Бердібек Соқпақбаев: Менің атым Қожа

1 

 

Aufgabe 8 zu Übersetzerworkshop, Almaty 2015 

 

Бердібек Соқпақбаев:  Менің атым Қожа 

Оқушы шығарманың бас кейіпкерімен, яғни менімен танысады. Менің атым... 

Атымды айта бастамасам, тілім тандайыма жабысып қалғандай болады да тұрады. Адамның атының 

сүйкімді болуы да зор бақыт па деймін. Мәселен, Мұрат, Болат, Ербол, Бақыт деген аттарды алып 

қараңдаршы. Айтуға да ықшам, естір құлаққа да жағымды. Әрі мағына жағынан да, қазақ тілінен 

сабақ беретін Майқанова тәтейше айтқанда, бұлар жоғары идеялы есімдер. Мұндайлар өз атын 

кәдімгідей мақтаныш көріп, біреумен таныса қалса, мәнерлеп, көтеріңкі дауыспен айтады. Ал енді 

айтуға да, естуге де қолайсыз есімдер бар. Өзге түгіл өзіңе де ұнамайды-ақ. Әттең қолдан келсе, 

табанда өзгертіп, әдемі аттардың бірін иемденіп алар едің. Бірақ амалың нешік, сен қызылшақа 

болып, жөргекте жатқанда, сондағы ақымақтығыңды пайдаланып, әке-шешең немесе шілдеханаға 

келіп, дуылдап отырған басқа біреу солай атап жіберген. Енді одан көзің тіріде қашып құтыла 

алмайсың. Ұнатпасаң да, мойныңа іліп жүре бересің. 

Өмірде осы тәрізді әділетсіздіктер толып жатыр. Жуырда мен газеттен оқыдым: қытайлардың ат 

қоюы қызық болады екен. Бала бес-алты жасқа толғанша, оның тәуелді аты болмайды. "Ортаншым", 

"кенжем", "сүйіктім", "жұпарым" деген секілді шартты атаумен атап жүреді. Ал есі кіріп, бес-алты 

жасқа толғаннан кейін, бала өзіне қандай есім ұнаса, соны таңдап алады. Міне, әділдік деген. Осы 

дұрыс емес пе? 

Жарайды, өткенге өкініш жоқ дегендей, істің турасына көшелік. Менің атым Қожа. Көріп 

отырсыңдар, пәлендей әйдік ат емес. 

Шынын айтсам, бұл о баста Қожа емес, Қожаберген екен. Туу куәлігінің өзінде солай деп жазылған. 

Бірақ дүниеде не қилы ғажайып құбылыстар бола беретіні тәрізді, бертін келе "Қожабергеннің" 

құйрығы үзіліп түсіп қалыпты. Бұл құбылыстың дәл қай жылы, қай айда, қай күні болғанын тап 

басып ешкім де айтып бере алмайды. 

Сонымен мен өзім ес білгелі Қожамын. Ауыл-аймақтың бәрі солай атайды. 

Біз бір класта екі Қожа бармыз. Сүттібайдың үлкен баласының аты да Қожа. Оқушылар екеумізді 

шатастырып алмас үшін өңімізге қарап, мені Қара Қожа, оны Сары Қожа деп атайды. 

Әуел баста мен бұған да шамданып қалатын едім. Бірақ жүре-бара құлағым үйреніп, дағдыланып 

кеттім. "Қара Қожа" дегендерге "әу" деп, жалт қарайтын болдым. 

Жантас тәрізді қужақтар осының өзін де дұрыс айтпайды, әдейі бұзып, келемеждеп, "Қара Қожа" 

деудің орнына "Қара Көже" дейді. Мен байқамай қалып "әу!" деймін. Бірақ бұл қылығы үшін, 

бейшараның обалы нешік, тиісті сыбағасын менен талай рет алды... 

Фамилиям Қадыров. Бір кезде "Қадырұлы" деп те жазып жүрдім. Бірақ жұрттың бәрі "ов" болып 

жатқанда менің олардан ала-бөтен жырылып шыққаным жарамас дедім де, "Қадыровқа" қайтып 

келдім. 

Қадыр - менің әкем. Ех, шіркін дүние-ай, десеңші! "Әке" деген сөзді айтқанда, жүрегім қарс айрыла 

жаздайды-ау. Қандай жақын, қандай ыстық. Балалар менің әкем әйтті, менің әкем бүйтті. Менің әкем 

ананы сатып әперетін болды деп, менің әкем мынаны сатып әперетін болды деп, мақтаныш етіп 

2 

 

жатады. Ал мен болсам, әкемнің қандай адам екенін де білмеймін. Өйткені, ол майданға аттанғанда 

мен екі жастамын. Екі жасар ақымақ не біледі, не түсінеді? Сол кеткеннен абзал әкем мол кетті, 

оралмады... 

Ех, қайран әкем. Егер сен тірі болсаң, мүмкін мен бұдан горі басқадай болар ма едім. Кім біледі, жер 

әлемді шулатып, сотқар Қожа атанып жүргенім әкесіз жетім өскендігімнен де шығар. 

Кімге де болса бір әке әбден керек. Тіпті селкілдеген шалдардың өздері кейде "жарықтық, әкем 

анандай еді, әкем мынандай еді" деп, еске алып, армандап отырмай ма? 

Ал, күйеу керек пе әйелге? Меніңше, әбден керек. Кейде Миллат мамам әкемнің суреттерін ақтарып 

қарап отырады да, мұңға батып, бір түрлі егіліп кеткендей болады. Кірпігі жасқа шыланады... Мен 

сол кезде маматайымды керемет аяп кетем. Бірақ аяғанмен не пайда, білем, сезем неге күйзелетінін. 

Егер оның күйеуі, яғни менің әкем тірі болса, Қаратай ұятсыз мамама өзеуреп сөз айтпақ түгіл, оның 

маңынан жүре алар ма еді?! 

Сөйтіп, мен сендерге өзімнің аты-жөнімді айттым. Ал көркем шығармада кейіпкердің кім екені 

аталып қана қоймай, сырт бейнесі қоса сыйпатталатын дәстүр бар ғой. Енді соған көшейін. Тоқтаңыз, 

бұл үшін әуелі өзімді өзім айнадан байыптап қарап алайын... Мынау, міне, мұрным. Әжем кейде 

менің атымды атамай "тампыш неме" дейді. Оның айтқаны ып-рас екен ғой. Екі танауыма екі 

саусағым еркін сыйып кетерлік, қосауыз мылтықтың аузындай үңірейіп тұр. Екі шекемнің 

шығьшқылығы болмаса, басым қарбыз тәрізді доп-домалақ, тап-тақыр. Шашымды Әубәкір шал кеше 

ғана ұстарамен сыпырып алып тастаған. 

Ох, менің шашым! Қаттылығы, қайраттылығы шошқаның қылшығынан бір кем емес. Осы ауылда 

оны алуға жарайтын бір ғана ұстара бар - ол Әубәкірдікі. Оның өзі де алғаш салған бетте 

тұтқырланып, жүрмей қалады. Шашымды әр алған сайын Әубәкір мені бірінші рет кездестірген 

адамдай таң қалып бітеді. 

- Япыр-ай, мұндай да шаш біте береді екен-ау! Мынау шаш емес, тікенек қой. Тікенек. Мінезіңнің 

шатақтығы осыдан-ақ көрініп тұр. 

Сипатталмаған енді нем қалды? Қаралығымды әуел баста-ақ айтқанмын. Сол жақ құлағымның 

астына таман бір түйір қалым бар. Батшағардың бітпейтін жерге бітуін қарашы. Одан да бетімнің 

ұшына таман болсашы. Сонда әдемірек көрінер ме едім. Ал бойымды біреулер орта бойлы дейді. 

Әжем болса, әкең тәрізді сұңғақ боласың дейді. Кімдікі рас екенін құдайым білсін. Өткен күзде 

мектепте дәрігер қарап өлшегенде, бір жүз отыз тоғыз сантиметр шыққан едім. Егер шашым болса, 

жүз қырық шығуы сөзсіз еді. Тақыр бас жүргеннің осындай залалы да бар. Жасым он екіде. Бесінші 

класты бітіріп отырмын. 

Повестің бірінші тарауын осымен доғарамын.