Халықаралық Ғылыми-тәжірибелік конференцияның ЕҢбектері

8 
 
ҧқсастық  жиынтығын  айтады.Саяси  мҽдениет  тҧжырымдамасын  белгілеп,  оның  негізгі  пікірлерін 
жасауға  М.  Вебер,  Э.  Дюркгейм,  Т.  Веблен,  Т.  Парсонс  сияқты  батыстық  ірі  саясатшылары  мен 
ҽлеуметтанушылары  да  елеулі  ҥлес  қосты.  Ал  жалпы  «саяси  мҽдениет»  деген  ҧғымды  бірінші 
қолданып,  ғылыми  ҽдебиетке  енгізуші  деп  XVIII  ғасырда  ҿмір  сҥрген  немістің  ағартушысы  , 
фҽлсафашы Иоганн Гердерді санайды. 
Бірақ  олардың  қай-қайсысы  болмасын  «саяси  мҽдениетті»  саяси  ҿмірдің  белгілі  бір  ҿрісін 
білдіретін  саясаттанудың  ҧғымы  ретінде  қолданбады.  Мҧны  жасаған  жоғарыда  аттары  аталған 
американдық ғалымдар болды. 
Қазақстан  Республикасы  егемендігін  алуына  байланысты  еліміздің  ҽлеуметтік  ҿмірінің  барлық 
саласы  тҥгелімен  ҿзгеріп,саяси,  экономикалық  жҽне  ҽлеуметтік  жҥйесі  ҽлімдік  ҿркениет  ҥлгісінде 
қайта  қҧрылып  жатыр.  Ол  қазіргі  қоғамдық  жҽне  саяси  қҧрылыстың  мҽн-мағынасын  терең  тҥсініп-
білуге  адамдардың  ҿмірінде  атқаратын  орнын,  атқаратын  рҿлін  атқаруға  оларға  сан  тҥрлі 
қҧқықтарымен  бостандықтарын  дҧрыс  пайдалануға  мҥмкіндік  береді.  Саяси  ҧғымның  негіздерін 
меңгеру  арқылы  ҽсіресе  қазіргі  кезеңдегі  кҥрделі  қоғамдық  –  саяси  жағдайда  еркін  бағдар  ҧстап, 
белсенді  іс-  ҽрекет  жасауға,  ішкі  жҽне  сыртқы  саясаттық-сипатын,  басқа  адамдардың  қҧқықтарын 
бағалап,  қадірлей  отыра  ҿркениетті  тҥрде  ҿзінің  мақсат  –мҥддесін  білдіріп,оны  қорғауға  кең  жол 
ашады,  жалпы,  халықтық  қазыналарға  негізделген  демокртиялық  тҽртіпті  қҧрметтеуге,  ортақ 
мҽселелерді ҧжымдасып шешуге ҥйретеді. 
Халықтың тиісті саяси мҽдениетінсіз демократиялық мемлект орнауы жҽне тиімді жҧмыс істеуі 
мҥмкін емес. Ҽрине, қандай қоғамда болмасын барлық адам тҥгелімен саяси шешім қабылдауға қатыса 
алмайды.  
Халықтың  мҽдени-саяси  болмысының  бірі  -  саяси  тҿзімділік.  Бҥгінгі  тілмен  айтсақ,  қоғамның 
толеранттылығы  болып  шығады  («толеранттылық  -  басқалардың  пікіріне,  сеніміне,  тҽртібіне 
шыдамдылық кҿрсету») [2].  
Егер  қазақ  хандығының  тарихына  қарайтын  болсақ,  тақ  ҥшін  таласып,  қырқысқан  оқиғалар 
соншалықты кҿп емес. Қазақтың дҽстҥрлі қоғамында барлық мҽселе кҿптің кеңесіне тҥсіп, билерімен, 
хан ҽулетімен келісіп шешіліп отырған. 
Десе  де,  мемлекеттік  саясатта  жҧртшылықтың  ҽртҥрлі  топтарының  мақсат-мҥдделерінің 
ескерілуі,  басқарушы  топтың  қҧзіреттілігі  мен  жауапкершілігі  кҿбіне  адамзаттардың  саналығы  мен 
белсенілігіне  байланысты.  Адамдардың  саясатқа  қатысып,  салиқалы  шешім  қабылдауы  ҿзінен  ҿзі 
тумайды.Ол ҥшін газет,журналдарды оқып, радио тыңдап,теледидар кҿру де аз. Ондағы материадарды 
сындарлы  сараптап,шынайы  қорытынды  шығару  саяси  ҿмірдің  субъектісі  болу  ҥшін  жҥйелі  тҥрлі 
саясат  теориясын  игеріп,  саяси  процесске  қатысу  жолдарын  арнайы  оқып-  ҥйрену  мен  іс  жҥзіндегі 
тҽжірибе керек. Біздің  заманымызда кҽсіппен  айналысқанына қарамастан, саяси білім мен мҽдениет  
ҽр  адамға    қажет.  Себебі,ол  қоғамда  тҧрақты    тіршілік  еткендіктен    басқа  адамдармен  жҽне 
мемлекетпен    сҿз  жоқ  бірлесіп  ҽрекет    етуі  керек.  Мҧндай  білімі  жоқ  адам  саяси  істерде  амал-айла, 
қҧлықтың  қҧлы  болып  кетеді.  Оны  саяси  жағынан    белсенді  кҥштер  ҿзмақсатына 
пайдаланып,ойындағысын  істейді.  Адамзаттардың  кҿпшілігінің  саяси  салауаттылығы  қоғам    ҥшін  де 
қажет.Саяси  салауаттылық    қоғамды  бір  адамның  дара    ҽкімшілігіне    негізделген  ҥкімет  жҥйесінен, 
қатал,  мемлекеттік  жҽне  қоғамдық    ҧйымдастырудың  экономикалық  тиімсіз    тҥрлерінен  
сақтандырады.Сондықтан адамдарды біріктіріп бір мемлекеттің ішінде ҿркениетті ҿмір сҥруге тек жеке 
адам ғана емес,бҥкіл қоғам мҥдделі жҽне ол осы бағытта талмай тиімді жҧмыс істеуі тиіс [3]. 
Елдегі  саяси  мҽдениеттің  біртҧтастығы  қоғамның  тҧрақтылығын  ,  кҿптеген  саяси  
қҧбылыстардың  болжамдарын    айқындаудың  негізін  қалайды.  Қоғамдағы  саяси  мҽдениеттің   
қалыптасуында    ҽртҥрлі  проблемалар  кездеседі.  Біріншісі,  қандай  да  болмасын,  қоғам  бірнеше  
ҽлеуметтік  топтардан  тҧрады.  Олар:  кҽсіби,  ҧлттық, діни,  жас  ерекшеліктеріне  қарай,  аймақтық жҽне  
тағы  басқалары  болып  бҿлінеді.  Осындай  топтардың  кейбірі  қоғамдағы  жалпы  бағытталған    саяси 
мҽдениеттен дҽстҥрлеріне, мҥдделеріне, ҿз кҿзқарастарына байланысты ерекшеленуі мҥмкін. 
Қоғамның  саяси  мҽдениетінің    қалыптасуы  барысындағы  екінші  проблема-конформистік 
порблема. Егер  саяси билік ,мемлекет тарапынан  саяси мҽдениет  мҽселелеріне  ҥстемдік  жасалып, 
қатал  бақылау  қойылса,  онда  азаматтар  ҽміршілдік  нҧсқауларға  бейімделіп,  енжарлық  кҥйге    тҥседі, 
саяси ҽртҥрлілік ,пікірталастық мҥлде жойылады. 
Қоғамның  саяси  мҽдениетінің  ҥшінші  порблемасы-мҽдениеттің  идеологиялық  бақылауға  тҥсу 
мҽселесі.  Қоғамдағы  саяси  мҽдениеттің  қалыптасуы  сол  мемлекеттің  саяси  режиміне  жҽне 
идеологиясына  байланысты  болады.  Мысалы,  қазіргі  діни  дҽстҥрдегі  мемлекеттерде  адам    дінінің  
қағидаларын жақсы  білетін болса,сол адамның саяси мҽдениеті жоғары деп есептелінеді [4]. 
Жеке адамдардың саяси белсенділігі  мен ықпалы ҽр тҥрлі. Жеке адамның  саяси белсенділікке 
қатысу  мҥмкіндігі  молайып,  биіктеген  сайын,оның  қоғамдағы  орны  да    жоғары  болады.Адамның 
ҽлеуметтік    жҽне  саяси  мҽртебесі  қатысуға  мҥмкіндік    беретін  қҧқығы  конститутциялық  сипаттан 
қарапайым  демократиялық  еркіндікке  тікелей  байланысты.Тҧлғаның  саяси  ҿмірге  белсенді  араласуы 

9 
 
ҥшін материалдың ҽлеуметтік-мҽдени,саяси –қҧқықтың алғы шарты қажет. Ең алдымен ,адамның ішер 
тамағы,киер  киімі,жатар  орны,  тҧрмыс  жағдайы,белгілі  дҽрежедегі  білімі,кҽсіби    дайындығы,саяси 
мҽдениеті  болуы  керек.  Білімді  адамның  мҽдениеті  жоғары  болады.  Егер  жоғарыда  кҿрсетілгендей 
алғы шарттар болмаса,тҧлғаның қоғамдық саяси  ҿмірге белсенді қатынасып,оның нағыз субъектісіне  
айнала  қоюы  қиынға  тҥседі.Сондықтан  шын  демократиялық    мемлекет  ҿз  мҥшелерінің  жалпы 
мҽдениетін,оның ішінде саяси сауатын кҿтеруге тырысады.Саясатта жеке адамның  мҽдениетінен басқа 
негізгі  орын  алатын  жҽне  мҽні  ҿте  зор  мҽселелердің  бірі-жеке    адамның  қҧқығы    мен 
бостандықтары.Жеке адамның қҧқығы деп кісіге белгілі игілік алуды қамтамасыз ететін адамдар мен  
мемлекет арасындағы ережелердің ҿзара қатынастарын айтады.Жеке адамның бостандығына кісіге ҿз 
білгенінше  істеуге    мҥмкіндік  беретін,  мемлекет  пен  адамдардың    арақатынасының    принциптері 
жатады.  Мҽдени  қҧқық  адамның  рухани  дамуын  ҿрбітіп    ҿрістеуге  бағытталады.  Оған    білім  алуға, 
мҽдени қазыналарды  кҿруге рҧқсат, ҿнер мен техникалық жасампаздыққа, қоғамның мҽдени ҿміріне 
еркін араласуға қҧқығы жҽне т.б. жатады. 
«Саяси  мҽдениет»  терминінің  ҽлеуметтік  мазмҧны  кҥрделеніп  барады.  «Саяси  мҽдениет»  деген 
терминді  бірінші  болып  Американың  Алмонд  деген  саясаттанушы  ғалымы  айналымға  енгізген  еді. 
Алмондқа  жҥгінсек,  тарихи  тҽжірибе,  саясат  алаңындағы  адам  мен  оның  саяси  ҿмірге  ықпалы,  саяси 
ҽрекеттерге  қатысты  ҧстанған  бағыты  саяси  мҽдениет  деген  ҧғымды  білдіреді.  Саяси  мҽдениетті 
адамдардың  саяси  объектіге  психологиялық  қатынасының  жиынтығы  дей  келе,  саяси  мҽдениет 
тҥрлерін патриархтық, бодандық жҽне қатысу саяси мҽдениеті деп бҿледі[5].  
Ал Ресейдің  танымал  саясаттанушысы А. С. Панарин  америкалық  саясаттанушылар  Г. Алмонд 
пен С. Верба ҧсынған саяси мҽдениет тҥрлерін бҥгінгі кҥн талабына сай емес деп есептейді. Себебі, ол 
дҥниежҥзілік  мҽдениеттерді  ҿзіне  тартып  отырған  қазіргі  заманғы  ҽлем  шындығын  елемейді  жҽне 
алдын-ала  болжауға  кҿнбейтін  болашақ  қоғамның  талаптарына  лайықты  баға  бермейді  деп  санайды. 
Осыған орай А. С. Панарин саяси мҽдениеттердің ҽмбебап, қазіргі заманғы бҥкіл адамзатты, қҧрлықтар 
мен елдерді қамтитын жаңаша тҥрлерін ҧсынады, олар - экономика-центристік, социоцентристік жҽне 
этноцентристік. Осылайша, А. С. Панарин жаңа саяси мҽдениеттің басты ҧстанымы: «ҽлеуметтік жеке 
іс-ҽрекетке,  тҿмендегілердің  саяси  шығармашылығына  негізделетін  ҽлеуметтік  қорғаудың  азаматтық 
идеясы» болуы тиіс деп тҧжырымдайды. 
Адам қҧқығы  мен бостандығының жҥзеге асырылуын оның қоғам мен мемлекеттің алдындағы 
міндеттерінен  ажыратып  қарауға  болмайды.Олар  ҿзара  тығыз  байланысты.Бҧл  міндеттерінің 
орындалуы жеке , қоғамдық жҽне мемлекеттік  мҥдделерді қамтамасыз ету ҥшін қажет. 
Халықтың саяси  мҽдениетін кҿтеруге тек белгілі саяси  білімді меңгеріп, саяси қҧбылыстар мен 
процесстерді,заңдылықтар  мен  принциптерді  тҥсіну  ғана  емес,сонымен  қатар    қоғам  алдында  ҿз 
жауапкершілігін  сезініп,  жалпы адамзаттық  қазынаны  сақтап, молайтуға  тырысу,  Отанға  қауіп  тҿнсе, 
оны  қорғай  білу  де  жатады.  Енді  бҥгінгі  Қазақстанға    келсек,  еліміздің  саяси  мҽдениетін    тап  басып 
айту  қиын.  Себебі,  Республикамыз  ҿтпелі  кезеңді  басынан    кешіріп  отыр.  Халықтың  санасында,  іс-
ҽрекетінде, дҽстҥрдің де, бҥгіннің де, болашақтың да, мҽдениеттің де кҿріністерін байқаймыз. Мҽселен, 
біраз адамдардың санасында жеке тҧлғадан  гҿрі бҧрынғыдай мемлекеттің басым тҧрғандығы  сезіледі. 
Бірталайы болашақты  кҥтумен  кҥн  кешуде.  Ал болашақ дегеннің ҿзі бҥгіннен  басталады. Сондықтан 
ҽркімнің қазіргі саяси  ҿмірге белсене араласып, қоғамымыздың тезірек демократиялануына ҿз ҥлесін 
қосқаны  абзал.  Қазақстан  Республикасының  жаңа    Конституциясында  да  адам    қҧқықтары  мен 
бостандықтары танылады жҽне оларға кепілдік беріледі. 
Жеке адамның  саяси мҽдениеті жоғары болу ҥшін   мемлекет ел ішіндегі жҽне басқа елдердегі 
болып  жатқан  –ҿзгерістер,  жаңалықтар  жҿнінде  жан-жақты    хабардар  етіп  отырғаны  орынды.  Сонда 
ғана  елдің    азаматтары    бҧл  мҽселелер    жҿнінде  жетік  біліп,  дҧрыс  баға  бере  алады.  Кҿлемді  жҽне 
сенімді  мҽлімет  алып  тҧру  дамыған  хабарламалық    жҥйенің  болуы    қоғамның  саяси    мҽдениетінің, 
саяси қатынастарының  қаншалықты дамығандығын кҿрсетеді [6]. 
Саяси  мҽдениетте  табысты  жҽне  табыссыз  мемлекеттер  деген  ҧғым  бар.  Қазақстан  табысты 
мемлекеттердің  қатарына  енді.  Бірақ  осы  ҥрдісті  ары  қарай  дамыту  ҥшін  ҧрпақтар  сабақтастығымен 
бірге Елбасымыз ерекше мҽн беріп айтатын «ҧлттық бірлік, ҧлттық келісім керек». Қоғамдық келісімді 
нығайту ел дамуына серпін беріп, мемлекет алдындағы биік міндеттерді ойдағыдай орындаудың негізі 
болып  табылады.  ҚР  Президенті  «Жаңа  ҽлемдегі  жаңа  Қазақстан»  деген  2007  жылғы  Жолдауында 
саяси  жҥйені  дамытуға  баса  назар  аудара  отырып,  былай  деп  атап  кҿрсетті:  «Жаңа  кезеңдегі  негізгі 
міндет - жалпыға танылған демократиялық қҧндылықтар мен ҿзіміздің кҿпҧлтты жҽне кҿпконфессиялы 
қоғамымыздың  дҽстҥрлері  ҥйлесімді  ҧштасатын  ашық,  демократиялық  жҽне  қҧқықтық  мемлекеттің 
негіздерін  одан  ҽрі  нығайта  беру».  Бҧл  тҧрғыда  саяси  партиялардың  рҿлін  арттыру,  азаматтық  қоғам 
институттарын дамыту ҥшін қолайлы жағдай туғызу қажет [7]. 
Саяси    элитасы  ҧлт  мҥддесін    ойлай,  қорғай  білген  қоғамның  даму  жолы  айқын    ҽрі  сапалы 
болмақ.  Егер  де  билік    мазмҧны  ҧлт  мҥддесімен  сҽйкес    келсе,  онда  саяси  жҥйенің  қызметі  де  оң 
нҽтиже  берер  еді.  Бҧл  дегеніміз-  халықтың  саяси  мҽдениет    деңгейінің  ҿсуі.  Сондықтан  да  саяси  –

10 
 
ҽлеуметтік институттардың қызметі ондағы таза білімді ҽрі терең білікті  мамандардың зиялы  істеріне 
қатысты    оң  нҽтиже  береді.  Осыған  орай,  мемлекетшілдік  сананың    тамырын  тереңге  жаю-басты 
мҽселе.Тҽуелсіздік жылдарындағы жҥріп ҿткен тарихи  ізімізді объективті тҧрғыда, тарихи таныммен, 
заман  талабына  сай  зерделеу  арқылы  ҧлттық  рухымызды  асқақтату  ісіне  зор  ҥлес  қосамыз.  Қазіргі 
кезеңдегі    ҧлтты  ҿзіне    таныстыру,  табыстыру  ісінің  нҽтижесі  қаншалықты  жеміс  беріп  жатыр?! 
Оқығандарымыз  кҿп болғанымен ,олардың ҧлт игілігіне тигізер пайдасы аз болса, елдік қасиеттің  де 
тҿмен  болатындығы анық [8]. 
Қазақстанның    ҽлеуметтік-экономикалық  жҽне  саяси  жағынан  одан  ҽрі  дамуында  азаматтық 
қоғам    институттарының  тҿтенше  маңызы  бар  екені  кҥмҽн  туғызбайды.  Ҽрине,  олар  барлық  
проблемаларды  шешпейді,  бірақ  жағымды  орта  қалыптастырады,  ал  олардың  қызметі  мемлекет  пен 
азамат  арасындағы қарым-қатынастардың оң ҿзгерістер туындатады. Азаматтық  қоғам қазіргі кезеңде 
елдің  шынайы  бҽсекеге  қабілеттілігі  туралы  айтуға  мҥмкіндік  беретін,  сапалық  тҧрғыдан  жаңа 
экономикалық, ҽлеуметтік жҽне саяси мҽдениет қалыптастыруға ықпал етеді [9]. 
 
Әдебиеттер 
1.
 
Д.Жамбылов Саясаттану. Алматы-2003 
2.
 
Қуандық Е. Саясаттану негіздері.- Астана: «Елорда», 2000. 
3.
 
«Жҧлдыз» №  6,2002 
4.
 
«Ақиқат»,№ 5,2003 
5.
 
Алмонд Г. Азаматтық мҽдениет // Ҽлемдік саясаттану антологиясы.  Т.7. - Алматы: «Қазақстан» баспа 
ҥйі, 2007 
6.
 
«Егемен Қазақстан» 2001 
7.
 
Назарбаев Н. Жаңа ҽлемдегі жаңа Қазақстан. - Алматы, 2007. 
8.
 
Борисов П.  «Политология» ,Алматы 1997 
9.
 
Назарбаев Н.Ҽ. «Ғасырлар тоғысында» Алматы 1996 
 
 
ЖОО-ДА СТУДЕНТТЕРДЕ ҦЛТТЫҚ ТӘРБИЕНІ ҚАЛЫПТАСТЫРУДЫҢ  
НЕГІЗГІ ШАРТТАРЫ 
 
Бахашбаева А.Р.  
М.Ҽуезов атындағы ОҚМУ, Шымкент, Қазақстан   
 
Резюме 
В  статье  рассматриваются  проблемы  формирования  национального  воспитания  среди 
студенческой молодежи сохраняя традиции и духовные ценности посредством возрождения национальной 
педагогики и культуры 
Summary 
In this article problems of formation of national education among students  are considered keeping traditions 
and cultural values by means of revival of national pedagogics and culture. 
 
Тҽрбие  -  ҽрбір  қоғам  іріктеп  алған  жетістіктерін    ҧрпақтан  ҧрпаққа  салт-дҽстҥр  мен  ҽдет-
ғҧрыптар арқылы бере отырып, жастардың бойына сіңіру мен ҿмірге деген кҿзқарасын, мінез-қҧлқын 
қалыптастыру  ҥшін  жҥзеге  асатын  іс-ҽрекет.  Адам  ҿмірі  барысында  қолданатын,  адамгершілік  пен 
ізгілік қҧндылықтарын негізге алып ҿмір сҥретін қҧнды дҥние. Тҽрбие мҽселесіне, ең алдымен ҧл мен 
қыз,  ҽке  мен  ана,  ҧрпақ,  ҧлттық  тҽрбие  сияқты  мҽселелер  жатады.  Мҧндағы  ҽке  мен  ана  тҽрбиесіне 
келер  болсақ,  ата-ананың  ҿзінің  кемшіліктерін  ҿмір  бойы  тҥзетусіз  ҿтуі  немесе  ҿзімшілдік  қасиетіне 
бой  ҧруы,  дҧрыс  тҽрбие  кҿрсетпеу  сияқты  ҽдеттердің  негізінде  пайда  болатын  тастанды  балалардың 
болуы, жасҿспірімдердің девиантты іс-ҽрекетке баруы, жастардың тҥрлі діни секталарға кіруі мемлекет 
жҽне  қоғам  алдында  тҧрған  негізгі  проблемалардың  бірі  деп  есептеймін.  Ҽрине,  адамның  ҿмір  сҥру 
деңгейін  қарастырар  болсақ,  біздің  елімізде  ғана  емес,  осындай  мҽселелер  кҿптеген  дамыған  елдерді 
алғанда  да,  қазіргі  таңда  кҥрт  ауыр  қиыншылықтар  тууда.  Оған  жҧмыссыздық,  кҿптеген 
мамандықтардың  сҧраныссыз  қалуы,  жаһандық  дағдарыс  жағдайы,  экологиялық  мҽселелер,  одан 
туындайтын  ауру-сырқаудың  кҿбеюі  т.б.  мҽселелер  ҽсер  етуде.  Мҽселен,  «Қазақстанның  Денсаулық 
сақтау  министрлігінің  ресми  статистикасына  сҽйкес  еліміздегі    ҿлім-жітімнің  негізгі  себебі  болып 
саналатын  жҥрек  қан  тамыр  ауруларымен  республика  бойынша  екі  миллионға  жуық  адам  тіркелген. 
Бҧл  еліміздің  экономикалық  белсенді  тҧрғындарының  12  %  қҧрайды  екен.  Аурудың  ҿліммен 
аяқталуына кҿбінесе жҥректің ишемиялық ауруы мен жоғары қан қысымы себеп болуда (оның ақыры 
инсульт  пен  инфаркт),  жҽне  ең  ҿкініштісі  –  бҧл  ауру  жылдан  жылға  жасарып,  30-40  жас 
аралығындағыларды жайлап барады. 2006 жылы ресми тіркелген онкологиялық дертке шалдыққандар 
саны  28  мың  573  мың  болса,  2012  жылдың  соңында  30  мың  299  адамға  жеткен.  Мамандар  болса 

11 
 
аурулар  саны  бҧдан  едҽуір  кҿп  дейді...  Яғни,  қатерлі  ісіктің  тырнағына  іліккен  сырқаттар  саны  жыл 
сайын  артып  отыр.  Ҿлім-жітімнің  артуына  себепші  тажал  –  онкологиялық  аурулардан  елімізде  жыл 
сайын  17  мың  адам  жан  тҽсілім  етеді  екен.  Статистикаға  сенсек,  олардың  42%  еңбекке  қабілетті 
тҧрғындар»[1].  
Қазақстан  Республикасының  Президенті  Н.Ҽ.Назарбаев  «Қазақстан-2050»  Стратегиясы 
қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты  атты  Қазақстан  халқына  Жолдауында:  «Жаңа  кезеңдегі 
ҽлеуметтік  саясаттың  маңызды  қҧрамдас  бҿлігі  ретінде  ана  мен  баланы  қорғауды  жариялаймын... 
Ерлердің ҽйелдер мен балаларға мҥлдем жауапсыз кҿзқарас танытқан оқиғаларының саны ҿсуде. Бҧл 
біздің дҽстҥрімізге, мҽдениетімізге тіптен жат. 
Балалар – қоғамымыздың ең ҽлсіз жҽне қорғансыз бҿлігі жҽне олар қҧқықсыз болуға тиіс емес. 
Елбасы  ретінде  мен  ҽрбір  сҽбидің  қҧқығы  қорғалуын  талап  ететін  боламын.  Біздің  топырағымызда 
туған кез келген сҽби – қазақстандық. Жҽне мемлекет оны қамқорлығына алуға тиіс. Мен ажырасуға 
қарсымын,  жастарды  отбасы  қҧндылығы,  ажырасудың  қасірет  екендігі  рухында  тҽрбиелеу  керек, 
ҿйткені,  оның  салдарынан,  ең  алдымен,  балалар  зардап  шегеді.  «Ҽкесі  қой  баға  білмегеннің  баласы 
қозы  баға  білмейді».  Бала  тҽрбиесі  –  тек  ананың  емес,  ата-ананың  екеуінің  де  міндеті.  Ал  болған  іс 
болған екен, онда ҽке алимент тҿлеуге тиіс. Мемлекет жалғызбасты аналарды қолдауы жҽне алимент 
тҿлемегені  ҥшін  жазаны  кҥшейтуі  керек.  Бала  тҽрбиелеу  –  болашаққа  ең  ҥлкен  инвестиция.  Біз  бҧл 
мҽселеге осылай қарап, балаларымызға жақсы білім беруге ҧмтылуымыз керек. Мен ҿскелең ҧрпақтың 
озық білім алуы ҥшін мҥмкіндік туғызуға кҿп кҥш жҧмсадым: «Балапан» бағдарламасы жҥзеге асып, 
Зияткерлік  мектептер,  Назарбаев  Университеті,  «Болашақ»  бағдарламасы  жҧмыс  жасап  жатыр. 
Ҿздеріңіз білесіздер, оған тек дайындығы бар жҽне дарынды балалар ғана ҿте алады. Баланы білім мен 
еңбекке  дайындау  –  ата-ананың  борышы.  «Бар  жақсылық  балаларға»  ҧраны  барлық  ата-ана  ҥшін 
қағидаға айналуы қажет» [2]. 
Жолдауда айтылған бала тҽрбиесі мҽселесіне ҥңілетін болсақ,  оның астарында қазіргі заманның 
адамы  кҿбінесе  адасушылық  жолында  жҥр  деп  ойлаймын.  Оның  себебі,  шетелдерден  келген  біздің 
қоғамымызға  жат  жаңа  ҿзгерістер,  жаңаша  ойлау,  қазіргі  заманғы  ағымға  ену  (секталардың  кҿбеюі, 
тҥрлі  игротекалардың  кҿбейіп  кетуі,  страттық  алшақтықтың  белең  алуы)  капитализмнің  бірінші 
толқынының ҽсері. Яғни, ҽлде де болса, мемлекет тарапынан ғалымдар мен интеллегенцияның қоғамға 
жан-жақты капитализмнің салдарын  тҥсіндіру жҧмысы жҥруі керек. Осы тарапта ҽсіресе жазушылар, 
бҧқаралық  ақпарат  қҧралдары,  саясаттанушылар,  саяси  партияның  жетекшілері  жастармен  ҥнемі 
қарым-қатынасты орната отырып, позитивті жаңа ой-пікірлер мен кҿзқарастарды қалыптастыруда рҿлі 
маңызды болар еді. Ең алдымен, шет елдер ҿткен тарихи даму салдарын баяндап, капитализмнің соңы 
неге  алып келуін  кҿрсету  қажет.  Біздің қоғамда  ҽркім  ҿзімен  ҽлек болуда.  Уақыт  тапшылығын  қоғам 
сезінуде.    Ҽрине,  Қазақстан  капитализмнің  жаңа  моделін,  ҿз  алдына  заманға  сай  жаңа  ҿзгерістерді 
басынан  ҿткеруде.  Дегенмен  де,  К.  Маркс  ҧсынған  ҽр  формацияның  жҥрер  жолы  бір,  бірақ  та 
капитализмнің ерекшелігі тек баю ғана емес, сонымен қоса адами фактордың  рухани баюына да алып 
келуі тиіс. Себебі, социализмнің негізі де адамгершіліктен бастау алатыны белгілі.  
Жҧртқа  кеңінен  тараған  ҧлы  ойшылдар    Ж.Баласағҧн,  А.Иегҥнеки,  А.Йассауи,  М.Қашқари  т.б. 
халық  педагогикасында  ҽдептілік  жайында  жазып  қалдырған  трактаттарымен  оқу-тҽрбие  ісінде  кҿп 
еңбек сіңірген. Олардың еңбектері Орта Азия халықтары арасында да халықтық білім беруде маңызды 
болған.  Мҽселен,  Ж.Баласағҧнның  «Қҧтты  білік»  дастанының  маңызы  адамның  жеке  қасиеттерін 
кҿрсетіп  қана  қоймай,  адамды  тҽрбиелеуде  ерекше  мҽнге  ие.  Зерттеуші  ғалым  Қуаныш  Мҧқановтың 
пікірі  бойынша:  «Ҧлттық  рух  жоқ  жерде  ҿзіне  тҽн  идея  да  болмайды»  деген  сҿзі  бар.  Ҽрбір  елді 
қуаттандырып  отыратын  идеология  болары  анық.  Еліміздегі  БАҚ-тың  да  адамды  ҥйрететін, 
жақсылыққа, еңбекқорлыққа баулитын, ҧлттық нақыштағы бағдарламалары жоқтың қасы. Мемлекеттің 
сҽулет  ҿнерінде,  ЖОО-да,  мектеп,  бала-бақшаларда  ҧлттық  нақыштарды  кҿбірек  пайдалана  білсе, 
жастардың  отанға  деген  сҥйіспеншілігін,  мейірімділігін  қалыптастыруға  себебін  тигізер  еді  деген 
пікірдемін. Жастарда ҧлттық тҽрбие ҧлттық  рухты, ҧлттық сананы қалыптастырумен байланысты болу 
маңызды, соның бірі терең білім алу. Батыстану саясатының негізінде жатқан капиталистік принциптер 
(сату  –сатып  алу),  экономикалық  қажеттілікті  қанағаттандыру  тек  материалдық  тҧрғыда  қалуы  тиіс.  
Яғни,  ҽрбір мемлекет  шетелдерден  келген  жаңа  толқындарды  ҧлттық  болмысқа  сай  икемдеуі,  сіңіруі 
қажет. Ол былай тҥсіндіріледі: жерден табылған гаухар тастың ҽсемдігі, ҿңделген соң байқалады. Сол 
сияқты егерде біз жастардың ҧлттық болмысын (ҧлтжандылықты, білімділікті, этикет, этика, эстетика 
ҽлемін  білетін,  ҿз  ісіне  жауапты,  еңбекқор,  ақылды,  дҽстҥрін,  елін  сыйлай  білетін)  жоғалтып 
алмауымыз  ҥшін,  еліктеушіліктен  арылтып,  ҧлттық  сананы  қалыптастыратын  халықтық  педагогика 
мен халықтық мҽдениетті жандандыру қажет. Адамның этикет, ҽдептілік, эстетика мҽдениетін сақтай 
білу  қарым  –  қатынастағы  негізгі  дҥние.  ХVIII-ХІХ  ғғ.  Франция,  Англия  елдеріндегі  ҽдептілік 
мҽдениетіндегі ерекшілік, адамның ҿзін-ҿзі ҧстай білуі ҧлттық тҽрбиенің ҽсерінің нҽтижесі, этикалық 
нормалардан  ауытқымау,  қоғамдық  пікірдің  болуы,  оны  дҧрыс  пайдалана  білуі  сияқты  ежелгі 
гректердің  этика  мен  мҽдениет  ҽлемін  қайта  жаңғыртуға  ат  салысқан  зиялы  қауымның  еңбегі  деуге 

12 
 
болады.  Жастарда  ҧлттық    тҽрбиені  қалыптастыру  ҥшін,  қоғамда  белгілі  нормалар  мен  заңдар 
шеңберінен  ауытқымау  керектігін  тҥсіндіру,  ҿзін-ҿзі  тану,  ҿзін-ҿзі  жетілдіру  керек.  Қазіргі  заман 
жастарға  ҿз  талабын  қоюда,  бірақ  сол  талапты  орындау  барысында,  жастардың  эгоизмдік,  қулық 
сияқты  қасиеттерін  шыңдау  дҧрыс  емес.  Осы  тҧрғыда  2010  жылы  Б.Момышҧлына  арналған  кеште 
З.Ахметова  жастарға  арнап:  «Бҥгінгі  кеште  жастар  кҿп  отыр.  Бҧлардың  барлығы  білімді.  Шетел  тілі 
мен ғаламтордың қҧлағында ойнайды. Ҿкінішке қарай, интернетте ҧлттық ҥлгі-ҿнеге насихатталмайды. 
Мен осы жастар ертеңгі кҥні ата секілді намысты, ата секілді қайратты, ата секілді адал болып, «елім» 
дегенде  еңіреп,  «халқым»  дегенде  қабырғасы  қайысса  екен,  рухтары  биік  болса  екен  деп  тілеймін» 
деген пікірін айтты. Адамның  адал, қайратты, намысты т.б. қасиеттерін дҽріптейтін, ҧрпақтар қамын 
ойлайтын    аға  буын  ҿкілдерінің  жастарға  дҧрыс  жеткізе    білу  ағаларымыз  бен  апаларымыздың 
алдындағы сабақтастық борышы.  
Қорыта  айтқанда,  жастарда  жаңа  қазақстандық  патриотизмді  тҽрбиелеуде  Елбасы 
Н.Ҽ.Назарбаевтың  «Қазақстан-2050»  Стратегиясы  қалыптасқан  мемлекеттің  жаңа  саяси  бағыты  атты 
Қазақстан  халқына  Жолдауында:    «Болашаққа  деген  сенім  болмаса,  толыққанды  мемлекет  қҧруға 
болмайды.  Мемлекет  пен  азаматтың  мақсаттары  барлық  бағыттар  бойынша  сҽйкес  келуі  ҿмірлік 
тҧрғыдан маңызды. Мемлекеттің басты міндеті де осы. Азаматтар мемлекетке болашақ бар болса, даму 
ҥшін, жеке жҽне кҽсіби тҧрғыдан ҿсу ҥшін мҥмкіндіктер болса ғана сенім артады.Мемлекет жҽне халық 
мҧны  сезініп,  бірлесіп  жҧмыс  істеуге  тиіс.  Ҿз  бойымызда   жҽне  балаларымыздың  бойында  жаңа 
қазақстандық  патриотизмді  тҽрбиелеуіміз  керек.  Бҧл  ең  алдымен  елге  жҽне  оның  игіліктеріне  деген 
мақтаныш сезімін ҧялатады.Бірақ бҥгінде қалыптасқан мемлекеттің жаңа даму кезеңінде бҧл тҥсініктің 
ҿзі  жеткіліксіз.  Біз  бҧл  мҽселеге  прагматикалық  тҧрғыдан  қарауымыз  керек.  Егер  мемлекет  ҽр 
азаматтың ҿмір сапасына, қауіпсіздігіне, тең мҥмкіндіктеріне жҽне болашағына кепілдік беретін болса, 
біз  елімізді  сҥйеміз,  онымен  мақтанамыз.  Осындай  тҽсіл  ғана  патриотизмді  жҽне  оны  тҽрбиелеу 
мҽселесіне прагматикалық жҽне шынайы кҿзқарасты оятады. 2050 жылға қарай біз Қазақстанның кез 
келген  азаматы  ертеңгі  кҥнге,  болашаққа  ҿте  сенімді  болатындай  саяси  жҥйе  қҧруымыз  керек»[3]. 
Жалпы  алғанда,  жастардың  ҧлттық  сана-сезімін,  қадір  қасиетін,  мақтанышын  ояту,  ҧлттық  рухты 
тҽрбиелеуде  бҥгінгі  кҥннің  жетістіктерін  ҧлттық  қҧндылықтармен  байланыстырып,  кҥнделікті  ҿмір 
барысын жҽне білім ҥрдісін осы негізге сай етіп жҥргізу қажет  деген ойдамыз. 

жүктеу/скачать 3,9 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: