Педагогических работников по актюбинской области

280 

ҤШТІЛДІ БІЛІМ БЕРУ: ІЗДЕНІС, ПРОБЛЕМАЛАР ЖӘНЕ ДАМУ БОЛАШАҒЫ 

 

Данабекова А.Б., 

Қазақстан Республикасы Шымкент қаласы «Ҿрлеу» БАҦО АҚ ОҚО филиалы ПҚБАИ аға оқытушысы 

 

«Не  ексең,  соны  орасың»  деген  сҿз  бекер  айтылмаса  керек.  Бҥгін  мектеп  партасында  отырған 

оқушыларға  берілген  білім  еліміздің  болашағының  кепілі.  Сондықтан  да  бҥлдіршіндердің  алар  білімі 

қаншалықты  терең  жҽне  сапалы  екендігі  аса  маңызға  ие.  Ҽлемнің  кҥннен-кҥнге  дамуы,  заман  талабының 

ҿзгеруі еліміздегі білім стандартын жаңартуды талап етті. ХХІ ғасырда бҽсекеге қабілетті ел болу ҥшін ҿскелең 

ҧрпақ  бойында  кҿшбасшылық  қабілетті  дамытуымыз  қажет.  Тарыдай  болып  аттайтын  мектеп  табалдырығы 

оқушыларға қажетті білім мен тҽрбиені бойына сіңіріп, келешекке дҧрыс та нақты жол сілтер бірден-бір ыстық 

ҧясы.  Қазіргі  жаңартылған  білім  беру  бағдарламасы  бойынша  ҥштілді  білім  беру  жҥйесі  бҽсекеге  қабілетті 

ҧрпақ тҽрбиелеу жолындағы заманауи талапқа сай білім стандарты. Ҥштілде білім беру керек пе жоқ па деген 

секілді пікірталастың туындағаны да болды. «Ҿзге тілдің бҽрін біл, ҿз тіліңді қҧрметте» деген кҿпті кҿрген ата-

бабаларымыз  басқа  тілдерді  меңгеруге  шақырған.  Бірнеше  тілді  меңгерген  жаңа  ғасырда  ҽсте  жеңілмесі  хақ. 

Қазіргі таңда ҽлемнің алпауыт мемлекеттері кҿп тілді, ҽсіресе халықаралық тілдерді меңгеруді маңызды міндет 

деп  санайды.  Сондықтан  біз  де  ҿз  халқымыздың  қарыштап  дамып,  ҿркениеттен  кенже  қалмау  ҥшін  кҿп  тілді 

меңгеруіміз  қажет.  Бҧл  заман  талабынан  туындап  отырған  қажеттілік.  Себебі,  бірнеше  тілде  еркін  сҿйлей  де, 

жаза да білетін маман бҽсекеге қабілетті тҧлғаға айналатыны сҿзсіз. 

Саясаттанушы Т.Ҽбдуҽли: «Мемлекет басшысы жаһандану жҿнінде мҽселе кҿтергенде де ҿре тҥрегелдік. 

Жаһандану  дегеніміз  қарапайым  сҿзбен  айтқанда  жоғары  деңгейге  жеткен  елдермен  қарым-қатынасымызды 

нығайту. Соның бірі - тілдік коммуникация. Бҧл ҥшін халықаралық қатынас тілі болып жҥрген ағылшын тілін 

ҥйренуге жастарымызды жатпай-тҧрмай баулуымыз керек. Оның қажеттілігін уақыт ҿткен сайын ҿткір сезініп 

келеміз»[1]  -  деп,  ағылшын  тілінің  маңызын  айқындап  берді.  Ағылшын  тілі  қазақ  тілін  ҥйренуге  ешқандай 

кедергі болмайды. Мемлекеттік тілдің мҽртебесі қашан да биік, ал екінші  жҽне ҥшінші  тілдер қарым-қатынас 

тілдері ретінде қызмет атқарады.  

Осы  оқу  жылынан  басталған  ҥштілді  білім  беру,  ҽрине,  алдымен  ізденісті  талап  етеді.  Жаңа  бастама 

қандай  болмасын,  бастапқыда  кҥдік  пен  қорқынышқа  толы  болары  айқын.  Оны  жеңе  білу,  заманауи 

бағдарламаны  ендіріп,  оны  дамыту  педагогтардың  шеберлігінде.  Қандай  да  жаңа  бастама  болмасын  қиын 

жағдай туындауы ҽбден мҥмкін. Алайда, алған беттен қайтпай нҽтиже кҿрсету. Ҽлемнің озық дамыған елдері-

нің қатарына енуге ҧмтылған Қазақстанның ғылым мен индустрияны дамыту орайында басқа елдерден қалып 

қоймауы  ҿте-мҿте  маңызды.  Ал  жастардың  ағылшын  тілін  білуі  ІТ-технология,  машина  жасау,  биомедицина, 

кибернетика  жҽне  адамзат  ақыл-ойының  басқа  да  аса  маңызды  салаларындағы  жаңа  мағлҧмат-деректерге 

қолжетімділікті қамтамасыз етеді. Олай болса, соңғы инновациялар мен ҽзірленімдерден қалып қоймас ҥшін біз 

ағылшын  тілін  еркін  білуге  тиіспіз[2].  Кезінде  халқымыздың  «Жеті  жҧрттың  тілін  біл,  жеті  тҥрлі  білім  біл» 

деген аталы  сҿзі  дҽл бҥгінгі дамыған дҽуірімізге сҽйкес айтылғандай. Тарихи  деректерге  жҥгінсек, осыдан 12 

ғасырдың  алдында  жасаған  энциклопедик  ғалым,  ҽлемде  Аристотелден  кейін  екінші  аға  ҧстаз  аталған  ҧлы 

ғҧлама Ҽбу Насыр Ҽл-Фараби бабамыз ҿз ҿмірінде 70 ке жуық ҧлттың тілін жеттік білгендіктен, артына мҽңгі 

ҿшпес мол рухани қҧнды мҧра қалтырып кеткендігі анық. 

Бір  азаматтың  ҿз  ана  тіліне  қанық  болуы  шарт  астында  ҿзге  бір  ҧлттың  тілін  жеттік  игеріп,  сол  ҧлт 

азаматтарымен  ойдағыдай  тіл  табыса  білуін  ҥлкен  біліктіліктің  белгісі  деуге  болады.  Ҿмірде  ҿзге  бір  ҧлттың 

тілін игерген адам сол халықтың ішкі жан-дҥниесін тҥсініп, кҥллі мҽдени қҥндылықтарымен танысу орайына ие 

бола алады. Азаматтарымыздың қазіргі ай сайын алға ілгерлеп, кҥн сайын жаңарып, тез қарқынмен дамып бара 

жатқан ҿзгерісшең ҿмірге ойдағыдай сҽйкесуі ҥшін, қос тілді болып қана қалмай, қайта кҿп тілді болуы тҿтенше 

қажеттілікке айналуда. Бҧлай істеу ҽр азаматтың ҿзіне де, ҿзгеге де тиімді. Сондықтан қазіргі қоғамда кҿп тілді 

болу ҽрқандай адамды кең ҿріске, тың ҿмірге бастайтын жол есептелмек. 

Кҿптілді меңгерген адам ҽуелі ҿз тілінде ой қортып, туған халқына ҿнеге болып, ҿзге жҥртпен бҽсекеде 

ырықты  орынды  иелеп,  сан  мҽдениетті  санасына  салып  сараптай  алса,  онда  ол  ҿз  ҿмірін  қалайда  мағыналы 

ҿткізетін айтулы тҧлға болып жетілері қақ. 

Бҥгінгі таңда елімізде «Кҿптілділік» мҽселесі кҿкейкесті мҽселелердің бірі болып саналады. Елбасымыз 

сол ҥшін де тілдердің ҥштҧғырлылығын міндеттеп отыр.Кҿптілділік мҽселесі – Қазақстан ҥшін ғана емес, бҥкіл 

ҽлемнің алдында тҧрған кҿкейтесті мҽселелердің бірі. Бҧл ҧғымға жалпылама тоқталсақ… кҿптілділік, белгілі 

бір  ҽлеуметтік  ортада,  мемлекетте  бірден  ҥш,  одан  да  кҿп  тілде  сҿйлей  білушілік.  Кҿптілділіктің  ҥштілді 

меңгеру дҽрежесі сол адамның немесе бҥтіндей халықтың ҿмір сҥрген тілдік ортасы, ҽлеуметтік, экономикалық, 

мҽдени ҿмірі, тҧрмыс-тіршілігі секілді кҿптеген факторларға байланысты [3]. 

Кҿптілді  білім-  кҿп  мҽдениетті  тҧлғаны  қалыптастырудың  ҿзегі.  Бҥгінгі  таңда  кҿп  тілді  оқыту  –  жас 

ҧрпақтың  білім  кеңістігінде  еркін  самғауына  жол  ашатын,  ҽлемдік  ғылым  қҧпияларына  ҥңіліп,  ҿз  қабілетін 

танытуына мҥмкіндік беретін қажеттілік. Ҥш тілде оқыту – заман талабы десек, оның негізгі мақсаты: бірнеше 

тілді  меңгерген, ҽлеуметтік жҽне  кҽсіптік  бағдарға  қабілетті,  мҽдениетті тҧлғаны  дамыту жҽне  қалыптастыру. 

Қазақ  тілі  мемлекеттік  тіл,  ал  орыс  тілі  мен  шетел  тілдерінің  бірін  білу  тҧлғаның  ой-ҿрісін  кеңейтеді,  оның 

«сегіз  қырлы,  бір  сырлы»  тҧлға  болып  дамуына  жол  ашады,  ҧлтаралық  қатынас  мҽдениетін,  толлеранттілігін 

жҽне  планетарлық  ойлауының  қалыптасуына  мҥмкіндік  туғызады.  Маманға  шет  тілін  меңгеру  кез-келген 

281 

шетелдік  ортада  ҿзін  еркін  ҧстап,  жаңа  кҽсіптік  ақпараттар  легіне  немесе  жалпы  ақпараттық  ғаламшарға 

бейімделу  мҥмкіндігіне  ие  болады.  Ҽр  адамның  тҥрлі  ҽлеуметтік  қызметтерінде  жеткен  жетістіктерінің 

нҽтижелері тҥрлі болмақ, сол себептен шетел тілін оқытудың мақсаты тек нақты білім іскерліктерін біліп қана 

қоймай,  сондай  тілдік  тҧлғаны  қалыптастыру  болып  табылады,  оған  шет  тілі  «ҿмір  заңдылықтарында»  жҽне 

«нақты жағдаяттарда қарым-қатынас жасай алу ҥшін» қажет болмақ. 

Бҧл  халықаралық  тҧрғыда  бағытталған  тҧлғаны  тҽрбиелеуде  тікелей  қҧрал  болып  есептеледі,  яғни  ҿзін 

ҿркениетті  жҽне  тарихи субъект ретінде  тани  алатын,  даму  кезінде ҿз  елінің жҽне  адамзат тарихын  қабылдай 

алатын, ҿзі  ҥшін, халқы  ҥшін, мемелекеті ҥшін, адамзат болашағы  ҥшін  жауапкершілік жҥгін сезінетін, ҿзара 

тҽуелділік пен ҽлем бҥтіндігіне, адамзат ҿркениетінің ғаламдық мҽселелерін шешуде мҽдениаралық қатынастың 

қажеттілігін  жете  тҥсінетін,  адамның  азаматтық  қҧқықтарын  (мҽдениет  жҽне  тілдік  қҧқықтарын  қоса) 

мойындайтын  жҽне  саяси  бостандыққа  ҧмтылатын,  қоғамдағы  гуманизм  идеалын  жасау  ҥшін  басқа 

адамдармен, қозғалыстармен, қоғамдық институттармен қызмет атқаруға дайындығы мен қабілеттілігін кҿрсете 

білетін  жҽне  де  қоғам,  адам  жҽне  табиғат  арасындағы  ынтымақтастықты  қалыптастыратын  ҧқыпты  да 

тиянақты, білікті маман мен адамды дайындау осы заман оқытушылары мен ҧстаздардың алдында қойылатын 

ҥлкен заман талабы деп білуіміз керек. 

Демек,  «Тілі  бірдің-тілегі  бір»,  «Тіл  тағдыры-ел  тағдыры»  екендігін  жадымызда  ҧстай  отырып,  ел 

бірлігінің негізі – тіл бірлігіне қол жеткізу жолында қызмет ету қазақстандықтардың ортақ парызы. Ендеше жас 

ҧрпақтың  қазақ  тіліне  деген сҥйіспеншілігін, ҿзге тілдерді оқып білуге  деген  қызығулары  мен ҧмтылыстарын 

арттыру  арқылы  олардың  Отанға  деген  махаббаттарын  оятып,  ҿз  тағдырын  ел  тағдырымен  мҽңгілікке 

байланыстыратын  ҧрпақ  болып  қалыптасуына  қол  жеткізу  мақсатына  ҿз  ҥлесімнің  бар  екендігін  мақтан 

тҧтамын. 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.

 

Ҽбдуҽли Т.Ҥштҧғырлы тілден тҥңілмейік//Жетісу, №31. 2008 

2.

 

Солташҧлы Ы. Заман Талабы ــ кҿптілді болу.//Ақиқат. 26 қараша- 2012 ж. № 11. 14-15 б. 

3.

 

Жаминова Р.Ж. Модульдік оқыту технологиясын қолдана балалардың тілдік қҧзыреттілігін қалыптастыру. // 

Мҧғалімнің кҽсіби дамуы: дҽстҥрлері мен ҿзгерістер. ІІ халықаралықғылыми-тҽжірибелік конференция. ІІ том. 

Астана-2012 ж. 115-120 б. 

 

 

КӚПТІЛДІЛІК ЗАМАН ТАЛАБЫ ЖӘНЕ КӚПТІЛДІЛІК ЖАҒДАЙЫНДА ТІЛДЕРДІ ОҚЫТУ 

 

Джатканбаева А.К., 

«Ҿрлеу» БАҦО АҚ филиалы Жамбыл облысы бойыншаПҚБАИ  

«Басқару жҽне білім сапасы» кафедрасының аға оқытушысы 

Қазақстан Республикасы Тараз қаласы 

 

Қазіргі  заманның  талабы  –  кҿптілділік.  Адам  баласының  рухани  байлығы,  тҽрбиесі,  білімі  бҽрі  де  тіл 

арқылы  жетіледі.  Яғни,  жақсылықта  тілден,  жамандықта  тілден.  «Тілменен  тҥйілген,  тіспенен  шешілмес» 

демекші,  жас  ҧрпаққа  саналы,  мағыналы,  ҿнегелі  тҽрбие  мен  білім  беру  бҥгінгі  кҥннің  басты  талабы.  Ең 

бастысы  сол  талапқа  сай  ҧстаздар  даярлау  жоғары  оқу  орындарына  тікелей  байланысты.  Қазіргі  уақытта 

Қазақстан  білімінің  жақсы  қарқынмен  дамуына  ҥкімет  тарапынан  кҿп  қаржы  бҿлініп  отыр.  Білімді  ҧрпақ 

тҽрбиелеп  ҿсіруде,  ҧстаздар  қауымы  жыл  сайын  ҿз  білімдерін  толықтырып  арнайы  курстарды  ҿтуі  қажет. 

Қазіргі  техниканың  дамыған,  жетілген  уақытында  ҧстаз  ҥнемі  ізденіс  жолында  болуы  қажет.  Сонда  ғана 

ҥштілділікті  жетілдіріп,  мақсатымызға  жетеміз.  Кҿптіліділік  мҽселесі  –  тек  Қазақстан  ҥшін  ғана  емес,  ҽлем 

алдында  тҧрған  шешімін  таппай  тҧрған  мҽселелердің  бірі.  Қазіргі  уақытта  еліміздің  басқа  мемлекеттермен 

қарым-қатынасы артып отырған шақта ҥштілділікті еркін меңгерген, келешекте білімін тҥрлі саладағы қарым-

қатынас жағдайында пайдалана алатын адамды мектеп қабырғасынан оқытып шығару – біздің қазіргі кездегі ең 

басты міндетіміз. Елбасы Н.Назарбаев кҿптілді білімді дамытуға баса назар аударып отыр. «Еліміздің маңызды 

қҧндылықтарының  бірі  жҽне  басты  артықшылығы  –  кҿпҧлттылық  пен  кҿптілділік»  -  деп  атап  кҿрсеткен. 

«Тілдерді қолдану мен дамытудың 2011-2020 жылдарға  арналған мемлекеттік бағдарламасы  аясында  кҿптілді 

білім  беруді  қамтамасыз  ету»  деп  те  баса  айтқан  болатын.  2020  –  жылға  қарай  барша  Қазақстандықтар  қазақ 

тілін, орыс тілін 95% жҽне 25% ағылшын тілін меңгеруі тиіс». Кҿп тіл білу біздің мемлекетіміздің халықаралық 

байланыстарын  дамытуға  мҥмкіндік  беретін  тҧлғааралық  жҽне  мҽдениаралық  қарым-қатынастардың  аса 

маңызды  қҧралы  болып  табылады.  Қазіргі  уақытта  Қазақстан  Республикасының  шетелдермен  халықаралық 

байланыстары  кҥннен-кҥнге  арта  тҥсуде.  Сол  байланыстарды  дамыту  ҥшін  шет  тілін  жетік  меңгерген 

мамамандар  қажет.  Елбасымыз  ҿзінің  халыққа  арнаған  Жолдауындағы  білім  беру  жҥйесінде  ҥш  тілдің  – 

мемлекеттік  тіл  ретінде  қазақ  тілін,  ҧлтаралық  қатынас  тілі  ретінде  орыс  тілін  жҽне  ҽлемдік  экономикаға 

ҥйлесімді  кірігу  тілі  ретінде  ағылшын  тілін  меңгерген  бҽсекеге  қабілетті  маман  даярлау  міндетін  атап 

кҿрсеткенін  білеміз.  Қазіргі  уақытта  мҧғалімнің  жақсы  шҽкірт  тҽрбиелеп  оқытуына  бар  жағдай  ҥкімет 

тарапынан  жасалып  отыр  деп  жоғарыда  тоқталып  ҿткен  болатынмын.  Ҧстаздың  мақсаты  –  ҿмірден  ҿз  орнын 

таңдай алатын жҽне ҿзара қарым-қатынаста ҿзін еркін ҧстап, кез-келген ортаға тез бейімделе алатын, белгілі бір 

282 

ғылым  саласында  білімі  мен  білігін  кҿрсете  алатын,  кҿптілді  жҽне  кҿпмҽдениетті  қҧзыреттілікті  игерген 

полимҽдениетті жеке тҧлға қалыптастыру.  

Мектептерде кҿптілді білім беру ҥшін тілді терең меңгерген мҧғалімдер даярлау қажет. Қазіргі уақытта 

мемлекеттік тілді терең меңгерген мҧғалімдер даярлау қажет. Қазіргі уақытта мемлекеттік тілдің қызмет аясын 

кеңейту  бізде  шешімін  таппай  келе  жатқан  мҽселелердің  бірі.  Ең  алдымен  шҽкірттеріміздің  патриоттық 

сезімдерін  нығайтуымыз  керек.  Қазіргі  кездегі  жаңа  білім  саласына  қойылатын  талап,  жас  маманның  кҽсіби 

білімділігі  мен  біліктілігін  ҿз  уақытында  жетілдіріп  отыру.  Еліміздің  қазіргі  кезде  басқа  мемлекеттермен 

қарым-қатынасы артып отырған шақта шетел тілін еркін меңгерген, алған білімін алдағы уақытта тҥрлі салада 

қолдана  алатын  жҽне  де  қарым-қатынасқа  тҥсе  алатын  шҽкірт  тҽрбиелеп  ҿсіру  –  ҥкімет  тарапынан  бізге 

қойылып отырған талап жҽне ҿзіміздің міндетіміз деп білемін. Мектептегі мҧғалімдердің негізгі міндеттерінің 

бірі  –  шҽкіртті  бҥгінгі  шынайы  ҽлем  ҿміріне  дайындау.  Тілдерді  оқытуда  лингафондық  қҧрал-жабдықтар, 

аудио,  видео  кешені  оқушылардың  ауызша  жҽне  жазбаша  білімдерін  жетілдіру,  сҿздік  қорын  қосымша 

сҿздіктермен байыту, толықтыру, ой-ҿрісін дамыту мақсатында қолданылады.  

Сондай-ақ,  оқыту  процесінде  ғаламтордан  алынған  тҥрлі  мҽліметтер,  жағдайлар,  педагогикалық 

технологиялардың  тҥрлі  ҽдіс-тҽсілдері,  коммуникативті  бағыттағы  оқыту  элементтері  кеңінен  қолданылады. 

Кҿптілді оқыту  –  бҥгінгі жас ҧрпақтың  білім кеңістігінде еркін самғауына  жол ашатын,  ҽлемнің тҥрлі ғылым 

қҧпияларына  ҥңіліп,  ҿз  қабілетін  танытуына  мҥмкіншілік  беретін  бҥгінгі  кҥнгі  ең  басты  қажеттілік.  Кҿптілді 

оқыту  –  бҥгінгі  жас  ҧрпақтың  білім  кеңістігінде  еркін  самғауына  жол  ашатын,  ҽлемнің  тҥрлі  ғылым 

қҧпияларына  ҥңіліп,  ҿз  қабілетін  танытуына  мҥмкіншілік  беретін  бҥгінгі  кҥнгі  ең  басты  қажеттілік.  Кҿптілді 

меңгерген, ҿзін-ҿзі ҽлеуметтік жҽне кҽсіби билеуге, ҿздігінен дамуға, ҿздігінен жетілуге қабілетті тҧлға. Бҥгінде 

елімізде ағылшын тілді мамандарды даярлау ісіне ерекше мҽн берілуде. Алайда, бізде қазақ жҽне орыс тілдерін 

игеру  сияқты  ағылшын  тілін  ҥйрену,  сондай-ақ  осы  тілде  сабақ  беруде  кҿптеген  кемшіліктер  бар.  Оның 

салдарын  ҿз  іс-тҽжірибемізде  барлығымыз  сезініп  отырмыз.  Кҿптілді  білім  беру  жҥйесі  аясында  білім 

саласындағы оқу-ҽдістемелік қҧралдар жҽне оқулықтардың маңызы зор. 

Социолингвистикалық  тҧрғыдан  қазақтың  ҥлкен  ғалымы  Б.Хасанҧлы  қостілділік  мҽселесіне  кҿп  назар 

аударып  жҥр.  Б.Хасанҧлы  қостілділік  мҽселесіне  кҿп  назар  аударып  жҥр.  Б.Хасанҧлы  мына  мҽселеге  ерекше 

кҿзқарас  білдірді:  «Ана  тілінің  дамуы  жанҧядан  бастау  алады.  Алайда  кейбір  қазақ  жанҧясында  ана  тілінің 

қолданылуы  кҿңіл  кҿншітпейді.  Мемлекеттік  қамқорлыққа  алынған  орыс  тілінің  арқасында  кҿптеген  ҿз  тілін 

білмейтін қала қазағы бақуатты, ана тілін білмегендіктен, ҧлттық мҽдениеттен мақрҧм, сондықтан да ондайлар 

ҧлттық патриотизмнен ада болады». Нҽтижесінде бесік жыры, ауыз ҽдебиеті, қазақ халқының бай мҽдениетінен, 

тарихы мен салт-дҽстҥрінен мағлҧмат беретін эпикалық туындылар жалғасын тауып, қазақ тҿрінен орын алары 

хақ [2,20]. 

Кҿптілділік ауызекі сҿйлеу тілінің даму кезеңінде қалыптасады. Себебі бала отбасында бір тілде сҿйлесе, 

балабақшада  немесе  аулада  бірнеше  тілдерді  игеруі  мҥмкін.  Мҽселен,  қазір  ҿзге  ҧлт  ҿкілдерінің  қазақ  тілді 

балабақшаға  ҿз  балаларын  беру  жағдайы  кҿп  кездеседі.  Кҿп  балабақшаларда  қазақ,  орыс  жҽне  ағылшын  тілі 

сабақтары  жҥргізіледі.  Сонда  бала  мектепке  дейінгі  жасында-ақ  бірнеше  тілді  қатар  ҥйрене  бастайды. 

Кҿптілділіктің қалыптасуына интернационалдық некенің де ҽсері бар. Мҧндай ҽлеуметтік жағдай баланың екі 

тілді  қатар  ҥйренуіне  ҽкеледі.  Сонымен  мектеп  жасына  дейінгі  балада  табиғи  билингвизм,  кей  жағдайларда 

кҿптілділік  қалыптаса  бастайды.  Ғалым  В.П.Беляевтың  пікіріне  сҥйенсек:  «…  табиғи  билингвизм  сҽйкестікті 

тілдік ортада (теледидар мен радио) туындайды. Бҧл тҧста тілдік жҥйенің ерекшелігін тану ҽрекеті жҥрмеуі де 

мҥмкін» [3,157]. 

Кҿптілділік екі  немесе  бірнеше тілде қарым-қатынасқа тҥсудің қажеттілігін тудырып отыр. Ҧзақ  уақыт 

бойына бірнеше табиғи тілдік ортада ҿмір сҥру кҿптілділікке ҽкеледі жҽне оның ҧзақ уақыт есте қалуына ҽсер 

етеді. Мҧндай жағдайда адамдардың барлығы кҿптілді болып шығады. Табиғи кҿптілділіктің ерте қалыптасуы 

балалық шағындағы сҿйлеуді бастау кезеңімен тығыз байланысты. Бҧл кезеңде ата-ананың ҽсері жоғары болып 

келеді.  Қостілді немесе  интернационалды отбасының ата-аналарын мына сҧрақтар толғандырады:  екі  тілді  де 

балаға  игерту,  баланы  кҿптілді  азамат  ретінде  тҽрбиелеу,  оқытуда  олар  «бір  адам  –  бір  тіл»  деген  қағиданы 

қолданады. Кҿптілділікте бала тілдік қатынас жағдайына қарай нақты бір тілді қолдану мҥмкіндігіне ие болады. 

Егер  де  мектеп  жасына  дейінгі  баланың  ата-анасы  тҥрлі  ҽлеуметтік  жағдайларға  байланысты  кҿптілділікті 

дамытуға  кҿңіл бҿлмесе, баланың қолданысындағы  бір тіл қарым-қатынас жасаудан біртіндеп шыға бастайды 

(тілдік аттриция), дамуын тоқтатады (фоссилизация), қолданыстан ығыстырылады (тілдің ауысуы) ҧмытылады, 

қолданысын тоқтатады (тілдің ҿлуі). 

Қазіргі ҽлем – жаңалықтар мен ҿзгеше технологиялар, ҿзгерістер заманы. Заманның ендігі тетігі бҥгінгі 

кҥнмен  тірлік  ететін  адамда  емес,  болашақты  кеңінен  ой  елегінен  ҿткізетін  тҧлғаны,  келешекті  кемел  ойлай 

білетін,  дҥние  ҿзгерістерінің  себеп-салдарын  жекелік  талғаммен  емес,  жалпы  адамзаттық  ҿлшеммен 

қабылдайтын  жандарды  қажет  етеді.  Нарықтық  экономика  еңбек  нарығында  бҽсекеге  қабілетті  мамандарды 

қажет  ететіні  белгілі.  Бҧл  оқу  орындарының  барлық  салаларына  жаңа  талап,  жаңа  міндет,  жаңа  мақсаттар 

жҥктейді.  

Осыған орай білім беру жҥйесінде оқытушыларға қойылатын басты талаптардың бірі – ҿмірден ҿз орнын 

таңдай алатын, ҿзара қарым-қатынаста ҿзін еркін ҧстап, кез-келген ортаға тез бейімделетін, белгілі бір ғылым 

саласынан  білімі  мен  білігін  кҿрсете  алатын,  ҿз  ойы  мен  пікірін  айта  білетін  полимҽдениетті  жеке  тҧлға 

қалыптастырып, бҽсекеге қабілетті маман тҽрбиелеу. 

283 

Пайдаланылған әдебиеттер: 

1.

 

Қазақ тілі: Энциклопедия. Алматы: Қазақстан даму институты, 1998 

2.

 

Хасанҧлы  Б.  Орталық  Қазақстанда  мемлекеттік  тілді  дамытудың  ҿңірлік  социолингвистикалық  тетіктері. 

Қарағанды, 2014 

3.

 

Белянин В.П. Психолингвистика. Учебник. М: Флинта, 2004. 

4.

 

Дереккҿзі: «Қазақстан» ҧлттық энциклопедиясы, Алматы, «Қазақ энциклопедиясы», 1998 ж. 5-том 

5.

 

ҚР-ң президенті Н.Ҽ.Назарбаевтың Қазақстан халқына жолдауы, 2012ж 

 

 

ЖАҢА ТҦЛҒАНЫ ТӘРБИЕЛЕУДЕГІ КӚПТІЛДІЛІКТІҢ МАҢЫЗЫ 

 

Дуйсенгалиев Т.Т., 

тарих пҽні мҧғалімі 

Бахтыгереева Г.И., 

Қазақстан Республикасы Ақтҿбе облысы Ойыл ауданы биология пҽні мҧғалімі  

 

Қазіргі заманда ағылшын тілі XXI ғасырдың, халықаралық бизнес, қазіргі ғылым мен технологиялар тілі 

мҽртебесіне  ие  болды.  Ағылшын  тілі  –  бҥгінгі  заманымыздың  кілті,  ақпараттық  тенологияның,  компьютер 

технологиясының кілті деуге болады. 

Ҥш тілді оқытудың ерекшелігі – ҿсіп келе жатқан жеке тҧлғаны жан-жақты дамыту, жас ерекшелігіне сай 

ақпараттық  сауаттылығын  жетілдіру.  Орта  мектепте  ерте  жастан  оқушыларды  ақпараттық  қоғамға  бейімдеу, 

ақпараттық  ойлау  қабілетін  дамыту,  ҽлемдік  ақпараттық  білім  кеңістігіне  даярлайды.  Қазіргі  біздің 

республикамыздың басқа мемлекеттермен қарым-қатынасы артып отырған шақта  елімізге ҥш тілді меңгерген, 

ҿз білімін тҥрлі саладағы қарым-қатынас жағдайында пайдалана алатын адам қажет.  

Егемен еліміздің білім беру жҥйесінде ҥш тілді оқыту технологиясының ҽр тҥрлі ҽдіс-тҽсілдерін қолдана 

отырып терең білімді, ізденімпаз, шығармашылық бағыт ҧстанатын, сол тҧрғыда ҿз болмысын таныта алатын 

жеке  тҧлға  тҽрбиелеу  ісіне  ерекше  мҽн  беріледі  жҽне  олардың  есте  сақтау  қабілетін  жетілдіре  отырып  еркін 

сҿйлеуге, ҿз ойын айту дҽрежесіне жеткізу. Орта мектепте ҥш тілде, яғни, қазақ, ағылшын жҽне орыс тілдерінде 

оқытуда  оқытудың  жаңа  технологияларын  қолдану  арқылы  терең  білім  берілуде.  Елбасымыз  Н.Ҽ. 

Назарбаевтың  «Қазақстан  халқының  ҽл-  ауқатын  арттыру  –мемлекеттік  саясаттың  басты  мақсаты»  атты 

Жолдауында  «Тілдердің  ҥш  тҧғырлылығы»  мҽдени  жобасын  іске  асыруды  жеделдету  мҽселесіне  ерекше  мҽн 

берілді. Қазақстан Республикасының жалпы білім беретін мектептерінде ҥш тілді білім беру моделін енгізудің 

ҿзектілігі мынада: 

-бҥгінгі қазақстандық қоғамда кҿптілді, кҿпмҽдениетті тҧлғаға деген сҧраныстың артуы; 

-ҧлттық  мектеп  бітірушілерін  жалпы  қазақстандық  жҽне  ҽлемдік  білім  жҽне  ақпарат  кеңістігіне 

кіріктірудегі мҽселелерді шешу қажеттілігі; 

-болашақ  ҧрпақты  қазақстандық  патриотизмге,  ҧлтаралық  қатынас  мҽдениетіне  тҽрбиелеудің  ҿзекті 

мҽселеге айналуы; 

-аз  ҧлт  ҿкілдерінің  этникалық  ерекшеліктерін  сақтаумен  бірге  олардың  жалпықазақстандық 

экономикалық, ҽлеуметтік 

- мҽдени ҥрдістерге толыққанды қосылуына жағдай жасау; 

-мектеп бітірушілердің коммуникативтік жҽне ақпараттық қҧзырлылықтарының жеткілікті деңгейіне қол 

жеткізу. 

Қазіргі  білім  беру  ептіліктер  мен  қабілеттер  жиынтығын  меңгеруді  ғана  болжамайды:  бҥгінде 

қазақстандық  мектептердің  алдында  зерттеулердің,  жаңалықтардың  «алтын  ғасырына»  ену  ҥшін,  ойлану, 

оқыту,  шығармашылық  пен  жалпы  ҿмірдің  ҽдістемесін  қайта  ойластыру  ҥшін  білім  берудің  жаңа  тҽсілдерін 

анықтау  міндеті  тҧр.  Бҧл  ҿзекті  мҽселелерді  жҥзеге  асыру  ҥшін  басты  мақсат  анықталды.  Ол  –  Қазақстан 

Республикасының мемлекеттік жалпыға міндетті орта білім стандарттары талаптары деңгейінде ҥш тілде білім 

меңгерген,  кҿптілді  коммуникативтік  қҧзырлылықтары  қалыптасқан,  кҿпмҽдениетті,  рухани  –  адамгершілік 

қасиеттері дамыған тҧлғаны тҽрбиелеу.Қазақстан –тҽуелсіз мемлекет.  

Тҽуелсіз  елді  ҿркениетті  ҽлемге  танытатын,  дамыған  елдер  қатарында  терезесін  тең  ететін  кҥш  –білім 

жҽне білімді ҧрпақ.Білімді ҧрпақ –егемен елдің берік тірегі. Біз білімді ҧрпақ, білімді тҧлға дегенде рухани жан 

дҥниесі бай, білімі мен біліктілігі жоғары, талап-талғамы терең, салауатты ҿмір салтын дҧрыс қалыптастырған 

тҧлғаны айтамыз. Тҥбегейлі ҿзгерістерге бет бҧрған жаңа қоғамда тек білімді болу жеткіліксіз, сондықтан ҽрбір 

тҧлғаның  бойында  адамгершілік,  ізгілік,  кішіпейілділік,  қайырымдылық,  батырлық,  отансҥйгіштік  т.б. 

қасиеттер  болуы  тиіс.  Ол  ҥшін  жас  ҧрпаққа  тҽрбие  беруде  ар-ҧят,  адалдық,  адамгершілік,  ізгілік  мҽселелерін 

қатар  қою  керек.  Қазақстандағы  білім  беруді  дамытудың  2011-2020  жылдарға  арналған  мемлекеттік 

бағдарламасы  жобасында  Қазақстанда  білім  алушыларды  сапалы  біліммен  қамтамасыз  етіп,  халықаралық 

рейтингілердегі білім кҿрсеткішінің жақсаруы мен қазақстандық білім беру жҥйесін арттыру ҥшін, ең алдымен, 

педагог  кадрлардың  мҽртебесін  арттыру,  олардың  атқарып  жақтан  қызметінің  ҿсуі,  оқытылуы  жҽне  кҽсіби 

біліктілігін дамытуды қамтамасыз етуде.  

284 

Сондай-ақ педагогтардың еңбегін мемлекеттік қолдау мен ынталандыруды арттыру мҽселелеріне ҥлкен 

мҽн берілуде. Адам баласының барлық болмысы мен қадір-қасиетін танытатын тіл деген киелі ҧғымның бҥгінгі 

кҥні  жер  бетіндегі  қай  ҧлттың  болса  да  ерекше  назар  аударып  отырған  кезеңіне  ҿмір  сҥріп  отырмыз  «Тіл  –

халық  рухы,  халық  рухы  –оның  тілі»,  -деген  екен  атақты  неміс  ойшылы,  ҽрі  тілшісі  Вильгелм  Гумбольдт. 

Қазіргі  заман  талабына  сай  шетел  тілінде,  соның  ішінде  ағылшын,  француз,  неміс  тілдерінде  сҿйлеу  қоғамда 

маңызды орын алуда.Бір ҧлт ҿкілінің екінші ҧлттың тілін, анығында, дҽл сол ҧлт ҿкіліндей жетік, ҽрі таза білуі 

мҥмкін емес.  

Ҧлтаралық қатынастардың негізгі дҽнекері – тіл. Дегенмен, тіл туралы айтқанда оны ҽлеуметтік ҿмірмен, 

болашағымызбен  тығыз  байланыста  қарастыруымыз  керек.  Қазақстан  Республикасы  –130-дан  астам  ҧлты  бар 

кҿптілді мемлекет, сондықтан қазіргі кезде шет тілі мамандарының алдында кҿптілді ҽлеуметке  сабақ берудің 

ҿзіндік  ерекшеліктері  мен  жаңа  міндеттері  туындап  отыр.  Яғни,  оқытушы  –  педагогикалық  біліктілігі  мол, 

шебер  ҧйымдастырушы  ,  инновациялық  технологияларды  терең  меңгерген  кҿптілді  маман  болуы  қажет. 

Жаhандану ҥдерісі, біздерден жаңа ҽлеуметтік- мҽдени талаптар мен мемлекетіміздің экономикасының ҿсуі шет 

тілін  оқытуды  одан  ҽрі  жетілдіру  мен  жеделдетуді  талап  етеді.  Кҿптілділік  –  екі  немесе  одан  да  кҿптілді 

қоғамның қажеттілігі, ҿмірлік қажеттілік. Қазақтың: «Адамның кҥні – адаммен», - дейтіні сондықтан. Адамдар 

арасындағы ҽлеуметтік байланыс тіл арқылы жҥзеге асады. Ҧлы мҽртебелі ана тілінің ҿзге қатынас қҧралынан 

басты айырмасы – ол адам ҿмірін тҥгел қамтиды.  

Сондықтан  да  біз  ана  тілімізді  ардақтаймыз,  мақтан  етеміз.  Жалпы  кҿптілділік  қостілділіктен 

басталатынын  ешкім  жоққа  шығармас  деп  ойлаймын.  Қостілділік  пен  қоғамның  ҿзара  байланысы  –  «Тіл  мен 

қоғам»  деп  аталатын  жалпы  ҿзара  байланысты  проблеманың  қҧрамдас  бҿлігі.  Қостілділік  бҧрын  ҽркімнің 

арманы  болатын.  Кҿпҧлттылық  жағдайында  кҽрі  -жастың  кҥнделікті  керегі,  ҿмірлік  қажеті  болатын.  Қазіргі 

кездегі физиологтар мен психологтардың мҽліметтері бойынша, қостілді білушілік  – бҧл тек қана лексикалық 

бірліктерді  іріктеу  нҽтижесінде  тілдік  материалды  жинақтау  мен  грамматикалық  формалары  мен  қҧрылысын 

меңгеру  ғана  емес,  ҿзара  қарым  -  қатынас  ҥшін  адамның  тілдік  қҧрылымын  қайта  жасау,  кейін  қостілділік 

жҥйені  қалыптастыруда  игі  жағдайлар  қҧру  ҥшін  бір  жҥйені  біріңғайлауды  талап  етеді.  Қазақстан  –  ҽлемдік 

бҽсеке сапындағы кҿпэтносты халық отаны.  

Ҥштілділікті  дамыту  жҧмысы  анық  болуы  тиіс.  Басқа  тілді  оқытуда  да,  таңдауда  да  Қазақстан 

кеңістігінің керуенбасы тілі – мемлекеттік тіл болып қалуы керек. Дҥниежҥзілік тілдер санатындағы орыс тілі 

мен  ағылшын  тілін  елімізде  қазақ  тілі  негізінде  бағдарламай  оқытсақ,  онда  ҥштілділік  емес,  жеке-жеке  ҥш 

біртілділік  пайда  болар  еді.Қазіргі  кезеңде  елімізде  білім  берудің  жаңа  жҥйесі  жасалынып,  ҽлемдік  білім 

берудің  алдыңғы  қатарлы  озық  тҽжірибелері  қолданылуда.  Білім  беру  саласының  барлық  бағыттарында  жаңа 

буын  оқулықтары  мен  ҽдістемелік  кешендерге  кҿшу  тағы  басқа  жҥйелілікпен  қарастырылып,  қалыптасуда. 

Кҿптілділік  ҽлеуметтік-тарихи  қҧбылыс  ретінде  нақты  жағдайларда  пайда  болады.  Тілдің  тарихы  –халық 

тарихының кҿрінісі деп бекер айтпаған.  

Халықтардың  даму  жолы  тілдердің  даму  жолымен  айқындалады.  «Ҿзге  халықтың  тілі  мен  мҽдениетін 

білу  адамды  сол  халықпен  теңестіреді,  ол  ҿзін  еркін  ҧстайды,  егер  де  сол  халықтың  кҥресі  мен  қамқорлығы 

оның жҥрегіне ҽсер етсе, ол ешқашан да шет қалмайды. Адамның табиғаты осындай»,  -деп ҧлы  Абай айтқан. 

Тіл –халықтың жаны. Біздің кҿпҧлтты мемлекетімізде бір тілді басқа тілден, бір мҽдениетті басқа мҽдениеттен 

бҿліп алу мҥмкін емес. Ҽр ҧлт ҿкілдері ҿздерінің тілін, мҽдениетін, ҧлттық ділін жоғары  биіктіктерге  кҿтеруі 

айқын. Ҧлы Абай атамыздың: «Егер де адам ҿз халқының шет болмай, ҿз халқының басқа халықтармен достық 

қатынаста  болуын  тілесе,  ол  –саналы,  адал  адам».  Кҿптілді  тҧлғаны  тҽрбиелеуде,  оқыту  ҥдерісінде  дҽстҥрлі 

жҽне  жаңа  оқыту  ҽдістері:  диалог,  ҽңгіме  ойын  тҥрлері,  оқып  жҥрген  тіл  уҽкілдерімен  кездесутҽсілдерін 

қолданған жҿн.  

Шет  тілін  жетілдіре  жҽне  жеделдете  оқытуда  ең  бірінші  білім  берудің  инновациялық  педагогикалық 

технологияларын меңгерген, ізденушілік, зерттеушілік жҽне шығармашылық қызмет дағдыларын дамытуымыз 

қажет. Мектеп қабырғасында шҽкірттің бойына терең білім берумен қатар ҿзге ҧлт ҿкілдеріне толеранттылық 

қасиеттерін  қалыптастыруда  мҧғалімнің  атқарар  рҿлі  зор.  Ҧрпағымыздың  кҿптілді  тҧлға,  азамат  болып  ҿсуі, 

жаhандану ҥдерісінен туындап отырған уақыт талабы. Қазіргі таңда педагогика ғылымының басты мақсаты тек 

іргелі  білім  беруде  ғана  емес,  сондай  -ақ  біліктілігін  ҿз  бетінше  жетілдіре  алатын,  шет  тіліндегі  ақпараттық 

ресурстарды ҿз бетінше тауып, талдап жҽне тиімді пайдалана алатын азаматтарды тҽрбиелеу. 

Қорыта  келе  ой  тҥйгеніміз,  ҿзгеріске,  жаңалыққа  толы  бҥгінгі  заман  мҧғалімге  сегіз  қырлы,  бір  сырлы 

қасиет иесі болуды міндеттейді. Кез-келген тҧлға тіл арқылы ҽмбебап, ғаламдық қҧндылықтарды таниды, кҿрші 

мҽдениет ҿкілдерімен ҿзара ҽрекеттестік орнатады жҽне ҽлемдік кеңістікке ене алады. Қазақстандағы тілдердің 

ҥштҧғырлылығы  –  елімізді,  оның  ҽлеуетін  ары  қарай  нығайтуға  бағытталған  концепция.  XXI  ғасыр 

табалдырығын білім мен ғылымды инновациялық технология бағытымен дамыту мақсатымен аттауымыз ҥлкен 

ҥміттің басты нышаны болып табылады. Орта мектепте ҥш тілді оқытудың тиімділігі оқушылардың пҽнге деген 

қызығушылығымен  бірге  сабаққа  тҥгел  атсалысатындығы,  бҽсекеге  қабілеттілігі,  бір-бірінен  қалғысы  келмей, 

емін-еркін сҿздерді қайта-қайта айтуда, бір-бірімен ықпалдарының ҽсер етуі жақсы нҽтижеге жетелейді. 

жүктеу/скачать 5,85 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: