По страницам Красной книги Казахстана

ұйымдастырса (бірнеше қорықшалар, 

мүмкіндігінше, 

Шарын 

аңғарында  қорық  құру),  тіршілік 

ету орталарында жаппай химиялық 

өңдеуді тоқтатса, әуесқойлардың жи-

науын  қысқартса,  түрдің  сақталуы 

мүмкін. 

едкий  вид  жужелиц  с  замет-

но  сокращающейся  численнос-

тью.  Это  эндемик  Заилийского 

Алатау, один из красивейших жуков 

фауны  республики.  Встречается  на 

высотах от 500 до 1800 м над ур. м. 

Обитает в местах со степной расти-

тельностью.  Пик  активности  имаго 

приходится  на  весну  (апрель —  на-

чало  июня).  Это  дневной  хищник, 

поедающий  мелких  беспозвоноч-

ных.  Разрушение  местообитаний  в 

связи  с  интенсивным  промышлен-

ным и сельскохозяйственным их 

освоением, применение ядохи-

микатов,  отлов  коллекционе-

рами  привели  к  тому,  что  в  настоя-

щее  время  в  окрестностях  Алматы 

попадаются  лишь  отдельные  особи. 

Создание 

охраняемых 

территорий  (нескольких  заказни-

ков,  желательно  также  заповедни-

ка  в  районе  долины  р.  Чарын),  со-

кращение  массовых  химобработок 

в местах обитания и запрет коллек-

ционирования будут способствовать 

сохранению вида от вымирания.

Т

аралу  аймағы  үзік,  саны  тез 

рек  кездесетін  түр.  Қазақ 

шоқыларының  орталық  бөлігінде, 

Кинелы тауларында, Ақтөбе маңында, 

Жаңарқада, Сарысу өзені аңғарында 

таралған.  Каспий  теңізінің  батыс 

жағалауынан  табылғаны  жайлы 

мәлімет  бар.  Орталық  Еуропадан 

белгілі.  Ашық  далалы  жерлерде,  си-

рек  құрғақ  қарағайлы  ормандар-

да,  егістіктерде  кездеседі.  Қоңыздар 

көктемде  және  жаз  басында  белсен-

ді,  бірақ  кейде  тамыз,  қыркүйекте 

де 

Жыртқыш-поли-

фаг.  Тіршілік  ету  ортасының  адам 

әрекетінің  әсерінен  (жер  жыр-

ту,  улы  химикаттар  мен  минераль-

ды  тыңайтқыштар  пайдаланудан) 

қысқаруына  байланысты,  түрдің 

жойылып  кету  қаупі  бар.  Ақмола 

облысында  шоқылардың  игеріл-

меген  бөлігінде  қорықтар  мен 

қорықшалар ұйымдастыру қажет. 

Р

едкий  вид  с  быстро  сокращаю-

Распространен  в  центральной 

части  Казахского  мелкосопочника, 

горах Кинеллы, найден в окрестнос-

тях Актюбинска, Жана-Арки, в доли-

не реки Сарысу. Имеются сведения о 

нахождении вида на западном берегу 

Каспий-

Известен  из  Центральной  Европы. 

Обитает на открытых остепненных 

участках,  реже —  в  сухих  сосновых 

лесах,  на  полях.  Жуки  активны  вес-

ной  и  в  начале  лета,  но  иногда  по-

падаются  в  августе-сентябре.  Хищ-

ник-полифаг.  Редок  и  спорадичен. 

Сокращение местообитаний в связи 

с  хозяйственной  деятельностью  че-

ловека  (распашкой  почв,  примене-

нием ядохимикатов и минеральных 

удобрений)  ведет  к  вымиранию  ви-

да.  Необходима  организация  запо-

ведника или заказника в еще не рас-

паханной  части  мелкосопочника  в 

пределах Акмолинской области.

Торқанатты барылдауық қоңыз —Красотел сетчатый

Семенов барылдауық қоңызы — Красотел Cеменова

А

з  зерттелген,  сирек  кезде-

нан  ғана  белгілі.  Табиғатты 

әшекейлейтін түр, мүмкін, Оңтүстік 

Алтай  жергілікті  түрі.  Оңтүстік 

Алтайдағы  Сарымсақты  жотасын-

да  таралған.  Теңіз  деңгейінен  2600–

2900  м  биіктіктегі  Альпі  белдеуінде 

тіршілік етеді, мұндағы топырақ ме-

зофаунасына малды шектен тыс бағу 

өте  қатты  әсер  етеді.  Жас  қоңыздар 

мен  үшінші  сатыдағы  дернәсілдері 

тамыздың  бірінші  онкүндігінде  кез-

деседі.  Түр,  сірә,  жылына  екі  рет 

ұрпақ беретін болса керек — жаздың 

басы  мен  соңында.  Сарымсақты  жо-

тасында орманды белдеуден жоғары 

мал  бағуды  қысқартса,  мүмкін,  түр 

жоғалып кетуден сақталады. 

М

алоизученный  редкий  вид, 

земплярам. 

Украшающий 

при роду вид, вероятно, эндемичный 

для  Южного  Алтая.  Распространен 

в  высокогорьях  хребта  Сарым-Сак-

ты на Южном Алтае. Обитает на аль-

пийском  плакоре  на  высотах  2600–

2900 м над ур. м., где на почвенную 

мезофауну  наиболее  разрушитель-

ное  влияние  оказывает  перевыпас. 

Молодые  жуки  и  личинки  третьего 

возраста попадались в первой декаде 

августа. Видимо, вид дает два поколе-

ния в год — в начале и в конце лета. 

Возможно,  ограничение  выпаса  ско-

та выше лесного пояса на хребте Са-

рым-Сакты  поможет  сохранить  вид 

от вымирания.

Т

аралу  аймағы  тез  қысқарып  ба-

генезін  анықтауға  ыңғайлы,  се-

бебі туыс жүйесінде жеке бөлініп тұр. 

Iле  Алатауының  орталық  бөлігі  тау 

етегі, Шамалған мен Түрген өзендері 

аралығының  жергілікті  түрі.  Теңіз 

деңгейінен  800–1000 м  биіктіктегі 

тау  етегінің  ашық  далалы  жерлерін-

де  тіршілік  етеді.  Көктемгі  эфемер. 

Қоңыздар  сәуір  және  мамырдың 

бірінші жартысында белсенді. Оның 

тіршілік  ету  ортасының  бүлінуіне 

адамның  шаруашылық  әрекеттері: 

құрғақ өсімдіктерді өртеу, 

улы химикаттармен 

өңдеу,  саяжай 

құрылыстары, жа санды ағаш тар отыр-

ғызу  кері  әсер  ете ді.  Се менов  ызыл-

дауық қо ңызы си яқ ты, ша руа шылық 

жұ мыстары аз жүрген тау етегінің да-

лалы  бөліктерінде  шағын  қорықтар 

мен  қорықшалар  ұйымдастырып, 

онда  саяжай  құрылыстарын  салуға, 

бақтар отырғызуға тиым салу керек. 

В

ид  с  быстро  сокращающимся 

нения  филогенеза  рода,  пос-

кольку обособленно стоит в системе 

рода. Эндемик предгорий централь-

ной  части  Заилийского  Ала-

тау  между  реками  Чемол-

ган и Турген. Обитает на 

открытых остепненных 

участках  предгорий  на 

высотах  800–1000 м 

над  ур.  м.  Весен-

ний  эфемер.  Жу-

ки активны в апреле 

и  в  первой  половине 

мая. На его численность 

пагубно 

трансформация  местообитаний  в 

результате  хозяйственной  деятель-

ности  человека:  выжигания  сухой 

растительности,  обработки  расте-

ний  ядохимикатами,  дачного  стро-

ительства, искусственных лесопоса-

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

особняков, разведение садов.

Михайлов барылдауық қоңызы — Жужелица Михайлова

Carabus mіchaіlovі Kabak, 1992

Линдеман барылдауық қоңызы — Жужелица Линдеманна

мая. На его численность 

растительности,  обработки  расте-

ний  ядохимикатами,  дачного  стро-

ительства, искусственных лесопоса-

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

ительства, искусственных лесопоса-

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

нения  филогенеза  рода,  пос-

кольку обособленно стоит в системе 

ченной  хозяйственной  деятельнос-

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

и запретить там строительство дач, 

особняков, разведение садов.

ний  ядохимикатами,  дачного  стро-

ний  эфемер.  Жу-

ки активны в апреле 

и  в  первой  половине 

мая. На его численность 

ки активны в апреле 

и запретить там строительство дач, 

и запретить там строительство дач, 

особняков, разведение садов.

и запретить там строительство дач, 

участках  предгорий  на 

высотах  800–1000 м 

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

особняков, разведение садов.

участках  предгорий  на 

особняков, разведение садов.

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

особняков, разведение садов.

особняков, разведение садов.

особняков, разведение садов.

особняков, разведение садов.

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

и запретить там строительство дач, 

и запретить там строительство дач, 

и запретить там строительство дач, 

особняков, разведение садов.

и запретить там строительство дач, 

тью части остепненных предгорий 

и запретить там строительство дач, 

особняков, разведение садов.

тью части остепненных предгорий 

тью части остепненных предгорий 

тью части остепненных предгорий 

тью части остепненных предгорий 

тью части остепненных предгорий 

ченной  хозяйственной  деятельнос-

тью части остепненных предгорий 

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

ник или заказник в наименее охва-

ительства, искусственных лесопоса-

док. Как и для красотела Семенова, 

и запретить там строительство дач, 

ник или заказник в наименее охва-

ний  ядохимикатами,  дачного  стро-

ительства, искусственных лесопоса-

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

тью части остепненных предгорий 

ченной  хозяйственной  деятельнос-

необходимо  создать  микрозаповед-

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

ник или заказник в наименее охва-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

нения  филогенеза  рода,  пос-

тью части остепненных предгорий 

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

кольку обособленно стоит в системе 

кольку обособленно стоит в системе 

ник или заказник в наименее охва-

ченной  хозяйственной  деятельнос-

необходимо  создать  микрозаповед-

кольку обособленно стоит в системе 

кольку обособленно стоит в системе 

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

ительства, искусственных лесопоса-

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

необходимо  создать  микрозаповед-

док. Как и для красотела Семенова, 

необходимо  создать  микрозаповед-

растительности,  обработки  расте-

ний  ядохимикатами,  дачного  стро-

ительства, искусственных лесопоса-

ительства, искусственных лесопоса-

52

 

Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

53

  Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

М

үмкін,  құрып  біткен  түр.  Та-

ралу  аймағы  тар  жергілік-

ті  түр.  Екі  дана  қоңыздан 

ға на  белгілі.  30-жылдары  Iле  елді 

мекенінің  маңынан  жиналған,  қа-

зір  Қапшағай  су  қоймасы  астында 

қалған.  Қапшағай,  Малайсары  та-

уы  мен  Тамғалы  тас  шатқалы  ма-

ңын  зерттегенде  түр  табылмады. 

Сондықтан  түр  Iле  өзенінің  жаға-

лауындағы шағын құрғақ шат қалды 

сайда  тіршілік  еткен  деп  болжам 

жасауға  болады.  Мамырдың  басын-

да  жиналған,  сондықтан  көк темгі 

эфемер.  Қапшағай  СЭС  құрылысы 

нәтижесінде, тіршілік ортасының су 

астында  қалуы,  түрдің  жоғалуына 

әкеліп соққан. Түрді табу мақсатында 

Қапшағайдан  төмен,  Iле  өзенінің 

бойымен  шатқалға  шығу  маңында 

және Шолақ, Малайсары тау ларында 

ерте  көктемде  жетік  зерттеулер 

жүргізген дұрыс болар еді. 

В

ероятно,  исчезнувший  вид.  Уз-

колокальный  эндемик.  Извес-

тен  по  двум  экземплярам,  най-

денным в 30-х годах в окрестностях 

поселка Илийск, ныне затопленного 

Капчагайским  водохранилищем.  В 

современных  сборах  из  окрестнос-

тей  Капчагая,  гор  Малай-Сары 

и  урочища  Тамгалы-Тас  вид  от-

сутствует. Можно предположить, 

что  вид  населял  небольшие  су-

хие  скалистые  ущелья  по  бере-

гам р. Или. Был обнаружен в начале 

мая.  Это  позволяет  предположить, 

что он является весенним эфемером. 

Затопление местообитаний в резуль-

тате  строительства  Капчагайской 

ГЭС,  по-видимому,  привело  к  исчез-

новению вида. Желательно провести 

тщательные  сборы  весной  возле  вы-

ходов скал по р. Или ниже Капчагая, 

а также в горах Шолак и Малай-Сары 

с целью обнаружения вида.

I

ле  Алатауының  биік  орталық 

бөлігінің  Өтпелі  (Проходная) 

және  Кіші  Алматы  өзендері 

арасының  жергілікті  түрі.  Туыс 

тармағы жүйесінде жеке дара түр. 

Теңіз  деңгейінен  3000–3500  м 

биіктіктегі  альпі  белдеуінде-

гі  шөгінді  тастарда  тіршілік 

етеді,  мұнда  әзірге  жиі  кезде-

седі.  Ересегінің  белсенділігінің 

шарықтау шегі маусым ортасы мен 

шілде  ортасында  өтеді.  Жекеле-

ген  даралары  маусым  ортасынан 

тамыз  ортасына  дейін  кездеседі. 

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Дем  алу  орындарын  салу,  жол  са-

лу  құрылыстары  түрдің  тіршілік 

ортасын  бүлдіріп,  оның  санының 

қысқаруына  әкелді.  Үлкен  және 

Кіші  Алматы  бассейнінің  адам  аз 

баратын  шағын  сайының  бірін-

де шағын альпі қорығын ұйымдас-

тыру керек. 

Л

окальный  эндемик  высокого-

рий  центральной  части  Заилийско-

го Алатау между реками Проходная 

и  Малая  Алматинка.  Обособлен-

но  стоит  в  системе  подрода.  Обита-

ет  на  каменных  осыпях,  на  альпий-

ских лугах на высотах 3000–3500 м 

над  ур.  м,  где  пока  нередок.  Пик  ак-

тивности  имаго  приходится  на  се-

редину  июня —  середину  июля.  От-

дельные особи встречаются с начала 

июня по середину августа. Питается 

мелкими  моллюсками.  Разрушение 

местообитаний  в  результате  стро-

ительства  дорог,  баз  отдыха  может 

привести  к  снижению  численнос-

ти. Желательно создание альпийско-

го микрозаповедника в одном из ма-

лопосещаемых небольших ущелий в 

бассейне Большой или Малой Алма-

тинки.

Хике барылдауық қоңызы — Жужелица Хике

Carabus hіekeі Kabak et Kryzhanovskіj, 1990

Iле барылдауық қоңызы — Жужелица илийская

Carabus іlіensіs Kabak, 1994

С

аны мен таралу аймағы шағын, 

табиғатқа сән беретін ірі қоңыз 

түрі. 

Қазақстанда 

Жоңғар 

Алатауының оңтүстік-шығысындағы 

Тышқантау  тауынан,  Кетпен  жота-

сынан,  Теріскей  Алатау  жотасының 

шығыс бөлігінен, батысқа Қарқараға 

дейін,  Iле  мен  Баянқол  өзендерінің 

тоғайларынан  белгілі.  Қытайда  Бо-

ро-Хоро  жотасы,  Қандалақ  аңғары, 

Үлкен және Кіші Юлдуста кездескен. 

Теңіз  деңгейінен  2600 м  биіктік-

тегі  шалғынды  жерлерде  тіршілік 

етеді,  жазықтықта  тоғайлы  ор-

мандарды 

қоныстайды. 

Ересек-

тері  сәуір  соңынан  шілде  басына 

дейін  белсенді.  Моллюскалардың 

бақалшақтарын кеміріп, қоректенеді. 

Түр  Кетпен  жотасында  салыстыр-

малы  сирек,  қалған  жерлерде  са-

ны аз. Iле өзенінің аңғарларындағы 

тоғайларда саны едәуір төмендеп ба-

рады.  Оған  тоғайлы  ормандардың 

бүлінуі және таулы жерлерде малды 

шектен тыс бағу әсер етіп отыр. Кет-

пен жотасының адам аз баратын бір 

сайында шағын қорық ұйымдастыру 

керек.  Сонымен  қатар  Iле  өзенінің 

төменгі  ағысындағы  тоғайларда 

қорық  пен  қорықша  ұйымдастыру 

қажет. 

У

крашающий  природу  крупный 

вид  с  невысокой  численностью 

и  небольшим  ареалом.  В  Казах-

стане обнаружен в горах Тышкантау 

на юго-востоке Джунгарского Алатау, 

на хр. Кетмень, в восточной части хр. 

Терскей Алатау и на запад до Карка-

ры,  в  тугаях  рек  Или  и  Баянкол.  В 

Китае  отмечен  на  хр.  Боро-Хоро, 

в  долине  Кандалака,  Большого  и 

Малого  Юлдуса.  Обитает  в  луго-

вых стациях до высоты 2600 м над 

ур.  м.  На  равнине  населяет  тугай-

ные леса. Имаго активны с конца ап-

реля по начало июля. Питаются мол-

люсками, разгрызая раковины. На хр. 

Кетмень  вид  сравнительно  нередок, 

в остальных местах численность не-

высокая. В тугаях долины р. Или чис-

ленность заметно сокращается из-за 

деградации тугайных лесов, в горах 

отрицательное  влияние  оказывает 

перевы-

пас скота. 

Желательно  создать  микрозаповед-

ник  в  каком-нибудь  малопосещае-

мом ущелье хр. Кетмень. Следует ор-

ганизовать  также  заповедник  или 

заказник в тугаях нижнего течения 

р. Или. 

А

з  зерттелген  түр.  Солтүстік, 

Орталық  және  Шығыс  Тянь-

Шань 

жоталарының 

жер-

гілікті  түрі.  Батыста  Сон-куль  мен 

Токмак  көлінде,  шығыста  Кіші 

Юлдус  аңғарына  дейін  таралған. 

Қазақстанда Iле Алатауының шығыс 

бөлігін  (батысқа  шамамен  Түрген 

сайына  дейін),  сонымен  қатар  Кет-

пен,  Күнгей  және  Теріскей  Ала-

тау  жоталарын  қоныстайды.  Теңіз 

деңгейінен  1800–3500 м  биіктікте-

гі шыршалар мен альпі шалғындары 

белдеуінде  тіршілік  етеді.  Кейде  да-

лалы  беткейге  шығып,  1000  метрге 

дейін  төмен  түседі.  Қоңыздар  жыл 

бойы белсенді. Ұсақ моллюскалардың 

бақалшағын  кеміріп  қоректенеді. 

Солтүстік  Тянь-Шаньда  сирек.  Био-

логиясын зерттеу және қолдан өсіру 

керек. 

М

алоизученный  вид.  Эндеми-

чен  для  хребтов  Северного, 

Центрального  и  Восточно-

го Тянь-Шаня. Вид распростра-

нен  от  оз.  Сон-Куль  и  Токма-

ка —  на  западе,  до  долины 

Малого  Юлдуса —  на  вос-

токе.  В Казахстане  населяет 

восточную  часть  Заилийско-

го Алатау 

(на  запад 

примерно  до  Тургенского  ущелья), 

а  также  хребты  Кетмень,  Кунгей  и 

Терскей  Алатау.  Обитает  в  зоне  ель-

ников и на альпийских лугах на вы-

сотах 1800–3500 м над ур. м. Иногда 

выходит на степные склоны, спуска-

ясь до 1000 м. Жуки активны в тече-

ние  всего  лета.  Питаются  мелкими 

моллюсками, разгрызая панцирь. На 

Северном  Тянь-Шане  редок.  Необхо-

димо  изучение  биологии  и  возмож-

ности разведения в неволе.

Сольский барылдауық қоңызы — Жужелица Сольского

Carabus solskyі Ballіon, 1878

Балауса барылдауық қоңыз — Жужелица мальчик

Carabus puer A. Morawіtz, 1886

52

ген  даралары  маусым  ортасынан 

тамыз  ортасына  дейін  кездеседі. 

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Дем  алу  орындарын  салу,  жол  са-

лу  құрылыстары  түрдің  тіршілік 

ортасын  бүлдіріп,  оның  санының 

52

52

52

ортасын  бүлдіріп,  оның  санының 

ортасын  бүлдіріп,  оның  санының 

лу  құрылыстары  түрдің  тіршілік 

лу  құрылыстары  түрдің  тіршілік 

ортасын  бүлдіріп,  оның  санының 

лу  құрылыстары  түрдің  тіршілік 

лу  құрылыстары  түрдің  тіршілік 

Дем  алу  орындарын  салу,  жол  са-

ген  даралары  маусым  ортасынан 

тамыз  ортасына  дейін  кездеседі. 

Дем  алу  орындарын  салу,  жол  са-

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Дем  алу  орындарын  салу,  жол  са-

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Дем  алу  орындарын  салу,  жол  са-

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Дем  алу  орындарын  салу,  жол  са-

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

ген  даралары  маусым  ортасынан 

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

Ұсақ моллюскалармен қоректенеді. 

тамыз  ортасына  дейін  кездеседі. 

тамыз  ортасына  дейін  кездеседі. 

тамыз  ортасына  дейін  кездеседі. 

53

нен  от  оз.  Сон-Куль  и  Токма-

ка —  на  западе,  до  долины 

Малого  Юлдуса —  на  вос-

а  также  хребты  Кетмень,  Кунгей  и 

Терскей  Алатау.  Обитает  в  зоне  ель-

ников и на альпийских лугах на вы-

сотах 1800–3500 м над ур. м. Иногда 

выходит на степные склоны, спуска-

ясь до 1000 м. Жуки активны в тече-

ние  всего  лета.  Питаются  мелкими 

моллюсками, разгрызая панцирь. На 

Северном  Тянь-Шане  редок.  Необхо-

димо  изучение  биологии  и  возмож-

жүктеу/скачать 14,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: