ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

564

 

 

УДК 542.61: 546.593 

 

1

Калабаева М.К.*, 

1,2

Базарқызы Б. 

 

1

Әл Фараби атыныдағы Қазақ Ұлттық Университеті, Алматы қ., Қазақстан  

2

Алматы сервистік қызмет көрсету колледжі, Алматы қ., Қазақстан 

*Е-mail: 

Maira.Kalabaeva@kaznu.kz

 

 

Жоғарғы оқу орындарындағы «Бейорганикалық химия» курсының мазмұнын 

салыстырмалы зерттеу 

 

«Бейорганикалық  химия»  курсының  мазмұны  мен  құрылымы  ұлттық  және  әлемдік 

білім  беруді  дамытудағы  үдерістерді және   қоғамның жеке маманға  қоятын талаптарын 

ескере отырып салыстырмалы түрде зерттелді. 

Түйін сөздер: химия, химиялық білім беру, бейорганикалық химия, жалпы химия.  

 

1

Калабаева М.К., 

1,2

Базарқызы Б. 

 

1

Казахский национальный университет им. аль-Фараби, г. Алматы, Казахстан  

2

Алматинский колледж сервисного обслуживания, г. Алматы, Казахстан 

 

Сравнительное исследование содержания курса  «Неорганическая  химия» в высших 

учебных заведениях 

 

Содержание  и  структура  курса  «Неорганическая  химия»  была    исследовано 

сравнительно  с  учетом  мировых  и  национальных  тенденций  развития  образования

 

 

принимая во внимание требования общества к личности специалиста. 

Ключевые  слова:  химия,  химическое  образования,  неорганическая  химия,  общая 

химия. 

 

1

Kalabaeva M.K., 

1,2

Bazarkyzy B. 

 

1

Kazahsky National University named after Al-Farabi, Almaty, Kazakhstan 

2

Almaty College of service,  Almaty, Kazakhstan 

 

A comparative study of the content of the course "Inorganic che mistry" at the higher 

educational institutions  

 

The  content  and  structure  of  the  course  "Inorganic  Chemistry"  has  been  studied  in 

comparison  with  the  light  of  the  world  and  national  trends  in  the  development  of  education 

taking into account the demands of society to the individual specialist. 

Keywords : chemistry, chemical education, inorganic chemistry, general chemistry.  

 

Кіріспе 

 

Қазіргі  жоғары  білім  салаларының,  оның  ішінде  химия  білімінің  де    маңызды 

мақсаттарының  бірі  −  студентті    жалпы  және  кәсіптік  білім  беруге  дайындауда,  оның 

интеллектуалды және шығармашылық деңгейін көтеру болып табылады [1].  2012 жылдың 

желтоқсан  айында  Ел  Басының  мемлекет  халқына    Жолдауында    Қазақстан 

Республикасының  2050  жылға  дейін  даму  стратегиясы  таныстырылды  [2].  Оның  негізгі 

мақсаты  -  мықты  мемлекет  негізінде  экономикасы  дамыған  және  жалпыға  ортақ  еңбек 

мүмкіндіктері  бар    гүлденген  қоғам  құру  ,  Қазақстан  Республикасының  әлемдегі  ең 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

565

 

 

дамыған  отыз  елдің  қатарына  кіруі,  білім  берудің  бәсекеге  қабілеттілігін  арттыру, 

экономиканың  тұрақты  дамуы  үшін  сапалы  білімнің  қолжетімділігін  қамтамасыз  ету 

арқылы  адами  капиталды  дамыту.  Президент  өз    Жолдауында  білім  беруді  одан  әрі 

дамытуда  біз  үшін    ерекше  маңызды  мәселелерге  назар  аударып  өтті.  Біріншіден  ,  бұл 

мектептегі  оқушыларды  жан-жақты  даярлау,  оқытудың  жаңа  технологияларын  енгізу 

және  біз  үшін  ең  бастысы  жоғары  оқу  орындарындарда    үйлесімді  және  жан-жақты 

дамыған  халықаралық  деңгейдегі  болашақ  мамандарды  даярлау  болып  табылады.  Бізге 

бұл мәселелер үлкен жауапкершілікті  және жаңа сынақтар мен бағыттарды айқындайды. 

Бұл  студентті  әлем  және  адамзат  жайлы  ғылыми  білім  жүйесі  бар,  өзін-өзі  үздіксіз 

дамытуға және құбылмалы әлеуметтік- экономикалық жағдайларда жұмыс жасауға дайын, 

кәсіби  құзыретті,  мәдени  озық,  шығармашылық  тұлға  ретінде  қалыптастыру  мен 

дамытуды талап етеді. 

Осы  мақсаттарға  білім  беру  процесін  студент  пен  мұғалімнің  оқу-ізденісте  және 

ғылыми-зерттеуде  бірлескен  қызметтерімен  сондай-ақ,  олардың  тұлғааралық  қарым-

қатынасын  пәнді  саналы  меңгеруге  бағытталған  сипатта  өзгерту  арқылы  қол  жеткізуге 

мүмкіндік туады. 

 

Тәжірибе 

 

Кәсіби  химия  білім  жүйесінде  химик-мамандарды  дайындауда  бейорганикалық 

химияны  оқыту    маңызды  элементтердің  бірі  болып  табылады.  Ал  химия  білім  берудің 

маңызды компенненттерінің бірі – мазмұны. Ол заманауи білім беру теорияларына сәйкес 

қаланады  [3].  Білім  берудің  құрамы  пән  оқулықтарында  бейнеленеді.  Оның  орталық 

компонентті  біліктіліктің,    дағдының,    мақсаттың  қалыптасуын  қамтамасыз  ететін  химия 

ғылымының тәжірибелік-теориялық негізі болып табылады.  Сондықтан ол реформалауды 

пән  мақсатын,  мазмұның  қайта  қарауды,  сондай-ақ  білім  беру  процесінің  тиімділігін 

бағалау  үшін  оқыту  барысын  жаңғыртуды  талап  етеді.  Осы  уақытқа  дейін,  жоғары 

мектепте  бейорганикалық  химияны  оқытудың  сұрақтары  бойынша  оқыту,  ғылыми  және 

ғылыми-әдістемелік  әдебиеттерде    орта  мектепте  химияны  оқыту  әдістемесімен 

салыстырғанда,  өте  аз  назар  аударылады.  Химиялық  білім  беру  саласындағы 

бейорганикалық  химия  курсының  үлкен  үлесінің  болуы,  оны  жаңғырту  мәселесін  шешу 

қажеттілігін анықтайды . 

Бейорганикалық  химия  курсының    оқу-әдістемелік  жүйесі  мен  қолданыстағы 

курстарыдың  жаңа  талаптарға  сай  келмеуі,  келесідей  бірқатар  елеулі  қайшылықтарды 

туындатады: 

–

 

дәстүрлі  химиялық  білім  беру  жүйесі  мен  олардың  алдында  тұрған  жаңа 

талаптар; 

–

 

бейорганикалық  химия  бойынша  оқулықтардың  ескірген  мазмұны  мен  суб- 

оңтайлы емес құрылымының химия ғылымдары мен  дидактикасының  заманауи деңгейде 

дамуына сәйкес келмеуі; 

Бұл  қарама-қайшылықтар  бейорганикалық  химия  курсынның  мазмұның    зерттеу 

қажеттігін  және  жоғары  білім  беруді  дамытуда  қазіргі  заманауи  үрдістерге  сай  келетін 

білім мазмұның құрастыруды талап етеді. 

 

Нәтижелер және оларды талқылау 

 

Химиялық  білім  беру  негіздерінің  бірі  мазмұнын  зерттеу  мақсатында 

«бейорганикалық  химия»  курсының  жоғары  оқу  орындарында  білім  берудің  негізгі 

мазмұны  қарастырылды.  Еліміздегі    Жоғарғы  оқу    орындарынан    Әл-Фараби  атындағы 

Қазақ Ұлттық Университеті, Еуразиялық Ұлттық Университет және Абай атындағы Қазақ 

Ұлттық  Педагогикалық  Университетті  таңдап  алынды.  Аталған  Жоғары  оқу 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

566

 

 

орындарындағы  «бейорганикалық  химия»  курсының  мазмұнының  салыстырмалы 

зерттелуі төмендегі 1 суретте көрсетілген. 

 

 

 

Сурет 1 – ҚР-ның жоғары оқу орындарындағы «Бейорганикалық химия»  курсы  

мазмұмны 

Зерттеу  нәтижесі  бойынша  курс  мазмұнында  ҚазҰУ  мен  ҚазҚПУ-де  барлық 

тақырыптардың бірдей уақыт арылығында  қарастырылатынын көруге болады,  ал ЕҰУ-де 

атом-молекулалық  ілім,  атом  құрылысы,  химиялық  процесстердің  энергетикасы  және 

бағыты  және  химиялық  тепе-теңдік  тақырыптарының  көп  мөлшерде  қаралып,  кей 

тақырыптарға  (ерітінділер,  кешенді  қосылыстар  химиясы,)  өте  аз  уақыт  бөлінетінін 

байқауға болады.  

Зеттеу  жұмысынның    салыстыру  мақтасына  сай    шет  ел  Жоғары  оқу  орындарына  

М.В.  Ломоносов  атындағы  Мәскеу  мемлекеттік  университеті,  Оңтүстік  федералдық 

университеті және  Новосибирск мемлекеттік  университетерінің  «бейорганикалық  химия» 

курсының мазмұнына да сараптамалар жүргізілді. Зерттеу нәтижесі 2 суретте көрсетілген. 

 

 

Сурет 2 – РФ-ның жоғары оқу орындарындағы «Бейорганикалық химия» курсы мазмұны 

0 

0,5 

1 

1,5 

2 

2,5 

3 

3,5 

4 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

 Қаз ҰУ 

ЕҰУ 

ҚазҰПУ 

дәрістер 

уа

қы

т,

 с

ағ

ат

 

0 

2 

4 

6 

8 

10 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

16 

ММУ 

ОФУ 

НМУ 

уа

қы

т,

 с

ағ

ат

 

дәрістер 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

567

 

 

Жоғары  оқу  орындарында  «бейорганикалық  химия»  курсы  оқу  әдістемесі  әр 

жоғарғы  оқу  орнында  ерекше  екені  байқалды.  НМУ-де  көптеген  дәріс  тақырыптарына 

көңіл бөлінбей қалып жатыр, ал ОФУ-де кей дәріс тақырыптары (химиялық процестердің 

энергетикасы 

және 

бағыты, 

ерітінділер, 

химиялық 

тепе-теңдік) 

өте 

аз  

қарастырылағанымен,  басқа  тақырыптарға  (элементтер  химиясына,  13  топ  элементтеріне 

(18  топты  кесте  бойынша))өте  көп  назар  аударылуда.  ММУ-де  заманауи  тақырыптардың 

(ауыспалы металлдар  химиясында, олардың магниттік  және әр түрлі спектр аймағындағы 

қасиеттері,  қатты  заттар  құрылысы  мен  қасиеттері,  алыну  технологиялары)  көп 

қамтылғанын көруге болады. 

Келесі  зерттеу  жұмысында  шет  елде  (РФ)  «бейорганикалық  химия»  курсын  оқу 

әдістемесімен  еліміздегі  оқыту  әдістемесіне  салыстырмалы  талдау  жасалды.  Алынған 

нәтижелер 3 суретте көрсетілген. 

 

 

Сурет 3 – РФ және ҚР жоғары оқу орындарындағы «бейорганикалық химия» курсы 

мазмұны 

 

Шет ел жоғары оқу орындарында (МГУ) елімізбен салыстырғанда жоғарыда аталған 

дәрістерден  басқа  кешенді  қосылыстар  химиясында  қосылыстардың  кинетикасы, 

катализдік  реакция  түрлері,    қатты  зат  химиясы,  бионеорганикалық  химия  (жұқа  қапты 

материалдар  және  кристталлдар  өндірісі)  мен  бейорганикалық  химияның  заманауи 

мәселелері  сияқты  бір  қатар  өзекті  тақырыптар  қарстылылатыны  байқалды  және  айта 

кететін  жайт  осы  айтылған  тақырыптар  химия  факультеттерін  бітіруші  түлектердің 

өндірістік  орындарда  жұмыс  жасауында  негізгі  технологиялық  процесстерді  меңгере 

алуына көмектеседі. 

Зерттеудің  келесі  сатысында    химия  ғылымындағы  бейорганикалық  химия  саласы 

бойынша    негізгі  оқулықтардың  [4-30]  мазмұнына  зерттеу  жүргізілді.  Оқулықтар 

мазмұнының  зерттей  келе  бейорганикалық  химия  пәнін  оқытуда  келесі  (кесте  1  де 

көрсетілген) білім жүйелері бойынша модульдік бағдарламада оқыту ұсынылған. 

 

 

 

 

 

 

0 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

1 

2 

3 

4 

5 

6 

7 

8 

9 

10 

11 

12 

13 

14 

15 

16 

РФ 

ҚР 

дәрістер 

уа

қы

т,

 с

ағ

ат

 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

568

 

 

Кесте  1  –  Бейорганикалық  химия  оқулықтары    мазмұнындағы  негізгі    білім  жүйелері 

модульдік бағдарламада 

 

 

Қорытынды 

 

Бейорганикалық  химиядан  оқу  құраладрының  мазмұнында  бір  жүйеге  негізделген 

методикалық  әдіс  қолданылатынын  және  кешенді  қосылыстар  химиясының  заманауи 

жетістіктері,  элементорганикалық  және  биобейорганкиалық  химия  сынды  заманауи  курс 

мазұнының  қарастрылтының  көрсетті.  Шет  ел  (РФ)  жоғары  оқу  орындарында  айтылған 

заманауи  мәселелер  курс  мазмұнына  енгізіліп  қарастырлып  жатса,  елімізде 

«бейорганикалық  химия»  курсын  оқытуда  дәстүрлі  әдіс  әлі  күнге  дейін  жалғасып 

келеді.Бейорганикалық  химиянның өзекті мәселелері  емес, жалпы химия тақырыптарына 

көп  көңіл  бөлінуде.  Бұл  заманауи  талаптарға  сай  маман  дайындау  үшін  курс  мазмұнын 

жаңғартуды талап етеді. 

 

Әдебиеттер тізімі 

 

1

 

Космодемьянская С. С., Гильманшина С. И. Методика обучения химии:  учебное 

пособие. - Казань: ТГГПУ, 2011. - 136 с. –С. 9. 

2

 

Жолдау

, Н.Назарбаев, «Қазақстан – 2050» Стратегиясы 2012 ж. 

3

 

Краевский  В.  В.  Дидактический  подход  к  построению  теории  содержания 

общего среднего образования // Совет, педагогика. - 1982. -№ 3. -С. 34-38. 

4

 

Ахметов Н. С. Неорганическая химия. 2-е изд. -М.: Высш. шк., 1988. -627 с. 

5

 

Дибров И. А. Неорганическая химия. - С.-Пб.: Изд-во «Лань», 2001. - 432 с. 

6

 

Павлов Н. Н. Неорганическая химия. - М.: Высш. шк., 1986. - 336 с. 

Модуль 1. Бейорганикалық химияның теориялық негізі. 

1  Атом құрылысы. 

2  Жай денелердің құрлымы. 

3  Молекула құрлысы және химиялық байланыс. 

4  Молекулалар симметриясы. 

5  Қышқылар және негіздер. 

6  Тотығу және тотықсыздану.  

7  d-элементтердің кешенді қосылыстары. 

Модуль 2.  Элементтердің химиялық жүйесі 

1  Сутек. 

2  Металдар. 

3  Бор және көміртек топшасы. 

4  Азот және оттек топшасы. 

5  Галогендер және асыл газдар 

Модуль 3. Бейорганикалық химияның негізгі мәселелері. 

1  Кешенді қосылыстардың электронды  спектрлері.  

2  d-элементтердің кешенді қосылыстарының рекция механизмдері.  

3  Негізгі топ элементтерінің металлорганикалық қосылыстары. 

4  d- и f-блоктары элементтерінің металлорганикалық қосылыстары. 

5  Катализ. 

6  Қатты денелердің құрылымы мен қасиеттері.  

7  Биобейорганикалық химия. 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

569

 

 

7

 

Степин  Б.  Д.  Неорганическая  химия:  Учеб.  для  хим.  и  химико-технол.  спец. 

вузов. - М.: Высш. шк., 1994. - 608 с. 

8

 

Шамшин Д. Л. Неорганическая химия. - М.: Высш. шк., 1975. - 302 с. 

9

 

 Щукарев С. А. Неорганическая химия - М.: Высшая школа, 1974. - 746 с. 

10

 

Реми Г. Курс неорганической химии (т. 1, 2) - М.: Химия, 1963. -833 с. 

11

 

У  гай  Я.  А.  Неорганическая  химия:  Учеб.  для  хим.  спец.  вузов.  -  М.: 

Высш. шк., 1989. - 426 с. 

12

 

В.И. Спицын, Л.И. Мартыненко Неорганическая химия (ч.1, 2). 1994  

13

 

Зубович И.А. Неорганическая химия.- М.:Высш. шк., 1989.- 432 с.  

14

 

Степин Б.Д., Цветков А.А. Неорганическая химия.   (1994, 608с.) 

15

 

Неорганическая  химия.  В  3-х  томах.  Под  ред.  Третьякова  Ю.Д. (2004-

2007, 1360с.) 

16

 

Физико-химические  основы  неорганической  химии:  Учебник  для  студ. 

высш. учеб. заведений/ М. Е. Тамм, Ю. Д. Третьяков; — М.: Академия, 2004. — 240 с. 

17

 

Кирик С.Д. и др. Неорганическая  химия. Курс лекций Красноярск  :  ИПК 

СФУ, 2008. – 266с.  

18

 

Heslop  II  B.,  Jones  K.,  Inorganic  Chemistry,  Elsevier,  Amsterdam  1976,  830 

pp.  

19

 

HtiheeyJ.  E.,  Inorganic  Chemistry:  Principles  of  Structure  and  Reactivity,  3

rd

 

Ed., Harper, New York 1986, 757 pp.   

20

 

Khodakov Yu V, Epshtein D. A., Gloriozov P. A., Inorganic chemistry. Part 1-

2, Mir, Moscow 1984, 410 s.  

21

 

Shriver  F.D.,  Atkins    P.W.,    Inorganic  chemistry.  Third  edition.  Oxford 

University press 2004  

22

 

Kolditz  L.  (red),  Chemia  nieorganiczna,  1.1-2,  Wyd.  Nauk.  PWN,  W-wa 

1994,1076 s.  

23

 

LeeJ.  D., Zwi^ zla chemia  nieorganiczna, Wyd. Nauk. PWN, W-vva 1994, 497 

s.  

24

 

Murphy  B.,  Murphy  C.,  Hathaway  B.  J.,  Basic  Principles  of  Inorganic 

Chemistry: Making the Connections, Wiley - RSC, Cambridge 2000, 150 pp.  

25

 

Cotton A.F., Wilkinson G. Basic Inorganic Chemistry . New York 1979   

26

 

Porterfield  IV.  IV., Inorganic Chemistry,  Addison-Wesley, Reading 1984, 688 

pp.  

27

 

Smith  D.  IV,  Inorganic  substances,  Cambridge  Univ.  Press,  Cambridge  1990, 

396 p.  

28

 

Sobota P., Program wykladow z chemii nieorganicznej, UWr, Wroclaw 1998, 3 

p.  

29

 

WibergN. (Ed.), Inorganic Chemistry, Acad. Press, San Diego 2001, 2000 pp.  

Williams A. F., Giemia nieorganiczna. Podstawy teoretyczne, PWN, W-wa 1986, 399 р. 

 

 

 

 

 

 

 

ХИМИЯ ЖӘНЕ ХИМИЯЛЫҚ ТЕХНОЛОГИЯ БОЙЫНША IX ХАЛЫҚАРАЛЫҚ БІРІМЖАНОВ СЪЕЗІНІҢ ЕҢБЕКТЕРІ

 

 

570

 

 

УДК 541.64 

 

Мусабекова А.А

⃰

., Абилова М.У., Шалдыбаева А.М. 

 

Казахский национальный университет им.аль-Фараби 

⃰E-mail:musabekova1951@mail.ru 

жүктеу/скачать 31,15 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: