Просит принять срочные меры и оградить хозяйствующие субъекты Северо-Казахстанской области от неправомерных действий монополиста энергопередающей компании тоо «СевКазЭнергоцентр»
жүктеу/скачать 1,24 Mb.
|
Диссертация от 18.04.2013г.
| Үшіншіден, бұл судьялардың тәуелсіздігіне нұқсан келтіреді. Жоғарыда көрсетілген заңның 25-бабына сәйкес, «судьяның тәуелсіздігі Конституциямен және заңмен қорғалады. Судьялар сот төрелігін жүзеге асыру кезінде тәуелсіз және Қазақстан Республикасының Конституциясы мен заңға ғана бағынады. Ешкімнің сот төрелігін жүзеге асыру ісіне араласуға құқығы жоқ. Мұндай әрекеттер заңмен қудаланады. Судья қаралған немесе қаралып жатқан сот істерінің мәні жөнінде қандай да бір түсінік беруге міндетті емес», - делінген.
Біздің пікірімізше, Конституциялық Кеңеске заңды немесе өзге де нормативтік құқықтық актілерді конституциялық емес деп тану жөніндегі өтінішпен жүгіну кезінде субъект ретінде нақты істі өз өндірісінде қарастырушы, сонымен қатар нақты істі шешу үшін қолдануға тиісті заңның немесе өзге де нормативтік құқықтық актілердің адамның және азаматтың Конституциямен баянды етілген құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіреді деп тапқан жекелеген судья немесе тиісті сот құрамы (сот алқасындағы тиісті сот құрамының мүшелері) танылуы тиіс. Себебі, нақты істі қарастыру және оны шешу үшін заңды немесе нормативтік құқықтық актілерді қолдану бүкіл тиісті соттың мүшелерімен жүзеге асырылмайды, ол жекелеген судьялармен немесе тиісті сот құрамымен жүзеге асырылады. Демек, өтінішті істі өндірісінде қарап жатқан судьяның өзі беруі қажет. Ал қазіргі жағдайда бұл өтінішке тиісті соттың төрағасы қол қоюы қажет және ол өтініш жалпы соттың атынан беріледі. Ал бұл өз тарапында судьяның тәуелсіздігіне нұқсан келтіреді, судьяның басқа бір судья алдында есеп беруіне алып келеді, сондай-ақ, белгілі бір себептермен сот төрағасы қол қоюдан бас тарса, оған жауаптылық көзделмеген, сонымен қатар, егер конституциялық өндіріске қабылданбай, іс қайтып келіп жатса, кінәлі лауазымды тұлғаны табу да қыйынға соғады. Себебі, сот төрағасы кінәлі болмайды, өйткені оның өндірісіндегі іс емес, судья да кінәлі болмайды, өйткені ол қол қойып конституциялық бақылау органына жіберген тұлға емес. Бұл туралы Конституциялық Кеңестің өзі де жаңылысуда. Мәселен, өзінің жолдауында, бір жерінде «Астана қаласы Сарыарқа аудандық сотының өтініші бойынша» десе, екінші жерінде «Алматы қаласы Бостандық аудандық сотының судьясының өтініші бойынша», – дейді[126]. 6. Қазақстан Республикасы Конституциясының 78-бабына сәйкес, Конституциялық Кеңеске соттың өтінішпен жүгіну объектісі ретінде: – заңдар; – өзге де нормативтік құқықтық актілер табылады. Заңдар жоғарыда аталған актіге сәйкес, «Конституцияға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзетiн заңдар», «Конституциялық заңдар» және «заңдар» болып бөлінеді. Дейтұрғанмен, Конституциялық Кеңеспен жүргізілетін кейінгі конституциялық бақылаудың объектісі болып республикалық референдумда қабылданған заңдар табылмайды. «Республикалық референдум туралы» 1995 жылғы 2 қарашадағы Қазақстан Республикасы Конституциялық заңының 35-бабына сәйкес, «1. Референдум қабылдаған шешiмнiң Қазақстан Республикасының бүкiл аумағында мiндеттi күшi бар және Республика Президентiнiң немесе мемлекеттiк өкiмет органдарының актiлерiмен қандай да бiр қуаттауды қажет етпейдi. 2. Референдум қабылдаған шешiм мен Республика Конституциясының, конституциялық заңдарының, заңдарының және өзге де нормативтік құқықтық актілердің арасындағы сәйкессiздiктер Конституцияны, конституциялық заңдарды заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілерді референдум қабылдаған шешiмге сәйкес келтiру арқылы жойылады»[127]. Демек, бұл туралы Конституциялық заңға және Конституциялық Кеңеске соттың өтінішпен жүгіну институтын реттейтін заңнамалық актілерге өзгерістер енгізу қажет деп есептейміз. «Норматитвтік құқықтық актілер» туралы Қазақстан Республикасының заңына 4-бабына сәйкес, нормативтік құқықтық актілердің заң күшiнiң арақатынасы жоғарыдан төмендей беретiн келесі деңгейлерге сәйкес болады: 1. Конституцияға өзгерiстер мен толықтырулар енгiзетiн заңдар; 2. Қазақстан Республикасының Конституциялық заңдары мен Қазақстан Республикасы Президентiнiң Конституциялық заң күшi бар жарлықтары; 3. Қазақстан Республикасының Кодекстерi; 4. Қазақстан Республикасының заңдары, сондай-ақ Қазақстан Республикасы Президентiнiң заң күшi бар жарлықтары; 5. Қазақстан Республикасының Парламенті мен оның палаталарының нормативтік қаулылары; 6. Қазақстан Республикасы Президентінің нормативтік жарлықтары; 7. Қазақстан Республикасы Үкiметiнiң нормативтiк қаулылары; 8. Қазақстан Республикасының министрлері мен орталық мемлекеттік органдардың өзге де басшыларының нормативтік құқықтық бұйрықтары, орталық мемлекеттік органдардың нормативтік құқықтық қаулылары және Қазақстан Республикасы Орталық сайлау комиссиясының нормативтік қаулылары; 9. мәслихаттардың нормативтік құқықтық шешімдері, әкімшіліктердің нормативтік құқықтық қаулылары, әкімдердің нормативтік құқықтық шешімдері. Қазақстан Республикасы Конституциялық Кеңесінің және Қазақстан Республикасы Жоғарғы Сотының нормативтік қаулылары жоғарыда аталған сатыдан тыс тұрады. Аталған нормативтік құқықтық актілер «Нормативтік құқықтық актілер» туралы заңға сәйкес беріліп отыр. Бұл актілер өздерінің құрамында «өзге де нормативтік құқықтық актілер» деген түсінікті бермейді. «Өзге де нормативтік құқықтық актілер» деген анықтамаға түсініктемені Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі өзінің 1997 жылғы 6 наурыздағы №3 қаулысында беріп отыр. Конституцияның 78-бабының тұжырымдамасына сәйкес, егер де сот белгілі бір заңның немесе өзге де нормативтік құқықтық актілердің қандай да бір ережесін конституциялық емес деп тауып жататын болса, онда ол Конституциялық Кеңеске өтінішпен осы заңды немесе нормативтік құқықтық актілерді толығымен конституциялық емес деп тану жөніндегі өтінішпен жүгінуге міндетті болады. Себебі, Конституцияның 78-бабының мазмұны мен мәніне терең үңілетін болсақ, онда тек заңдар мен өзге де нормативтік құқықтық актілер ғана соттың Конституциялық Кеңеске өтінішпен жүгіну институтының объектісі болып табылады. Конституцияның 78-бабы заңның немесе нормативтік құқықтық актілердің жекелеген баптарын, яғни белгілі бір ережелерін Конституциялық Кеңесте қарастырылатын конституциялық өндірістің объектісі ретінде қарастырмаған. Бірақ, біздің конституциялық өндіріс тәжірибесінде мүлдем басқаша. Қазіргі таңда соттардың ұсынысы бойынша, Конституциялық Кеңес кез келген заңның және өзге де нормативтік құқықтық актілердің, тиісінше адамның және азаматтың құқықтары мен бостандықтарына нұқсан келтіретін ережелерін конституциялық емес деп тану жөніндегі өтінішін конституциялық өндіріске қабылдап, ол бойынша нормативтік қаулы қабылдауда. Сонымен қатар, халықаралық шарттар нормативтік құқықтық акт ретінде «Нормативтік құқықтық актілер туралы» заңның 4-бабында нормативтік құқықтық актілер сатысынан көрініс таппаған. Сондықтан, Қазақстан Республикасының Конституциясының, «Нормативтік құқықтық актілер туралы» заңының ережелерін басшылыққа ала отырып, халықаралық шарттарды біз Конституциялық Кеңеске соттың өтінішпен жүгіну объектісі ретінде есептей алмаймыз. Аталған халықаралық шарттар мен міндеттемелерді біз «өзге де нормативтік құқықтық актілер» санатына да жатқыза алмаймыз. Сол сияқты халықаралық шарттардың «заң» мәртебесіне ие болмайтыны айдан анық. Бірақ, Конституциялық Кеңестің тәжірибесінде мұндай халықаралық шарттар Конституциялық Кеңеске соттың өтінішпен жүгіну институтының негізгі құрамдас элементі – объект ретінде бағаланып, ол бойынша Конституциялық Кеңестің шешімі шығарылуда. Сондай-ақ, «Нормативтік құқықтық актілер туралы» заңның 3-бабы, 2 тармағы, 4) тармақшасына сәйкес, Қазақстан Республикасы Үкіметінің нормативтік қаулылары – нормативтік құқықтық актілердің негізгі түрлеріне жатады. Ал осы заңның 3-бабы, 3 тармағы, 2) тармақшасына сәйкес ереже – нормативтік құқықтық актілердің туынды түрлеріне жатады. Демек, ереже – қаулының туындысы. Сондықтан да, ереже – соттың өтінішпен жүгіну институтының объектісі болып саналмауы тиіс еді. Бірақ, Конституциялық Кеңес мұндай туынды нормативтік құқықтық актілерді өз өндірісіне қабылдап, оны қарастырып, тиісінше шешімдер шығаруда. Осы мәселелерді ескере отырып, тиісті заңнамалық актілерге өзгерістер мен толықтырулар енгізу қажет деп есептейміз. Онда өтінішпен жүгіну институтының негізгі құрамдас элементі ретінде объектіні нақты анықтап алу керек. Объектінің құрамынан Конституциялық Кеңестің нормативтік қаулыларын, республикалық референдумда қабылданған заңдарды, жергілікті өкілді және атқарушы органдардың нормативтік құқықтық актілерін алып тастау қажет. 7. Конституциялық іс жүргізуге қатысушылар Конституциялық Кеңестің қорытынды шешімі қабылданатын отырысы басталғанға дейін өтініштің негізін өзгертуге, оның көлемін ұлғайтуға немесе азайтуға, өтініштен бас тартуға құқылы. Конституциялық Кеңеске жүгінген сот өтініштерінің барлығы дерлік толық көлемде барлық сатыларды еңсере бермейді. Жоғарыда аталған сатылардың біреуінде тоқтатылуы немесе кері қайтарылуы да әбден мүмкін. Сонымен қатар, өтінішпен жүгінуші субъект өзінің өтінішін кез келген сатыда қайтарып алуына құқығы бар. Бірақ, біздің пайымдауымызша, сот өтінішті Конституциялық Кеңес өндірісінен қайтару туралы шешімін шығарған кезде, өзінің не себепті мұндай қадамға барғандығы жөнінде ақпарат беріп, оны дәйектеп, дәлелдеуі қажет. Ондай болмаған жағдайда сот Конституциялық Кеңеспен конституциялық емес деп танылуға тиіс нормативтік құқықтық актілердің қайтадан нормативтік құқықтық актілер кеңістігінде қоғамдық қатынастарды реттеп жүре беруіне мүмкіндік береді. Негізінде заңның талабына сәйкес, Конституциялық Кеңеске сот өтінішпен жүгінер алдында нақты іс бойынша істі тоқтата тұруға міндетті. Егер сот нақты іс бойынша істі тоқтата тұрған болса, қалайша Конституциялық Кеңеске өтінішпен жүгінуге негіз болған нақты іс бойынша мәселелер сот тәжірибесі кезінде өзінің шешімін табады? Біздің пікірімізше, осы қатынасты реттейтін заңнамаға өзгеріс енгізу керек. Соттар нақты істі тоқтата тұрып, Конституциялық Кеңеске жолдаған өтініштерін өздерінің жеке пайымдаулары бойынша тек ерекше жағдайларда ғана кері қайтып алулары қажет. Оның өзінде де сот Конституциялық Кеңестің отырысына келіп, конституциялық өндіріске жиналған барлық қатысушылардың алдында өзінің істі кері қайтару туралы өтініш жолдануына негіз және себеп болған мән-жайларды баяндап беріп, конституциялық өндіріске қатысушылардың сұрақтарына жауап беруі тиіс. 8. Конституциялық Кеңес өзі қабылдаған шешімдерінің орындалу тәртібін және мерзімдерін белгілей алады. Мұндай құқық Конституциялық Кеңеске Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы Конституциялық заңының 40-бабымен беріліп отыр. Сонымен қатар, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы Конституциялық заңының 40-бабында «егер Конституциялық Кеңестің шешімі мемлекеттік шығыстарды ұлғайтуды немесе мемлекеттік кірістерді қысқартуды талап еткен жағдайда, Конституциялық Кеңес өзі қабылдаған шешімдердің орындалу мерзімдерін Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісім бойынша белгілейді» - дейтін ереже бар. Біздің пайымдауымызша, Конституциялық Кеңес өзінің шешімдерінің орындалу шегі мен мерзімін ешқандай мемлекеттік органдармен келісуге құқығы жоқ. Себебі, Конституциялық Кеңес өзінің Конституциямен берілген құқықтық табиғатына сәйкес, Конституцияның жоғары тұруын, адамның және азаматтың Конституциямен баянды етілген құқықтары мен бостандықтарының сақталуын, мемлекеттік билік органдарының арасындағы құқыққа байланысты дау-таластарын шешуде арбитр ретінде қызмет етіп, мемлекеттегі тұрақтылықты, құқықтық заңдылықты қамтамасыз ететін бірден-бір мемлекеттік орган болып табылады. Бұл ереже мемлекеттік билік тармақтарының тепе-теңдік, әрі тежемелік қағида бойынша дамуына нұқсан келтіруде. Сонымен қатар, бұл ереже соттардың тәуелсіз билік тармағы болып қалыптасуына да өзінің кедергісін келтіруде. Сондықтан, біздің пікірімізше, Қазақстан Республикасының Конституциялық Кеңесі туралы Конституциялық заңының «егер Конституциялық Кеңестің шешімі мемлекеттік шығыстарды ұлғайтуды немесе мемлекеттік кірістерді қысқартуды талап еткен жағдайда, Конституциялық Кеңес өзі қабылдаған шешімдердің орындалу мерзімдерін Қазақстан Республикасының Үкіметімен келісім бойынша белгілейді» - деп аталатын 40-баптың 1 тармағын алып тастау қажет. Бұл норма Конституцияның талаптарына сәйкес келмейді, Конституциялық Кеңес мүшелерінің тәуелсіздігіне нұқсан келтіреді және Конституциялық Кеңестің жалпы құқықтық табиғатына қайшы келеді. 9. Конституциялық Кеңесі туралы Конституциялық заңы 22-бабында белгіленген өтініштің нысаны мен мазмұнына қойылған талаптарды сақтамағаны үшін көптеген соттардың Конституциялық Кеңеске жолдаған өтініштері конституциялық өндіріске қабылданбай, кері қайтарылуда. Конституциялық Кеңес өзінің қызметі барысында осы күнге дейін сот органдарымен берілген өтініштердің 59-н ғана қарастырып, олар бойынша түпкілікті шешім шығарған. Қазақстандық кейбір ғалымдардың пайымдауларынша, Конституциялық Кеңестің құзіреттін арттырып, оған өзінің жеке бастамасы бойынша нормативтік құқықтық актілердің конституциялығына бақылау құқығын беру керек және азаматтарды Конституциялық Кеңеске жүгіну құқығы бар субъектілер қатарына жатқызу керек[128, 42б.]. А.А. Караевтың пікірінше, Конституциялық Кеңеске өтінішпен жүгінетін субъектілердің санын арттыру қажет. Оның қатарына Бас прокурорды, Астана мен Алматы қалаларының прокурорларын, Адам құқықтары жөніндегі уәкілді, Әділет министрін, депутаттық фракцияларды, Парламенттегі тұрақты комитеттерді, арнайы комиссияларды қосу қажет. Кейінгі конституциялық бақылау бойынша өтінішпен жүгіну құқығына тек соттар ғана емес, сонымен бірге процесске қатысушылар да, прокурор мен адвокаттарда иеленуі керек. Олар азаматтардың құқықтар мен бостандықтарына нұқсан келтіретін нормативтік құқықтық актілердің Конституцияға сәйкестігі жөнінде мәселе көтеруге құқықты болуы тиіс[129]. Қазақстан Республикасы Президентінің Жарлығымен 2006 жылдың 20 наурыз айында №68 «Қазақстан Республикасында демократиялық реформалар Бағдарламасын дайындау және нақтылау жөніндегі мемлекеттік комиссия» құрылған болатын. Мемлекеттік комиссия қызметінің нәтижесі ретінде Қазақстан Республикасында 2007-2008 жылдардағы саяси реформалаудың негізгі бағыттары бойынша ұсыныстар әзірлеген болатын. Дәл осы дайындалған құжаттың 2.3 бөлігі «Конституциялық бақылауға, сот жүйесі мен сот төрелігіне» арналған болатын. Нақтырақ айтар болсақ, Конституциялық Кеңеске жүгінуге құқығы бар субъектілердің санын оған Бас прокурор мен Адам құқықтары жөніндегі уәкілді қосу арқылы арттыру. Бұл тұрғыда Конституциялық Кеңеске жүгіну құқығын Қазақстан Республикасы Бас прокурорына барлық сот сатыларынан өткен және ол бойынша шешім шығарылған істер бойынша беру керек[130]. Бұл мәселеге байланысты біздің жеке көзқарасымыз бар: жүктеу/скачать 1,24 Mb. Достарыңызбен бөлісу:
|