По страницам Красной книги Казахстана

46

 

Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

47

  Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

Ц

икадаларға 

жатады. 

Та-

ралу  аймағы  тар,  жеке 

типті  туыстың  өкілі.  Саны 

қысқарып  бара  жатқан  түр.  Ежелгі 

фауна  қалдығы,  мүмкін,  Солтүстік 

Тянь-Шань 

тауында 

неогеннен 

бері  сақталған.  Түр  табиғатты 

әшекейлейді,  секіргіш  өрмекшілерге 

ұқсас.  Бұталы-шалғынды  тау  ба-

урайларында,  түрлі  шөпті-астық 

тұқымдасты  тау  етегі  далаларында, 

жапырақты және қылқан жапырақты 

орманды  белдеудегі  биік  шөпті 

шалғындарда  кездеседі.  Ересек  насе-

комдар мамыр соңынан тамыз басы-

на  дейін  белсенді.  Көп  қоректі.  Түр 

тауда  2000  м  биіктікке  көтеріледі. 

25–30 жыл бұрын барлық жерде көп 

мөлшерде  кездесетін.  Соңғы  жылда-

ры  тау  етегінде  көктемгі  және  күзгі 

өрттер  мен  жер  жыртуға  байланыс-

ты  саны  күрт  азайып  кетті.  Түрді 

қорғау үшін дала өрттерімен күресу, 

малдың  шектен  тыс  жайылуын 

қысқарту, жыртылған жерлер-

де егістікті қорғайтын, 

осы  түр  үшін  па-

на болатын орман 

алқаптарын отыр-

ғызу керек. 

О

тносит-

ся  к  ци-

кадовым. 

Предста-

витель  моноти-

пического рода с узким ареалом. Со-

кращающийся  в  численности  вид. 

Реликт древней фауны, сохранившей-

ся, возможно, с неогена в горах Север-

ного  Тянь-Шаня.  Вид,  украшающий 

природу,  похожий  на  пауков-скаку-

нов.  Встречается  по  кустарниково-

луговым  склонам  гор,  в  разнотрав-

но-злаковых  степных  предгорьях, 

высокотравных  лугах  в  поясе  лист-

венного  и  хвойного  лесов.  Взрослые 

насекомые  активны  с  конца  мая  до 

начала  августа.  Многоядны.  В  горы 

вид  поднимается  до  2000  м  абс.  выс. 

Лет 25–30 назад встречался повсемес-

тно в большом количестве. В послед-

нее время в предгорьях численность 

его резко сократилась из-за постоян-

ных  весенних  и  осенних  пожаров  и 

освоения земель. Для сохранения ви-

да  необходимы  всемерная  борьба  со 

степными  пожарами,  предотвраще-

ние перевыпаса скота, 

размещение 

на  распахан-

ных  землях 

полезащит-

ных  лесопо-

лос,  которые 

являются  убе-

жищами  для 

данного вида.

Якобсонның филлоргериусы — Филлоргериус Якобсона

Phyllorgerіus jacobsonі Oshanіn, 1913

С

ирек 

кездесетін 

жергілік-

ті  түр.  Оңтүстік  Қазақстанда 

(Қаратау  жотасында)  таралған. 

Құрғақ  жусанды-түрлі  шөпті 

далаларда  тіршілік  ете-

ді.  Acanthophyllum  pun-

gens-тің  екі  жылдық 

бұтақтары 

мен 

са-

бақ тарында 

дамиды, 

цистатәрізді 

дер нә-

сіл дері 

бұтақтарда 

күл телер  тәрізді  орна-

ласады.  Дернәсілдер  сыртынан  са-

бақ  қабыршықтарымен  жабылған 

және  көбіне  сабақта  ісік  тәрізді 

болады.  Ересегі  маусымның  ал-

ғашқы  онкүндігінде  пайда  бола-

ды,  маусымның  ортасынан  бас-

тап  жұмыртқа  салады. Түрді  қорғау 

үшін  белгілі  популяцияның  тір-

шілік  ортасында  қатаң  қорғау 

тәртібін  ұйымдастырып,  мұнда 

ешқандай  шаруашылық  және  т. б. 

жұмыстар  жүргізуді  қысқартып, 

энтомологиялық  қорық-

ша  немесе  жақын 

маң дағы 

мемлекет-

тік  қорықтың  қорғау 

бөлімін  ұйымдастыру 

керек. 

Р

едкий  вид.  Распро-

странен  в  Южном 

Казахстане  (хр.  Ка-

ратау). Живет в сухой полынно-раз-

нотравной  степи.  Развивается  на 

стеблях  и  двухлетних  веточках 

Acanthophyllum  pungens;  цис-

тообразные 

личинки 

располагаются на веточ-

ках мутовчато. Снаружи 

личинки  прикрыты 

стеблевы-

ми чешуя ми 

и часто имеют вид вздутий на стеб-

ле. Отрождение имаго происходит в 

конце  первой  декады  июня,  яйцек-

ладка —  с  середины  июня.  Для  со-

хранения  вида  необходима  органи-

зация  жесткого  режима  охраны  в 

местах обитания уже известных по-

пуляций  для  исключения  там  лю-

бой хозяйственной и иных видов де-

ятельности, которые могут привести 

к  разрушению  биотопа.  А  также  со-

здание  энтомологического  заказни-

ка  или  заповедного  участка 

в  ближайшем  государст-

венном заповеднике.

Карминді Виктория сымыры — Карминоносный червец Виктории

Porphyrophora vіctorіae Jashenko, 1994

С

ирек кездесетін, тар эндемикті 

түр. Келешекте кармин бояуын 

алудың негізгі шикізат көзі бо-

лып  табылады.  Оңтүстік  Қазақстан 

(Қаратаудың 

шығыс 

бөлігінің 

тау  етегі  жазықтығы,  Мойынқұм) 

мен  Өзбекстанда  таралған.  Дала-

лы-шөлді  және  шөлді  жерлерде  тір-

шілік  етеді.  Sophora  alopecuroіdes 

және  Sophora  sp.  тамырларында  кез-

деседі. Ересек аналықтары шілденің 

соңғы  онкүндігі  мен  тамыздың  ор-

тасында  пайда  болады.  Жер  беті-

не  шағылысу  үшін  шығады.  Бірін-

ші сатыдағы дернәсілдері қыстайды. 

Саны  белгісіз  жағдайларға  байла-

нысты қысқарып отыр. Түрді қорғау 

үшін  Қаратау  жотасының  тау  ете-

гі  жазықтығында  қорықтық  жер 

ұйымдастырып,  оны 

Ақсу-Жабағылы қоры-

ғының  құрамына  ен-

гізу керек. 

Р

едкий 

узкоэнде-

мичный  вид.  Яв-

ляется  перс-

пективным  для 

по лучения  кра-

сителя —  кармина. 

Распространен в Южном Казах-

ста не  (предгорные  равнины  восточ-

ных склонов Каратау; Муюнкумы) и 

в Узбекистане. Обитает на пустынно-

степных и пустынных участках. Жи-

вет на корнях Sophora alopecuroides 

и Sophora sр. Отрождение взрослых 

самок происходит с третьей декады 

июля до середины августа. На повер-

хности  земли  появляются  для  спа-

ривания.  Зимуют  личинки  первого 

возрас-

та.  Чис-

ленность  сокращается  по  неясным 

причинам. Для сохранения вида не-

обходимо  создать  запо-

ведный  участок  на  пред-

горной  равнине  хребта 

Каратау  и  включить  его  в 

состав  Аксу-Джабаглинско-

го заповедника.

Кармин бояулы ақмия сымыры — Червец карминоносный горчаковый

Porphyrophora sophorae (Archangelskaja), 1935

Т

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

түр. Оңтүстік Қазақ стан да та рал-

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

қорғау үшін табиғи тіршілік ортасын-

да шағын қорықшалар ұйымдастыру 

қажет. 

Р

едкий узкоэндемичный вид. Рас-

пространен в Южном Казахста-

не:  найден  в  окр.  Арыси  («Дар-

мино»).  Известен  из  Узбекистана.  В 

Казахстане собран с посевов цитвар-

ной  полыни  (Artemisia  cina).  Для  со-

хранения  вида  необходимо  создать 

микрозаказники  в  естественных 

местообитаниях вида.

Карминді айлаулықтар сымыры — 

Червец карминоносный бурачниковый

Porphyrophora arnebіae (Archangelskaja), 1935

О

тносит-

ся  к  ци-

кадовым. 

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

түр. Оңтүстік Қазақ стан да та рал-

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

қорғау үшін табиғи тіршілік ортасын-

да шағын қорықшалар ұйымдастыру 

қажет. 

Р

Карминді айлаулықтар сымыры — 

Червец карминоносный бурачниковый

Porphyrophora arnebіae 

да шағын қорықшалар ұйымдастыру 

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

қорғау үшін табиғи тіршілік ортасын-

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

қорғау үшін табиғи тіршілік ортасын-

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

қорғау үшін табиғи тіршілік ортасын-

қорғау үшін табиғи тіршілік ортасын-

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

mіsіa cіna) егістігінен жиналған. Түрді 

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

Қазақстанда цитвар жусанының (Arte-

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

түр. Оңтүстік Қазақ стан да та рал-

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

Porphyrophora arnebіae 

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

түр. Оңтүстік Қазақ стан да та рал-

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

табылған.  Өзбек станнан  да  белгілі. 

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

ған: Арыс маңы нан (Дәр менеден) 

түр. Оңтүстік Қазақ стан да та рал-

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

Porphyrophora arnebіae 

ар  эндемикті,  сирек  кездесе тін 

Porphyrophora arnebіae 

Porphyrophora arnebіae 

Porphyrophora arnebіae 

Porphyrophora arnebіae 

Porphyrophora arnebіae 

Карминді айлаулықтар сымыры — 

Червец карминоносный бурачниковый

Червец карминоносный бурачниковый

О

О

О

О

О

ся  к  ци-

ся  к  ци-

ся  к  ци-

О

ся  к  ци-

ся  к  ци-

ся  к  ци-

ся  к  ци-

тносит-

тносит-

тносит-

6

7

6

6

7

Самка, откладывающая яйца. 

Самка, откладывающая яйца.

6

7

48

 

Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

49

  Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

С

ирек кездесетін түр. Табиғи бо-

яу — карминнің табиғи көзі. Сол-

түстік-Батыс,  Оңтүстік-Шы ғыс, 

Шығыс Қазақстанда та рал ған. 

Батыс  Еуропа,  Украина,  Бе-

лоруссия,  Ресейде  белгілі. 

Алтайда  орманды-дала-

лы, Қазақ станның басқа 

аудандарында  әртүрлі 

типті  далалы  жерлер-

де  кездеседі.  Жер  ас-

тында  аз  қозғалып  тір-

шілік  етеді.  Po ten tіlla, 

Fragatіa,  Sі lene,  Gatatella,  Sіb-

baldіanthe, Me landryum тамырларымен 

қоректе неді. Ересегі шілденің екінші 

жартысы мен тамыздың бірінші жар-

тысында  пайда  болады.  Жер  жыр-

ту,  малды  шектен  тыс  бағу,  өрттер, 

су  ағысын  реттеу  нәтижесінде  өзен 

жайылмасында  өсімдіктердің  аза-

юы және т. б. жағдайларға байланыс-

ты  түр  саны  төмендеп  кет-

ті. Түрді қорғау үшін 

тіршілік  ету  орта-

сында шағын қо-

рықтар  ұйым-

дас тыру керек. 

Р

едкий  вид. 

Я в  л я  е т с я 

и с т о ч н и -

ком  ес тественного  кра-

сителя — кармина. Распростра-

нен  в  Северо-Западном,  Северном, 

Юго-Восточном,  Восточном  Казахс-

тане. Известен из Западной Европы, 

Украины, Белоруси, России. На Алтае 

приурочен  к  лесостепным  стациям, 

в других районах Казахстана встре-

чается  в 

различных 

типах  степных  стаций.  Ведет  мало-

подвижный  подземный  образ  жиз-

ни.  Питается  на  корнях  Potentilla, 

Fra gatia,  Silene,  Galatella,  Sibbaldianthe, 

Melandryum. Отрождение имаго про-

исходит во второй половине июля — 

первой  половине  августа,  яйцек-

ладка —  со  второй  декады  июля  до 

конца  августа.  В  результате  распаш-

ки  земель,  перевыпаса  скота,  обед-

нения растительности речных пойм 

вследствие  зарегулирования  сто-

ков вод, пожаров и т. д., численность 

неуклонно  падает.  Для  сохранения 

вида  необходимо  создать  микро-

заповедник с включением местооби-

тания вида.

Т

ар  эндемикті  түр  жоғалып  ба-

ра  жатқан  түр.  Палеаркти-

ка  фаунасының  Parafaіrmaіrіa 

туысының  төрт  түрінің  бірі.  Зай-

сан шұңқырынан (Қара Ертістің сол 

жағалауынан,  Боран  елді  мекенінің 

маңынан) жиналған бір жиынтықтан 

белгілі. 

Жағалаулық 

бекінген 

құмнан  жиналған.  Қияқөлең  (Carex 

sp.)  жапырағымен  қоректенеді,  ере-

сек  аналықтары  шілденің  ортасын-

да  пайда  болады.  Малды  шектен 

тыс  жаю  нәтижесінде  пайда  бола-

тын құм көшкінінен түр саны кеміп 

отыр.  Түрдің  тіршілік  ететін  орта-

сында  малды  шектен  тыс  жаймаса, 

түрді қорғап қалуға болады. 

И

счезающий  узкоэндемичный 

вид.  Один  из  4  видов  рода 

Parafairmairia  палеар-

ктической  фауны.  Извес-

тен  по  одному  сбору  из 

Зайсанской  котловины 

(левобережье  Черного  Ир-

тыша, окр. пос. Буран). Соб-

ран  на 

прибреж-

ных закрепленных песках. Питается 

на  листьях  осоки  (Carex  sp.),  взрос-

лые  самки  появляются  в  середине 

июля.  Развеивание  песков  вследс-

твие  перевыпаса  ведет  к  снижению 

численности.  Сохранение  вида  воз-

можно при умеренном выпасе скота 

в местах обитания вида.

Ұзынша сымыр — Червец удлиненный

Parafaіrmaіrіa elongata Matesova, 1979

Карминді поляк сымыры — Кошениль польская

Porphyrophora polonіca (Lіnnaeus), 1758

М

үмкін, Қазақстанда жоғалып 

біткен  түр.  Оның  Солтүстік-

Батыс Қытайда тіршілік етуі 

мүмкін. Бұл солтүстік жартышардағы 

ісік  түзгіш  сымырдың  жалғыз  өкілі. 

Үштік дәуір қалдығы. Iле өзенінің орта 

ағысындағы Үлкен Қалқан маңынан 

жиналған  бір  жиынтықтан 

белгілі. 

Жиналған 

жері 

Қапшағай су қоймасының ас-

тында қалып қойған. Тоғайлы 

ормандарда  тіршілік  етеді. 

Жыңғылдың  (Tamarіx  spp.) 

жасыл 

бұтақшаларының 

түбіндегі  түйіндер  арасын-

да  қоректенеді.  Түйіндер 

арасына 

орналасқан 

дернәсілдер  жасыл  ет-

ті  қабықпен  бірігіп  өсіп, 

ісік  түзеді.  Iсік  қуысы  тегіс, 

пішінсіз.  Дернәсілдің  одан  арғы  да-

муы ісік ішінде өтеді. Пайда болған 

аналық күз басында ашылған ісіктен 

шығады. Қалған ісіктер қурап түсіп 

қалады. Бір өркенде 1–2 ісік дамиды. 

Өзен суы ағысын реттеу түр санына 

зиянды әсер етеді. 

В

ероятно,  исчезнувший  в  Казах-

стане  вид.  Возможно,  он  еще 

обитает в Северо-Западном Ки-

тае.  Это  единственный  представи-

тель  галловых  червецов  в  Северном 

полушарии.  Реликт  третичного  вре-

мени.  Известен  по  одному  сбору  из 

окр. Улькен-Калкана в среднем тече-

нии р. Или. Место сбора исчезло под 

водой  при  создании  Капчагайско-

го водохранилища. Обитает в тугай-

ных ле-

сах. Питается в 

междоузлиях  концевых  зеленых  ве-

точек  тамариска  (Tamarix  spp.).  По-

селившаяся  в  междоузлиях  личин-

ка  обрастает  зелеными  мясистыми 

створками,  которые,  смыкаясь,  об-

разуют галл. Полость галла глад-

кая,  неопределенной  формы. 

Дальнейшее  развитие  личинки 

проходит  внутри  галла.  Отро-

дившаяся  самка  покидает  галл 

через  раскрывшиеся  в  начале 

осени створки галла. Покинутые 

галлы высыхают и опадают. На 

побеге  развивается  1–2  галла. 

Для  вида  губительно  зарегу-

лирование стока рек.

Т

аралу аймағы шағын, сирек кез-

десетін түр. Амудария мен Сыр-

дария  су  қоймаларының  энде-

мигі. Өзеннің құмды жағалауларында 

тіршілік етеді. Саны төмен. Қоңыздар 

күндіз  белсенді.  Жыртқыштар,  ұсақ 

омыртқысыздармен 

қоректенеді. 

Су  ағысын  реттеу,  тіршілік  ету  ор-

тасын  қысқартты.  Қажетті  қорғау 

шаралары  белгіленбеген.  Сырда-

рия өзені су қоймасындағы тоғайлы 

ормандардың 

барлық 

биоцено-

зын  және  ондағы  бар  жануарларды 

қорғау  мақсатында  қорықтар  мен 

қорықшалар ұйымдастыру керек. 

Р

едкий  вид,  имеющий  неболь-

шой  ареал.  Эндемик  бассейнов 

рек  Амударьи  и  Сырдарьи.  Жи-

вет  на  песчаных  берегах  рек.  Чис-

ленность  низкая.  Жуки  активны 

днем.  Это  хищники,  питающиеся 

мелкими  беспозвоночными.  Зарегу-

лирование  стока  рек  ведет  к  сокра-

щению  местообитаний.  Необходи-

мые  меры  охраны  не  разработаны; 

целесообразно  создание  заповедни-

ка  или  заказника  с  целью  охраны 

всего биоценоза тугайных лесов бас-

сейна реки Сырдарьи и населяющих 

их животных.

Iсік түзгіш сымыр — Червец галловый

Acanthococcus orbіculus Matesova, 1960

Кешкілік барылдауық қоңыз —Скакун сумрачный

Cіcіndela nox Semenov, 1916

сында  малды  шектен  тыс  жаймаса, 

түрді қорғап қалуға болады. 

И

счезающий  узкоэндемичный 

ктической  фауны.  Извес-

И

И

И

И

И

түрді қорғап қалуға болады. 

түрді қорғап қалуға болады. 

И

счезающий  узкоэндемичный 

түрді қорғап қалуға болады. 

И

И

счезающий  узкоэндемичный 

түрді қорғап қалуға болады. 

түрді қорғап қалуға болады. 

түрді қорғап қалуға болады. 

түрді қорғап қалуға болады. 

түрді қорғап қалуға болады. 

6

6

50

 

Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

51

  Insecta 

Насекомдар 

Насекомые

С

аны  кәдімгідей  қысқарып  ба-

ра  жатқан,  сирек  кездесетін 

түр. Iле Алатауы жергілікті түрі. 

Республика  фаунасындағы  ең  әдемі 

қоңыздың бірі. Теңіз деңгейінен 500–

1800  м  биіктікте  кездеседі.  Далалы 

өсімдіктері  бар  жерлерде  тіршілік 

етеді.  Ересегінің  белсенділігінің 

шарықтау  шегі  көктемде  (сәуір-мау-

сым басы). Бұл — күндізгі жыртқыш, 

ұсақ омыртқасыздармен қоректенеді. 

Түрдің  тіршілік  ету  ортасын 

өндірістік  және  ауыл  шаруашылық 

игеруінен,  улы  химикаттарды  пай-

даланудан,  әуесқойлардың  шектен 

тыс  көп  ұстауынан  қазіргі  кезде  Ал-

маты  маңынан  тек  жекелеген  дара-

ларын кездестіруге болады. 

Қорғалатын 

жерлерді 

жүктеу/скачать 14,33 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: