Педагогика факультеті «Педагогика және психология» кафедрасы

Неге адамдар ( көптеген бөлігі ) ғылым секілді қызықты ортаға көбірек көңіл бөледі ? Мүмкін , олардың көп таңдауының мазасыздығы әлемге деген білімдігінің төмендігінде , яғни қайсы - бір түсініспеушілікті түйсінуі . Сондықтанда , ғылым - бұл Адам , яғни кей - кездері жеткілікті білім барлығын сезінуі мүмкін , бірақ бұл мазасыздық түйсік сол сәтте жетіспеушілікке толық еместікке , « түйсіксіздікке » және бұл жетіспеушілікті тек қиялмен емес ( онда ол ғалым емес , ертегіші ) , қандай да бір қимылмен , қандай болмасын « ішкі » ойдың немесе іштей болуы . Бастысы , өзінің түсініспеушілігінен зерттеуші әлем туралы білімінің жетіспеушілігі деп түсіндірді . Кейде бұл білмегенді , кітаптан оқу , жетік адамдармен сұхбаттасу , бұған хабардар орта және жоғары білімді мектепте оқуға , практика кезінде өзінің білмегенін тексеру арқылы . Егер бұл түйсік әлемнің жұмбақтығынан сауықтырмаса , ЖОО түлегі аспирантураға немесе ол ғылыми лабораториялық баяндауға үміткер . Білімнің жетіспеушілігін сезіну , бар болғаны ирроциональды табиғат және ойланбауы . Мен бұларды есепке алмаймын « кім ғылыммен айналысса сол ішкі қатынастардың себептерінен-99.9% құрайды . Әңгіме ғылым бірлігінің субъектісімен жүреді , яғни - өмір бейнесі әңгіме тұрпайсыздығында емес 9 - дан 8 - ге дейін немесе әлеуметті жұмыс секілді тағыда басқа . Бірақ бұл әдістеме санағын қайтадан бастауға болмайды .

Психология ғылымының біліміне байланысты сұқтар әлі де шиеленісуде . В.М. Бехтервтің айтуынша « Псхологтар – психикамен , ал неврологтар – нервтармен » .Ал Ч. Дальтон «дальтонизм» туралы көптеген пікірлер айтқан , яғни түстерді айыра алмау туралы - бұл жағдай өз басынан өткен . З. Фрейд ол өзіне жақын адамдарын қолдауымен , ол сексневролог болған . Басқа бағытатан қарағанда көптеген психологтардың бағыттауында Ф. Гальтон қабілет мәселелерімен айналысу арқылы ой - өрісінің мөлшері Ж. Пиаженің сын және бағалауында бола алды . В. Кеттелл өзінің жұмыстастарымен психолог – зерттеушімен , психолог – практиканттың айырмашылығын 16РҒ - тің көмегімен зерттеді . Олардың айырмашылығы :

Психолог – практикант :

Эфф. = 0,72А + 0,29Н+ 0,29N

Психолог – зерттеуші :

Эфф. = 0,31А + 078В + 0,47N

А - бұл қарым – қатынас даярлығы , N - қарым – қатынасты сүйемелдеу , В - ортақ парасаттылығы , Н - басқа адамдармен қарым - қатынас орнықтыра алуы . Ескергендей психолог зерттеуші қиындықпен қарым – қатынасқа барады . Күнделікті уайыммен бейімдеу өте ауырға туседі . Себебі олар қарым – қатынас аз ғана дайындық бөледі . Бірақ көп маңыздылық бұл қарым – қатынас бір қалыпты ұстау зертеушінің кәсіпқой жетістігі болып табылады. Психолог – практикант адамдармен қарым – қатынасты керек етеді . Бұл ол үшін шынайы тіршілік ортасы болады , адамдар оған үміттенеді , олармен қарым - қатынас ешқашан сенің шөліңді қандырады .

Орыс психолог Н.А. Аминов және М.В. Молоканов айтты : практикант психолог үшін ең басты жетістік болып табылады . Ортақ ой , ( В шарты Кеттелл бойынша ) және табанылығы қарым – қатынас стильін ұстауы ( шарт Н ) . Психолог – зерттеуші көптеген дәрежеде қарым – қатынасқа дайын , ақылдылығымен , эмоциялық суық және қарым – қатынас ұстауға жаңашыл , адамдардың ортақ қызығушылығына көңіл бөледі . Практикант стресс кезінде - ақ қарым – қатынасқа түсе алады , өзін - өзі ұстай алады , эмоцияналды , өз - өзіне сенімі мол , сергек , қуатты және өз - өзіне сенімді . Егер адам сезінсе , егер өзінің субъекті әлемі мен объектілік шындығы – бұл « екі турлі » деп тусінсе , мысалы : бір – біріне ұқсас адам жоқ деп , оның сезімімен және оның саласында әлем субъекті әлемдегі адамдар мен олардың жүріс тұрысында білім сезімі жетіспеу тұрақтаса , әлемдей оның психолог болуға мүмкіндігі бар .

3.ХIХ ғасырдың орта шамасында позивизм негізін салушы О. Конт өз адам білімінің дамуы тұжырымдамасын ұсынды . Ол бірінен соң кезегінен қалыптасатын білімнің үш жолын қарастырды : 1. әдет – ғұрыпты және жекеше сенімнің қалыптасуы . 2. Философиялық - бұл автордың сенім немесе тұжырымдамасы , жаңашыл және ақыл – ойының жолында қалыптасуы . 3. Позицивті – ғылыми білімнің негізін бекіту ақиқатының барысында мақсатын бақылау немесе зерттеу жүргізу . Кант айтуынша , яғни адамзат білім оқиғасы күнделікті ауыстырылып отырады , жасөспірім сенімді ,яғни күнделікті кейімін тарылған сайын ауыстырады , ол сәнқой секілді күндегі көйлегін соңғы сәнмен кейетін , ол олай жасай алмайды .

Бірақта ХХ ғасыр білімі философиямен реолигизммен байланыста болған жоқ … « Психология » термині адамзат біліммен тұжырымдамалар бойынша дамып отырады мүмкін . Біріншіден психика адамдардың біріккен білімдігімен психология ғалымы бар , басқа адамдардың мінез – құлық ерекшеліктерімен заңдылықтарының дамуы өзінің және басқаның өмірін де тұжырымдайды . Бұл « біріктірілген психология » бүгінде ғылым психология пәінің бірі болды . Әдеттегідей біріктірілген білім шынайы тілде ( natural language ) сөзінің берілуінде Адам психикасының ерекшелігі оның мінез – құлқын , жеке дара бейнесін , қабілетілігін , әдісін және тағыда басқа бейнелейді ол мақал мен мәтелден тұрады .

Екіншіден « философиялық психология » бар . Сұрақ табиғи психологтың мынау кілті болып табылады ма ? Психология ғылымы ХIХ ғасырдың аяғымен ХХ ғасырдың әдістемелер пайда болады .

Неміс философы Дильтей ғылымның жан дүниесі мен ішкі әлемді бір уақытта қарастыруды ұсынды . Біріншіден ол философияны қарастырып әдеп , тіл мамандығы , құқығын басқа қатар деп есептеді .

Б.Г. Ананьевтің көз қарасы бойынша психология әдістемесі зерттеулері , операциялық жүйе және психологиялық объекті , психологиялық ғылым болады деген . Ол бұл қиындықтарды қарастыра отырып психологияда эмперикалық әдістерді психологиялық әдістемелерді психологиялық әдістемелердің басынан бастау керек деп есептеді . Өте - мөте кезінде бес деңгейді бөліп алуға болады :

1. Әдістеме деңгейі.

2. Қолданбалы әдістеме деңгейі.

3. Әдістемелер деңгейі ( зерттеулер , бақылау және тағыда басқалар ) .

4. Топтастыру бақылау деңгейі.

5. Қолайлы әдістемелер деңгейі.

« Әдістеме » термині кез – келген деңгейге қолдануға құқылы . Мысалы : Психофизика әдістемесі ортақ қателік бар,әдістеме психодиогностика – проективті әдіс ( 2 деңгей ) . Психосематикада айтады сематикалық әдіс ( деңгей 1 ) . Психологияда психогенетика әдісінің дамуы талқ ыланады – егіздер әдістемесі ( деңгей 4 ) .

Әрекет деңгейінің біліну әдістемесі психологиялық зерттеулерде қолдануды Г.Д. Пирьов ұсынған болатын , әдістерді бөлу арқылы 1. Жеке әдістерді ( бақылау , тәжірейбе , үйлесу және тағыда басқалары ) 2. Қабылдау әдістемелері және 3. Қолайлы әдістемелер .

С.Л. Рубинштейн « Жалпы психология негізі » ( Рубинштейн. С.Л 1946 ) психологиялық әдістемелерді бақылап және тәжірейбелеу арқылы бөлді . Бақылау екі турге бөлінді « ішкі » және « іштей » , ал тәжірейбелеу лобараторияда .

Психолог – педагог әдістемелерді және физиологиялық тәжірибе әдістемелері . Одан басқа да ол анкета мен сұхбат деп бөлді .

Екіншіден сұрыптау психологиялық зерттеуде дамуы Б.Г. Ананьевтің арқсында дамыды . Сұрыптама болгариялық психолог Г.Д. Пирьовтің ( Пирьов. Г.Д. 1985 ) арқасында дамыды . Ол өзіндік әдістемелерді бөліп : бақылау , зерттеулер , үлгілеу , психологиялық мінездемелер , көмекші әдістемелер . Әр – бір осы әдістемелер әр топқа бөлінеді . Мысалы : бақылау анкеталарға бөлінеді және тағыда басқалар . Б.Г. Ананьев ( Ананьев . Б.Г 1977 ) , Пирьовтың тұжырымдамасына керсінше пікір айтты . Барлық әдістемелерді ол әр топқа бөлді : 1. Ұ йымдасу . 2. Эмперикалық . 3. Көрсеткіштік . 4. интерпретация .

Ұйымдастыру әдістемесіне Ананьев салыстырмалы түрде қарады , яғни кешенді және лонгитютты . Ал екінші топтағы әдістемелер ( бақлау және өзін – өзі бақылау ) , зерттеу жүргізу ( зертханалық , далалық , шынайылылық және тағыда басқалары ) психодиогностикалық әдістеме , талдау жүргізу , және өнім қайраткері , құрастыру және өмірлік әдістемесі .

Үшінші топқа математикалық – санақ әдістемесінің нәтижелер көрсеткіштері мен сапалы тізімі жатады . Ал енді төртінші топтамаға генетикалық ( фило және онтогенетикалық ) және жақтар кіреді . Ананьев әр бір әдістемелерді толықтай баяндады , бірақта кей әдістемелерде ережеде толығымен шешілмеген қиындықтар болды : мысалы неге әдістемелер эмперикалық әдістемелер болып табылады ? Практикалық әдістемемен далалық әдістемелер немен ерекшеленеді ?

М.С. Роговин мен Г.В. Залевскийдің (Роговин .М.С , Залевский .Г.В 1988 ) жұмыстарында жоғарғы классификация қарастырылады яғни жәнеде өзіндік ұсыныстар .Бұл авторлардың көз қарасы бойынша , әдістеме – бұл өзін – өзі тану кезіндегі объекті және субъекті процесс ұғымы.