4 (30) 2015 (шілде-тамыз) 4
жүктеу/скачать 6,83 Mb. Pdf көрінісі
|
| 4 (30) 2015 (шілде-тамыз) 4 2 БАС РЕДАКТОР С.Ж. ПІРӘЛИЕВ Абай атындағы ҚазҰПУ ректоры, педагогика ғылымдарының докторы, профессор, ҚР ҰҒА академигі РЕДАКЦИЯ АЛҚАСЫ: Нуриев М.А. - Абай ат. КазҰПУ, Интеллектуалды ұлт қалыптастыру ҒЗИ директоры, ҚР Жоғары мектебіне еңбегі сіңген қызметкер, профессор, бас редактордың бірінші орын басары;
директорының орынбасары, ф.ғ.к., жауапты редактор; Айдемір Окай - Ыстамбұл университетінің байланыс факультетінің деканы, профес сор;
Әлмұхамбетов Б А. - Абай ат. КазҰПУ, «Өнер, мәдениет және спорт» институтының директоры, пед.ғ.д., профессор; Байсабаев Б.А. - ф.ғ.к., Ж.Баласағұн атындағы Қырғыз Ұлттық университетінің доценті Бейсенова Ә.С. - Абай ат. КазҰПУ-дың «География және экологиядан ғылыми- әдістемелік орталығының» жетекшісі, геогр.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА акедемигі; Бөлеев Қ - Тараз мемлекеттік педагогикалық институтының «Педагогика және этнопе дагогика» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Ғаббасов С. - жазушы, КСРО Денсаулық сақтау iсінің үздігі, медицина және педа гогика ғылымдарының докторы, профессор, Қазақстанның Еңбек сіңірген қайраткері, Халықаралық Нострадамус атындағы академияның толық мүшесі – академик.
ҚР ҰҒА академигі; Исамидинов И.Ч. - Жүсіп Баласағұн ат. Қырғыз ұлттық университетінің ректоры, пед.ғ.д., профессор; Иманбаева С.Т. - Абай ат. КазҰПУ, «Мәңгілік ел және өзін-өзі тану» кафедрасының профессоры, пед.ғ.д., Кирабаев С.С. - ф.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Мардахаев Л.В. - Ресей Мемлекеттік әлеуметтік университетінің «Әлеуметтік және от- басы педагогикасы» кафедрасының меңгерушісі, пед.ғ.д., профессор; Михайлова Н.Б. - пс.ғ.к., доцент, Халықаралық білім және ғылыми ақпараттандыру орталығының директоры (Германия); Молдабеков Ж.Ж. - филос.ғ.д., әл-Фараби ат. КазҰУ «Дінтану және мәдениеттану» кафедрасының профессоры; Мұтанов F.M. - әл-Фараби атындағы Қазақ Ұлттық университетінің ректоры, тех.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Нәрібаев К.Н. - ҚР ҰҒА қоғамдық және гуманитарлық бөлімше төрағасының орынба сары, э.ғ.д., профессор, ҚР ҰҒА академигі; Нөкетаева Д.Ж. - Қазақ мемлекеттік қыздар педагогикалық университетінің ректоры, пед.ғ.к.; Сманов Б.Ө. - аппарат жетекшісі, Абай ат. ҚазҰПУ профессоры, пед.ғ.д., ҚР ҰҒА корреспондент-мүшесі, Халықаралық педагогикалық білім беру (Ресей) және Еларалық Ш.Айтматов (Қырғызстан) академияларының академигі;
тары» кафедрасының меңгерушісі пед.ғ.д., профессор, ХПБҒА мүше-корреспонденті. 3 ГЛАВНЫЙ РЕДАКТОР С.Ж. ПРАЛИЕВ Ректор КазНПУ имени Абая, доктор педагогических наук, профессор, академик НАН РК СОСТАВ РЕДАКЦИОННОГО СОВЕТА: Нуриев М.А. - директор НИИ по Формированию интеллектуальной нации КазНПУ им. Абая, Заслуженный работник высшей школы РК, профессор, первый заместитель главного редактора;
КазНПУ им. Абая, к.ф.н., ответственный редактор; Айдемир Окай - декан факультета связи университета Стамбул, профессор; Альмухамбетов Б.А. - директор института Искусства, культуры и спорта КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор; Байсабаев Б.А. - к.ф.н., доцент Кыргызского Национального университета им. Ж.Баласагына; Бейсенова А.С. - руководитель научно-методического центра по географии и экологии КазНПУ им.Абая, д.пед.н., профессор, академик НАН РК; Болеев К. - зав. кафедрой «Педагогика и этнопедагогика» Таразского государственного педагогического института, д.пед.н., профессор; . Габбасов С. - писатель, Заслуженный работник здравоохранения КСРО, доктор меди- цинских и педагогических наук, профессор, Заслуженный деятель Республики Казахстан, действительный член Международной академии имени Нострадамуса, академик.
фессор, академик НАН РК; Исамидинов И.Ч. - ректор Кыргызского национального университета имени Ж.Баласагына, д.пед.н., профессор; Иманбаева СТ. - профессор кафедры «Мангилик ел и самопознания» КазНПУ им. Абая, д.пед.н., Кирабаев С.С. - д.ф.н., профессор, академик НАН РК; Мардахаев Л.В. - заведующий кафедрой социальной и семейной педагогики Российско го государственного социального университета, д.пед.н., профессор; Михайлова Н.Б. - директор центра международного образования и научной информати зации (Германия), к.пс.н., доцент; Молдабеков Ж.Ж. - профессор кафедры религиоведения и культурологии КазНУ им. Аль-Фараби, д.филос.н.; Мутанов Г.М. - ректор Казахского Национального университета имени аль-Фараби, д.тех.н., профессор, академик НАН РК; Нарибаев К.Н. - зам.председателя отделения общественных и гуманитарных наук НАН РК, д.э.н., профессор, академик НАН РК; Нукетаева Д.Ж. - ректор Казахского Государственного женского педагогического уни- верситета, к.пед.н.; Сманов Б.О. - руководитель аппарата Казахского национального педагогического универ ситета имени Абая, д.пед.н., профессор КазНПУ имени Абая, член-корреспондент НАН РК, академик Международной академии наук педагогического образования (Россия), Межгосу дарственный Айтматовской академии (Кыргызская Республика); Шаханова Р.А. - зав.кафедрой филологических специальностей Института Филологии КазНПУ им. Абая, д.пед.н., профессор, член-корреспондент МАН-ПО. 4 EDITOR-IN-CHIEF S.ZH. PRALIEV the rector of KazNPU named after Abai, the doctor of pedagogical sciences, the professor, academician of the NAS RK EDITORIAL STAFF: Nuriev M.A. - the director of scientific research institute of Intellectual Formation nation of KazNPU named after Abai, the deserved worker of the higher school of the RK, the professor, first deputy chief editor;
Nation of KazNPU named after Abai, the candidate of philological science, the managing editor; Aydemir Okay - dean of the Faculty of Communications Istanbul University, the professor; Almukhambetov B.A. - the director of Art, Culture and Sport Institute of the Abai KazNPU, the doctor of pedagogical sciences, the professor, the academician of the AltynsarinNational Knowledge Academy;
named by Zh. Balasagyn; Beysenova A.S. - the chair of sud department «the scientifically-methodical centre on geography and ecology» the doctor of pedagogical sciences, the professor, academician of the NAS RK; Boleev K. - the university chair of "Pedagogics and ethnopedagogics" of Taraz State Pedagogical Institute, the doctor of pedagogical science, professor; Gabbasov C. - the writer, the deserved worker of public health services KSRO, the doctor of medical and pedagogical sciences, the professor, honored doer of the republic of Kazakhsyan, the member of the Nostradamus International Academy, academician.
sciences, the professor, the academician of the NAS RK; Isamidinov I.Ch. - rektor of Kyrgyz National University named by Zh.Balasagyn, doctor of pedagogical sciences; Imanbaeva S.T - Head of the Department of «Mangilik yel and self-cognition» of the Abay KazNPU, the doctor of pedagogical sciences, the professor; Kirabaev S.S. - the doctor of philology, the academician of the NAS RK; Mardahaev L.V. - Head of the Department of Social and Family Pedagogy of the Russian State Social University, doctor of pedagogical sciences, professor; Mikhailova N.B. - Ph.D., Associate Professor, Director, Center for International Education and Information Science (Germany); Moldabekov Zh.Zh. - the academician of social academy, the academician of Academy International acmyology, the doctor of philosophic sciences, the professor of the chair «Religious and Cultural Studies» of KazNU named after Al-Farabi;
of technical science, the professor, academician of the NAS RK; Naribaev K.N. - vice-chairman of separation of social and humanitarian sciences of NAS RK, the doctor of economics, the professor, academician of the NAS RK; Nuketaeva D.Zh. - rector of Kazakh State Female Pedagogical University, the candidate of pedagogical sciences; Smanov B.U. - head of the office of the Kazakh national pedagogical university of a name of Abay, doctor of pedagogical sciences, professor KazNPU of a name of Abay, corresponding member of National Academy of sciences of the Republic of Kazakhstan, academician of the International academy of Sciences of pedagogical education (Russia), International Aytmatovsky academy (Kyrgyz Republic);
AbaiKazNPU, the doctor of pedagogical sciences, the professor, corresponding-member of the IASPE.
Журнал Қазақстан Республикасы Мәдениет және ақпарат министрлігінде 2010 жылдың 4-ші ақпанында тіркеліп, №10674-Ж куәлігі берілді.
5 Қазақстан әлемде адамдар үшін қауіпсіз және тұруға жайлы елдің біріне айналуға тиіс. Бейбітшілік пен тұрақтылық, әділ сот және тиімді құқық тәртібі дегеніміз – дамыған елдің негізі
Қазақстан Республикасы президенті Н.Ә. Назарбаев Қазақстан халқына үндеуі 25.02.2015ж. 6 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ ӘОЖ 37.303 Ә. Табылды ҚР білім беру ісінің қызметкері, профессор Кез келген мемлекеттің болашағы білімді жастар. Қазіргі таңда ұлтжанды ұрпақ тәрбиелеу – өзекті мәселеге айналуда. Себебі, қоғамда жүріп жатқан жаппай жаһандану процесі әр мем лекеттің ұлттық болмысын сақтап қалуына үлкен сын тудыруда. Осы тұрғыда профессор Әдібай Табылдының Қазақ Республикасының Білім және Ғылым Министрлігі мектепке де йін гі және орта білім департаментінің ұсынуы бойынша (№Ж-Т-Т-52/1.23.08.2013ж) факуль тативтік немесе тәрбие сағаты формасына негізделген «Әдептік сабақтар» оқу құ ралының тәрбиелік мәні зор. Осы себепті, журналымыздың кезекті санына атал- мыш кі таптан сабақ түрлерінен үзінді беруді жөн көрдік.
Мақалада әр халықтың басты байлығы, баға жетпес қазынасы – ана тілі туралы айтылған. Қазақ тілін құрметтеу, оны білу – біздің әрқайсымыздың асыл парызымыз. Ана тіліне салғырт қарау – өз халқының өткеніне, бүгініне, болашағына немқұрайды қарау деген сөз. Мемлекеттік тілдің қолдану аясын барған сайын кеңейтіп, оны шын мәніндегі қоғамдық қарым-қатынас тілі ету бүгінгі күн талабы екендігін білеміз. Түйін сөздер: ұлттық тәрбие, әдеп, мәдениет, тәрбие, ұрпақ. В статье сохраняющая и передающая духовные ценности из поколение, сформировав- шие ся испокон, выше других, связанный с собственной культурой, ценная вещь, являющаяся прямым показом национального быта. Родной язык должен быть выше всего. Каждый че ло- век должен говорить и думать на своем родном языке.
The paper form, preserve and transmit cultural values from generation to generation, formed. Since the dawn above the other, associated with its own culture, a valuable thing, which is a direct demonstration of national life. Native language must be above all. Each person should speak and think in their native language.
Қазақ халқының ұлттық тіл мәдениеті – ерекше, тіл тазалығы, сөзқолданыс, сөз әдебі, ой мен сөздің байланыс бағамы, сөйлемдік құ рылым, сөз ырғағы мен сөйлем әуезділігі ұлт тық тілдің қадір-қасиетін білдіреді. Қазақ халқы тіл мәдениетіне ерекше кө- ңіл бөледі. «Қоқсықтарды мың жылдық Қоқ- сытады мылжыңдық» деп, халық «қысқа да – нұсқа» сөйлеуді уағыздайды. Дөрекі сөй- леу – мәдениетсіздік болып табылады. Тіл тазалығы – ұлттық тұлғаның бі лік ті- лі гін, мәдениеттілігін көрсетеді. «Орысша ой лап, - қазақша сөйлеу» - ана тілін қа дір ле- меу дің белгісі. Бейнелі, «берекелі» қазақ тілі ой оралымын айқын айта алады. Қазақ тіліндегі сөз қолданыста негізгі сөз ге дауыс ырғағы екпіндеп түседі де, ол сөй лем мағынасын қуаттап тұрады. Сөйлем мү ше лері өз орындарында тұрмаса, сөз мәні бұ зылып, сөйлем әлсірейді. Қазақтың ұлттық (мемлекеттік) тілінде әдеп ті сөздер көп қолданыс тауып, сөйлеу мә дениетін сақтау дәстүрі орындалады Қа- зақ тіліндегі сөз әдебі ырғағы мен екпін әуе - зі арқылы байқалатындықтан, ой иесі сөз ек- пі ніне ерекше көңіл бөліп, сөзін «қо жы рат- пай» сөйлеуге міндетті. Қазақ халқының «қоңыр үнді, қор ға сын - дай салмақты» ұлттық тіліндегі әдеп – ұлт- тық тіл мәдениетінің кепілі.
7 ҰЛТТЫҚ ӘДЕП Мына тақпақты жаттап ал: АНАМ ТІЛІН СҮЙЕМІН Өнерімнің құралы, Өмірімнің шырағы Ана тілім – айбыным, Алам одан бай білім. Көсемдігім – білімде, Шешендігім – тілімде: Ана тілім - киелім, Анам тілін сүйемін. Тапсырма: 1. «Анамның ақ сүтіндей ана тілім» деген та- қы рыпта шығарма жаз. 2. «Қазақ тілі – мемлекеттік тіл» деген та қы- рып қа түсінік жаз. 3. Тіл туралы мақал-мәтелдерді теріп жаз. 4. Қазақ тілінің құрылымын сызбамен көр- сет.
Қазақ халқының ұлттық (мемлекеттік) ті- лі – қазақ тілі, бұл - түркі тектес тілдердің ішін дегі әуезді, салтанатты, үйірімді, бай тіл. Қоңыр үнді, жаймашуақты, жалғамалы, бей- не лі қазақ тілімен әрбір ұлттық тұлға ойын то лық, жеткізіп айта алады. Жалғамалы тіл- дің жасампаздығы мен даму ауқымы көп тіл- ден ілгері де, іргелі. Тәрбие ұлттық тілде жүргізілетіндіктен, ол «ұлт тық тәрбие» деп аталынады. Ұлттық мі нездер мен ұлттық қасиеттер жеке ұлттық тұл ғаның бойына осы ұлттық тіл арқылы сі- ңіп, қалыптасады. Ұлттық тіл – тәрбие құралы. Қазақтың ұлт тық (мемлекеттік) тілі тілашар дәс тү- рінен бастап жеке тұлғалардың тілін ши- ра тып, ойын дамытып, дүниетанымын қа- лып тастырады. Көркем әдебиет арқылы тәр биелейді, тұрмыстық тіл қолданыстар ар- қы лы салт-дәстүрлерді, ұлттық мәдениетті үй ретеді, білім береді, өнерді өркендетеді. «Дауға салса, алмастай қиған, сезімге сал са, қырандай қалқыған, ойға салса, қор- ға сындай балқыған, өмірдің кез келген орай- ында әрі қару, әрі қалқан болған, әрі ба- йырғы әрі мәңгі жас, отты да, ойнақы Ана тілінен артық, қазақ үшін бұл дүниеде қым- бат не бар екен?! (Нұрсұлтан Назарбаев, «Ана тілі», 2006.06. 4-17 б.) Ана тілі ар қы лы жүргізілген тәлім-тәрбие тіл қадірін бі лу ге, тілқолданыста ұлттық ой парасатын қа лып- тас тыруға негіз болады. Қазақи қайырымдылық, мейірімділік, қо- нақ жайлылық, ізеттілік, инабаттылық, іл- тифаттылық, шешендік, өнерпаздық қа си ет- тер ұлттық тұлғаның бойына осы қазақ тілі ар қылы дарып, қалыптасады. Тіл әдебі, тіл мәдениеті, тіл құдіреті ұр- пақ тың әдепті, мәдениетті болып өсуіне қуат береді. «Туғанда дүние есігін ашады өлең, Өлеңмен жер қойнына кірер денең» деп, Абай дана қазақ тілі жырлы, сырлы тіл еке нін, оның тәрбиелік қуаты өмір бойы жеке тұл- ғаның бойына сіңетінін тебірене айтып, дә- лел дейді. Ақынның жыры – ақылдың нұры. Ұл тымыздың ақыл парасатын айқындап көр- се тетін ана тілі (қазақ халқының мемлекеттік ті лі), пайдалана білсек, ұрпақ тәрбиелеудің ұлы құралы болып табылады. Тапсырма: 1. Ана тілі туралы ұлы адамдардың қа ғи да- ла рын тізіп жаз. 2. «Басқа тілдерді тек ана тілі арқылы үй ре- ну ге болады» деген пікірді дәлелдеп жаз. 3. Қазақ тілінің ұлттық ерекшеліктері туралы өз тұжырымыңды жаз. 4. Қазақ жырларының көркемдігі туралы тұ- жы рымдама жаз.
Ұлттық сана – халықтың салт – санасы, тұр мыс – тіршілігі, мәдениеті, заман ағымы, тә лім – тәрбиесі арқылы қалыптасқан ұлттың ұла ғатты ерекшелігі болып табылады. Ұлттық сананың арқауы – халықтың салт – санасы. Салт – сана ізгі әрекет, әдет – ғұ- рып, әдеп, дәстүр, салт, салт-сана болып қа- лып тасқан жүйелі құбылыс. Ең әуелі ізгі (игі лікті) дара әрекет елге жайылып, әдет – ғұ рыпқа (жалпы қолданысқа) айналып, ол ха лықтық мәдени белгісі ретінде әдеп болып қа лыптасады да, жалпы ұлттық қолданысқа (дәс түрге) айналады. Ұлттық дәстүр ұлттық салт болып қалыптасады. Салт – ұлттық заң.
8 ҰЛТТЫҚ ТӘРБИЕ Ол заңды орындау – парыз. Ұлттық салт (заң) халықтың санасына сіңіп, мәдени қол- данысқа айналғанда, ол салт-сана деп ата ла- ды. Ұлттық сананың деңгейі халықтың салт -са насының биігінен көрінеді. Халықтың тұрмыс – тіршілігі өзінің қол- даныстағы әрекеттік әрімен, нәмді мә ні мен ұлттық сананың қалыптасуына зор әсе рін тигізеді. Ертеде жүздеген қаласы бол ған қазақ халқының тұрмыс-тіршілігі «көш пен- ділік» қана емес, кейіннен жартылай көш- пен ді болған халықтық тұрмыс тіршілігі, «оты рықшылық» арқылы өз мәдениетін одан әрі дамытып, ұлттық санасы толыса берді. Қазақ халқының ұлттық мәдениеті, әде- биеті, көркем өнері заман ағымында, ха лық- тық педагогикаға бай, ұлттық сана өркендеп (өр кениетпен) қалыптасты. Сөйтіп, ол құ- бы лыстар ұлттық сананың салтанаттығын қа лыптастырды. Ұлы жеңіс, ұлағатты жеміс ұлт тық тәрбиенің жүйелілігіне байланысты. Ұлттық сананың түптамырлары: ұлттық салт-сана, ұлттық мәдениет, ұлттық әдебиет, та рихи күрес, тәрбие, табиғи тіршілік, жағ- ра фиялық жағдай, ұлттық ой-сана, ұлттық бол мыс жеке – жеке ұлы тақырып. Ұлттық са наның қалыптасу дәрежесін солар арқылы тал даймыз. Ұлттық сана - ұлттық әдеппен кі рігіп қалыптасқан құбылыс Мына сұрақтарға жауап жаз: 1. Ұлттық сана қалай қалыптасады? 2. Игі әдет, әдет-ғұрып, әдеп, дәстүр, салт, салт-сана туралы түсінік жаз. 3. Ұлттық сананың қалыптасуына әсер ете- тін жағдайларды тізіп жаз. 4. Ұлттық әдебиеттің, мәдениеттің, өнердің ұлт тық санаға әсері туралы жаз. 5. Ұлттық сананың ұлттық әдеп арқылы қа- лып тасатыны туралы жаз. Ұлттық ар-намыс және әдеп Атам қазақтан тумысы бір рулар тарап, таң басы бір тайпалар өрбіп, өнегелі ел құ- ра лып, қаһарман халық болып, ұлы ұлт құ- рал ды. Қазақ ұлтының басқа ұлттар сияқты най залы намысы бар. Ұлттық әдеп және тәлім-тәрбие арқылы ер намысы қалыптасып, ол қасиет барлық ер азаматтар мен қаһарман қыздардың бойына сіңіп, халқымызға қайрат беріп, ұлттық ар- на мыс құдіреті пайда болды. Ұлттық ар-намыс жігерлендірген қа зақ халқы тарихта қытай, араб, монғол шап қын- шылықтарына тойтарыс беріп, орыс пат- шалығының отаршылдық саясатын ой ран- дап, ұлағатты ұлт, егеменді ел болды. Ұлттық намыс – халықтың құдіретті қуа- ты. Ол адалдық ар, ел бірлігі, ұлттық әдеп, ұлт тық рух, қаһармандық, жігерлі еңбек ар- қы лы ғасырлар бойы ғаламат қалыптасқан. Оның өзекті негіздері: адалдық, ел бірлігі, ұлт тық әдеп, отансүйгіштік қасиеттер болып та былады. Ұлттық қаһармандық қасиет жеке тұл ға- ларда ататектік қағидалар мен дәстүрлер ар- қы лы қалыптасты да, ұлттық намыс жалпы ру лық, ұлттық дәрежеде биікке көтерілді. «Ит ің ұры» десе намыстанатын қазақ – арлы қа зақ. Адалдық ар, найзалы намыс жеке тұл- ғаның ұлттық қасиеті болып бекіді. Ел бірлігі ұлттық әдеп арқылы қағида бо- лып нығайды. Сондықтан қазақ халқы бір- лік тің арқасында ертеде қытай, араб, монғол, ақ орыс басқыншыларының қиындықтарына тө зіп, жеңіске жетті. Ұлттық әдеп – халықтық тәрбиенің ел маң дайына жазылған мәдени, өркениеттік қа сиеті. Әдепті (мәдениетті), қонақжай, ме- йі рімді, қайырымды халық ұлттық әдепті қас терлеп, оны бұзбауды салтқа (заңға) ай- нал дырған. Тапсырма: 1. Ұлттық ар туралы мақал-мәтелдерді тізіп жаз.
2. Ұлттық намыс туралы түсінігіңді жаз. 3. Ел бірлігі туралы түсінігіңді жаз. 4. Мәңгілік ел туралы түсінігіңді жаз.
жүктеу/скачать 6,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|