кес. 4.9.1 : Жүргізілген экологиялық зерттеулер

Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 

4.9 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

181 бет 

 

кес. 4.9.1 : Жүргізілген экологиялық зерттеулер 

Күні 

Зерттеу  

2013 ж. шілде  

Әдебиетті  шолу  және  өрістік  зерттеулер  – 

омыртқасыз жануарлар 

 

 

 

 

4.9.7

 

Өрістік зерттеулердің нәтижелері 

 

Келесі  бөлімдерде  өрістік  зерттеулердің  әдістеріне  қысқаша  сипат  беріледі  және  зерттеулер 

және сынау қайда жүргізілгені көрсетіледі. Сосын олар нәтижелерді қосады. 

 

Өсімділік және өсімдіктер 

 

БТК  аумағындағы  және  оған  іргелес  жатқан  аумақтың  қсімдік  қабаты  дала  ендік  аймағының 

шарттарына сәйкес құрылады (негізінде құрғақ дала кіші аймақ шегінде). География бойынша 

аумақ Алтай солтүстік батыс облысына тиесілі және Кальба жотасының және оның етектерінің 

тарамдарында орналасқан. Бедер  негізінде ойпат құрғақ дала алқабына арналған, дегенмен 

кейбір учаскелері тауалды жақсы желденетін дала алқабында орналасқан. 

 

Жобаның  зерттеліп  жатқан  аумағындағы  флористикалық  құрам  және  өсімдік  түрлерінің 

деректері  2010  жылғы  күзде  жүргізілген  өрістік  зерттеулерден  және  ақпараттық  іздеуден 

алынған.  2010  жылдың  ботаникалық  өрістік  зерттеулер  әдістері  жазылмаған,  соған 

қарамастан, зерттеудің бес нүктесі 4.9.2-сызбада белгіленген.   

 

Гүл  композициялары  және  алуантүрлілік  экожүйе  жағдайының  индикаторы  ретінде 

қолданылуы  мүмкін.  Табиғи  көздерді  жеткіліксіз  қолданбау  топырақ-өсімдік  экожүйесінің 

жағдайы төмендеуіне; топырақтың биологиялық өнімділігінің төмендеуіне; гүлдік құрамы мен 

түрінің  тығыздылығының  өзгеруіне;  өнімділіктің  төмендеуіне;  және  (қорғау  өсімдік  қабаты 

төмендеген жерде) желмен топырақ мүжілуінің ұлғаюына әкелуі мүмкін. 2010 жылдың өрістік 

зерттеулері  барысында  карьерде  және  үйінді  алаңдарындағы  табиғи  өсімділікке 

антропогендік қызметтің (өндіру және жайылымдылық) әсері зерттелген. 

 

Камералық зерттеулер 

 

Өңірдің  жүйелік  ботаникалық  зерттеулері  20-ғасырдың  басынан  ортасына  дейін  жүргізілген 

(В.А.  Крюгер,  1913ж,  С.Е  Рожанец-Кучуговский  1924ж,  Н.В.  Павлов  1928-1938;  К.А.)  Крюгер, 

1913ж,  С.Е  Рожанец-Кучуговский  1924ж,  Н.В.  Павлов  1928-1938;  К.А.  Пашковский  1951ж,  Н.В. 

Лысова  1958ж,  және  А.  Калинина  1960ж.).  Осыдан  кейін  1970  және  1980  жылдары 

Қазгипрозем  институтының  Кешендік  зерттеулер  бөлімінің  геоботаниктері  мемлекеттік 

фермерлік  шаруашылықтардың  жайылым  алқаптарының  карталарын  жасады.  Семейдің 

(Семей  қ.)  Шар  ауданының  жайылым  алқаптарының  картасы  1988-1989  жылдары  жасалған. 

Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 

4.9 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

181 бет 

 

Зерттеліп жатқан аумақты, соның ішінде БТК қолданыстағы және жобаланып жатқан әзірлеме 

аумағын  қамтитын  геоботаникалық  карта 4.9.3-қосымшада  көрсетілген.  Картаға  жағылған  түс 

қауымдастықтар/құрылымдардың  негізгі  түрлерін  көрсетеді,  ал  мәтін  қауымдастықтар  және 

кіші  қауымдастықтардың  салыстырмалы  санын  көрсетеді.  Геоботаникалық  картаға  қатысты 

шарттық  белгілер  жер  қойнауын  пайдаланудың  үш  түрін  сипаттайды:  жайылым  шөптердің 

өрістері,  ойпаттар  (төмпешіктер  арасындағы  төмендеулер)  және  өзен  алаптары,  сонымен 

қатар, өзге аумақтар (тұрғын аумақтар және БТК жұмыстарын жүргізу аумақтары секілді); және 

жанындағы флористикалық қауымдастықтарды сипаттайды. 

 

Зерттеліп  жатқан  аумақтағы  камералық  зерттеулер  төмпешіктер  және  өзен  алаптары 

арасындағы  ойпаттарда  дала  өсімділігі  артық  екенін  көрсетеді.  Дала  негізінде  тырс-бозды-

бетегелі, 

селеулі-бетегелі, 

бетегелі-селеулі, 

тобылғытұс-дерновиндәнді 

өсімділікпен 

көрсетілген.  Жайылым  алқаптары  ойпаттарда  және  өзендер  алабында  дәнді  алуан  шөппен, 

жабайы  қарабидаймен,  қой  бозотымен  көрсетілген.  (Дәнділер  сонымен  қатар  «Роасеае» 

немесе мятликті ретінде белгілі).  

 

Аласа  төмпешіктер  мен  тау  етектерінің  өсімдік  қабаты  қанық  ксерофитті  сипатқа  ие.  Дала 

бұтақтары  –  шайқурай  таволга  және  бұталы  қараған  басым  өсімділік  кеңінен  тараған,  олар 

төмпешіктердің  қырлары  мен  төбелерінде  бидайтәріздес  –  тырс,  типчак,  Лессинг  ковыль 

қауымдастықтарын құрады.  

 

Тобылғықұс-дән  тәрізді-дәнді-жусанды  өсімділік  тау  етектері  мен  төмен  таулардың  барлық 

бөктері  бойынша  кездеседі.  Шайқұрай  тобылғы  шымылдығы  астынан  бидай  тәріздес 

дәндерден  –  тырс,  бетеге  және  тар  тілімделген  жусаннан  австриялық  жусан  және  алуан 

шөптердің  кейбір  түрлері  –  сабақсыз  қазтабан,  Маршаллиевский  шебірі,  кәдімгі 

мыңжапырақтың қатысуымен қабат құрастырылады.   

 

Тау  бөктері  бойындағы бұталы  өсімділік  тырс-типчакты,  типчакты-жусанды,  тар-тілікжусанды-

ағашдәндес болып тас төбелерде алмасады.   

 

Жоғарыда  аталған  зерттеулер  нәтижелерін  жиынтықтау,  сондай-ақ,  өңірлік,  флористикалық 

жинақтар мен көрсеткіштерді (Қазақстанның өсімдік әлемі, 1956-1966 жж, Иллюстрацияланған 

негізгі  фактор  1969,  1972  жж.)  мұқият  талдау  нәтижесінде  97  тектен  және  56  тұқымдастан 

тұратын 297 түрге жуық барлық зерттеліп жатқан аумақ бойынша жиі және кеңінен таратылған 

аса қарапайым өсімдіктер түрлерінің тізімі ұсынылған (4.9.4-қосымша).  

 

Аса  көптүрлі  тұқымдастар  болып  күрделігүлділер  (Compositae)  есептеледі  –  45  түр,  дәнділер 

(Gramineae) – 30 түр, раушангүлділер (Rosaseae) – 21 түр, бұршақ тұқымдастар (Leguminosae) – 

22  түр,  ерінгүлділер  (Labiatae)  –  14  түр.  Өмірлік  нысандарының  құрамы  бойынша  шөпті 

көпжылдықтар  басып  озады;  екінші  орында  шала  бұталар,  сосын  шөпті  біржылдықтар  орын 

алады. 

 

Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 

4.9 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

181 бет 

 

Төмен  тауларда  солтүстік  және  оңтүстік  баурайларында  топырақты-өсімдікті  қабаттың 

кереғарлығы  анық  байқалғандықтан,  өсімдік  әлемі  бойынша  экологиялық  түрлердің  құрамы 

бойынша ксерофиттер мен мезофиттер бөлінеді.  Оңтүстік баурайлардың (жылы және құрғақ) 

бірдей биіктігіндегі өсімділік аса ксерофильді, ал солтүстік баурайларда (суық және ылғалды) 

аса мезофильді (төмен температураларда жақсы өседі, 25°C-дан 40°C-қа дейін).  

 

Сонымен  қатар,  қауымдастықтардың  түрлі  эдафикалық  нұсқалары  бөлінеді:  пелитфитті  – 

балшық  топырақта,  петрофилдер  –  тасты  және  қыйыршықтасты  топырақта.  Зерттеліп  жатқан 

аумақ шегінде псаммофиттер және галофиттер жоқтың қасы. 

 

Тауалды дала қауымдастықтары сонымен қатар олардың өсімдіктерінен тұратын түрлік құрам 

байлығы  бойынша  бөлінеді.  Мекендеудің  жеке  орындарында  (тасты  баурайларда  және 

төбелерде)  біртүрдес,  баурайлардың  төменгі  бөліктері  мен  төмендеу  бойынша  –  көптүрдес 

қауымдастықтар кездеседі.  

 

Топырақты өсімдікпен жалпы жобалық жабуы 60-70 %, ал кейбір жерлерде 80-90 % құрайды. 

 

Өрістік зерттеулер 

 

Ботаникалық  зерттеулер  2010  жылдың  күзінде  жүргізілген,  зерттеу  алаңдары  4.9.2-суретте 

белгіленген.    Зерттеу  нәтижелері  бойынша  46  тұқымдастарға  тиесілі  тамырлы 

өсімдіктердің 196 түрі анықталды (4.9.5-қосымша). Далалық ортада аса таралған тұқымдастар 

дәнділер  болып  табылады,  олар  барлық  анықталған  түрлерге  35  түрі  келеді  (18%).  Келесі 

таратылған тұқымдас  - 28 (немесе  14%) түрі бар ақкекіре (немесе күрделігілділер, әдетте бұл 

ақкекіре, түймедақ немесе күнбағыс). Үшінші ең таратылған тұқымдас – бұл 16 (немесе 8%) түрі 

бар  қалақайлы  (бұрын  Labiatae  ретінде  белгілі  және  әдетте  ерінгүлділер  тұқымдасы  ретінде 

айтылады),  Ошибка!  Неизвестный  аргумент  ключа.  қараңыз.  Анықталған  түрлердің  ішінен 

76%  көпжылдық  шөптер,  біржылдық  шөптер  көптілігі  бойынша  келесі  болып  табылады  және 

7%  құрайды.  Толық  тізім  4.9.5-қосымшада  келтірілген.  4.9.6-қосымшада  зерттеудің  фото 

есептері берілген.  

 

кес. 4.9.3: Жоба аумағында гүлдейтін өсімдіктердің негізгі тұқымдастары 

р\р 

Тұқымдас 

Түрлер көлемі 

Жалпы көлемінен % 

1 

Астық тұқымдастар 

35 

18 

2 

Күрделігүлділер  

28 

14 

3 

Ерінгүлділер 

16 

8 

4 

Раушангүлділер 

16 

8 

5 

Бұршақ тұқымдастар 

9 

5 

 

Түрлерді  бөлу  мекендеу  ортасының  түріне  және  өсу  талаптарына  байланысты.  Анықталған 

түрлердің  көбі  мезофильді,  46%  (ылғалды  мекендеу  орындары,  бірақ  қысқа  құрғақшылыққа 

шыдай  алады)  немесе  ксерофитті,  26%  (құрғақ  мекендеу  орындары,  құрғақшылықтың  ұзақ 

кезеңіне шыдай алады). Камералық бағалаудағыдай ксерофитті түрлер ойпаттарға үйретілген.  

Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 

4.9 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

181 бет 

 

Сонымен  бірге,  су  өсімдіктерінің  31  түрі  (жалпы  көлемнен  17%)  анықталды,  өзге  түрлері 

аралық  немесе  бір  түрге  жоғары  болды.    Түрлерді  бөлу  топырақ  өнімділігімен  және 

минералдық  құрамымен,  мезотрофикалық  (өнімділігі  шамалы  топырақ)  болып  бөлінетін 

түрлер  (50%)  және  эвтрофикалық  түрлердің  үлкен  көлемімен  (топырақ  өнімділігінің  төмен 

дәрежесі) (4.9.5-қосымшасы) байланысты. 

 

Зерттеліп жатқан алаң аясында анықталған өсімдіктердің көп түрлері экономикалық мағынаға 

ие,  мысалы,  тамақ  немесе  азықтық  дақыл  ретінде,  медициналық  мақсаттарда  қолданылады 

немесе шикізат (жиһаз өндіру) ретінде қолданылады. Қосымша 4.9.5-қосымшада белгіленген. 

 

 

Басты ресурстық функцияның бірі ретінде жайылымдықтар болып табылады. Табиғи өсімділігі 

бар барлық жыртылмаған аумақ әдетте құрғақ салмақтың 2 – 4 ц/га бастап орта өнімділігімен 

жайылымдар ретінде қолданылады. Кен өндіру ауданындағы өсімділік қабат мал жайылуына 

әсіресе елдімекендердің шеттерінде  (Әуезов және Солнечный  кент.) кен орындарын игеруге, 

карьерлерді әзірлеуге, рұқсат етілмеген жолдардың үлкен көлемін салумен байланысты үлкен 

антропогендік жүктемені сезуде. Мұның барлығы қауымдастықтар құрылымының төмендеуіне 

ғана  емес,  сонымен  қатар,  биоалуантүрліліктің  кедеюіне,  эрозиялық  және  дефляциялық 

үрдістердің айтарлықтай нығаюына әкеледі.    

 

2010  жылғы  күзде  біз  жүргізген  зерттеу  карьерлер  және  үйінділер  ауданында  табиғи 

фитоценоздардың  антропогендік  бұзылуы  жүргенін  көрсетті.  Карьерлер  мен  үйінділер 

жанында  50  м  бастап  200  м  радиусында  құс  тараны  қоспасымен  австриялық  жусанды 

модификациялық    пішені  пайда  болды.    40-50%  бастап  жобалық  қабаты  бар  осы  жердегі 

өсімдіктер,  өсімдік  қабатының  нашарлауының  негізгі  себебі  –  түрлі  бағыттарда  қиылысатын 

автомобиль қара жолдарының желісі. Флористикалық құрам көлемдік қатынаста жиі тамырлы 

қауымдастықтарға  (10-15  түрлерге  дейін)  жол  бермейді,  бірақ  сапалық  жағынан 

айырмашылық бар. Егер болса, тамырлы түрлер аз көлемде болады, әдетте австриялық жусан 

басым  болады.  Техногендік  әсерден  басқа,  үлкен  әсерді  биогенді  фактор  көрсетеді 

(жануарларды  жаю  әсері),  себебі  жобаланған  қойма  орнында  және  шоқыаралық  баурайлар 

бойынша бүлінген шабындық шөп байқалды.  

 

Топырақ-өсімдік  қабатының  механикалық  бұзылуы  топырақ  профилінің  бұзылуымен 

(тығыздалған, 

қазылған 

немесе 

шешілген 

қарашірікті 

көкжиек) 

және 

өсімдік 

қауымдастықтарының  доминанттары  ауысуына  немесе  өсімділіктің  толық  жойылуына 

байланысты. Әдетте бұл бұзылымдар іргелес аумақтарда алаң бойынша бұзылудың жергілікті 

сипатына ие болады.  

 

В.В. Ковальскийдің қызметкерлермен (ВАСХНИЛ) жүргізілген зерттеулері ағзалар мен олардың 

қауымдастықтары  техногендік  факторлардың  әсерімен  белсенді  орнын  ауыстыруы,  белгілі 

шекараларда өз айналасын, өз ортасын өзгертуі және  реттеуі мүмкін, ал айналасын жасанды 

өзгерту арқылы ағзалардың өзі өзгеруі мүмкін екенін анықтауға ықпалын тигізді.  

Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 

4.9 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

181 бет 

 

 

Микроэлементтер  сондай-ақ  микронутриенттер  ретінде  белгілі;  оларды  дәрумендер  мен 

минералдар  деп  атайды.  Оларды  «тірі  ағзаның  дұрыс  өсуі  және  заттар  алмасуы  үшін  аз 

көлемдердегі  маңызы  көп»  деп  белгіленеді.  Өсімдіктерде  олар  құрғақ  заттың  1  мг  төмен 

болады және кішкене артық болғанда улы болып саналады. Микроэлементтер өсімдік ағзаның 

құрылымына  қолданылмайды,  бірақ  ереже  бойынша,  метаболизмнің  түрлі  үрдістеріне 

қатысады.   

 

Жалпы  микроэлементтер  Жердің  түрлі  аумақтарында  теңдей  бөлінбеген,  ол  олардың 

геологиялық  тарихымен,  топырақ  түзуші  жыныстардың  әркелкі  химиялық  құрамымен  және 

топырақ түзуші үрдістермен анықталады. Топырақтағы химиялық элементтердің жетіспеушілігі 

немесе  артықтығы  құрамына  және  өсімдіктегі  олардың  арасындағы  қатынасына,  тиісінше 

өсімдік  азықтардағы  және  ағам  өнімдеріндегі  құрамына  және  қатынасына  әсерін  тигізеді,  өз 

кезегінде,  жануарлар  ағзаларына  химиялық  элементтердің  түсуіне  әсерін  тигізеді.  Химиялық 

элементтердің  топырақ  түзуші  жыныстардан  топырақ  және  су  арқылы,  өсімдіктер  арқылы 

жануарлар ағзаларына жылжу жолы биогеохимиялық тағамдық тізбекті құрайды.  

 

Жетіспеушілік  (төменгі  өтпелі  шоғырлану)  немесе  артықтық  (жоғарғы  өтпелі  шоғырлану) 

басталатын микроэлементтердің өтпелі немесе қатерлі шоғырлануын орнату қажет. Осы өтпелі 

шоғырлану  арасында  жануарлардың  микроэлементтерге  сұранысының  шектері  көрсетілген 

микроэлементтер көлемі тұрғаны анық. 

 

Өсімділік  қабатының  жағдайын  бағалау  үшін  2010  ж.қарашада  ОВОС  бөлімі  және 

«Казмеханобр»  НОО  ДГП  ГНПОПЭ  мамандары  топырақ  сынамаларын  іріктеу  орындарында 

өсімділіктің сынамаларын іріктеді және талдау жүргізді. Өсімдіктердің (олардың жерүсті бөлігі) 

келесі  түрлері  іріктелді:  қылтан  селеу,  жатаған  бидайық,  көлденең-жолақты  бозот, 

Маршалловский жебірі, шалғын қоңырбас және басқа. Зерттеліп жатқан техножүйе аумағында 

өсімдіктерде келесі металдардың болуы анықталды: мырыш, никель, кобальт, мыс, қорғасын, 

кадмий  және  хром.  Өсімдіктерге  металдардың  әрекет  етуі  келесі  тәртіпте  орналасқан 

Pb>Cu>Co>Cr>Ni>Zn. Талдау нәтижелері 4.9.6-қосымшада көрсетілген. 

 

2010  жылдың  зерттеу  нәтижелері  өсімдіктердегі мыстың  орташа  құрамы 0,08  МДУ;  мырыш  - 

0,34  МДУ;  қорғасын  –  0,39  МДУ;  никель  –  0,85  МДУ;  кобальт  –  0,6  МДУ;  хром  –  0,02  МДУ 

құрайтыны анықталды. Осылай, ешбір сынама МДУ артық болуын көрсеткен жоқ.  

 

Күлдегі  элементтерінің  көбісінің  құрамы  жер  қыртысындағы  олардың  орташа  құрамынан 

айтарлықтай  ерекшеленеді,  себебі  өсімдіктер  элементтерді  таңдап  жұтады.  Топырақ/тау 

жынысының  құрамымен  салыстырылатын  жұту  қарқындылығы  (құрғақ  салмақта  өсімдіктер 

материалындағы өлшенетін деңгей) A

x 

биологиялық жұту коэффициенті деп аталады: 

 

A

x

 = l

x

/n

x

 

 

Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 

4.9 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

181 бет 

 

мұнда lx – өсімдік күліндегі хв элементінің құрамы, nx – бұл өсімдік өсетін тау жынысы немесе 

топырақтағы құрамы. 

 

Дегенмен, бұл көрсеткіш элементтердің әлеуетті биогеохимиялық қозғалымын көрсетеді. Әлсіз 

еріткіштермен  топырақтан  шығарылған  элементтердің  суеріткіш  формаларының  өсімдіктері 

үшін  қолжетімді,  қозғалмалы  және  өсімдіктердің  құрғақ  затын  салыстыру  аса  дұрыс  көріністі 

береді.  Ол  өсімдіктерге  элементтердің  қолжетімділігін  және  топырақ  құрамындағы 

элементтердің  жылжымалы  формаларын  қолдану  дәрежесін  сипаттайды.  Элементтердің 

көбісінің B

x 

мағынасы A

x 

қарағанда жоғарырақ болады. 

 

Ax>1 болғанда элементтер өсімдіктерде жинақталады, ал A

x

, немесе B

х

<1 ұстап алынады.  

 

 

 

 

 

 

кес. 4.9.4: Болашақ су қоймасының және оның фонының (БТК 5км) өнеркәсіптік 

алаңы өсімдіктерінің биологиялық жұту (A

x

) және биологиялық белсенділігі  (B

x

) 

коэффициенттерін есептеу нтижелері

 

Өсімдіктердің 

іріктелген 

сынамаларының 

орналасқан жері 

 

A

x

/B

x 

элементтері бойынша 

Zn 

Ni 

Co 

Cu 

Pb 

Cr 

Болашақ су қоймасы   

A

x

 

0.17 

6.45 

0.02 

0.84 

0.03 

0.41 

0.05 

7.93 

0.08 

0.84 

0.001 

0.53 

B

x

 

Фондық 

нүкте 

топырағы 

A

x

 

0.08 

7.94 

0.02 

0.37 

0.03 

0.25 

0.03 

3.21 

0.08 

0.47 

0.001 

0.02 

B

x

 

 

Ошибка! Неизвестный аргумент ключа.мырыш және мыс қарқынды және орташа жинақталу 

элементтеріне жататыны; қорғасын, никель және кобальт  – әлсіз жинақталу және күшті ұстап 

алу элементтеріне; хром – әлсіз ұстап алу элементтеріне жататыны көрінеді.   

 

Деректер  қаралып  жатқан  аумақта  мыс,  никель,  кобальттың  табиғи  геохимиялық  ауытқуы 

болуын,  сонымен  қатар,  қорғасын  және  мырыш  бойынша  техногенді  қысымның  болуын 

растайды.  

 

Өсімдіктердің жеке түрлерінде микроэлементтердің болуы топырақтың элементті құрамының 

сипатымен, сонымен қатар, өсімдіктердің түрлік бұйымдарымен анықталады.  

 

Өсімдіктердің сирек, реликтілік және жергілікті түрлері 

 

Қазақстанның  Қызыл  кітабына  енгізілген  сегіз  түр  2012  жылы  зерттеу  барысында  зерттелген 

Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 

4.9 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

181 бет 

 

аумақ  шегінде  анықталды:  дала  пионы,  көктемгі  златоцветник,  Hyssopus  macranthus  Boriss, 

құндызшөп  (Pulsatilla  patens),  қызғалдақ,  жабайы  гүлшетен(Ledum  palustre  Rhododendron 

tomentosum)  ретінде  жіктеледі,  Euphorbia  macrorrhiza  C.A.  Меу  және  Людвиг  ирисі  (4.9.5 

қосымша және 4.9.6 қосымша).  

 

Жабайы  гүлшетен  Қызылсу  өзенінің  жанында  жаңа  бұлаққа  жақын  аумақта  анықталды.  

Қазақстанды бұл түр сирек болып саналады, бірақ Ресей Алтай аумағында көп таралған және 

осылай, ТҚХО тізімінде аз қауіп төндіретін түр ретінде мәртебеге ие. Дегенмен, өңірдегі өзіңің 

сиректігіне байланысты осы популяцияны сақтап қалу үшін құрылыс басталуына дейін учаскені 

қоршап қою ұсынылады. Қалған жеті түрді ТҚХО Қызыл тізіміне сәйкес бағалау керек .  

 

Экономикалық және функционалдық мағынаға ие өсімдік әлемі мен өсімділілік. 

 

Жобаның  зерттеліп  жатқан  алаңының  шегінде  анықталған  өсімдіктердің  көбі  экономикалық 

және  функционалдық  мағынаға  ие  (4.9.5-қосымша).  Жеке  түрлерді  бір  санаттан  көбіне 

жатқызуға болады: 

 



  Азықтық өсімдіктер (43 түр); 



  Дәрілік өсімдіктер (80 түр); 



  Сәндеу өсімдіктер (67 түр); 



  Улы өсімдіктер (16 түр); 



  Арам шөп өсімдіктер (23 түр); 



  Жеуге болатын өсімдіктер (33 түр); 



  Өндірісте қолданылатын өсімдіктер (31 түр); 



  Тозаңды өсімдіктер және балды өсімдіктер (11 түр); 



  Дәнді-дақыл өсімдіктер (52 түр). 

 

Бұл  түрлер  өмірдің  келесі  негізгі  түрлерімен  көрсетілген:  шөпті  көпжылдық,  біржылдық 

өсімдіктер, шала бұталар, бұталар және қысқа бұталар.  

 

4.9.8

 

Жануарлар әлемі 

 

Сүтқоректілер 

 

Жоба  аумағын  мекендейтін  сүтқоректілердің  түрлері  туралы  ақпарат  әдебиетті  зерттеу  және 

өрістік зерттеулер (2010 жылғы күз және 2011 жылғы 23 және  24 маусым) арқылы алынды.  

 

2010  жылғы  зерттеулердің  әдістемесі  белгіленбеген,  дегенмен  зерттеу  орындары  4.9.2-

сызбада жасыл штрихтармен көрсетілген және мекендеу орындары, өріс белгілері түрлерінің 

және  түсірілім  орындарының    фотографиялық  журналы  4.9.8-қосымшада  көрсетілген.  2011 

жылы  басты  әдістемелік  амал  жаяу  маршруттарды  популяция  түрлері  мен  санын  құжатқа 

түсіру,  сонымн  қатар,  биотоптарды,  жануарларды  және  олардың  қызметінің  іздерін  суретке 

Қызыл жобасының ЭӘӘБ, 

4.9 бөлім 

 

 

ZT52-0156/MM1021 

Желтоқсан 2015 

Ақырғы нұсқасы V1.0 

 

181 бет 

 

түсіру  мақсатында  зерттеу  болды  (Новиков,  1953;  Банников,  1997;  Bibbi,  2000).    2011  жылғы 

маршрутты зерттеуді орындау барысында кеміргіштер мен құндыздарды есептеу үшін ені 30 м 

кескін  қолданылды  (Новиков,  1953).  Маршруттар  4.9.2-сызбаның  трансекталарында  (қызыл 

сызықтар) көрсетілгендей жобаланған су қоймасының, жобаланған бос жыныстың үйіндісінің, 

жобаланған байытылған фабрика және Әуезов кентінің жанынан өтті. Жалпы алғанда, зерттеу 

маршруттары  шамамен  6  км  қамтыды.    Жалпы  аумақта  популяция  санын  алдын  ала  болжау 

үшін  анықталған  құндыздар  көлемі  қашықтыққа  бөлінді,  сосын  1  шаршы  километрге  қайта 

есептелді.  Жергілікті  сүтқоректілердің  толық  тізбесін  құрастыру  үшін  қолданылған  әдебиет 

және зерттеу деректері. 

 

 (Афанасьев, 1960; Қазақстанның сүтқоректілері, 1969-1985жж.) әдебиет зерттеулері бойынша 

және  2010  және  2011  жылғы  зерттеулер  деректері,  соның  ішінде  жергілікті  тұрғындармен 

әңгімелер,  Жоба  аумағында  мекен  ететін  сүтқоректілердің  7  отрядқа:  жәндікқоректілер 

Insectivora,  қолқанаттылар  Chiroptera,  етқоректілер  Carnivora,  кеміргіштер  Rodentia, 

қостұяқтылар Artiodactyla, қоянтәрізділер Lagomorpha және тұяқтылар Artiodactyla жататын 49 

түрі  ұсынылған  (Түрлердің  толық  тізбесі  4.9.15-қосымшада  берілген).  Аса  көп  таралған  екі 

отряд – ол кеміргіштер (25 түр) және етқоректілер (10 түр).   

 

2011  жыл  ішінде  жергілікті  тұрғындар,  аңшылар,  балықшылар  берген  ақпарат  Қызылсу 

өзенінің  алқабында  бұлан  (Alces  alces)  және  шығыс  құндызы  (Mustela  vison)  байқалғанын 

растады. Дегенмен әдебиет материалдарын зерттеу және өрістік зерттеулер Жоба аумағында 

осы екі түрдің болуын көрсеткен жоқ.  

 

Шұбар  күзен  (Vormela  peregusna)  фаунистикалық  кешенге  кіргізілген  және  Қазақстанның 

Қызыл  кітабына  енгізілген,  популяция  саны  төмендеуіне  байланысты  «осал»  ТҚХО  ретінде 

жіктеледі;  дегенмен  жоба  аумағында  ол  2010  және  2011  жылдары  зерттеу  барысында 

байқалмады. Тоған жарқанаты (Myotis dasycneme) 2010 жылғы зерттеу барысында байқалды. 

Бұл  түр  ТҚХО  тізіміне  «жойылуға  жақын  трған  түр»  ретінде  енгізілген.  Бұдан  басқа,  ТҚХО 

попупяция  тенденциясы  туралы  жақсы  білім,  әсіресе  ақпарат  өте  аз  таратылу  аумағының 

шығыс  бөлігінде  (Орталық  Ресей  және  Қытай)  аз  қауіп  төндіретін  түрлерге  дейін  тізімдегі 

ығысуға әкелуі мүмкін. 

 

Әлеуетті 49 түрден 2010 және 2011 жылдары өрістік зерттеулер және жергілікті тұрғындармен 

әңгімелесу  барысында  жоба  аумағында  кездесетін  сүтқоректілердің  21  түрі  анықталды, 

жүктеу/скачать 57,11 Mb.

Достарыңызбен бөлісу: