Пікір жазғандар
жүктеу/скачать 0,83 Mb.
|
БАСҚАРУ ПСИХОЛОГИЯСЫ
| Ұжымдық еңбек дау-дамайлары
Қазақстан Республикасының Конституциясы қызметкерлер- дің құқықтарын тек жеке емес, ұжымдық еңбек талас-тартыс- тарында бекітті. Ұжымдық еңбек дау-дамайы (талас-тартыс) ретінде қызмет- керлер мен жұмыс беруші арасында еңбек жағдайларын анықтау мен өзгерту (айлық жалақыны қоса алғанда), ұжымдық еңбек ке- лісім-шарттарын, әлеуметтік-еңбек қатынастары бойынша келі- сімдерді жасау, өзгерту және орындау мәселелері жөнінде рет- телмеген келіспеушіліктер түсініледі. Алайда ұжымдық келісім-шартты анықтау немесе орындау бойынша кез келген келіспеушілікті ұжымдық еңбек дау-да- майы (талас-тартыс) ретінде бағалауға болмайды, өйткені туын- даған келіспеушіліктерді тараптар – қалыптасқан (қалыптасып келе жатқан) еңбек қатынастарына қатысушылар шеше алады. Егер де бұл келіспеушіліктер реттелмесе, онда мұндай келіс- пеушіліктердің болуы пайда болған ұжымдық еңбек дау-да- майын көрсетеді. Мұндай дау-дамайлар қызметкер мен жұмыс беруші арасын- дағы қарсылық себебінен пайда болады, бірақ дау-дамай бары- сындағы өзара әрекеттесу екі тараптың өкілдерімен іске асы- рылады. Мұндай өкілдер болып табылады: − қызметкерлердің өкілдері – олардың жарғысына сәйкес өкілдікке уәкілетті кәсіби одақ және олардың бірлестіктерінің өкілдері, филиал қызметкерлерінің жиналысында (конференция- сында) құрылған, өз күшімен ұйымдастырылған қоғамдық ор- гандар, өкілдіктер және соларға уәкілеттілер; − жұмыс берушінің өкілдері – ұйым жарғысына, басқа да нормативті актілерге сәйкес ұйым басшылары және басқа да уәкілеттіөкілдер, жұмыс берушілердің бірлестіктерінің уәкілетті органдары, басқа да жұмыс берушіге уәкілетті органдар. Дәл осы ұйымдар, құрылымдар, тұлғалар ресми, яғни қыз- меткерлер мен жұмыс берушілердің заңды өкілдері болып табылады. Олардан басқа ешкім дау-дамайға қатысушы тарап- тардың мүдделері мен құқықтарына өкілдік ете алмайды. Өкіл- дер ерекше мәртебеге ие – тек өкілдік етіп отырған тараптың ғана емес, өзінің де мүдделерін көрсетеді. Сондықтан келіссөздер жүргізу барысында белгілі бір тарап атынан алынған барлық міндеттемелер толық көлемде оның өкілдеріне таралады. Ұжымдық дау-дамайлар (талас-тартыстар), жеке дау-дамай- лар сияқты, әдетте екі түрде болады: Еңбек шартын анықтау мен өзгертуге байланысты туын- даған дау-дамайлар. Олар, өз кезегінде, бұрын жасалған ұжым- дық келісім-шартты жасауға және өзгертуге байланысты туын- дайтын талас-тартыстар, және басқа да нормативті актілер- ді немесе олардың мазмұнында сонымен байланысты өзгеріс- терді жасау кезінде пайда болған талас-тартыстар болып бөлі- неді. Жасалған ұжымдық келісім-шарттар мен келісімдерді орын- дауға байланысты дау-дамайлар. Ұжымдық еңбек дау-дамайла- рының бұл түріне ұжымдық келісім-шарт актілерінің мазмұнын түсіндіру (интерпретациялау) кезінде пайда болатын талас-тар- тыстарды (дау-дамайларды) да жатқызуға болады, өйткені олар осы келісім-шарттарды іске асыру, ондағы талаптарды орындау барысында пайда болады. Дау-дамайдың осы түріне байланысты талас-тартыстар пәні еңбек және оның жағдайы мәселелері ғана емес, сонымен бірге әртүрлі әлеуметтік-тұрмыстық мәселелер болуы мүмкін, мы- салы, қызметкерлердің белгілі бір категориясы үшін жеңілдіктер белгілеумен байланысты және т.б. Елдегі экономикалық жағдайлар еңбек дау-дамайларының динамикасына, олардың ерекшеліктеріне де ықпал етеді. Егер 80-жылдары негізінен өмір деңгейі мен сапасындағы кемші- ліктерге байланысты әлеуметтік-экономикалық мәселелер қоз- ғалса, 1980-1990 жылдар аралығында оларға саяси талаптар қо- сылды. Өндірістік емес сала ұйымдарының ұжымдарындағы дау-дамайлар төмен жалақы, оның индексациясын кешіктіруге байланысты туындады. Бірақ кейінірек ұжымдық еңбек дау-да- майларының негізі аренасы өнеркәсіп, ең бірінші кезекте отын- энергетикалық кешенді өндіруші салалар болды. Сонымен, бұл сала кәсіпорындарында 2008 жылы барлық ереуілге шығушылардың 60 пайызы ереуілге шықты, бұл бү- кіл жылдық жұмыс уақытын жоғалтудың 70 пайызы жоғары болды. Орта және жоғары білім беру, денсаулық сақтау, ғылы- ми мекемелер өкілдері де шетте қалмады. Біртіндеп еңбек дау- дамайларына машина жасау, өңдеуші салалар, көлік және авиа- циялық диспетчер қызметкерлері де қатысты. Осы кезде жеке кәсіпорындарда еңбек дау-дамайлары іс жүзінде болған жоқ деуге болады [33, 34]. Бүгінгі таңда еңбек дау-дамайларының негізгі себептері мыналар болып табылады: − айлық жалақыны төлеуді кешіктіру; − ұлғайып отырған инфляцияға байланысты айлық жалақы индексациясының болмауы; − еңбекке ақы төлеу мөлшеріне қанағаттанбау; − өндіруші-кәсіпорын мен тұтынушылар арасында өзара төлемеушіліктер; − еңбек заңдылығын іске асыруға байланысты заң бұзушы- лықтар (қызметкердің қабылданған міндеттемелерін бұзуы, ба- сшының еңбек туралы заңды бұзуы, ұжымдық келісім-шартты екі тараптың да бұзуы); − бюджеттік ассигнациялауды жүйелі кешіктіру; − еңбек қорғаудың нашарлауы және өндірістік жарақаттар- дың ұлғаюы; − жекелеген құрылымдық бөлімшелер қызметкерлері мен басшылары арасындағы ақпараттық байланыстың кемшіліктері. Төлемдерді кешіктіру бюджеттік саланы ұзақ уақыт жеткі- лікті қаржыландырмау және төлемеушіліктер дағдарысынан, сонымен бірге жалақыны кешіктіру мемлекеттік те, сондай-ақ жеке кәсіпорындарда жоғары табысты бизнеске айналдыру орын алғаны туралы фактіге назар аудара кету керек. Статистика бойынша Мемлекеттік комитет деректеріне сәйкес әр үшінші ірі және орта кәсіпорында жалақыны уақытында төлемеу және үлкен қарыз болған. Сонымен, 2006 жылы жеті айында 89 мың кәсіпорындар мен ұйымдар тексерілген, онда еңбек қорғау бойынша 45 мыңнан астам заң бұзушылықтар анықталған. Соңғы жылдары қызметкерлердің өздерінің заңды мүдделері мен құқықтарын қорғауда ұйымдастырылған күрестің көпте- ген алуан түрлі формалары пайда болды: ұжымдық ереуілдер, өкімет және жергілікті әкімшілік ғимаратына пикетке шығу, митингілер және т.с.с. Адамдардың ашынуына жеткен топтық қарсыласудың неғұр- лым өткір формалары да пайдаланылады: аштық жариялау, жұ- мыс орнында құрылғыларды сындыру, іріткілік. Кейде жұмыс орнында дау-дамайға түсушілердің қарсылығы азаматтық өкі- метке бағынбау және қоғамдық тәртіпті халық пен әкімшіліктің назарын өзінің мүшкіл жағдайына аудару мақсатында саналы түрде бұзу акцияларымен үйлесіп жатады. Бүгінгі таңда қызметкерлердің өздерінің құқықтары үшін күрестің мейлінше белсенді формаларының бірі – ереуіл. Ереуіл – бұл ұжымдық еңбек талас-тартысының формасы. Бұл қызметкерлердің еңбек міндеттемелерін орындаудан (то- лықтай немесе ішінара) ұжымдық еңбек талас-тартыстарын шешу мақсатында өз еркімен бас тартуы. Ереуіл – күрестің шекті, төтенше шарасы. Оны жалдамалы жұмысшылар өздерінің мақсаттарына жету және жұмыс беруші мен оның өкілдерін қызметкерлердің талаптарын орындауға мәжбүрлеу үшін пайдаланылады, яғни, беймәлім (жасырын) ке- зеңнен шығып кеткен ұжымдық еңбек дау-дамайын реттеудің өзіндік бір әдісі болып табылады. Қазіргі таңдағы Ресей үшін ереуіл – салыстырмалы жаңа құбылыс. Алыс шет елдер де ол өзінің дамуының ұзақ жолынан өтті. Әлемдік ереуілдік қозғалыс тәжірибесі көрсеткендей, ереуіл- дер оларды өткізу формасы бойынша – біртекті емес. Оларды бірнеше түрге бөлуге болады: «әдеттегі ереуіл» – жұмысшылар өндірісті тоқтатып, өз- дерінің жұмыс орнын тастап кетеді. Өнімді, әртүрлі бұйымдар- ды шығару толықтай тоқтайды; «ережелер бойынша жұмыс істеу», немесе «итальяндық ереуіл» – жұмысшылар өндірісті тоқтатпайды, керісінше, өн- діріс барысында өндірістің барлық ережелерін, құрылғыны тех- никалық пайдалану, қауіпсіздік техникасы ережелерін және т.с.с. қатаң сақтайды. Бұл ережелердің барлығын қатаң сақтау әдетте кәсіпорын, ұйым, мекеме жұмысында қандай да бір іркілістерге алып келеді. Мұндай ереуілдер қолданыстағы заңмен реттелмеген – құқықтық реттеуден тыс. Мұндай ереуілге шыққан жұмысшыларға наразылық білдіру іс жүзінде мүмкін емес; «жұмысты баяулату» – «әдеттегі ереуілмен» салыстыр- ғанда ол жартылай сипатқа ие: өнімді өндіру толықтай тоқта- майды, тек оның көлемі азаяды; «өтіп тұратын ереуіл» – бүкіл кәсіпорын жұмысшыла- рының немесе олардың еңбегі өндіріс технологиясының қандай да бір кезеңімен анықталатын жұмысшылардың (жөндеуші- слесарлар, құрастырушылар, токарлар, жабдықтаушылар және т.с.с.) жұмысты ішінара, уақытша тоқтатуы. Ереуілдердің бұл формаларының барлығы шет елде кеңінен тараған. Ал Ресейде көбінесе «әдеттегі ереуілдер» пайдаланы- лады, бірақ «итальяндық ереуілдер» де орын алған сәттер бол- ды. Сонымен, «ереже бойынша жұмыс істеу» туралы ниет біл- діру, яғни, желіде жарамсыз поездарды шығармау жөнінде өз уақытында мәскеулік метрополитен машинистері білдірді. Ереуілдер қандай формада өткізілмесе де ереуілге шығуға әр қызметкердің құқығы бар екенін айта кету керек, ол азаматтарға РФ Конституциясымен кепілдік берілген, ал «Ұжымдық еңбек талас-тартыстарын шешу тәртібі жөніндегі» Заңның өзі оларды өткізумен байланысты барлық сұрақтарды толықтай реттейді. Қазіргі таңдағы Ресейдегі көптеген өнеркәсіптік кәсіпорын- дар мен бюджеттік ұйымдардағы еңбек қатынастарының ерек- шеліктері жалақыны ұзақ уақыт кешіктіру бойынша созылмалы дау-дамайлар болды. жүктеу/скачать 0,83 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|