казахского  фольклора; 
самостоятельная  работа  студентов  под  руководством  преподавателя  по  сочинению  простейших 
этюдов. 
Литература 
1.
 
Абиров  Д.  Язык  народного  танца:  истоки  казахского  танцевального  фольклора./Каз.  Правда. 
20.02.98.  
2.
 
Неменский Б.М.Мудрость красоты. – М.: Просвещение, 1987. -254 с. 
 
 
 

227 
 
 
ҼОЖ 784.96. 
«МЕРЕКЕ» ҦҒЫМЫНЫҢ МӘНІ ЖӘНЕ МӘДЕНИ НЕГІЗДЕРІ 
 
Айдаркулова Н.А., Момбекова А.М. 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В  данной  статье  рассмотрены  понятие  и  определение  праздника,историческая  роль  и  место  
праздника  в  обществе,систематизированы  основные  компонентыпраздника.В  статье  анализированы 
труды 
исследователей 
праздника 
и 
культуры,таких 
как 
И.Хейзинг,М.Элиаде,Р.Кайуа,М.Бахтин,К.Жугульский 
 
Summary 
This article describes the concept and definition of  the holiday,the historical role and place of celebration in 
the  community,systematized  the  main  components  of  the  holiday.The  paper  analyzes  the  works  of  scholars  and 
cultural holidays,such as I.Huizinga,Eliade,R.Callois,Bakhtin,K.Zhigulsky. 
 
Мереке  мҽдениеті  теориясы  мен  тарихында  мереке  идеологиялық  жҽне  бҧқаралық  кҿріністі 
ҧйымдастыру астарында қаралып,кҿп жағдайда,И. Хейзинг пікірше «қасиетті ритуалдық  ойындар мен 
мерекелік сауықтарға» (1.32), немесе М.Элиаде бейнелеп айтқандай  «қасиетті жҽне тіршілікті» болып 
бҿлінеді.Бҧқаралық    мерекелік  ҽрекеттер    тарихы  бҧдан  отыз  ғасыр  бҧрын  басталған.Бҧқаралық  
мейрамдар  ежелгі  Элладе  да  қалыптасқан,сондықтан  қалыптасқан,сондықтан  болар  грек  сҿзі 
«Эртология»-мерекелер туралы ғылым дегенді білдіреді,бҧл қоғам ҥшін оның маңыздылығын кҿрсетіп 
тҧр. 
«Мерекелік  антракт  жер  шары  уақыттың  ауысуы,ҿз  кезегінде    ҽлемдік  тҽртіптің  ҿзгеруін 
кҿрсететін  кезең  басталғанын  білдіреді.Сондықтан  болар,бҧл  уақытта  қандай  да  болсын  эксцесстерге 
жол  берілді.Ҿзіңді,қандай  да  болсын  тҽртіпке    қарама-қарсы    кҿрсетуіне  болады.Барлығы  кҿтеріңкі 
кҿңілмен  істелінуі  қажет.Ал  басқа  жағынан    қарағанда  бҧндай  ойын-сауықтық  ҽрекеттер  адамға 
қосымша  кҥш  береді,ҽлемді  тҥрлендіреді,міндетті  тҥрде  кейін  байлық  пен  қҧлпыруға  ҽкеледі»  -деп 
жазды Р.Кайуа.(2.223) 
Ағайынды А. Жҽне И.Грант энциклопедиялық сҿздерінде кҿрсетілгендей ,мереке негізінде адам 
организмінің  жҧмыстан  кейінгі  демалысқа  деген  ҿзімдік  ҧмтылысы  жатыр,ал  діни  сезіммен  қабыса 
отырып,мерекелерді орнатуға,басқаша айтқанда демалыс кҥндерін белгілуге ҽкеледі. 
Кейіннен  мерекелік  ҽрекеттерді  табыну  жҽне  зайырлы  деп  бҿлуге  ҽкелді.Мейрамдар-Қҧдайды 
немесе жеке тҧлғаны қҧрметтеуге арналған кҥндер,не болмаса кҥнделікті тіршілікті қою тҧрып,қажетті 
оқиғаны еске алу,сондай-ақ ҧйымдасқан кҿңіл кҿтеру,салтанат,ойын-сауықтар жҽне т.т.с. 
Қазіргі кезде «Мереке» ҧғымының  жеті тҥрлі мағынасы кҿрсетілген: 
-  Мҽдени оқиғаның діни еске алу кҥні; 
-  Қандайда бір кҿрнекті тарихи не болмаса  азаматтық оқиғаны салтанатты тҥрде еске алу кҥні; 
- Кҿрнекті оқиғаны мейрамдау ҥшін ресми  арнайы белгіленген кҥн; 
- Біреулердің ҧйымдастыруымен ҿтетін кҿңіл кҿтеру,би; 
- Кҿпшілік ойындармен сауық кҥні 
- Қандайда бір оқиғаны атап ҿтетін  бақытты,қуанышты кҥн; 
- Мейрам,ауыспалы мағынада айтқанда ,бірдеңеден қанағат алу не болмаса қандайда бір қанағат 
кҿзі; 
Сонымен  «Мереке»  қазіргі  тҥсінікпен  айтқанда    ҽр  тҥрлі  ҽлеуметтік    топтардың  белсенділігіне 
байланыты,арнайы ҧйымдастырылған ойын-сауық,ерекше мінез-қҧлық тҽсілі,ерекше кҥн,кҿп таралған 
институт.Мерекелеу  нақты,арнайы  ритуалданған  тҥрде,тиісті  оқиғаға,тҧғырнамаға,идеяға,тҥсінікке 
қоғамдық сананы байланыстыра ҿтеді. 
«Мереке» ҧғымының шығу мҽніне ,қысқаша талдау жасаудың ҿзі,оның мейрамдау,демалу,кҿңіл 
кҿтеру,қуанышпен,арнайы  ритуалмен,бимен,дастархан  мҽзірімен,бос  уақытпен    семантикалық 
байланысын  кҿрсетеді,сонымен  қатар  л  діни  табынумен,мемлекет  пен    ҧлттың    ерекше  тарихы  
кҥндерімен,ҽлеуметтік    қозғалыстар  дҽстҥрлерімен,салтанаттарымен,қозғалыстарымен  байланысты 
екенін кҿреміз. 
Қорыта  айтқанда,мереке  –кҿрермендері  тікелей  ҽрекеттерге  қатысатын  қандай  да  бір  оқиғаға 
байланысты табыну ойыны,белсенді ҽрекетті жҽне ойын-сауықы, кҿріністі кҿпшіліктік шара. 
Мереке-адамзат  мҽдениетінің  ең  қажетті  тҥрі.Мереке  ҽр  уақытта  мҽнді  жҽне  терең 
мағынаға,кҿзқарасты  мазмҧнға  ие.Ешқандай  да  қоғамдық-еңбек  ҥрдісін  ҧйымдастыру  мен  арттыру 
«жаттығулары»  да,ешқандай  «еңбек  ойыны»  не  болмаса  ешқандай  еңбек  демалысы  мен  тынығуы 

228 
 
ҿздігінен мейрамды бола алмайды,оған қандай да болсын басқа болмыс ҿрісінен,рухани-иделогиялық 
ҿрістен бірдеңе  қосылуы керек. «Мереке адамзат тіршілігінің ҽлемдік жоғары мақсаттарынан басқаша 
айтқанда идеялар ҽлемінен міндетті ҧлықсаталуы керек.Мҧнсыз ешқандай мейрам болуы мҥмкін емес» 
(4.14) 
Мереке  қҧндылықтарының    қайта  жаңаруы  арқылы  осыған  байланысты    қажетті  оқиғаны  еске 
салады,бір ҧрпақтан келесі ҧрпаққа мҽдени дҽстҥрлерді беру механизмі рҿлін атқарады,сонымен қатар 
адамдардың    ҿзін-ҿзі    мҽдени  тануынада  кҿмектеседі.Ол  мҽдени  ҿмірді  белсендіреді  жҽне 
ҿзектендіреді,ҧлттық ҿмірге мҽн беретін  жҽне тарихи  болмысқа қажетті негізгі қҧндылықтарды ашық 
тҥрде нығайтады, бекітеді. 
Мерекенің ҿзіндік ерекшелігі адамға  берілген тҧлғалық сипаттағы бос уақытты басқа да адамзат 
қҧндылықтары жҥйесіндегі байлыққа балауы.  
Сонымен  қатар  мерекенің  ҽлеуметтік  мҽні-идея  жағынан  біріккен,сол  қоғамның  кҿзқарасын 
білдіретін,оның  саяси,адамгершілік  жҽне  эстетикалық  идеалдарын  мақҧлдататын    ерекше  ҽлеуметтік 
ҽрекет тҥрі екендігінде.Осы себепті,тарихи алаңға шыққан жаңа ҽрбір тап ҿзін таныту ҥшін мерекеге 
ерекше назар салады. 
Мереке болашақты байыптау ҥшін негізгі себеп қызметін атқарады,сонымен қатар дамыған ҽрбір 
мҽдениеттің  бҿлімі  ретінде  идеалды  қоғамдық  жағдайды  қҧру  ҥлгісін  жасайды.Қоғамның  нақты 
топтарының мҽдени ҿміріне қатысты мҽдени қҧбылыс ретінде мереке сол ҽлеуметтік топтардың салт-
дҽстҥрімен,нышандарымен,іс-қылықтарымен,ойын-сауықтарымен,бақыт 
туралы 
тҥсініктерімен,магиялық ҽрекеттерімен байланысты. 
Мерекеге  материалдық  мҽдениет  жағы  да,костюмдер,ҽшекейлер,декорациялар,ас  мҽзірлері  т.б. 
байланысты. 
Белгілі  мереке  мен  мҽдениетті  зерттеуші  К.Жигульский  кҿркем  шығармашылық  ҿрісті  келесі 
топтарға  жҥйелейді:сҽулет  жҽне  театрландырыл  ған  ҽрекеттерді  безендіру;ҽдебиет,поэзия  жҽне 
проза:музыка 
жҽне 
би;ҽн,мелодиялар 
мен 
хор;мерекелік 
қойылым;ҽр 
тҥрлі 
шерулер,мистериялар,фарс,инсценировкалар,байқаулар,жарыстар;кескіндеме,графика,скульптура;кост
юмдерді,маскаларды,қуыршақтарды т.б. дайындау. 
Қорыта  келгенде,мерекені  адамдардың  бос  уақытындағы  ҽлеуметтік-  мҽдени  ҽрекеттерінің 
ерекше тҥрі деп санауға болады.Бҧл астарда мерекені жеке тҧлғаны мҽдени ҽлеуметтендіру уақыты деп 
қарастыруға  болады,себебі  ол  ойын-сауық  пен  қуанышты,кҿңіл  кҿтеруді  жасайды,ең  негізгі  адамды 
эмоциональдық  толғануға,масайрауға,қоғам  мен  тҧлғаны  біріктіруге  ҽкетеді.Сонымен  қатар,мереке 
мҽдени ҿзгерістерді ерекше мҽдениетіндегі дағдарыстарды да кҿрсетеді. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Бахтин М.М.Творчество Ф.Рабле  и народная культура М.,2005.-С.14. 
2.
 
Жигульский К.Праздник и культура.М.,Прогресс,1985.-С.154. 
3.
 
Хейзинга Й.Homo ludens.М.Айрис-пресс,2003.С.233. 
4.
 
Кайуа Р.Миф и человек.Человек и сакральное.-М:ОГИ,2003.-с.233 
5.
 
Энциклопедический словарь.7-с издание.М:Издательство.Т.33.-с.300. 
 
 
ҼОЖ 792  
 
ТЕАТРЛАНДЫРЫЛҒАН ҚОЙЫЛЫМДАРДЫҢ КЕҢІСТІКТЕГІ ШЕШІМІН 
ЖОСПАРЛАУ 
 
Алтынбекова А.Р., Жҧмақҧлов Қ.Д. 
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан 
 
Резюме 
В  статье  рассматривается  вопрос  о  пространственном  решении    театрализованного 
представления. 
 
Summary 
The question about space decision of theatral performance is considered in this paper. 
 
Қазіргі  таңда  театрландырылған  қойылымдардың  кеңістіктегі  шешімін  жоспарлау  мҽселесі 
ҿзіндік орынды алады жҽне адамның рухани ҿмірінде ҥлкен ролді ойнайды.  
Театрландырылған  қойылымдардың  туындауы  мен  ҿркендеуін  ҥлкен  тарихи  дҽуір  кҿлемінде 
қарастыра  отырып,  театрландырылған  қойылымдар  мен  бҧқаралық  мерекелерден  ҽлеуметтік  ҽдет-

229 
 
ғҧрып  қызметін  кҿруге  болады.  Негізінде  ерте  бастан-ақ  халықтық  рҽсімдер,  ойын-сауық-  тар  мен 
мерекелер культік жҽне фольклорлық кҿріністі алған. 
Ҽлемнің  барлық  халықтарында  ертеден  тҥрлі  салт-дҽстҥрлерге,  дҥниетанымына,  ҽдет-ғҧрпы-на 
байланысты ҽрқилы, алуан тҥрлі мерекелер, ойын-сауықтар, рҽсімдер, іс-ҽрекеттер бҥгінгі таңға дейін 
ҿткізіліп  келеді.  Театрландырылған  қойылымдар,  мерекелер  ҿткізілетін  орындар  арнайы  таңдап 
алынып, оған қоса мереке тҥріне байланысты безендіру жҧмыстары жҥргізіліп отырылған. Бертін келе 
театрландырылған қойылымдар ҿткізу ҥшін арнайы орындар ғимарат- тар салына бастады. 
Театрландырылған қойылымдардың бастауын алған  Еуропа жеріндегі ең ежелгі театр- гректер 
мен римдіктер театры болып табылады. Ежелгі грек драмасы мен театры Дионис қҧдайдың қҧрметіне 
арналған ауыл мейрамдарынан шыққан. Рим театрының бастау кҿзі дҽл Грециядағыдай салт-дҽстҥрлік 
ойындардан  туған.  Римде  қойылымдар  ҽртҥрлі  мемлекеттік  мей-рамдар  негізінде  кҿрсетілді.  Грек 
театрының  қойылымдарының  (трагедия,  комедия,  сатиралық  драма)  ойналған  жері  дҿңгелек  алаңша 
болып  келген,  кҿрермендер  ҥшін  ҥш  жағынан  амфи-театрмен  қоршалған.  Ежелгі  Грек  театры  ашық 
алаңда  орналасқан.  Ол  ҥш  бҿлімнен  тҧрған:  ор-хестр  -  хор  тҧратын  жер,  негізгі  ойын  кҿрсетілетін 
орын, театрон- кҿрермендер отыратын жер, скэне - актерлер киінетін жер. Антикалық театрдың сахна 
алаңшасы(орхестра)  ойын  орны  ғана  емес,  ҽрекет  орнының  жиынтығы.  Сахналық  кешеннің  екінші 
бҿлігі  (скена)  ҽлем  жаратылысы-ның  бейнесі.  Спектаклдің  ҿзінде  нақты  іс  ҽрекет  орны  негізгі  екі 
амалмен белгіленеді: ойын-дық, декорациялық. 
Тарихқа  сҥйенсек,    бастапқы  кезде  Римде  театр  ғимараты  болмаған,  театралдық  қойылымдар 
уақытша салынған театр қҧрылысы алаңдарында ойналған. Кейіпкерлер сахнаға кҿтеріліп жҽне тҥсуіне 
арналған  сахнаға  жан-жағынан  баспалдақтар  орнатылған,  кҿрермендер  жасанды  сахна  алдынан  орын 
алған. Театралдық қҧрылым ҥшін қҧрылған барлық қҧрылым, ойын аяқталған-нан кейін жиып алынған. 
Театр б.д.д. 55 жылы салынған. 
Ал, Ортағасырлық театр жҽне театрлық қойылымдарға келетін болсақ, ортағасырлық сана -сезім 
халықтық  ҿнер  мен  діни  кҿзқарас  арасындағы  қақтығыстар  тҿңірегінде  ҿрбіген,    сондық-тан  да  ол 
кезеңде театр ғимараттары тҧрғызылмаған, тек кҿше театрлары болған. 
Жалпы,  Ортағасырлық жҽне Қайта Ҿрлеу кезеңіндегі театрлардың кеңістіктік шешімдері туралы 
айтатын  болсақ,  бір  қойылымға  арналған  бірнеше  сахна  алаңшасы  бар  Ортағасыр  театрынан 
айырмашылығы Қайта Ҿрлеу театрының классикалық ҥлгідегі бір ғана сахна алаң-шасымен шектелген 
ҽрекеттер  театрына  қайта  оралуында.  Театрлар  антика  театрларының  бел-гілі  пішінін  қайталаған. 
Сахнаның  архитектуралық  безендіруі  бай  болған,  Қайта  Ҿрлеу  кезең-індегі  драматургтер  ҥш  бірлік 
заңдылығын: орын, уақыт, ҽрекетті композициялық қҧрылымның негізі етіп алған. 
Кейінгі  17-18  ғасырларда театрларда  ҥлкен  аркалы портал,  кҿпқабатты  ауыспалы  кулисала-ры- 
мен кең сахна болған. Театралдық қойылымды безендіруде кулисалы аркалы жҥйе пайда болған. 17-18 
ғасырлардың театрландырылған қойылымдары-поэзия-драма-кескіндеме-сҽулет- мҥсін- музыка секілді 
компонентті қҧрған. Осы кезеңдегі театрлардың кеңістіктік шешімін жос-парлау барысында театрларда 
кҿрермен  залын  кҥмбездеп  жабу  қолға  алынған,  бҧл  сҽулет  ҿнер-ін  айтарлықтай  байытқан.  Ішкі 
кеңістікті  ҧйымдастыруда  кҥрделі  қҧрылымы  жҽне  ҥлкен  мҥм-кіндіктері  кҿлемді  композицияның 
мҽнерлі  сҽулетін  береді.  Залдың  тамаша  акустикасы,  салта-натты  интерьер  мен  жақсы  ҥйлесімін 
тапқан.  
Сонымен  қатар,  19-20  ғасырларда  жаңа  театр  кҿпшілікке  арналған  театр  деп  аталған.  Кҿркем 
театрдың  ҿнерін  ішіне  алған  шындық  пен  қарапайымдылықтың  рухын  бейнелеуге  қол  жеткізді, 
ыңғайлы  орналасқан  фойя,  кулисалар  қызметтік  талаптарға  сай  тҧтастай  бағындырылып,  ай-рықша 
қарапайымдылықпен  безендірілген.  Театралдық  техниканың  сол  кезеңдегі  соңғы  жетіс-тіктермен 
жарықтандырылып,  кҿрермен мен  актер  арасында  тосқауыл  болмас  ҥшін,  тіпті  ор-кестр  шҧңқыры  да 
қысқартылған.  Кҿрермен  орнын  жайғастыруда  ярустық  театрдың  ҧстанымы  іске  асырылған.  Театр 
ҿнерінің жаңа мазмҧны, мҽнердің жаңа  амалдары  жҽне сахналық жаңа техника ҥшін кҥрес театралдық 
кеңістікті ҧйымдастыру аясындағы белсенді ізденістермен қа-тар жҥрген. Жоғарғы сахна театрдың қою 
мҥмкіндіктерін байытты жҽне сахналық кеңістікті ҧйымдастырудың қызықты тҽсілдерінің бірі болып 
табылады.  Театр  кеңістігінің  тҥрлі  шешім-дерін  белсенді  іздестіру  осы  кезеңдегі  ҽлемдік  тҽжірбиеге 
тҽн  болды.  Модернизацияланған  сах-налардың дҽстҥрлі  тҥрімен қатар, қҧбылмалы  ҽмбебап  театрлар, 
ареналы  сахналар,  ашық  аула-дағы  театрлар,  сақиналы  сахналар  сияқты  жҽне  де  басқа  кҿп  мақсатта 
пайдалануға болатын ғи-мараттар жобаланып тҧрғызылды. 
Дегенмен, сахналардың негізгі тҥрі болып қорап-сахна қала берді. Театр қорап-сахна мен ашық 
сахнаның  комбинасына  бетбҧрысы  сахналық  кеңістіктің  ҽмбебаптығына  талпынысымен  байланысты. 
Сахнаның  екі  тҥрін  қосуы  спектакльді  қою  ҥшін  қайсы  бір  форманы  таңдауға  мҥмкін 
берді.Театралдандырылған  қойылымдар,  мерекелер  ҿткізілетін  орындар  арнайы  таңдап  алынып,  оған 
қоса  театралдандырылған  қойылымдар  тҥріне  байланысты  безендіру  жҧмыстары  жҥргізіледі.  Осы 
қойылымдардың  тҧрақты,  ойдағыдай  ҿтуіне  режиссер,  драматург,  композитор,  гример,  суретші-
декораторлардың кҽсіби шеберліктерінің маңызы ҿте зор. 

230 
 
Бастапқы  кезеңнен  театралдандырылған  қойылым-спектакль-театралдық  ҧжым:  актерлер, 
суретші декораторлар, композитор, гримерлер қатысатын театр ҿнерінің туындысы. Кҿркемдік форма 
негізінде  спектакль  эволюциясы  процесінде,  бір  жағынан  оны  жаратушылардың  арасын-дағы 
шығармашылық  функцияның  бҿлінуі,  ал  екінші  жағынан  сахналық  мҽдениеттің  ҿсу  мҿл-шерінде, 
барлық  орындаушылардың  ойындарының  келісімділігі  жҽне  бейнелеу  тҽсілдерін  пай-даланатын 
ансамблдік  принцип  бекітіледі.  Қазіргі  заманғы  драмалық  театрларда  жеке  тҥпкі  ойға  сҽйкес 
спектакльді тудыруда, қойылымның барлық қатысушылардың кҥштерін біріктіре-тін режиссер-қоюшы 
жетекшілік  етеді,  режиссерлік  ой  суретші  мен  композитордың  жҧмыстар-ында  нақтыланады. 
Музыкалық театрда спектакль (опера, оперетта) қойылымын дирижер, балетмейстер жетекшілік етеді.  
Театралдандырылған қойылымдар негізіне импровизацияны талап ететін ҽдеби шығарма, пьеса 
немесе  сценарий,  музыкалық  театрда  музыкалық  драмалық:  опера,  балет  оперетта,  мю-  зикл. 
Спектакльді  тҧдыру  бойынша  жҧмыс  ҿзіне  кіргізеді:  музыкалық  драмалық  шығарма  мен  пьесаны 
таңдау;  актерлердің мҥмкіндіктерін  ескере  отырып  труппаға  ролдерді бҿлу  жҽне  олар-дың амплуасы. 
Спектакльдің  мизансценалық  суретін  анықтау;  репетиция  процесінде  актерлер-дің  режиссерлермен 
жҧмысы(дирижер,  балетмейстер);  спектакльді  декорациялық  безендіруге  дайындық,  костюмдер, 
реквизиттер, музыкалық жҽне жарықтық сҥймелдеу. Спектакльді тудыру мен жҧмыстың аяқтау кезеңі, 
декорациялық,  музыкалық,  жарықтық  безендіру,  дайын  реквизитпен,  костюмдер,  гриммен  репетиция 
болып табылды.  
Драмалық  шығарма-театралдандырылған  қойылымның  қосымша  бҿлігі  болып  табылады. 
Драмалық  шығарма-бҧл  негізінде  сахнада  публикалық  орындауға  арналған,  кейіпкерлердің  мо-
нологтары мен диалогтарынан тҧратын ҽдеби шығарма.  
Театралдық  зерттеулерде,  театр  практикасында  театралдандырылған шығарманың  қайнар  кҿзін 
айқындайтын  спектакльдің  кеңістіктік  шешімі-«сценография»  термині  кең  таралым  алды. 
«Сценография»  термині  ҽртҥрлі  кезеңде  едҽуір  жие  қолданылған.  «Сценография»-сахнаны 
кескіндемелік безендіру. Егер  «Сценография» сахналық графика ретінде қарастыратын болсақ, сахна 
графикасының  маңызы  спектакль  қҧрылымында  кең,  ҿйткені  сахнада  бейнелену-белгілі  кеңістіктік 
ортада  ең  алдымен  актерлік  пластиканың  мизансценалық  суреттің  дамуы.  Сонымен  қатар,  егер 
декоративті ҿнердің тарихы негізінен суретшінің эскиздік материалды зерттеумен кҿрсетілетін болса, 
онда  сахналық  ҿнердің  тарихы  театралдық  образдың  визуалды  маңыздылы-ғын  қалыптастырып, 
спектаклдің барлық кеңістіктік баяндалуына бағытталуы қажет. 
Театрландырылған қойылымдардың кеңістіктегі шешімі кез келген қойылымды, концертті, тағы 
да басқа іс шараларды жҥзеге асыру ҥшін кеңістікті білдіреді. Бҧл кеңістік ҿз кезегінде екі кеңістіктен 
тҧрады: сахна кеңістігі жҽне кҿрермен залы кеңістігі.  
Қорыта  келгенде,  театрландырылған  қойылымдардың  кеңістіктегі  шешімін  жоспарлау  бары- 
сында жаңа технологияны пайдалана отырып, сахнаға жарық беру аппаратының жиынтығы, сахнаның 
механикалық қҧрылымы, сахна декорацияларының ҿзгерулері, театрдың жаңа кеңіс- тігін іздестірудегі 
жаңа  бағыттар,  ҧйымдастыру  кезеңдерінде  де  біз  алдыңғы  кезеңдегі  антика-  лық,  классикалық 
театрлары  ҥлгілерін  бас  тартпаймыз.  Сонымен  қатар,  қазіргі  кездегі  театрлан    дырылған 
қойылымдардың кеңістіктегі шешімі, сахна қҧрылымы, оны механикаландыру, сах- на ерекшеліктері, 
сахна жабдықтары, сахна алаңының шешімдерінің ҽртҥрлі жолдары, кҿрер- мен залдарының ҿзгеруінің 
мҥмкіндіктері, кеңістіктің артықшылығы, сахна механизмдері, тех -никалық қҧрылымын жетік меңгеру 
біздерге артықшылық етпейді. 
 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: