ұлттық қоғамның қалыптасу

219 
жанрларды тек ерте тарихи "ілкі өнерлік", "мәжусилік" қоғамға жатқызып, "жанрлардың 
мифологиялық тобы халықтар қоғамдық дамудың жоғарғы сатысына өткен кезде ары 
қарай дамымай қалған" деп ұйғарды[799].
Г.Н. Поспелов берген жанрлық топтың сипаттамасы айқын жүйелікке ие болуға 
лайықты. Сонымен қатар, ол толық емес. Бүнінде өнердің діни-философиялық мәселелікті 
талқылауға тыйым салу отандық әдебиеттанудан алынып тасталды, ғалымның бұл 
айтқандарына адамның тек қоғам өмірімен ғана емес, біршама мөлшерде ғарыштық 
бастау көзбен, әлемдік тәртіптің әмбебап заңдарымен және болмыстың жоғарғы 
күштеріне қатысты терең мәнділіктегі (тек қана архаика-мифологиялық емес) әдеби-
көркем жанрлар тобының барлығын еш қиналмай қосуға болады.
"Мазмұндық жағы терең "ақылмандықтағы" діни немесе моралшылдық реттілікке бейіл 
болуымен еректенетін" Көне және Жаңа өсиеттегі дәуірлерден бастау алатын тәмсіл тап 
осындай[800]. Христианан орта ғасырындағы ең жетекші жанр болып табылған әулие-
әмбилер өмірнамасыда тура осындай болып келеді; онда қаһарман пірәдарлық және 
әулиелік идеалға бас қояды немесе сондай болуға тырысады. Сонымен қатар, орта ғасырда 
қалыптасқан мистерияны, сондай-ақ, бастау көзінде інжілдік "Псалмдар" тұрған діни-
философиялық лириканы осы қатарға жатқызуға болады. Вяч. Ивановтың Ф.И. Тютчев, 
А.А. Фет, Вл. С. Соловьевтің поэзиясы туралы айтқаны: ("1944 жылғы Рим күнделігі", 
қазан), "...олар үшеу, / Жерде жерсіздік бүр жарып / Әрі бізге жол нұсқады". Аталған 
жанрлар әлдебір әлеуметтанымдық құрылымға еш қабыспайды, сондықтан, 
(философияның термині онтология – болмыс туралы ілімді қолданып) онтологиялық 
ретінде анықтау орныды сияқты. Онтологиялық бастау көздер жат болып келмейтін 
аталған жанрлар тобындағы карнавалдық-күлкілік сипаттағы туындыларға, оның ішінде,
маниппея қатысты болып келеді. М.М. Бахтин онда қаһарман мен оны қоршаған 
реалдылық болмыстық универсалияға қатыстылықта болады деп атап көрсетті.
XX ғ. бірқатар шет елдік теорияларда жанрлардың онтологиялық аспектісі бірінші 
қатарға жылжытылды. Жанрлар бұл ретте ең алдымен белгілі бір ретте болмысты 
тұтастық сипатында суреттейді. Америка ғалымы К. Берктің сөзімен айтқанда, бұл әлемді 
қабылдау немесе қабылдамау жүйелері болып табылады[801]. Осы қатарға Н.Г. Фрайдың 
өзінің "Сын анатомиясы" (1957) кітабында мәлімдеген белгілі концепциясын қосуға 
болады. Онда жанрлық форма жыл мезгілдері туралы мифтерден және соған сай 
жоралғылардан туындайды деп айтылып: "Көктем арай мен дүниеге келуді кейіптеп, <..-> 
ояну мен қайыра тірілу туралы, жарықтың дүние есгін ашуы мен қараңғылықтың өлуі 
туралы мифті, сондай-ақ, дифирамбиялық және рапсодиялық поэзияның архетиптерін 
өмірге әкеледі деп ары қарай ойын сабақтайды И.П. Ильин. Жаз апофеоз туралы мифті, 
қасиетті үйлену тойын, жұмақта болуды және комедияның, идиллияның, серілік 
романның архетиптерін туындата отырып, аспанды, некені, триумфты символдандырады. 
Күз күннің шығуы мен өлімінің символы ретінде өмірлік әлеуеттің әлсіреуі, өліп бара 
жатқан құдайлар, азаппен өлтірілу, құрбандық шалу туралы мифтерді және трагедия мен 
элегияның архетиптерін тудырады. Қыс болса, қараңғылық пен шарасыздықты кейіптеп,
зұлым күштердің жеңісі, топан су, хаостың оралуы, қаһарман мен құдайлардың өлімі 
туралы мифтерді, сондай-ақ, сатираның архетиптерін тудырады"[802].
Әдеби жанрлардың мазмұндық (мәндік) негізі, көріп тұрғанымыздай, өзіне ХХ ғ. 
ғалымдардың жіті назарын аударды. Және олар түрлінше пайымдалды.

жүктеу/скачать 2,47 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: