Педагогических работников по актюбинской области
Использованная литература
жүктеу/скачать 5,85 Mb. Pdf көрінісі
|
- Бұл бет үшін навигация:
- РОЛЬ ФИЛОЛОГИЧЕСКОГО ОБРАЗОВАНИЯ В ФОРМИРОВАНИИ ПОЛИКУЛЬТУРНОЙ ЛИЧНОСТИ Беляева Л.В.
- Список использованной литературы
- «ҤШТІЛДІЛІК» ТҦЖЫРЫМДАМАСЫ ЖОҒАРЫ БІЛІМДІ МЕМЛЕКЕТТІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ МАМАНДАРЫН ДАЯРЛАУ ҚҦРАЛЫ РЕТІНДЕ Болатбекқызы П.
Использованная литература: 1. Обозов Н.Н. Межличностные отношения. - Л., 1979. - С. 131 2. Нарский И.С. Диалектическое противоречие и логика познания. - М.:Наука, 1969.-216 с. 3. Обозов Н.Н. О трехкомпонентной структуре межличностноговзаимодействия // Психология межличностного познания / Под ред.А.А.Бодалева. - М.: Педагогика, 1991. - С. 30 - 36. 4.Залесский Г.Е. Ценностно-мотивационные аспекты деятельностнойтеории учения // Вестн. Моск. унив. Сер. 14. Психология. -1998. № 2. С. 27. 5. Рубинштейн С.Л. Основы общей психологии. - М., 2000. -785 с.
ЛИЧНОСТИ Беляева Л.В., доцент, к.ф.н., АРГУ им.К.Жубанова Республика Казахстан г.Актобе Изучение языков очень важно для гуманитарного образования, для духовно-нравственного воспитания, становления гражданской позиции личности. На сегодняшний день все проблемы филологического образования являются государственно значимыми. Сам по себе язык является ключом к традиционным духовным истокам, к культурно-историческим традициям, ко всему ценному, что было накоплено педагогической теорией и практикой. Таким образом, знания в области филологии были и остаются базовыми для формирования современного культурного человека, живущего в демократическом открытом обществе. Именно филология, знание языков и литератур разных народов позволяет пребывать и развиваться на нескольких культурных уровнях: на уровне этнической национальной культуры, культуры отдельной страны, и обеспечивает доступ к мировым духовным сокровищам. В основе обучения слову должен быть текст, следует разбирать образцовые и лучшие тексты, которые пригодятся при дальнейшем обучении, то есть речь идет о нравственном воспитании личности человека, так как именно текст с его идеей, моралью, образной системой высвечивает духовный смысл слова, открывает богатство изобразительных возможностей изучаемого языка. В программы для обучения русскому языку в национальной аудитории должны быть включены разборы текстов русских классиковс целью не только интеллектуального и речевого развития, но и с целью духовного и нравственного воспитания. Таким разбором может стать филологический анализ текстов Ф.М.Достоевского, в которых автор выступает создателем новых слов. Приведем примеры такого анализа. В очерке «Зимние заметки о летних впечатлениях» Достоевский является творцом нового слова- окказионализма хаптурки: «Про Гарибальди, конечно, можно рассказывать, что угодно. Но сопоставить имя Гарибальди с хаптурками из казенного мешка – это, разумеется, мог сделать только один француз» [1, т.5, с. 84]. Образование данного окказионального слова можно представить двумя способами. 1. По окказиональной модели от основы просторечного существительного хаптура, зафиксированного Словарем Даля: хаптура – взятки, взяточничество, награбленное имущество. 2. От глагола хаптурить, который не зафиксирован словарями девятнадцатого века. СловарьДаля фиксирует глаголы хапать – хватать, брать жадно, или силою захватывать, отымать, присваивать себе; брать взятки; красть и турить-гнать и сгонять, шугать, пугать и прогонять. Если это так, то окказионализм образован по непродуктивному типу: основа глагола хаптурить + суффикс –ок = существительное, имеющее значение «лицо, характеризующееся действием, названным мотивирующим словом» [2, c.146]. «Ближайшее» значение окказионализма – грабители, взяточники – развивается на основе агентивного значения словообразовательного типа и узуального значения существительного хаптура. «Дальнейшее значение формируется в контексте седьмой главы. Семы грабители, взяточники имплицируют в контексте периферийные семы – бессовестные, нечестные: «За чистосердечие, разумеется все прощается, даже утраченная способность понимания и чутья настоящей чести; но, заглянув в лицо, так заигравшее при воспоминании о двадцати миллионах, я совершенно нечаянно подумал: «А что, брат, если б ты вместо Гарибальди находился тогда при казенном мешке!»… Можно быть даже и подлецом, да чутье о чести не потерять; а тут ведь очень много честных людей, но зато чутье чести совершенно потеряли и поэтому подличают, не ведая, что творят, из добродетели» [1, т.5, с.84]. Сопоставляет имя Гарибальди с «хаптурками из казенного мешка» француз, «приятной и внушительной наружности» - добродетельный буржуа, необыкновенно пораженный честностью Гарибальди, в руках которого 63 была сумма в 20 миллионов казенных денег и который не утаил ничего и сдал правительству всю сумму до последнего су. Несогласованное определение при окказионализме наводит в структуру словосочетания ядерные окказиональные семы – государственные чиновники. Контекст наводит в содержание окказионализма смысл: наделенные неограниченной и бесконтрольной властью, пользующиеся ею для своего обогащения, без зазрения совести грабящие казну, что выражено и в прямой речи «добродетельного француза», где последнее предложение с модальностью возможности актуализирует этот смысл: «Он пользовался неограниченною и самою бесконтрольною властью. В руках у него была сумма в двадцать миллионов казенных денег! В этой сумме он никому не давал отчета! Он мог взять и утаить сколько угодно из этой суммы, и никто бы с него не спросил! [1, т.5, с.84]. В структуру значения новообразования входят окказиональные эмоционально-оценочный и экспрессивный компоненты, выражающие крайне отрицательное, презрительное и непримиримоеотношение автора к хаптуркам из казенного мешка. Эти компоненты поддерживаются и гиперболически заостряются внешней формой новообразования, которая воспринимается как сложная, состоящая из двух частей: хап- и – турки, поэтому возникают отрицательные семантические и фонетические ассоциации, связанные со словами хапать и турки(отрицательные семантические ассоциации от слова турки возникают на фоне кульурно- исторического контекста). Авторский окказиональный компонент «отупевшие от своей жадности» формируется ассоциативно через контекст всей главы и через созвучие форм окказионализма с формой прилагательного тупые. Итак, хаптурки – государственные чиновники, наделенные неограниченной и бесконтрольной властью, пользующиеся ею для своего обогащения, без зазрения совести грабящие казну и народ; отупевшие от жадности, бессовестные, нечестные, грабители, казнокрады, взяточники. Окказионализм всемство создан Ф.М.Достоевским в тексте романа «Записки из подполья»: «…всѐ это произведет пренеприятное впечатление, потому что мы все отвыкли от жизни, все хромаем, всякий более или менее. Даже от этого отвыкли, что чувствуем подчас к настоящей «живой жизни» какое-то омерзение, а потому терпеть не можем, когда нам напоминают про нее. Ведь мы до того дожили, что настоящую «живую жизнь» чуть не считаем за труд, почти что за службу, и все мы про себя согласны, то по книжке лучше… Знаю, что вы, может быть, на меня за это рассердитесь, закричите, ногами затопаете: «Говорите, дескать, про себя одного и про ваши мизеры в подполье, а не смейте говорить: «все мы». Позвольте, господа, ведь не оправдываюсь же я этим всемством… мы даже и человеками-то быть тяготимся,- человеками с настоящим, собственным телом и кровью; стыдимся этого, за позор считаем и норовим быть какими-то небывалыми общечеловеками. Мы мертворожденные, да и рождаемся-то давно уже не от живых отцов и это нам все более и более нравится» [1, т.5, с.178-179]. Новое слово образованно сращением словосочетания «все мы» и присоединением продуктивного суффикса –ств-. В языке несколько таких слов, закрепленных традицией употребления: ничегонеделание, немогузнайка, отсебятина. Окказиональные существительные, образованные этим способом с помощью суффиксов, продуктивных при чистой суффиксации, отмечаются в разговорной, газетно-публицистической, художественной речи. Например: обычаи удальства, кумовства, всѐнипочѐмства (С-Щ); бессловесность, угодничество, «чтоизволизм» [2, c.256]. Окказионализм всемство представляет собой экспрессивное слово-характеристику всех людей, составляющих некую единую группу. Собирательное обобщенное значение основы усилено собирательностью, обобщенностью суффикса, что в сочетании с абстрактным значением форманта создает окказиональнй эффект гиперболического обобщения, то есть к всемству человек из подполья относит абсолютно всех людей без исключения (при этом свою особу он считает исключительной): «Что же собственно до меня касается, то ведь я только доводил в моей жизни до крайности то, что мы не осмеливались доводить и до половины да еще трусость свою принимали за благоразумие, и тем утешались, обманывая сами себя. Так что я, пожалуй, еще «живее» вас выхожу» [1, т.5, с.178]. Показательно многократное употребление местоимения мы в первом микроконтексте и местоимения я во втором микроконтексте, что усиливает противопоставление общности и единичности, обособленности, поддерживаемое противопоставлением я – вы во втором микроконтексте. Противопоставление формирует эмоционально-оценочный, экспрессивный компоненты, отражающие крайне отрицательное, презрительное, саркастическое чувство «героя» к «толпе», которая настолько ничтожна, труслива, равнодушна, что чувствует омерзение к жизни, а потому не осмеливается реализовать и до половины всѐ то подлое, что заключено в ней. Герой из подполья, по его словам, доводил это до крайности, «манкировал свою жизнь нравственным растлением в углу, недостатком среды, отвычкой от живого и тщеславной злобой в подполье» [1,т.5, с.178]. Новообразование имеет также окказиональный компонент, еще более усиливающий гиперболическое обобщение, подчеркивающий отсутствие каких-либо индивидуальных качестви потребностей у представителей всемства. Этот компонент в структуре новообразования поддерживается семантикой другого окказионализма – общечеловеки – антонима к слову люди (совокупность личностей): «Мы даже и человеками-то быть тяготимся…, норовим быть какими-то небывалыми общечеловеками…». Такое архигиперболическое обобщение на фоне контекста вызывает ассоциативную трансформацию в структуре окказионализма всемство семы «толпа» в сему «стадо», что поддерживается семантикой прилагательных трусливый и тупой: 1) «Что же
64 собственно до меня касается, то ведь я только доводил в моей жизни до крайности то, что вы не осмеливались доводить и до половины, да еще трусость свою…»; 2) «Да взгляните пристальнее! Ведь мы даже не знаем, где и живое-то живет теперь и что оно такое, что называется? Оставьте нас одних, без книжки, и мы тотчас запутаемся, потеряемся,- не будем знать, куда примкнуть, чего придержаться; что любить и что ненавидеть, что уважать и что презирать» [1, т.5, с.178]. Пожалуй, нет ни одного другого произведения Достоевского, где голос автора до такой степени противостоял бы голосу персонажа. Достоевский выбирает уникального героя – «человека из подполья» и, доведя мысли индивидуалиста из подполья» до предела, в полемике с фурьеристами, обличает не только основы фурьеризма (возможность всеобщего счастья), но и стремление к безграничной свободе личности. Контекст позволяет выявить две полярные точки зрения, которые не принимает автор: 1) тройной повтор определительного местоимения все; многократный повтор местоимения мы, актуализирующий сему «толпа» в новообразовании всемство; 2)противопоставление я и мы (личность и толпа), «общечеловек» и «человек из подполья», актуализирующее сему негативной оценки в слове всемство (с точки зрения говорящего). Однако семантика ключевых слов, служащих для раскрытия образа «человека из подполья», позволяет услышать голос автора: подполье, растление, тщеславие, злоба. Опорное слово этого ассоциативного ряда, вынесенное в заглавие заранее готовит читателя к тому, что он услышит голос персонажа, но не голос автора. Следовательно, всемство – это, с точки зрения человека из подполья, толпа, трусливое стадо тупых, ограниченных общечеловеков, которые боятся зайти за предел, руководствоваться естественным для «свободного человека» принципом - все дозволено. Выявление семантики окказионализмов требует от личности, изучающей русское слово, художественно-поэтического осмысления всех компонентов текста, синтагматически и парадигматически с ним связанных, окказиональные слова рождаются в тексте на протяжении всего развития фабулы в произведениях Ф.М.Достоевского, в процессе формирования образа автора и образов персонажей под влиянием многообразных межсловных связей. Диалектическое противоречие между конечностью языковых средств и бесконечностью их понятийного и эмоционального содержания, отражающего художественно-поэтическое познание мира, разрешается во взаимоотношении окказионализмов с микроконтекстом, макроконтекстом, подтекстом и – шире – идейно- художественным контекстом всего творчества писателя. Многоплановость значений окказионализмов, связанная с субъектиными ассоциациями автора, на базе которых они рождены, объясняет множественность толкования семантики окказионализмов. Выбор единственного толкования требует привлечения «фоновых знаний», затекстовых данных. Введение экстралингвистического фона способствует адекватному восприятию новообразований, так как восполняет для современной поликультурной личности сведения, которые давала современникам Достоевского общая с писателем апперцепционная база. Окказионализмы Достоевского – ключевые слова, идеологически значимые, воспроизводящие сущность идей русского классика. Без понимания «глубинного» значения ключевых слов невозможно постижение образов художественного произведения, восприятие идей всего произведения в целом, раскрытие мировоззрения и мироощущения великого писателя-идеолога. Такое «глубинное» понимание слова даѐт многоаспектный филологический анализ текста, который, в свою очередь, является базовым для постижения русского слова современным человеком. Данный анализ имеет особенное значение в филологическом образовании национальной аудитории для формирования поликультурной личности.
1. Достоевский Ф.М. Полное собрание сочинений в 30-ти томах.- Л.:Наука, Ленингр. отд-ние, 1972-1980. – Т.5. 2. Русская грамматика. – Т.1/ Редкол.: Н.Ю.Шведова и др.- М.:Наука, 1980.-783 с.
«ҤШТІЛДІЛІК» ТҦЖЫРЫМДАМАСЫ ЖОҒАРЫ БІЛІМДІ МЕМЛЕКЕТТІҢ БӘСЕКЕГЕ ҚАБІЛЕТТІ МАМАНДАРЫН ДАЯРЛАУ ҚҦРАЛЫ РЕТІНДЕ Болатбекқызы П., Новый орта мектебінің биология пҽні мҧғалімі Қазақстан Республикасы Ақтҿбе қаласы
Ел тҽуелсіздігінің маңызды нышаны – мемлекеттік тіл. Ол – тҽуелсіз ҧлттың мҽдениеті мен салт- санасының, рухани болмысының тірегі. Тіл арқылы халық ҿзге халықтардан ерекшеленеді. Тіл – ҧлттың ҿзгеден ерек даралығын анықтайтын белгісі. «Қай ҧлт болсын тілі арқылы ғана халықтың ҿзге туыс жҽне туыс емес халықтардан ерекше болмысы мен табиғи қалпын, ҿзіндік дҽстҥрін кҿрсете алады» Қазақстан – кҿпҧлтты мемлекет. 135-тен астам халық бірлік пен татулықта ҿмір сҥріп жатыр. Ҽрбір ҧлт ҿкілі ҿз тілін, салт-дҽстҥрін сақтап қалуы ҥшін барлық жағдай жасалуда. Оны елбасымыз Н.Ҽ.Назарбаев та атап ҿткен болатын: «Біз кҿпҧлтты қоғамбыз. Қазақстанда тҧратын барлық ҧлттар мен ҧлыстардың тілін, мҽдениетін жҽне салт-дҽстҥрін дамытуға барынша жағдай жасауды алдыңғы уақытта да жалғастыра беретін боламыз» Ҽр тҽуелсіз мемлекеттің ерекше белгілері болады. Олар: елтаңбасы, ҽнҧраны, туы жҽне тілі. 65 Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі. Конституцияның 7-бабында тілдер туралы айтылады: 1.
Қазақстан Республикасының мемлекеттік тілі – қазақ тілі. 2.
Мемлекеттік ҧйымдарда жҽне жергілікті ҿзін-ҿзі басқару органдарында орыс тілі ресми тҥрде қазақ тілімен тең қолданылады. 3.
Байқап отырсақ, мемлекеттік тіл мҽртебесі қазақ тіліне берілгенімен, орыс тілі тең дҽрежеде деп есептелді. Соңғы жылдарға дейін қолданыстағы тілдерге келгенде оның басымдылығы байқалуда. Мемлекеттік мекемелерде, жергілікті ҿзін-ҿзі басқару органдарында да іс-қағаздар орыс тілінде жҥргізілгені белгілі. Қазір де орыс тілінде іс жҥргізіп жҥрген мемлекеттік мекемелер бар. Орыс тілі кҿптеген жылдар бойы мемлекеттік тілмен салыстырғанда басым қолданыста жҥріп келді. Халықтың 90% орыс тілін жетік меңгерген. Қазақ тілінің жайы ҿзгеше. Ол тек қағаз жҥзінде жҥргізілді. Қолданыстағы жағдайы нашар. Осыған орай мемлекеттік тілдің қызметін арттыру ҥшін тҥрлі бағдарламалар, жобалалар қабылдана бастады. Солардың бірі – «Ҥштілділік» мемлекеттік бағдарламасы. Бастауын елбасымыз Н.Ҽ.Назарбаев салып берген бҧл бағдарлама қазақ тіліне ҥлкен басымдылық беріп отыр. 2011 жылдан бастап мықтап қолға алынған жоба бҥгінгі кҥні ҿз жҧмысын бастап кетті ҽрі оң нҽтиже беріп келе жатыр. Елбасымыз Қазақстан халқы ассамблеясының ХҤІІ сессия отырысында Қазақстан аймағында тҧрып жатқан халықтардың басын қосатын тіл- қазақ тілі болуы керек деп, анық атап айтты: Орыс тілі мен ағылшын тілі мектеп қабырғасында жас ерекшелігіне қарай оқытыла бастауы керек. Сонымен қатар, тек грамматикасын меңгертіп қана қоймай, мҧғалімдер оқушылардың еркін сҿйлеп, ҿзіндік пікірін білдіре алатын дҽрежеде оқытылып шығуларына баса назар аударғаны жҿн. Бҧл шараның іске асуы, нҽтижелі болуы барлық жағдайдың жасалуын қажет етеді. Ағылшын тілі мен орыс тілін меңгерген азамат шет елде білім алып, ел экономикасымен, саяси ахуалымен, салт-дҽстҥрімен, болмысымен таныса алады. Оны еліміздің тҥрлі салаларында қолданып, жетістіктерге қол жеткізе алады. Тілді білудің ерекшелігі де осы. Сондықтан жастарды тілге баулу, еркін сҿйлеуге машықтандыру балабақшада, мектеп қабырғасында, оқу орындарында қолға алынып, жҥзеге асырылуы қажет. Мектеп қабырғаларында аталған ҥш тілді оқытуға қатысты тҥрлі алғашқы жҧмыстар бастауын алып кетті. Мысалы, Астана қаласында орналасқан Назарбаев Зияткерлік мектебінде ҥштілді білім беру ҥрдісі жҥргізілуде. Бҧл ҥрдістің ерекшелігіне тоқталатын болсақ: 1. бағдарлама бойынша пҽндер тҥрлі тілдерде жҥргізіледі; 2.
3.
сабақтан тыс шараларда: факультатив, ҥйірмелерде (драма клубы, хор, спорттық секциялар, оқырмандар клубы, т.б.) тілдердің кіріктірілуі; 4.
тҥпнҧсқадан оқытуға мҥмкіндік беру ҥшін мектеп кітапханасының ҥштілді ресурстармен қамтамасыз етуі; 5.
барлық маңызды қҧжаттамалардың (саясаттар, қарым-қатынастар, веб-сайттар) ҥш тілде жҥргізілуі; 6.
тіл қҧзырлығының дамуына себепші болатын тілдік курстарды ҧйымдастыру; 7.
шет елдерде оқыту арқылы ынталандыру; 8.
халықаралық стандарттар талабына сҽйкес келетін халықаралық ойлауды, оқушыларды дамыту мақсатында тіл тҽжірибесін мҽдениетке, ҽдебиетке т.с.с. апаратын жол ретінде қарастыру арқылы қолдау табады» Тілді пҽн ретінде оқытудан басқа, ҿзге де пҽндерді тҥрлі, яғни, орыс, ағылшын тілдерінде оқыту арқылы тілдердің ҥштҧғырлығына қол жеткізу кҿзделген. Сонымен қатар, мектеп кітапханасының ҥштілді ресурстармен қамтамасыз етуі оқушыларға кез келген мҽтінді, шығарманы тҥпнҧсқадан оқуға жағдай жасап, білімін ҧштауға мол мҥмкіндік ашады ҽрі шетел жазушысының шығармасы болса, терең эстетикалық лҽззатті сезінуге жол ашады. Сабақтан тыс шараларда, факультативтерде, ҥйірмелерде ҥш тілді бірдей қолдану, іс-қағаздардың ҥш тілде жҥргізілуі тілді білуді ҽрі қолдануды қажет етеді. Бҧл шаралар тілдердің қолданысы мен дамуына жағдай жасайды жҽне осы жҧмыстарды еліміздің барлық мектептеріне енгізу – ҥштілділік бағдарламасын іске асырудың жолы болмақ. Қорыта келгенде, Қазақстанның тілдер саясатындағы басты бағыт – тілдердің ҥштҧғырлылығы. Бағдарлама қазақ, орыс жҽне ағылшын тілдерін еркін меңгертуді кҿздеп отыр. Кҿпҧлтты мемлекет ҥшін бҧл қалыпты жағдай. Тілдердің бірлік пен ҥйлесімде ҿмір сҥруі жҽне бір-бірін ығыстырмауы тілдер гармониясын қҧрып, солай аталып та жҥр. Басымдылық мемлекеттік тілге беріліп отырғаны баршаға белгілі. Ағылшын тілін меңгеруге ден қойылуда. Алайда, Қазақстан жерінде тҧратын азаматтардың басын біріктіретін тіл ретінде қазақ тілі кҿш бастауы керек. Келер ҧрпақтың мемлекеттік тілде сҿйлеуі заман талап етіп отырған жағдай. Елбасымыз атап кҿрсеткендей: «Мемлекеттік тілді ҥйрету балабақшадан басталуы тиіс. Бҧл заман талабы». Қай кезеңде болмасын, кҿп тілді меңгерген халықтар мен ҧлттар алдыңғы қатарлы елдің қатарына кіріп, ҿзінің коммуникациялық жҽне интеграциялық қабілетін кеңейтіп отырғаны тарихтан белгілі. Мҽселен, ежелгі Мысырдың ҿзінде бірнеше тілді білетін мамандар иерархиялық сатымен жоғарылап, кҿбіне салық тҿлеуден босатылған кҿрінеді. Қазіргі таңда ҽлемнің алпауыт мемлекеттері кҿп тілді, ҽсіресе халықаралық тілдерді меңгеруді маңызды міндет деп санайды. Сондықтан біз де ҿз халқымыздың қарыштап дамып, ҿркениеттен кенже қалмау ҥшін кҿп тілді меңгеруіміз қажет. Бҧл заман талабынан туындап отырған қажеттілік. Себебі, бірнеше тілде еркін сҿйлей
66 де, жаза да білетін маман бҽсекеге қабілетті тҧлғаға айналатыны сҿзсіз. Осы ретте, президентіміз Н.Ҽ.Назарбаевтың: «Қазір біз балаларымыз қазақ тілімен қатар орыс жҽне ағылшын тілдерін де белсенді меңгеру ҥшін жағдай жасауға шаралар қабылдап жатырмыз. Ҥштілділік мемлекеттік деңгейде ынталандырылуы керек», – деген болатын 2012 жылы 14 желтоқсандағы Жолдауында. Ҥш тҧғырлы тіл саясатын дҧрыс тҥсінбей, тек қана қазақ тілін қолданайық деп даурыға берудің қажеті жоқ. Одан да біз мемлекеттік тілді дамытып, орыс тілі мен ағылшын тілін қажетіне қарай ҥйренеміз керек. Бҥгінде ағылшын тілі бастауыш сыныптардан бастап оқытыла бастады. Бҧл, ҿте дҧрыс нҽрсе. Себебі, бала жастайынан тілді базалық деңгейде білсе, болашақта кҽсіби деңгейде ҥйреніп алуына мҥмкіндік туады. Қазақ мектебінде оқыған жас қалада тҧрғаннан кейін орыс тілін де білетіні айдан анық. Сонымен қатар, ағылшын тілі тереңдетіліп оқытылғаны қҧптарлық дҥние. Қазіргі кезде мектеп бағдарламасынан ағылшын тілін еркін меңгерген кҿптеген бітірушілер шет елдерде білімін дамытып, тҽжірибесін молайтуда. «Біз барша қазақстандықтарды біріктірудің басты факторларының бірі – еліміздің мемлекеттік тілін, барлық қазақтардың ана тілін одан ҽрі дамытуға бар кҥш-жігерімізді жҧмсауымыз керек»,– деген болатын. Мейлінше, кҿп тілді меңгеру қажет, дегенмен ҿз ана тілімізді ешқашан ҧмытпағанымыз жҿн. Бҥгінде егеменді ел, тҽуелсіз мемлекет болып ҽлемге жар салып жатқан дҥбірлі кезеңде қазақ ҧлтының жанына сҥйеу, рухына тіреу болатын басты мҽселенің бірі осы – тіл. Мемлекеттік тіл мҽртебесіне ие болған қазақ тілі – ҧлттық руханиятымыздың ҿзегі. Қазіргі кезде қазақ тілін дамыту, оқытудың деңгейін арттыру мҽселесі кҿтеріліп, осы орайда тҥрлі шара атқарылып жатқаны баршамызға аян. Қазақ тілінің қолдану аясын кеңейту, оның мҥмкіншіліктерін барынша пайдалану – еліміздің ҽрбір азаматының абыройлы міндеті. Адамзат мҽдениетінің негізі – тілде. Кез келген ҧлттың басты ерекшелігі – оның ана тілінде. Ҧлттың жаны мен жҥрегі ары мен ҧяты, қазына-байлығы мен атақ абыройы тілге байланысты. Жер бетіндегі сан мыңдаған ҧлттардың ішінде тек қазақ халқы ҿз тілін ана тілі деп ардақ тҧтып, қастерлейді. Қазақ ҥшін тілден қҧдіретті ештеңе болмаған. Мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту – уақыт талабы Елбасы Н. Назарбаев 2012 жылғы 27 қаңтардағы «Ҽлеуметтік - экономикалық жаңғырту - Қазақстан дамуының басты бағыты» атты Қазақстан халқына Жолдауында мектеп оқушыларының функционалдық сауаттылығын дамыту бойынша бес жылдық ҧлттық жоспарды қабылдау жҿнінде нақты міндет қойды. Аталған міндет Қазақстанның ҽлемдегі бҽсекеге қабілетті 50 елдің қатарына кіру процесінде де маңызды болып табылады. Еліміз ҥшін маңызды болып табылатын аталған стратегиялық міндетті шешу жағдайында тҧлғаның ең басты функциялық сапалары белсенділік,шығармашыл тҧрғыдан ойлауға жҽне шешім қабылдай алуға, кҽсіби жолын таңдай алуға қабілеттілік, ҿмір бойы білім алуға дайын тҧруы болып табылады. Бҧл функционалдық дағдылар мектеп қабырғасында қалыптасады. Ресми дерек бойынша, мектеп жасындағы балалардың 40 пайызы ҽдеби мҽтінді тҥсінуге қиналатындығы дҽлелденген. Функционалдық сауаттылығы дегеніміз-адамдардың ҽлеуметтік, мҽдени саяси жҽне экономикалық қызыметтерге белсене араласуы, яғни бҥгінгі жаһандану дҽуіріндегі заман ағымына,жасына қарамай ілесіп отыруы,адамның мамандығына жасына қарамай ҥнемі білімін жетілдіріп отыруы ондағы басты мақсат жалпы білім беретін мектептерде Қазақстан Республикасының зияткерлік, дене жҽне рухани тҧрғысынан дамыған азаматын қалыптастыру,оның ҽлемде ҽлеуметтік бейімделуі болып табылады. Мҧндағы басшылыққа алынатын сапалар:
Белсенділік Шығармашылық тҧрғыда ойлау
Шешім қабылдай алу Ҿз кҽсібін дҧрыс таңдай алу
Ҿмір бой білім алуға дайын тҧруы болып табылады Бҧл функцоналдық дағдылар мектеп қабырғасында қалыптасады. Функционалдық сауаттылықты дамытудың жалпы бағдары 2011-2020 жылының мемлекеттік бағдарламасында айқын кҿрсетілген. Ҧлттық жоспардың мақсаты-Қазақстан білім сапасын жетілдірудегі, оқушылардың функционалдықсауаттылығын дамыту жҿніндегі атқарылатын іс-шаралардың жҥйелілігі мен тҧтастығын қамтамасыз ету болып табылады. Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамытуда оқу бағдарламасындағы ҽрбір пҽннің рҿлі зор. Соның ішінде қазақ тілі мен ҽдебиетінің алатын орыны ерекше. Осы ретте, оқушыға халықтың қоғамдық ҿмірін, арман –мҥддесін таытуда,оларға идеялық-саяси,рухани-адамгершілік т.б тҽрбие беруде, дҥниеге кҿсқарасын, мінезін жҽне жалпы мҽдениетін қалыптастыруда кҿркем ҽдебиетті қуатты қҧралдардың бірі ретінде пайдалану – ҽдебиет пҽнінің басты мақсаты болып есептелсе,тіліміздің ҿзіндік қалаптасқан нормаларын,жалпы айтқанда грамматикасын ҥйрету қазақ тілінің басты мақсаты. Баяндаманың соңында қазақ тілі пҽнінен оқушының функционалдық сауаттылығын дамыту мҽселесіне мынадай тҧжырымдармен ҧсынуға болады. 1.
оқылым, тілдесім) меңгерте білу. 2.
Оқушылардың алған білімдерін ҿмірде кез- келген жағдайда ҽлеуметтік ортада қолдана алуға ҥйрету; 3.
Мемлекеттік тілде ауызша,жазбаша қарым –қатынас жасау; 67 4.
Ҽлеуметтік талаптарына сай келу ҥшін оқушының ақпараттық технологияларды қолдану жҽне проблемалардың шешімін таба алуға ҥйрету; 5.
6.
Оқушылардың жеке бас қабілеттерін дамытуы; 7.
Оқушылардың ҽлеуметтік – мҽдени дағдыларын дамыту; 8.
Қазақ халқының салт-дҽстҥрі,мҽдениеті,тарихын тҥсіну жҽне қҧрметтерге баулу; Оқушылардың функционалдық сауаттылығын дамыту бҥгінгі заман талабы. Жоғары деңгейде сабақ беретін оқушының алдынан шыққан оқушы ҿмір айдынындағы ҿз жолын адаспай табады,азамат болып қалыптасады. Бҧл ҧстаз ҥшін абыройдың ҥлкені, ҽрбір мҧғалім осығған ҧмтылса ҧрпақ алдындағы қарыздың ҿтелгені. Қазіргі ақпараттық қоғамда табыспен ҿмір сҥру ҥшін балалар мен жасҿспірімдер мҽн жайды тҥсініп,тҽуелсіздік алу мақсатында белсенді,сындарлы оқудың тиімді тҽсілдеріне тартылуы қажет. Оқуды дербестендіру жҽне даралау қажеттеігі кҥн санап ҿсуде,олар оқушылардың ҽртҥрлі топтарына білім алуға мҥмкіндік бере алады. Ҿз кезегінде мектеп, жаңаша оқытудың тҽжірибесін жҥргізуге мҥмкіндік алу мақсатында педагогикалық жаңа нысандарын игеруге мҥмкіндік береді. Аталған теория оқушылардың ойлауын дамыту олардың бҧрын алаған білімдері мен жаңа немесе сыныптаға тҥрлі дерек кҿздерінен мҧғалінен, оқулықтан жҽне достарынан алған білімдерінен астастырыла жҥзеге асады. Дайын білім береуге негізделген «дҽстҥрлі» стиль арқылы алынған білім оқушылардың жинақтаған ҿзге білімдерімен тиімді сіңісе алмайды. Сондықтан механикалық тҥрде есте сақтау, ҥстірт білім алу жағдайлары орын алады. Дҽстҥрлі оқытудан алынған механикалық тҥрде есте сақталған мҽліметтерді емтихан кездерінде ҧтымды пайдалануға боады. Бірақ мҽн мағынасы дҧрыс меңгерілмейді. Сындарлы оқыту мақсаты оқушының пҽнді терең тҥсіну қабілетін дамыту,алған білімдерін сыныптан тыс жерлерге,кез келген жағдайда тиімді пайдалануға болады. Оқыту туралы сындарлы тҥсінік оқушыға нақты білім берудегі мақсат тҧтқан мҧғалімнің ҿз сабақтарын оқушының идеясымен білім біліктілігін дамытуға ықпал ететін міндеттерге сай ҧйымдастыруын талап етеді. Бҧндай міндеттер оқушының оқған тақырып бойынша білімдерін ҿз деңгейінде кҿрсетіп, кейбір болжамдар бойынша кҥмҽнді ойларын білдіре алады,пікір кҿзқарастарын нақтылап, жаңа ҧғым тҥсініктерін кҿрсете алатындай етіп орайластырып қҧрылады. Ҥш тҧғырлы тіл саясатын дҧрыс тҥсінбей, тек қана қазақ тілін қолданайық деп даурыға берудің қажеті жоқ. Одан да біз мемлекеттік тілді дамытып, орыс тілі мен ағылшын тілін қажетіне қарай ҥйренеміз керек. Бҥгінде ағылшын тілі бастауыш сыныптардан бастап оқытыла бастады. Бҧл, ҿте дҧрыс нҽрсе. Себебі, бала жастайынан тілді базалық деңгейде білсе, болашақта кҽсіби деңгейде ҥйреніп алуына мҥмкіндік туады. Қазақ мектебінде оқыған жас қалада тҧрғаннан кейін орыс тілін де білетіні айдан анық. Сонымен қатар, ағылшын тілі тереңдетіліп оқытылғаны қҧптарлық дҥние. Қазіргі кезде мектеп бағдарламасынан ағылшын тілін еркін меңгерген кҿптеген бітірушілер шет елдерде білімін дамытып, тҽжірибесін молайтуда. «Біз барша қазақстандықтарды біріктірудің басты факторларының бірі – еліміздің мемлекеттік тілін, барлық қазақтардың ана тілін одан ҽрі дамытуға бар кҥш-жігерімізді жҧмсауымыз керек»,– деген болатын. Мейлінше, кҿп тілді меңгеру қажет, дегенмен ҿз ана тілімізді ешқашан ҧмытпағанымыз жҿн. жүктеу/скачать 5,85 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|